Башчанская пліта

Башчанская пліта (па-харвацку: Baščanska ploča) — адзін з самых старых помнікаў харвацкай пісьменнасьці, і адзін з самых старых ды найбольш значных з захаваўшыхся глаголіцкіх помнікаў. Датуецца прамежкам XI і XII стагодзьдзяў.

Пліта была знойдзена ў 1851 годзе пры раскопках раманскай царквы сьвятой Луціі ў вёсцы Юрандвор побач зь мястэчкам Башка ў паўднёвай частцы вострава Крк. З 1934 году пліта захоўваецца ў Харвацкай Акадэміі навукі і культуры ў Заграбе, у царкве сьвятой Луціі знаходзіцца дакладная копія.

Апісаньне

Каменная пліта зьмяшчае надпіс, тэкст якой абвяшчае аб ахвяраваньні каралём Дмітарам Званімірам вучастка зямлі бэнэдыктынскаму абацтву пад кіраваньнем абата Држыхі. Надпіс зьмяшчае 13 радкоў, добра захавалася. Два фрагмэнты пліты ў правай частцы былі знойдзены адбітымі ад асноўнай пліты, але там таксама захаваўся выбіты тэкст. Башчанскі надпіс выкананы глаголіцай, утрымлівае шэраг характэрных асаблівасьцяў харвацкага зводу царкоўнаславянскай мовы. Башчанская пліта — адзіны захаваны ўзор пераходнага тыпу глаголіцкага альфабэту ад «круглага» (баўгарска-макэдонскай) да «вуглаватага» (харвацкай).

Башчанская надпіс — найстарэйшы з захаваўшыхся пісьмовых крыніц, дзе згаданы прыметнік «харвацкі» на харвацкай мове. Існуе некалькі больш старажытных харвацкай-глаголічных надпісаў (Пломінская пліта, Валунская пліта і Крцкі надпіс, якія датуюцца XI стагодзьдзем), але яны саступаюць Башчанской пліце аб’ёмам і захаванасьцю. Надпіс выкананы харвацкім зводам царкоўнаславянскай мовы і лічыцца адным з самых старажытных сьведчаньняў пэрыяду зьяўленьня ўласна харвацкай мовы.

Тэкст башчанской надпісы намаляваны на авэрсе банкноты ў 100 кун разам з партрэтам Івана Мажураніча.

Тэкст

Арыгінальны тэкст

ⰰⰸⱏ–––––ⱌⰰⰻⱄⱀⰰ––ⱅⰰⰳⱁⰴⱆⱈⰰⰰⰸⱏ
ⱁⱂⰰⱅ–ⰴⱃⱏⰶⰻⱈⱝⱂⰻⱄⰰⱈⱏⱄⰵⱁⰾⰵⰴⰻⱑⱓⰶⰵ
ⰴⰰⰸⱏⰲⱏⱀⰻⰿⱃⱏⰽⱃⰰⰾⱏⱈⱃⱏⰲⱝⱅⱏⱄⰽⱏ–––
ⰴⱀⰻⱄⰲⱁⱗⰲⱏⱄⰲⰵⱅⱆⱓⰾⱆⱌⰻⱓⰻⱄⰲⰵ––
ⰿⰻⰶⱆⱂⱝⱀⱏⰴⰵⱄⰻ–ⱃⱝⰽⱃⱏⰱⱝⰲⱑⰿⱃⱝ–––ⱏⰲ––
ⱌⱑⱂⱃⰱⱏⱀⰵⰱⰳⰰ–ⱏⱂⱁⱄⰾ–ⰲⰻⱀⱁⰴⰾⱑ––ⰲⰰⰲⱁ
ⱅⱁⱌⱑⰴⰰⰻⰶⰵⱅⱉⱂⱁⱃⱒⰵⰽⰾⱏⱀⰻⰻⰱⱁⰻⰱ–ⰰⱀⰾⰰⰻⰳⰵ
ⰲⰰⰼⰾⰻⱄⱅ҃ⰻⰻⱄⱅ҃ⰰⱑⰾⱆⱌⰻⱑⰰⱞⱀⱏⰴⰰⰻⰾⰵⱄⰴⱑⰶⰻⰲⰵ
ⱅⱏⱞⱉⰾⰻⰸⱝⱀⰵⰱ҃ⱁⰳⰰⰰⰸⱏⱁⱀⱝⱅⱏⰴⰱⱃⱉⰲⱜⱅⱏⰸⱏ
ⰴⱝⱈⱏⱌⱃ꙯ⱑⰽⱏⰲⱏⱄⰻⱅⰻⱄⰲⱉⰵⱓⰱⱃⱝⰰⱜⱓⱄⱏⰴⰵⰲ
ⰵⱅⰻⱓⰲⱏⰴⱀⰻⰽⱏⱀⰵⰸⰰⰽⱉⱄⱏⱞⱏⱅⱝⱉⰱⰾⰰⰾ
ⰰⱓⱋⱝⰳⱉⰲⱏⱄⱆⰽⱏⱃⱝⰻⱀⱆⰻⰱⱑⱎⰵⰲⱏⱅⱏⰾNⱜⱞ
ⱜⰽⱆⰾⱝⰲⱏⱉтⱉⱒⱍ–––ⰲⰵт꙯ⱆⱓⰾⱆⱌ꙯ⱜⱓⰲⱏⰵⰾⰻNⱉ

Трансьлітарацыя на лацінку

A[ZЪ VЪ IME O]TCA I S(I)NA [I S](VE)TAGO DUHA AZЪ
OPAT[Ъ] DRŽIHA PISAHЪ SE O LEDI[N]Ě JuŽE
DA ZЪVЪNIM[I]RЪ KRALЪ HRЪVATЪSKЪÏ [VЪ]
DNI SVOJĘ VЪ SVETUJu LUCIJu I S[VEDO]-
MI ŽUPANЪ DESIMRA KRЪ[BA]VĚ MRA[TIN]Ъ VЪ L(I)-
CĚ PR(I)BЪNEBŽA [S]Ъ POSL[Ъ] VIN[OD](O)LĚ [ĚK](O)VЪ V(Ъ) O-
TOCĚ DA IŽE TO POREČE KLЪNI I BO(G) I BÏ(=12) AP(OSTO)LA I G(=4) E-
VA(N)J(E)LISTI I S(VE)TAĚ LUCIĚ AM(E)NЪ DA IŽE SDĚ ŽIVE-
TЪ MOLI ZA NE BOGA AZЪ OPATЪ D(O)BROVITЪ ZЪ-
DAH CRĚKЪVЪ SIJu I SVOEJu BRATIJu SЪ DEV-
ETIJu VЪ DNI KЪNEZA KOSЪМЪTA OBLAD-
AJuĆAGO VЪSU KЪRAINU I BĚŠE VЪ TЪ DNI M-
IKULA VЪ OTOČЪCI [SЪ S]VETUJu LUCIJu VЪ EDINO

Тэкст на сучаснай харвацкай

Ja, u ime Oca i Sina i Svetoga Duha. Ja
opat Držiha pisah ovo o ledini koju
dade Zvonimir, kralj hrvatski u
dane svoje svetoj Luciji. Svjedoče
mi župan Desimir u Krbavi, Martin u Li-
ci, Piribineg u Vinodolu i Jakov na o-
toku. Da tko poreče, nega ga prokune i Bog i 12 apostola i 4 e-
vanđelista i sveta Lucija. Amen. Neka onaj tko ovdje živi,
moli za njih Boga. Ja opat Dobrovit zi-
dah crkvu ovu sa svoje dev-
etero braće u dane kneza Kosmata koji je vl-
adao cijelom Krajinom. I bijaše u te dane Mi-
kula u Otočcu sa svetom Lucijom zajedno.

Пераклад на беларускую

У імя Айца і Сына і Сьвятога Духа, я
абат Држыха, напісаў гэта аб зямлі, якую
даў Званімір, харвацкі кароль, у
яго дні Сьвятой Луціі. І сьвед-
кі [былі] жупан Дэсімір ў Крбаве, Мартын ў Лі
ке, Пірыбінэг у Вінадоле і Якаў на во-
страве. Хто будзе адмаўляць гэта, да пракляне яго і Бог і 12 апосталаў і 4 э-
вангэліста і Сьвятая Луцыя. Амінь. Хто бы ні жыў тут
малі за іх Бога. Я, абат Добравіт, пабу-
даваў гэтую царкву зь дзевя-
цьцю братамі ў дні князя Космата, які ўла-
дарыў ўсім краем. І ў тыя дні Мі-
калай з Аточаца зьяднаўся са Сьвятой Луцыяй.

Вонкавыя спасылкі