Прагляд крыніцы для Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы

{{Арганізацыя
|назва              = Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы
|арыгінальная назва = {{мова-en|North Atlantic Treaty Organisation|скарочана}}<br>{{мова-fr|l’Organisation du traité de l’Atlantique nord|скарочана}}
|выява              = NATO flag.svg
|рамка выявы        = 
|памер выявы        = 
|альтэрнатыўны тэкст выявы = Сьцяг НАТО
|подпіс выявы    = Сьцяг
|мапа            = North Atlantic Treaty Organization (orthographic projection).svg
|памер мапы      = 
|альтэрнатыўны тэкст мапы = Дзяржавы-ўдзельніцы НАТО
|подпіс мапы     = Дзяржавы-ўдзельніцы
|мапа 2          = 
|абрэвіятура     = {{Плоскі сьпіс|
* АПАД
* НАТО
  }}
|дэвіз           = 
|папярэднік      = 
|дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|4|4|1949|1}}
|тып             = вайсковая
|юрыдычны статус = [[міжнародная арганізацыя]]
|мэта            = [[супольная бясьпека]]
|штабкватэра     = [[Брусэль]]
|месцазнаходжаньне = [[Бэльгія]]
|каардынаты      = 
|дзейнічае ў рэгіёнах = 
|сяброўства      = 32 [[Дзяржава|дзяржавы]] [[Паўночнае паўшар’е|Паўночнага паўшар’я]]
|афіцыйныя мовы  = [[Ангельская мова|ангельская]], [[француская мова|француская]]
|генэральны сакратар = [[Марк Рутэ]]<ref>[https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_229142.htm?selectedLocale=en «Mark Rutte takes office as NATO Secretary General»]. NATO.</ref>
|пасада кіраўніка = Кіраўнік вайсковага камітэту
|імя кіраўніка   = Роб Баўэр
|пасада кіраўніка 2 = 
|імя кіраўніка 2 = 
|пасада кіраўніка 3 = 
|імя кіраўніка 3 = 
|пасада кіраўніка 4 = 
|імя кіраўніка 4 = 
|асноўныя асобы  = 
|кіроўны орган   = Паўночнаатлянтычная рада
|матчыная кампанія = 
|зьвязаныя кампаніі = 
|бюджэт          = {{Рост}}$945,962 млрд (2017 г.)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Заява пра выдаткі краінаў НАТО на абарону (2010—2017)|спасылка=https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2017_06/20170629_170629-pr2017-111-en.pdf|выдавец=Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|мова=en|дата публікацыі=29 чэрвеня 2017|дата доступу=2 красавіка 2018}}</ref>
|колькасьць супрацоўнікаў = 
|колькасьць валянтэраў = 
|сайт            = [https://www.nato.int/ nato.int]
|заўвагі         = 
}}
'''Арганіза́цыя Паўночнаатлянты́чнай дамо́вы''' ({{скар|АПАД}}<ref>{{Артыкул|аўтар=Уладзімер Русаковіч.|загаловак=Беларуска-летувіскія дачыненьні (1997—1998 гг.)|спасылка=https://1drv.ms/b/s!Apku9dNcNG94hUyFAezS6vnm8cuF|выданьне=[[Белая вежа (часопіс)|Белая вежа]]|тып=часопіс|год = кастрычнік 2017|нумар=7 (46)|старонкі=125-129|issn=2311-245x}}</ref>; {{мова-fr|l’Organisation du traité de l’Atlantique nord, OTAN|скарочана}}, {{мова-en|North Atlantic Treaty Organisation, NATO|скарочана}} — [[Трансьлітарацыя|трансьліт]]. НАТО<ref>{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}</ref><ref>{{Літаратура/БЭ|1к|466}}</ref>)  — [[міжнародная арганізацыя]] калектыўнай бясьпекі і міжурадавы [[вайсковы хаўрус]], які функцыянуе на аснове [[Паўночнаатлянтычная дамова|Паўночнаатлянтычнай дамовы]], падпісанай 4 красавіка 1949 году ў [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)|Вашынгтоне]].

Таксама вядомая як Паўночнаатлянты́чны алья́нс (зьвяз<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=НАТО: Расея працягвае парушаць сувэрэнітэт Украіны|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25285780.htmlвыдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=7 ліпеня 2022}}</ref>, блёк<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Былы кіраўнік Паўночнаатлянтычнага блёку: НАТО магло б прыняць у свае шэрагі Фінляндыю і Швэцыю за адну ноч|спасылка=https://www.svaboda.org/a/31655898.html|выдавец=Беларуская служба Радыё «Свабода»|дата публікацыі=15 студзеня 2022|дата доступу=30 чэрвеня 2022}}</ref> або хаўрус<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=З усіх старон|спасылка=https://nashaniva.com/?c=ar&i=97230|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=17 студзеня 2003|дата доступу=7 ліпеня 2022}}</ref>). Гэта сыстэма калектыўнай абароны, згодна зь якой удзельнікі арганізацыі згаджаюцца да ўзаемнай абароны ў адказ на напад з боку ўсякага замежнага агрэсара. Штаб-кватэра знаходзіцца ў [[Бэльгія|Бэльгіі]], у [[Брусэль|Брусэлі]]. Працоўныя мовы — [[ангельская мова|ангельская]] і [[француская мова|француская]]. На 2024 год у склад арганізацыі ўваходзіла 32 дзяржавы, якія месьціліся ў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]] і [[Эўропа|Эўропе]]. Найноўшым сябрам была [[Швэцыя]], якая далучылася да зьвязу ў сакавіку 2024 году. 19 краінаў ўдзельнічалі ў праграме арганізацыі [[Партнэрства дзеля міру]]. Акрамя таго, 19 іншых краінаў сьвету мелі афіцыйныя праграмы дыялёгу з блёкам. У 2016 гозе камбінаваныя вайсковыя выдаткі ўсіх сяброў складалі больш за 70% ад агульнасусьветнага аб’ёму выдаткаў у вайсковую сфэру<ref>[https://web.archive.org/web/20160123190846/http://milexdata.sipri.org/ The SIPRI Military Expenditure Database]. Milexdata.sipri.org.</ref>. Выдаткі на абарону ўдзельнікаў складаюць каля 2% СУП<ref>[http://www.nytimes.com/2014/03/27/world/europe/europe-begins-to-rethink-cuts.html?_r=0 Europe Begins to Rethink Cuts to Military Spending]. New York Times</ref>, а ў 2022 годзе скараціліся да 55%. Артыкул 5 Паўночнаатлянтычнай дамовы, паводле якога ўсе сябры зьвязу мусяць прыйсьці на дапамогу да іншай дзяржавы-ўдзельніцы ў выпадку ўзброенага нападу на яе, ужываўся толькі аднойчы — праз [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|тэракты]] 11 верасьня 2001 году<ref>[http://www.nato.int/docu/update/2001/1001/e1002a.htm Invocation of Article 5 confirmed]. North Atlantic Treaty Organization.</ref>, па чым войскі дзяржаваў НАТО былі разгорнутыя ў [[Аўганістан]]е. Арганізацыя ажыцьцяўляе сваю дзейнасьць праз шэраг дадатковых праграмаў, як то дзейнасьць вайсковых інструктараў у [[Ірак]]у, дапамогу ў змаганьні зь [[пірацтва]]м<ref>[http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_48815.htm Counter-piracy operations], North Atlantic Treaty Organization</ref>. У 2011 годзе арганізацыя ўсталявала беспалётную зону над [[Лібія]]й у адпаведнасьці з рэзалюцыяй 1973 [[Рада Бясьпекі ААН|Рады Бясьпекі ААН]]. Артыкул 4, які прадугледжвае правядзеньне кансультацыяў паміж дзяржавамі-сяброўкамі, застасоўваўся чатыры разы. У 2003 годзе правам скліканьня скарысталася [[Турэччына]] падчас [[Ірацкая вайна|ірацкай вайны]]. Двойчы ў 2012 годзе Турэччына выкарыстала права на артыкул 4 па зьбіцьці турэцкага выведвальнага самалёту [[F-4]] падчас [[Грамадзянская вайна ў Сырыі|сырыйскай грамадзянскай вайны]] і па мінамётным абстрэле Турэччыны з боку тэрыторыі [[Сырыя|Сырыі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130512030210/http://www.reuters.com/article/2012/10/03/us-syria-crisis-alliance-idUSBRE8921F220121003 NATO demands halt to Syria aggression against Turkey], [[Reuters]]</ref>. У 2014 годзе [[Польшча]] выступіла ініцыятарам правядзеньня кансультацыяў блёку па [[Расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну (2014)|расейскай ваеннай інтэрвэнцыі]] ў [[Крым]]е<ref>[http://www.nato.int/cps/en/natolive/news_107716.htm Statement by the North Atlantic Council following meeting under article 4 of the Washington Treaty], NATO Newsroom</ref>.

== Мэты дзейнасьці ==
Мэты дзейнасьці Паўночнаатлянтычнага альянсу зацьверджаныя ў Артыкуле 5 Паўночнаатлянтычнай дамовы, паводле якой удзельнікі пагаджаюцца з тым, што ўзброеная атака супраць аднаго ці некалькіх зь іх у [[Эўропа|Эўропе]] ці [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]] будзе расцэненая як атака супраць іх усіх. Адпаведна, яны пагаджаюцца ў выпадку такой агрэсіі кожны выканаць свае абавязкі па забесьпячэньні калектыўнай бясьпекі, аказаць дапамогу атакаванаму ці атакаваным удзельнікам разам з астатнімі ўдзельнікамі празь неабходныя для гэтага захады ўключна з вайсковымі, з мэтаю падтрыманьня бясьпекі ў паўночнаатлянтычным рэгіёне.

Дамова не зьмяшчае зьвестак пра патэнцыйных ворагаў і канкрэтныя меры па калектыўнай абароне. Тым ня менш, першапачаткова альянс ствараўся для супрацьстаяньня дэмакратычных краінаў пагрозе з боку [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і камуністычнага блёку. Упершыню палажэньне аб нападзе на адну з краінаў блёку спрацавала толькі ў 2001 годзе пасьля [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|падзеяў 11 верасьня]]<ref>[http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-124e.htm Statement by the North Atlantic Council]</ref>.

== Гісторыя ==
[[Файл:History of NATO enlargement.svg|міні|upright=1.5|Хада пашырэньня НАТО]]
Антыгітлераўская кааліцыя [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] і іншыя распалася практычна адразу пасьля перамогі ў [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]]. Былыя хаўрусьнікі распачалі перадзел сьвету на сфэры ўплыву і прыступілі да рэалізацыі захадаў з ваенна-палітычнага замацаваньня сваіх партыкулярных посьпехаў.

17 сакавіка 1948 году пяць заходнеэўрапейскіх краінаў — [[Бэльгія]], Вялікабрытанія, [[Люксэмбург]], [[Нідэрлянды]] і [[Францыя]] — падпісалі Брусэльскую дамову, на падставе якой яны стварылі субрэгіянальную сыстэму калектыўнай абароны — [[Заходнеэўрапейскі зьвяз]]. Паралельна ім СССР і сацыялістычныя краіны [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]] заключылі паміж сабой дамовы аб сяброўстве, супрацы і ўзаемнай дапамозе. Заходнеэўрапейцы пайшлі далей і пачалі абмеркаваньне з ЗША і [[Канада]]й праекту Паўночнаатлянтычнага вайскова-палітычнага альянсу, запрасіўшы да ўдзелу ў гэтым працэсе шэраг іншых краінаў [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропы]] — [[Данія|Данію]], [[Ісьляндыя|Ісьляндыю]], [[Італія|Італію]], [[Нарвэгія|Нарвэгію]] і [[Партугалія|Партугалію]]. Перамовы завяршыліся падпісаньнем у [[Вашынгтон (горад)|Вашынгтоне]] 4 красавіка 1949 [[Паўночнаатлянтычная дамова|дамовы]] між гэтымі 12-ю краінамі. У 1952 да яе далучыліся [[Грэцыя]] і [[Турэччына]], у 1955 — [[Заходняя Нямеччына]] (у 1990 — дзеяньне дамовы пашырылася на тэрыторыю былой [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|Усходняй Нямеччыны]]), у 1982 — [[Гішпанія]], у 1999 — [[Вугоршчына]], [[Польшча]], [[Чэхія]], у 2004 — [[Баўгарыя]], [[Латвія]], [[Летува]], [[Румынія]], [[Славаччына]], [[Славенія]], [[Эстонія]], у 2009 — [[Альбанія]], [[Харватыя]], у 2017 — [[Чарнагорыя]], у 2020 — [[Паўночная Македонія]]. Перамовы аб магчымым далучэньні вядуцца з [[Грузія]]й, [[Сэрбія]]й, [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніяй і Герцагавінай]] і [[Украіна|Ўкраінай]].

СССР у 1954 прапанаваў сябе ў якасьці магчымага ўдзельніка НАТО дзеля захаваньня міру і адзінства ў Эўропе, але сябры арганізацыі адкінулі савецкую ініцыятыву. У выніку ў 1955 СССР з сваімі ўсходнеэўрапейскімі хаўрусьнікамі, каб зьменшыць пагрозу з боку аб’яднанага Захаду, стварылі [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыю Варшаўскай дамовы]].

У 1958 НАТО сутыкнулася зь першым вялікім унутраным крызісам. Прэзыдэнт Францыі [[Шарль дэ Голь]] выступіў супраць гегемоніі ЗША ў справах Заходняй Эўропы. У прыватнасьці, ён падверг крытыцы асаблівыя адносіны ЗША і Вялікабрытаніі, прапанаваўшы замест гэтага аформіць трохбаковы дырэктарат з роўнымі палітычнымі правамі Францыі, Вялікабрытаніі і ЗША. Атрымаўшы адмову, дэ Голь пачаў вывад сваёй краіны з НАТО. У наступныя гады штаб-кватэра НАТО і камандаваньне аб’яднанымі ўзброенымі сіламі НАТО ў Эўропе былі пераведзеныя з [[Парыж]]у адпаведна ў [[Брусэль]] і [[Монс]] (Бэльгія), амэрыканскія вайсковыя базы на францускай тэрыторыі былі закрытыя, Францыя распачала ўласную праграму стварэньня [[Ядзерная зброя|ядзернай зброі]] і ў 1966 годзе на 29 гадоў (да 1995 году) пакінула вайсковую арганізацыю НАТО.

У 1974 з вайсковай арганізацыі НАТО на 6 гадоў выйшла Грэцыя, пратэстуючы супраць турэцкага ўварваньня на [[Кіпр]] (вярнулася ў 1980). Ва ўмовах блёкавага супрацьстаяньня, калі на ўліку была кожная краіна, выкарыстоўваліся любыя магчымасьці для пашырэньня альянсу: інтэгравалі ў НАТО дэнацыфікаваную [[Заходняя Нямеччына|Заходнюю Нямеччыну]] і постфранкісцкую Гішпанію, вялі працу з нэўтральнымі краінамі з мэтай пераканаць іх адмовіцца ад свайго статусу. Разгорнуты комплекс сакрэтных апэрацыяў вайсковых і палітычных выведак краінаў НАТО па падрыхтоўцы [[партызан]]аў на выпадак савецкай акупацыі паставіў пад кантроль палітычнае і грамадзкае жыцьцё шэрагу краінаў Заходняй Эўропы, у прыватнасьці не дапусьціў прыход да ўлады левых сілаў у Італіі ([[апэрацыя «Глядыё»]]).

[[Файл:Gorbachev Bush 19900601.jpg|міні|зьлева|Рэформы, якія пачаліся за часам кіраваньня [[Міхаіл Гарбачоў|Міхаіла Гарбачова]], прывялі да скасаваньня дзейнасьці [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыі Варшаўскай дамовы]]]]
НАТО з самага пачатку праектавалася для ўдзелу ў глябальнай міжблёкавай вайне, адпаведна былі адбудаваныя яе палітычная і вайсковая структуры. На практыцы выкарыстоўваліся асобныя магчымасьці НАТО (пераважна абмен выведвальнай інфармацыяй) пры вырашэньні яе сябрамі менш маштабных задачаў ([[Фолклэндзкі канфлікт 1982 году|канфлікт вакол Фолклэндзкіх астравоў]], [[Паўночнаірляндзкі канфлікт]] і г. д.). Шматлікія ж непаразуменьні і спрэчкі паміж сябрамі НАТО вырашаліся безь яе ўдзелу (у двухбаковым парадку ці пры пасярэдніцтве [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]]), што пацьвярджае характар НАТО як арганізацыі менавіта калектыўнай абароны, а не калектыўнай бясьпекі. На працягу «[[Халодная вайна|Халоднай вайны]]» асноўным праціўнікам НАТО была [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы]]. Ліквідацыя апошняй у 1991 годзе прывяла да «крызісу ідэнтычнасьці» НАТО, зьвязанага з пошукам абгрунтаваньня неабходнасьці захаваньня арганізацыі, зь якога яна выйшла ў сярэдзіне 1990-х, умяшаўшыся ў [[Узброеныя канфлікты ў былой Югаславіі ў 1990-х гадах|канфлікты на Балканах]], спачатку пад эгідай ААН, а потым самастойна.

Аналіз новай стратэгічнай сытуацыі дазволіў аўтарам канцэпцыі зрабіць 2 важныя высновы аб захаваньні мэтаў і функцыяў НАТО па бясьпецы і аб стварэньні больш шырокіх, чым калі-небудзь, магчымасьцяў для дасягненьня ейных мэтаў палітычнымі сродкамі. Гаворка ішла аб дыялёгу і супрацы між сябрамі НАТО і іншымі дзяржавамі ва ўсіх галінах, зьвязаных з эўрапейскай бясьпекай. Адносна абароны стратэгічная канцэпцыя 1991 году прадугледжвала зьніжэньне агульнай колькасьці [[Узброеныя сілы|ўзброеных сілаў]] і ўзроўню іхнай боегатоўнасьці з адначасовым павышэньнем іхнай мабільнасьці і здольнасьці дзейнічаць у крытычных сытуацыях. Важнай карэктывай было таксама памяншэньне залежнасьці вайсковай стратэгіі альянсу ад [[ядзерная зброя|ядзернай зброі]], якая павінная адыгрываць у асноўным палітычную ролю — захаваньне міру, [[Стрымліваньне|стрымліваньня]] любога агрэсара.

Адной з найважнейшых ініцыятываў Альянсу стала праграма «[[Партнэрства дзеля міру]]» заснавана на брусэльскім саміце НАТО ў 1994 годзе. Праграма абвяшчала задачу фармаваньня новых адносінаў бясьпекі паміж Паўночнаатлянтычным зьвязам і ягонымі партнэрамі ў справе захаваньня міру. Да ўдзелу ў ёй былі запрошаны дзяржавы-сяброўкі [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і іншыя краіны [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|АБСЭ]]. Паўночнаатлянтычная рада прапанавала дзяржавам-партнэрам далучыліся да працы палітычных і вайсковых органаў у штаб-кватэры НАТО ў рамках дзейнасьці, зьвязанай з партнэрствам. Прадугледжваліся таксама кансультацыі зь любым актыўным удзельнікам праграмы, калі ён будзе адчуваць прамую пагрозу сваёй тэрытарыяльнай цэласнасьці, палітычнай незалежнасьці або бясьпекі. За тры гады ўдзельнікамі «Партнэрства дзеля міру» сталі 27 дзяржаваў [[Эўропа|Эўропы]] і [[Азія|Азіі]]. [[Беларусь]] далучылася да гэтае праграмы ў 1995 гозе.

У 1997 годзе НАТО дасягнула дамоўленасьці аб значным скарачэньні сваёй каманднай структуры ад 65 існых штаб-кватэраў да толькі 20<ref>[http://www.nato.int/docu/speech/1997/s971216aa.htm Statement by Secretary of State Madeleine K. Albright During the North Atlantic Council Ministerial Meeting]. NATO</ref>. Сілы рэагаваньня НАТО пачалі сваю дзейнасьць на саміце ў [[Прага|Празе]] 21 лістапада 2002 году, які стаў першым самітам у краіне былой [[Рада эканамічнай узаемадапамогі|Рады эканамічнай узаемадапамогі]]. 19 чэрвеня 2003 году прайшла далейшая рэструктурызацыя вайсковых падразьдзяленьняў НАТО, падчас якой было створанае [[Хаўруснае камандаваньне па пытаньнях трансфармацыі]] са штаб-кватэрай у [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалк]]у, штат [[Вірджынія]], ЗША. У сакавіку 2004 году пачала дзейнічаць місія НАТО ў краінах [[Балтыя|Балтыі]], паводле якой ажыцьцяўляецца падтрыманьне сувэрэнітэту [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летувы]] і [[Эстонія|Эстоніі]]. Паводле місіі ў Летуве базуюцца чатыры зьнішчальнікі краінаў НАТО на ўмове ратацыі<ref>[http://www.boston.com/news/world/europe/articles/2012/03/29/nato_member_nations_should_share_military_systems/ NATO: Member nations should share military systems]. The Boston Globe</ref>.

На Рыскім саміце 2006 году была падкрэсьленая важнасьць пытаньня энэргетычнай бясьпекі краінаў блёку. Гэта быў першы саміт НАТО, які прайшоў у краіне, якая раней была часткай Савецкага Саюзу. На красавіцкім саміце 2008 году ў [[Бухарэст|Бухарэсьце]], сябры НАТО пагадзіліся на ўваходжаньня ў блёк [[Харватыя|Харватыі]] і [[Альбанія|Альбаніі]], і абедзьве краіны ўступілі ў арганізацыю ў красавіку 2009 году. Украіна і Грузія выказаліся наконт цікавасьці да атрыманьня статусу сяброў НАТО<ref>[https://web.archive.org/web/20080407062445/http://edition.cnn.com/2008/WORLD/europe/04/03/nato.members/index.html U.S. wins NATO backing for missile defense shield]. CNN.com</ref>, што ў сваю чаргу выклікала незадаволенасьць з боку [[Расея|Расеі]]. Крытыка з боку расейскіх уладаў была таксама накіраваная на сыстэмы [[Супрацьракетная абарона Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы|Супрацьракетнай абароны Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (СПА НАТО), якія былі разьмешчаныя ў Польшчы і Чэхіі. Хоць лідэры НАТО запэўнілі афіцыйных прадстаўнікоў расейскае дзяржавы, што сыстэма не накіраваная на Расею, абодва прэзыдэнты [[Уладзімер Пуцін|Ўладзімер Пуцін]] і [[Дзьмітры Мядзьведзеў]] раскрытыкавалі гэты праект як пагрозу да сваёй краіны<ref>[http://www.washingtonpost.com/world/europe/medvedev-calls-missile-defense-a-threat-to-russia/2012/03/23/gIQA9Id2VS_story.html Medvedev calls missile defense a threat to Russia]. The Washington Post.</ref>.

Зь лістапада 2014 году кіраўніцтва НАТО ў супрацы з краінамі Балтыі, а таксама Польшчай вядзе дзейнасьць па павелічэньні колькасьці трэніровачных патруляваньняў і перахопаў самалётаў, што зьвязана з пачашчэньнем актыўнасьці расейскай вайсковай авіяцыі ў міжнароднай паветранай прасторы, падчас якой расейская авіяцыя не падае папярэдняга пляну палёту, не кансультуецца з кіраваньнем руху і не адказвае на запыты дыспэтчараў, што, на думку камандзіра партугальскага падразьдзяленьня паліцэйскай місіі Луіша Мараіша, нясе рызыку для цывільных самалётаў. Акрамя таго, разгортваюцца дадатковыя кантынгенты ЗША і [[танк]]авыя злучэньні<ref name=bielsat>{{артыкул|аўтар=|загаловак=НАТА Маскве: будзем бараніць Прыбалтыку|арыгінал=|спасылка=http://belsat.eu/be/articles/nata-maskve-budzem-baranic-prybaltyku/|аўтар выданьня=|выданьне=Белсат|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>.

На саміце краінаў НАТО ва Ўэйлзе 2014 году абвясьцілі пра далейшыя вучэньні ў краінах-сяброўках арганізацыі Ўсходняй Эўропы, аднак шэраг аналітыкаў мяркуе, што, нягледзячы на жаданьне Расеі аднавіць свой уплыў у краінах Балтыі, у выпадку актыўных дзеяньняў Расея выкарыстае расейскую меншасьць у гэтых краінах<ref name=bielsat/>. У 2014 годзе фінскі прэм’ер-міністра [[Аляксандар Стуб]] заявіў, што мажлівасьць сяброўства краіны ў Альянсе ляжыць у доўгатэрміновай пэрспэктыве й ёсьць малаверагоднай<ref>{{артыкул|аўтар=Juhana Rossi.|загаловак=Finnish Prime Minister Still Eyes NATO Membership|арыгінал=|спасылка=http://online.wsj.com/articles/finnish-prime-minister-still-eyes-nato-membership-1404490803|аўтар выданьня=|выданьне=The Wall Street Journal|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>.

29 чэрвеня 2022 году на зьезьдзе ў [[Мадрыд]]зе кіраўнікі ўрадаў-удзельнікаў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы (НАТО) ухвалілі павелічэньне сілаў хуткага рэагаваньня з 40 000 да 300 000 жаўнераў. У 5-м артыкуле Мадрыдзкай дэклярацыі НАТО згадвалася: «Расейская Фэдэрацыя ёсьць найбольш значнай і беспасярэдняй [[пагроза]]й бясьпецы саюзьнікаў, міру і стабільнасьці ў эўраатлянтычным рэгіёне». Згодна зь 9-м артыкулам Дэклярацыі, хаўрусьнікі забавязаліся разгарнуць дадатковыя баяздольныя сілы на ўсходнім флянгу, дзе кожны [[батальён]] мелі пашырыць да [[Брыгада (войска)|брыгады]]. Паводле 18-га артыкула, старшыні ўрадаў вырашылі «запрасіць Фінляндыю і Швэцыю стаць сябрамі АПАД і пагадзіліся падпісаць Пратаколы аб далучэньні» абедзьвюх краінаў да АПАД. У 8-м артыкуле новай Стратэгічнай канцэпцыі АПАД падкрэсьлівалася: «Нарошчваньне маскоўскіх войскаў, у тым ліку ў рэгіёнах [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]], [[Чорнае мора|Чорнага]] і [[Міжземнае мора|Міжземнага]] мораў, разам з вайсковай інтэграцыяй зь Беларусьсю кідае выклік нашай [[Бясьпека|бясьпецы]] і інтарэсам». Згодна з 13-м артыкулам Канцэпцыі прызнавалася, што заяўленыя памкненьні і прыгнятальная палітыка Кітаю «кідаюць выклік зацікаўленасьцям, бясьпецы і каштоўнасьцям» дзяржаваў НАТО<ref>{{Навіна|аўтар=[[Валер Карбалевіч]]|загаловак=Беларусь — у ліку пагрозаў|спасылка=https://www.svaboda.org/a/31921805.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=29 чэрвеня 2022|дата доступу=30 чэрвеня 2022}}</ref>. На сакавік 2023 году звыш 150 боекамплектаў тактычнай [[Ядзерная зброя|ядзернай зброі]] ЗША захоўвалася ў [[Эўропа|эўрапейскіх]] дзяржавах-удзельніцах Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы (НАТО). Для іх выкарыстаньня падрыхтавалі больш за 250 самалётаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ці зьявіцца ў Беларусі расейская ядзерная зброя|спасылка=https://blr.belta.by/politics/view/tsi-zjavitstsa-u-belarusi-rasijskaja-jadzernaja-zbroja-vos-shto-ab-getym-skazali-u-mzs-126370-2023/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=28 сакавіка 2023|дата доступу=28 сакавіка 2023}}</ref>.

== Юрыдычная прырода ==
Сутнаснае прызначэньне НАТО — забесьпячэньне бясьпекі дзяржаваў-сябровак ва ўсіх сфэрах у адпаведнасьці з [[Асноўныя прынцыпы міжнароднага права|асноўнымі прынцыпамі міжнароднага права]]. Фундамэнтальны прынцып дзейнасьці арганізацыі — супраца і ўзаемадзеяньне сувэрэнных дзяржаваў, заснаванае на непадзельнасьці бясьпекі. НАТО падтрымлівае г. зв. трансатлянтычную сувязь, пры якой [[бясьпека]] Паўночнай Амэрыкі беспасярэдне зьвязана зь бясьпекай Эўропы.

З прававога пункту гледжаньня, НАТО — [[Міжнародная арганізацыя|міжнародная]] ([[Міжурадавая арганізацыя|міжурадавая]]) арганізацыя. Узяўшы за аснову дактрынальнае азначэньне міжнароднай арганізацыі як аб’яднаньня [[дзяржава]]ў, створанага на падставе міжнароднай дамовы для выкананьня пэўных мэтаў, якое мае адпаведную сыстэму органаў, валодае правамі і абавязкамі, адрознымі ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак, і заснаванае ў адпаведнасьці з [[Міжнароднае права|міжнародным правам]], можна, такім чынам, казаць пра наступныя пяць прыкметаў, якія складаюць паняцьце міжнароднай арганізацыі зь юрыдычнага погляду: дамоўная аснова; наяўнасьць пэўных мэтаў; адпаведная арганізацыйная будова; самастойныя правы і абавязкі; заснаваньне ў адпаведнасьці зь міжнародным правам.

1. Дамоўная аснова (канвэнцыйны базіс) Паўночнаатлянтычнага альянсу прадстаўленая [[Паўночнаатлянтычная дамова|Вашынгтонскай дамовай 1949 году]] і пагадненьнямі аб далучэньні новых сябраў, у прыватнасьці — 1952 (2), 1955, 1980, 1999 (3) і 2004 (7 пагадненьняў) гадоў — аб далучэньні Грэцыі, Турэччыны, ФРН, Гішпаніі, Вугоршчыны, Польшчы, Чэхіі, Баўгарыі, Латвіі, Летувы, Румыніі, Славаччыны, Славеніі і Эстоніі да НАТО. Суб’ектамі дамовы ёсьць дзяржавы. Гэта вызначае юрыдычную прыроду міжнароднай арганізацыі, сьведчыць аб яе міждзяржаўным характары, адрозьніваючы тым самым ад [[Міжнародная няўрадавая арганізацыя|міжнародных няўрадавых арганізацыяў]].

2. Наяўнасьць пэўных мэтаў — важная прыкмета ў вызначэньні правамернага характару міжнароднай арганізацыі, яе арганізацыйнай структуры, кампэтэнцыі, якой надзеленая арганізацыя. НАТО стваралася, каб аб’яднаць намаганьні краінаў-сябровак для калектыўнай абароны і захаваньня міру і бясьпекі. Заключаная ў адпаведнасьці са [[Статут Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў|Статутам ААН]]. Паўночнаатлянтычны пакт ставіць перад НАТО і мэты Аб’яднаных Нацыяў, зафіксаваныя ў прэамбуле і 1-га артыкула Статуту: вызваліць наступныя пакаленьні ад бедзтваў вайны, пацьвердзіць веру ў асноўныя правы чалавека і ў роўнасьць правоў вялікіх і малых нацыяў, стварыць умовы, пры якіх могуць захоўвацца справядлівасьць і павага да абавязацельстваў, што вынікаюць з дамоваў і іншых крыніц міжнароднага права, садзейнічаць сацыяльнаму прагрэсу і паляпшэньню ўмоў жыцьця пры большай волі, ажыцьцяўляць міжнародная супраца ў вырашэньні міжнародных праблемаў эканамічнага, сацыяльнага, культурнага і гуманітарнага характару, падтрымліваць міжнародны мір і бясьпеку і з гэтай мэтай прадпрымаць эфэктыўныя калектыўныя захады для прадухіленьня і спыненьня пагрозы міру і здушэньня актаў агрэсіі ці іншых парушэньняў міру.

3. Як правіла, аснову сыстэмы органаў міжнароднай арганізацыі складаюць наступныя віды органаў: 1) найвышэйшы, 2) выканаўчы, 3) адміністрацыйны, 4) спэцыяльныя камітэты і камісіі. Будова НАТО не адпавядае гэтай сыстэме, характэрнай для большасьці сучасных міжнародных арганізацыяў, і больш нагадвае сыстэму органаў ААН зь яе галоўнымі і дапаможнымі органамі. Дамова ўсталёўвае стварэньне Рады і дапаможных органаў, зь якіх першым будзе створаны Камітэт абароны. Такім чынам, Рада (Паўночнаатлянтычная рада) — найвышэйшы орган НАТО. У выканаўчым органе, які закліканы кіраваць арганізацыяй між сэсіямі найвышэйшага органу, НАТО ня мае патрэбы. Паняцьце сэсійнасьці тут умоўнае, бо ёсьць магчымасьць зьбіраць прадстаўнікоў дзяржаваў-сябровак у любы момант (пры тым, што і ў звычайных умовах яны сустракаюцца не радзей за адзін раз на тыдзень). Функцыі, якія, як правіла, выконваюць выканаўчыя органы, — забесьпячэньне эфэктыўнасьці дзейнасьці міжнароднай арганізацыі, ажыцьцяўленьне сувязі зь дзяржавамі-сяброўкамі і іншымі міжнароднымі арганізацыямі, складаньне бюджэту арганізацыі, падрыхтоўка павесткі дня паседжаньняў найвышэйшага органу і разгляд пытаньняў пэрсаналу — у асноўным перададзены Міжнароднаму сакратарыяту НАТО. Між тым, у большасьці міжнародных арганізацыяў сакратарыят — орган адміністрацыйны.

4. НАТО мае самастойныя правы і абавязкі, адрозныя ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак. Ва ўстаноўчым акце міжнароднай арганізацыі асобныя артыкулы адрасаваны беспасярэдне дзяржавам-сяброўкам, іншыя — міжнароднай арганізацыі, у асобе яе органаў. У 8-м артыкуле Вашынгтонскай дамовы абвешчана, што
<blockquote>«''кожны бок, які дамаўляецца, заяўляе, што ні адно зь міжнародных пагадненьняў, якія маюць у цяперашні час сілу, паміж ім і любым іншым бокам, які дамаўляецца, не знаходзіцца ў супярэчнасьці з палажэньнямі гэтай дамовы, і абавязуецца не прымаць ніякага міжнароднага абавязацельства, якое супярэчыць гэтай дамове''».</blockquote>
Арт. 9 дагавору, наадварот, зьвернуты беспасярэдне да арганізацыі:
<blockquote>«''Рада стварае такія дапаможныя органы, якія могуць выявіцца неабходнымі, у прыватнасьці, яна неадкладна створыць Камітэт абароны, які будзе рэкамэндаваць захады для прымяненьня артыкулаў 3 і 5''».</blockquote>
Магчымасьць міжнароднай арганізацыі мець самастойныя правы і абавязкі, асобныя ад правоў і абавязкаў дзяржаваў-сябровак, фармуе арганізацыю як [[Суб’ект міжнароднага права|суб’екта міжнароднага права]], які валодае сваёй прававой воляй і правы якога беспасярэдне зьвязаныя зь міжнароднай правасуб’ектнасьцю. Да такіх правоў належыць права на заключэньне міжнародных пагадненьняў, права на прывілеі і імунітэты, права на прадстаўніцтва і іншыя правы, зьвязаныя зь міжнароднай правасуб’ектнасьцю. Вонкава міжнародная арганізацыя, у тым ліку і НАТО, выступае самастойна, як адзінае цэлае, прадстаўленае генэральным сакратаром арганізацыі.

5. Пад заснаваньнем ў адпаведнасьці зь міжнародным правам разумеецца правамерны характар міжнароднай арганізацыі, неабходнасьць адпаведнасьці яе Статуту і дзейнасьці агульнапрызнаным прынцыпам і [[Норма міжнароднага права|нормам міжнароднага права]] і, перш за ўсё, нормам jus cogens у сэнсе арт. 53 [[Венская канвэнцыя аб праве міжнародных дамоваў|Венскай канвэнцыі аб праве міжнародных дамоваў 1969 году]]. Лічыцца, што імпэратыўнымі нормамі jus cogens ёсьць прынцыпы Статуту ААН, а Паўночнаатлянтычная дамова ў цэлым тэкстуальна сумяшчальная з Статутам ААН. У той жа час, не адпавядаюць главе VІІІ Статуту ААН палажэньні Вашынгтонскай дамовы аб яго тэрытарыяльнай сфэры дзеяньня: некалькі кантынэнтаў і велізарныя прасторы Сусьветнага акіяна. НАТО таксама не выконвае арганізацыйна-прававых захадаў, якія накладаюцца на яе, як на рэгіянальную арганізацыю ў адпаведнасьці з главой VІІІ, але працягвае настойваць на гэтым статусе, каб мець магчымасьць ажыцьцяўляць прымусовыя дзеяньні адносна іншых дзяржаваў, як у выпадку зь легітымацыяй агрэсіі НАТО супраць Югаславіі.

== Арганізацыйная структура ==
* '''Паўночнаатлянтычная рада''' (ПАР, {{мова-en|The North Atlantic Council, NAC|скарочана}}) — найвышэйшы палітычны орган Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы, складаецца з пастаянных прадстаўнікоў (у рангу [[Пасол|пасла]]) усіх краінаў-сябровак, якія праводзяць паседжаньні прынамсі аднойчы на тыдзень. Рада таксама зьбіраецца на міністэрскім і на найвышэйшым узроўнях, але, у любым выпадку, ён мае аднолькавыя паўнамоцтвы ў прыняцьці рашэньняў, незалежна ад узроўню, на якім гэта было зроблена. Рашэньні прымаюцца на аснове [[кансэнсус]]у. Старшынюе на паседжаньнях генэральны сакратар НАТО.

Рада — адзіны орган, стварэньне якога прама прадугледжана тэкстам Паўночнаатлянтычнай дамовы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ужо сёньня: адкрыцьцё выставы «Беларусь у абдымках зорак», дзень нараджэньня Льва Сапегі і Алега Хаменкі|спасылка=https://www.svaboda.org/a/24947180.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=4 красавіка 2013|дата доступу=10 ліпеня 2022}}</ref>. Рада надзеленая паўнамоцтвамі ўтвараць дадатковыя органы. Так былі створаныя камітэты і плянавыя групы для забесьпячэньня працы Рады і падрыхтоўкі рэкамэндацыяў у спэцыяльных галінах.

Пытаньні, якія разглядае Рада, датычацца ўсіх аспэктаў дзейнасьці арганізацыі і, звычайна, засноўваюцца на справаздачах і рэкамэндацыях, якія рыхтуюцца па запыту Рады ніжэйшымі камітэтамі. Пытаньні таксама могуць быць паднятыя нацыянальнымі пастаяннымі прадстаўнікамі ці генэральным сакратаром.

* '''Камітэт плянаваньня абароны''' ({{мова-en|Defence Planning Committee|скарочана}}, DPC) — палітыка-вайсковы орган НАТО, звычайна складаецца з пастаянных прадстаўнікоў усіх краінаў-сябровак (акрамя Францыі) і як мінімум двойчы на год склікаецца на ўзроўні міністраў абароны і разглядае пытаньні, зьвязаныя з сумесным абарончым плянаваньнем. Забясьпечвае кіраваньне вайсковымі структурамі НАТО і, у межах сваёй кампэтэнцыі, мае тыя функцыі і паўнамоцтвы, што і Паўночнаатлянтычная Рада ў межах яе кампэтэнцыі.
* '''Група ядзернага плянаваньня''' ({{мова-en|Nuclear Planning Group|скарочана}}, NPG) — асноўны орган для кансультацыяў па ўсіх пытаньнях, што адносяцца да ролі ядзерных сілаў у палітыцы бясьпекі і абароны НАТО. У групе ўдзельнічаюць усе краіны-сяброўкі, з выняткам Францыі. Ісьляндыя ўдзельнічае як назіральніца. Як правіла, зьбіраецца два разы на год на ўзроўні міністраў абароны, звычайна разам з Камітэтам плянаваньня абароны, а таксама на ўзроўні паслоў — па меры неабходнасьці.
* '''Генэральны сакратар''' ({{мова-en|The Secretary General|скарочана}}) — найвышэйшая службовая асоба НАТО. Адказвае за арганізацыю і кіраўніцтва працэсам кансультацыяў і выпрацоўкі рашэньняў у Паўночнаатлянтычным альянсе. Узначальвае паседжаньні Паўночнаатлянтычнай рады, Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядзернага плянаваньня і іншых галоўных камітэтаў. Ён дзейнічае як галоўны афіцыйны прадстаўнік ({{мова-en|principal spokesman|скарочана}}) арганізацыі ў яе зьнешніх стасунках. Генэральнаму сакратару падпарадкаваны Міжнародны сакратарыят.

Пад беспасярэднім кіраўніцтвам генэральнага сакратара знаходзяцца '''Кабінэт''' ({{мова-en|Private Office|скарочана}}) і '''Адміністрацыя''' ({{мова-en|Office of the Secretary General|скарочана}}) '''генэральнага сакратара'''. Кабінэт дапамагае генэральнаму сакратару і яго намесьніку (які кіруе шэрагам працоўных групаў) па ўсіх аспэктах іх працы. У яго штаце знаходзяцца юрысконсульт і спэцыяльны дарадца ў справах Цэнтральнай і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]].

Адміністрацыя генэральнага сакратара складаецца з Выканаўчага сакратарыяту, Управы інфармацыі і прэсы, а таксама Службы бясьпекі НАТО. '''Выканаўчы сакратарыят''' ({{мова-en|Executive Secretariat|скарочана}}) забясьпечвае функцыянаваньне Рады НАТО, Рады эўраатлянтычнага партнэрства, Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядзернага плянаваньня і ўсіх структураў, утвораных вышэйназванымі органамі. На Выканаўчы сакратарыят ускладаецца і адміністрацыйнае забесьпячэньне праграмы «Партнэрства дзеля міру».

'''Управа інфармацыі і прэсы''' ({{мова-en|Office of Information and Press|скарочана}}) складаецца са '''Службы СМІ''' ({{мова-en|Press and Media Service|скарочана}}) і '''Інфармацыйнай службы''' ({{мова-en|Information Service|скарочана}}). Дырэктар Управы ўзначальвае таксама '''Камітэт па інфармацыі і культурных сувязях''' ({{мова-en|the Commitee on Information and Cultural Relations|скарочана}}).

'''Служба бясьпекі НАТО''' ({{мова-en|NATO Office of Security|скарочана}}) каардынуе і ажыцьцяўляе палітыку ўнутранай бясьпекі НАТО. Дырэктар службы — галоўны дарадца генэральнага сакратара па пытаньнях бясьпекі і старшыня '''Камітэту НАТО па бясьпецы''' ({{мова-en|NATO Security Committee|скарочана}}). Ён кіруе '''Службай бясьпекі штаб-кватэры''' і адказвае за ўсеагульную бясьпеку ў блёку.

* '''Міжнародны сакратарыят''' ({{мова-en|International Staff|скарочана}}) забясьпечвае дзейнасьць Рады НАТО і яе камітэтаў. Складаецца з Адміністрацыі Генэральнага сакратара, пяці аддзелаў (палітычны, плянаваньня і палітыкі абароны, матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня абароны, інфраструктуры і плянаваньня выкарыстаньня цывільных службаў пры надзвычайным становішчы, па навуцы і навакольным асяродзьдзі), кіраўніцтва справамі і кабінэта фінансавага кантралёра. Кожны з аддзелаў узначальваецца памочнікам генэральнага сакратара. Акрамя таго, Міжнародны сакратарыят — гэта некалькі цывільных агенцтваў і арганізацыяў, разьмешчаных у розных краінах-сяброўках. Гэтыя арганізацыі працуюць па спэцыяльных кірунках, такіх, як камунікацыі ці тылавое забесьпячэньне.

Пэрсанал Міжнароднага сакратарыяту набіраецца беспасярэдне арганізацыяй альбо па накіраваньнях урадаў краінаў-сябровак тэрмінам на 3—4 гады. Супрацоўнікі Міжнароднага сакратарыяту адказныя перад генэральным сакратаром і абавязваюцца захоўваць поўную ляяльнасьць арганізацыі на ўвесь час знаходжаньня на пасадзе.

* '''Вайсковы камітэт''' ({{мова-en|Military Committee|скарочана}}) — найвышэйшы вайсковы орган НАТО, дае палітычным уладам блёку рэкамэндацыі ў вайсковых пытаньнях дзейнасьці ў зоне адказнасьці НАТО. Забясьпечвае Галоўнаму камандаваньню НАТО магчымасьць выкананьня сваіх функцыяў. Знаходзіцца пад палітычным кіраўніцтвам Паўночнаатлянтычнай рады і Камітэта плянаваньня абароны, а калі закранаюцца ядзерныя пытаньні, то і Групы ядзернага плянаваньня. Складаецца з начальнікаў штабоў кожнай краіны-сяброўкі (у тым ліку і Францыі, якая да 1996 году была прадстаўленая вайсковай місіяй у Вайсковым камітэце). Ісьляндыя ня мае ўзброеных сілаў, але можа быць прадстаўленая цывільнай асобай. Начальнікі штабоў сустракаюцца не радзей, як 2 разы на год. У астатні час краіны прадстаўленыя нацыянальнымі вайсковымі прадстаўнікамі, што прызначаюцца начальнікамі штабоў.
* '''Інтэграваная вайсковая структура''' ({{мова-en|Integrated Military Structure|скарочана}}) знаходзіцца пад палітычным кантролем і бягучым кіраўніцтвам найвышэйшага ўзроўню. Яе прызначэньне — у забесьпячэньні арганізацыйных рамак абароны тэрыторыяў краінаў-сябровак ад вонкавых пагрозаў. Яна ўключае ў сябе сетку вайсковага камандаваньня, што пакрывае ўсю Паўночнаатлянтычную зону.

НАТО мае 2 галоўныя цэнтры камандаваньня — '''Саюзнае камандаваньне аб’яднаных узброеных сілаў у Эўропе''' ({{мова-en|Supreme Allied Commander Europe|скарочана}}, SACEUR), разьмешчанае ў так званым '''ШЭЙПе''' ({{мова-en|SHAPE — Supreme Headquarters Allied Powers Europe|скарочана}}), непадалёку ад [[Монс]]у (Бэльгія), і '''Саюзнае камандаваньне аб’яднаных узброеных сілаў у зоне Атлянтычнага акіяна''' ({{мова-en|Supreme Allied Commander Atlantic|скарочана}}, SACLANT) у Норфалку (штат Вірджынія, ЗША). Існуе таксама '''Рэгіянальная стратэгічная група Канады—ЗША''' ({{мова-en|Canada—U.S. Regional Planning Group|скарочана}}, CUSRPG), разьмешчаная ў [[Арлінгтан]]е (ЗША), якой даручана каардынаваць плянаваньне абароны Паўночнай Амэрыкі.

* '''Міжнародны вайсковы штаб''' ({{мова-en|International Military Staff|скарочана}}) забясьпечвае дзейнасьць Вайсковага камітэту і арганізуе выкананьне яго рашэньняў. Супрацоўнікі Міжнароднага вайсковага штабу маюць такі ж статус у арганізацыі, як і супрацоўнікі Міжнароднага сакратарыяту, але падпадаюць пад адміністрацыйную ўладу начальніка штабу альбо кіраўніка самастойнага агенцтва НАТО, у якім яны беспасярэдне працуюць. Начальнік Міжнароднага вайсковага штабу выбіраецца Вайсковым камітэтам і можа быць прадстаўніком любой краіны, але мець адрознае грамадзянства ад старшыні Вайсковага камітэту.

У арганізацыйным пляне Міжнародны вайсковы штаб падразьдзяляецца на наступныя аддзелы: [[Выведка|выведкі]], плянаваньня і палітыкі, апэрацыяў, матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня, [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]] і сыстэмаў інфармацыі, узбраеньняў і стандартызацыі. Пры начальніку Міжнароднага вайсковага штабу створаны Сытуацыйны цэнтар НАТО ({{мова-en|NATO Situation Centre|скарочана}}), прызначаны дапамагаць Паўночнаатлянтычнай радзе, Камітэту плянаваньня абароны і Вайсковаму камітэту ў выкананьні імі сваіх функцыяў у крызісныя пэрыяды. Цэнтар кругласутачна назірае за палітычным, ваенным і эканамічным станам у сфэрах, якія цікавяць НАТО, наглядае і абслугоўвае сыстэмы сувязі НАТО, забясьпечвае магчымасьці для хуткай арганізацыі кансультацыяў і камандных дзеяньняў падчас пэрыядаў напружанасьці.

Пасьля абвешчаных пасьля студзеньскага саміту 1994 году ініцыятыў Паўночнаатлянтычная рада заснавала некалькі дадатковых структураў, якія дапамагаюць НАТО ў выкананьні яе новых задачаў.

'''Камітэт палітыка-вайсковага кіраваньня па праграме «Партнэрства дзеля міру»''' ({{мова-en|Political-Military Steering Committee on Partnership for Pease|скарочана}}, PMSE) ёсьць важнейшым рабочым форумам «Партнэрства». Ён зьбіраецца ў розных канфігурацыях: гэта і сустрэчы з асобнымі краінамі-партнэрамі, і з усімі краінамі—ўдзельніцамі Рады Эўраатлянтычнага партнэрства.

'''Сумесны камітэт па праблеме распаўсюджваньня зброі''' ({{мова-en|Joint Committee on Proliferation|скарочана}}, JCP) распрацоўвае супольную палітыку ў галіне пашырэньня ўзбраеньняў і ёсьць палітычным форумам для кансультацыяў па гэтай праблеме.

'''Часовая група каардынаваньня палітыкі''' ({{мова-en|Provisional Policy Coordination Group|скарочана}}, PPCG) працуе над праблемай падтрыманьня міру і над тым, як павысіць эфэктыўнасьць НАТО ў гэтай галіне, распрацоўвае канцэпцыю аб’яднаных тактычных войскаў. Група адказвае за супрацу з Заходнеэўрапейскім зьвязам.

* Большасьць з арганізацыйных структураў НАТО месьціцца ў яе штаб-кватэры. '''Штаб-кватэра НАТО''' ({{мова-en|the NATO Headquarters|скарочана}}) у Брусэлі ёсьць палітычным цэнтрам Альянсу і пастаянным месцам знаходжаньня Паўночнаатлянтычнай Рады. Тут разьмяшчаюцца пастаянныя прадстаўніцтвы дзяржаваў-сяброў, Генэральны сакратар і Міжнародны сакратарыят, нацыянальныя вайсковыя прадстаўніцтвы, старшыня Вайсковага камітэту і Міжнародны вайсковы штаб і шмат якіх агенцтваў НАТО.

Каля 4 тысячаў чалавек працуюць у штаб-кватэры НАТО на поўнай стаўцы. Зь іх больш за 2000 — сябры нацыянальных прадстаўніцтваў пры НАТО. Прыкладна тысячу чалавек налічвае Міжнародны сакратарыят і да 500 — Міжнародны ваенны штаб.

* У дадатак да апісаных вышэй камандных структураў існуе шэраг ваенных агенцтваў, дасьледчых і навучальных устаноў, падпарадкаваных Вайсковаму камітэту або вярхоўным галоўнакамандуючым.

'''Дарадчая група па аэракасьмічных дасьледаваньнях''' (ДГАД; {{мова-en|Advisory Group for Aerospace Research and Development|скарочана}}, AGARD) была ўтвораная ў 1952 годзе для спрыяньня распрацоўкам і абмену інфармацыяй у галіне аэракасманаўтыкі паміж краінамі НАТО. Штаб-кватэра ДГАД знаходзіцца ў Парыжы.

'''Вайсковае агенцтва стандартызацыі''' ({{мова-en|Military Agency for Standartisation|скарочана}}, MAS) — галоўнае вайсковае агенцтва стандартызацыі ў НАТО. Створанае ў [[Лёндан]]е ў 1951 годзе з мэтай садзеяньня апэратыўнай, працэдурнай і матэрыяльна-тэхнічнай стандартызацыі сярод сяброў НАТО дзеля наданьня войскам Альянсу большай эфэктыўнасьці ў сумесных апэратыўных захадах. З 1970 разьмяшчаецца ў штаб-кватэры НАТО ў Брусэлі.

'''Кансультацыйны камітэт НАТО па вайсковай электроніцы''' (ККВЭ, {{мова-en|NATO Electronic Warfare Advisory Committee|скарочана}}, NEWAС) заснаваны ў 1966 годзе. Закліканы павысіць магчымасьці электронных службаў НАТО падчас баявых дзеяньняў. Аналізуе прагрэс, дасягнуты на нацыянальным узроўні і ў інтэграцыйных вайсковых структурах наконт магчымасьцяў вайсковага электроннага забесьпячэньня. ККВЭ складаецца з прадстаўнікоў кожнай краіны-сяброўкі НАТО і [[Вярхоўны галоўнакамандуючы|вярхоўных галоўнакамандуючых]].

'''Вучэбная група НАТО''' ({{мова-en|NATO Training Group|скарочана}}, NTG) аб’ядноўвае ўсе намаганьні ў рамках НАТО па трэніроўках і вучэньнях на шматнацыянальнай аснове, спрыяе правядзеньню трэніровак і вучэньняў сярод краінаў-сяброў.

'''Камітэт кіраўнікоў вайскова-мэдычных службаў краінаў НАТО''' ({{мова-en|Committee of the Chiefs of Military Medical Services in NATO|скарочана}}, COMEDS), таксама вядомы як EUROMED. Складаецца з найвышэйшых вайскова-мэдычных чыноўнікаў краінаў-сябровак, дзейнічае як цэнтар па разьвіцьці, каардынацыі і кансультаваньні Вайсковага камітэту ў гэтай галіне.

'''Мэтэаралягічная група Вайсковага камітэту''' ({{мова-en|Military Committee Meteorogical Group|скарочана}}, MCMG) дае спэцыяльныя парады Вайсковаму камітэту ў сфэры мэтэаралёгіі, дапамагае яму ў выпрацоўцы адпаведнай палітыкі і тэхнікі.

Шэсьць спэцыялізаваных '''агенцтваў сувязі, сыстэмаў сувязі і інфарматыкі''' ({{мова-en|Military Telecommunications and Communications and Information Systems (CIS) Agencies|скарочана}}) забясьпечваюць Вайсковы камітэт экспэртнай падтрымкай у гэтай галіне вайсковай тэхнікі. Паміж сабой яны спэцыялізуюцца на камунікацыйнай і кампутарнай бясьпецы (ACCSA), лініях сувязі (ALLA), радыёчастасьцях (ARFA), тактычных сродках сувязі (ATCA), узаемасувязі баз дадзеных (ADSIA), марской сувязі (ANCA). Разьмяшчаюцца ў Брусэлі, з выняткам ANCA, месцазнаходжаньне якога — Лёндан.

'''Тэхнічны цэнтар Вярхоўнага галоўнакамандаваньня аб’яднанымі войскамі ў Эўропе''' ({{мова-en|SHAPE Technical Centre|скарочана}}) разьмяшчаецца ў [[Гаага|Гаазе]] і працуе пад палітычным кіраўніцтвам Вярхоўнага галоўнакамандуючага аб’яднанымі ўзброенымі сіламі ў Эўропе (SACEUR). Задача цэнтру заключаецца ў тэхнічнай дапамозе ШЭЙПу і ў правядзеньні дасьледаваньняў для аб’яднанага камандаваньня ў Эўропе. Сфэра інтарэсаў тэхнічнага цэнтру: гатоўнасьць войскаў і вайсковых структур, новыя тэхналёгіі ўзбраеньняў, камандаваньне і кантроль (інфарматызацыя і аўтаматызацыя гэтых працэсаў), інжынэрныя сыстэмы і апэратыўная дапамога.

'''Цэнтар падводных дасьледаваньняў Вярхоўнага галоўнакамандуючага войскамі ў зоне Атлянтыкі''' ({{мова-en|SACLANT Undersea Research Centre|скарочана}}, SACLANTCEN) створаны ў 1959 каля [[Спэцыя|Спэцыі]] ў Італіі і афіцыйна стаў структурай НАТО ў 1963 годзе. Распрацоўвае парады SACLANT у галіне барацьбы з падводнымі лодкамі і мінамі. Праводзіць і акіянаграфічныя дасьледаваньні.
 
У 1996 пачало працу агенцтва нагляду за навуковым і тэхналягічным працэсам у Альянсе — '''Арганізацыя па дасьледаваньнях і тэхналёгіях''' (АДТ, {{мова-en|Research and Technology Organisation|скарочана}}, R&TO). Створаная для больш пасьпяховага кіраўніцтва дасьледчымі праграмамі ў рамках ужо існых '''Дарадчай групы па аэракасьмічных дасьледаваньнях''' (ДГАД) і '''Групы абарончых дасьледаваньняў''' (ГАД, {{мова-en|Defence Research Group|скарочана}}, DRG), АДТ кіруецца '''Радай''' ({{мова-en|R&T Board|скарочана}}), які, у сваю чаргу, замяніў сабой органы кіраваньня ДГАД і ГАД. Рада каардынуе абмен навуковай інфармацыяй паміж краінамі-сяброўкамі. Складаныя сыстэмы навукова-дасьледчых супольнасьцей краінаў прадстаўленыя трыма элемэнтамі: урадавая, прамысловая і акадэмічная навука ў галіне абароны.

НАТО валодае трыма навучальнымі ўстановамі. '''Абарончы каледж НАТО''' ({{мова-en|NATO Defence College|скарочана}}) заснаваны ў Парыжы ў 1951 годзе, пераведзены ў 1966-м у Рым. Рыхтуе [[афіцэр]]аў і цывільны пэрсанал для заняцьця ключавых пасадаў у НАТО і нацыянальных адміністрацыях.

'''Школа НАТО''' ({{мова-en|NATO (SHAPE) School|скарочана}}), разьмешчаная каля [[Обэрамэргаў]] у Нямеччыне, — адзін з галоўных цэнтраў падрыхтоўкі вайсковых і цывільных спэцыялістаў для службы ў НАТО. Створаная ў 1953 годзе, у 1966 годзе перайшла пад апэратыўны кантроль SACEUR. З 1953 году падрыхтоўку ў школе прайшлі больш як 50 000 афіцэраў і цывільных асобаў. Кожны год каля 6 тысячаў слухачоў наведваюць курсы па спэцыяльнасьцях: ядзерная, біялягічная і хімічная абарона, вайсковая электроніка, камандаваньне і кантроль, мабільныя войскі, шматнацыянальныя войскі, падтрыманьне міру, ахова навакольнага асяродзьдзя, крызіснае кіраваньне.

'''Школа сродкаў сувязі і інфармацыйных сыстэмаў''' ({{мова-en|NATO Communicatians and Information Systems (CIS) School|скарочана}}) забясьпечвае ўзмоцненую падрыхтоўку цывільнага і вайсковага пэрсаналу перад накіраваньнем іх на працу ў камунікацыйныя і інфармацыйныя службы НАТО. Разьмяшчаецца школа на базе італьянскіх ВПС у Лаціне.

== Мэханізм супрацы ==
Усе краіны-сяброўкі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ў поўнай ступені ўдзельнічаюць на палітычным узроўні супрацы ў рамках Альянсу і ўсе аднолькава прынялі на сябе абавязкі, што ўтрымліваюцца ў 5-м артыкуле Паўночнаатлянтычнай дамовы і сымбалізуюць непадзельнасьць іх [[Бясьпека|бясьпекі}], а менавіта, што [[напад]] на адну ці некалькі краінаў разглядаецца як напад на ўсе краіны-сяброўкі. Ніводная краіна-сяброўка НАТО ня мае спадзявацца толькі на свае вайскова-палітычныя намаганьні і эканамічныя рэсурсы. Роўнасьць бясьпекі краінаў-сябровак — у адсутнасьці залежнасьці між ёй і тымі нацыянальнымі вайсковымі магчымасьцямі, што ўкладзеныя ў агульную стабільнасьць.

Спосаб функцыянаваньня Паўночнаатлянтычнага зьвязу забясьпечвае ўлік патрэбаў краінаў-сябровак у адпаведнасьці зь іх становішчам у арганізацыі. Так, [[Ісьляндыя]], ня маючы [[Узброеныя сілы|ўзброеных сілаў]], прадстаўленая ў вайсковых органах НАТО цывільным прадстаўніком.

[[Францыя]], застаючыся паўнавартым сяброўкай арганізацыі і яе палітычных структураў, выйшла ў 1966 з інтэграванай вайсковай структуры Паўночнаатлянтычнага зьвязу, ня ўдзельнічала ў працы Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядравага плянаваньня і Вайсковага камітэту. Рэгулярныя кантакты з вайсковымі структурамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцяўляліся праз францускую вайсковую місію пры Вайсковым камітэце, а таксама праз удзел у асобных галінах супрацы (сродкі [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]], узбраеньні, матэрыяльна-тэхнічнае забесьпячэньне і г. д.). З 1995 году Францыя аднавіла працу ў Камітэце плянаваньня абароны і Вайсковым камітэце, але адносіны з інтэграванай вайсковай структурай НАТО не зьмяніліся: яны працягваюць рэгулявацца двухбаковымі пагадненьнямі.
 
[[Гішпанія]] ўдзельнічае ў працы Камітэту плянаваньня абароны, Групы ядравага плянаваньня і Вайсковага камітэту. У адпаведнасьці з вынікамі нацыянальнага [[Рэфэрэндум у Гішпаніі 1986 году|рэфэрэндуму 1986 году]], Гішпанія ня ўдзельнічае ў інтэграванай вайсковай структуры Паўночнаатлянтычнага зьвязу, але бярэ ўдзел у калектыўным абарончым плянаваньні. Дамовы аб вайсковай каардынацыі дазваляюць [[Гішпанскае войска|гішпанскім войскам]] супрацоўнічаць зь іншымі саюзнымі войскамі ў спэцыяльных галінах, застаючыся пры гэтым па-за межамі інтэграванай вайсковай структуры. У 1996 годзе [[Парлямэнт Гішпаніі|гішпанскі парлямэнт]] пагадзіўся з рашэньнем [[Урад Гішпаніі|ураду]] аб пераходзе да поўнага ўдзелу Гішпаніі ў аб’яднанай вайсковай структуры НАТО.
 
Усе без выключэньня краіны-ўдзельніы Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ўдзельнічаюць у працы Камітэту палітыка-вайсковага кіраваньня па праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]» і іншых групах, што дзейнічаюць па праграмах [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і «Партнэрства дзеля міру». Адрозьненьні між краінамі-сяброўкамі НАТО могуць таксама быць вынікам геаграфічнага, палітычнага, вайсковага або канстытуцыйнага становішча. Так, удзел [[Нарвэгія|Нарвэгіі]] і [[Данія|Даніі]] ў ваенных плянах НАТО абмяжоўваецца нацыянальным [[заканадаўства]]м, па якім немагчыма разьмяшчэньне ядравай зброі і замежных войскаў на іх нацыянальнай тэрыторыі ў мірны час.

Выпрацоўка палітыкі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і падрыхтоўка канкрэтных захадаў ажыцьцяўляецца на падставе рэгулярных узаемных кансультацыяў краінаў-сябровак. Такія кансультацыі могуць мець некалькі формаў:
* аднабаковае прадастаўленьне інфармацыі кім-небудзь з удзельнікаў;
* двухбаковы ці шматбаковы інфармацыйны абмен;
* паведамленьне іншым удзельнікам пра рашэньні, прынятыя на нацыянальным узроўні (у тым ліку з мэтай атрымаць ухваленьне з боку партнэраў);
* папярэдняе паведамленьне пры акцыі, якія рыхтуюцца;
* папярэднія кансультацыі з мэтай узгадненьня паралельных дзеяньняў, якія будуць ажыцьцяўляцца кожным з удзельнікаў індывідуальным чынам;
* кансультацыі з мэтай выпрацоўкі такіх рашэньняў, якія павінныя прымацца ці ажыцьцяўляцца на калектыўнай аснове.

Рэгулярныя кансультацыі па палітычных пытаньнях таксама маюць месца ў межах [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства|Рады эўраатлянтычнага партнэрства]] і пры сустрэчах Паўночнаатлянтычнае рады і палітычных камітэтаў з партнэрамі па супрацы — дзяржавамі, якія ня ёсьць сябрамі Паўночнаатлянтычнага зьвязу.
 
Галоўнымі форумамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы для інтэнсіўных кансультацыяў падчас пэрыядаў палітычнай напружанасьці ёсьць Паўночнаатлянтычная рада і Камітэт плянаваньня абароны пры падтрымцы Вайсковага камітэту і палітычных камітэтаў. Стабільнасьць хады [[Зносіны|зносінаў]] забясьпечвае Сытуацыйны цэнтар НАТО, які круглыя суткі падтрымлівае сувязь з сталіцамі дзяржаваў-сябровак Паўночнаатлянтычнага зьвязу і галоўнакамандуючымі войскамі НАТО.

== Вайсковыя апэрацыі і місіі ==
Паўночнаатлянтычны альянс іграе актыўную і вядучую ролю ў забесьпячэньні міру і бясьпекі на міжнароднай арэне. Доўгі час Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўдавалася падтрымліваць [[мір]] і бясьпеку эўрапейскіх краінаў выключна палітыка-дыпляматычнымі шляхамі. Аднак пачатак 1990-х адзначыўся новымі выклікамі і пагрозамі эўрапейскай [[Бясьпека|бясьпецы]]. Першым сур’ёзным выпрабаваньнем для НАТО як арганізацыі, якая набывала характар сілы, выкліканай ня толькі забесьпячэньнем абароны ейных сябраў, але і спрыяньнем захаваньню міру і стабільнасьці на ўсёй эўраатлянтычнай прасторы, стала [[Югаслаўскія войны|вайна ў Югаславіі]]. Першыя тры апэрацыі Паўночнаатлянтычнага зьвязу па падтрыманьні міру мелі месца ў Эўропе ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]], [[Сэрбія|сэрбскім]] краі [[Косава]] і [[Рэспубліка Македонія|Рэспубліцы Македоніі]].

=== Апэрацыя ў Босьніі і Герцагавіне ===
[[Файл:Army Photography Contest - 2004 - FMWRC - Arts and Crafts - SFOR Surveillance.jpg|міні|Узьлёт [[Sikorsky SH-3 Sea King|SH-3 «Сі Кінг»]] [[SFOR]] са складу [[Каралеўскі вайскова-марскі флёт Вялікабрытаніі|ВМС Вялікабрытаніі]]]]
З 1995 па 2004 гады пад кіраўніцтвам Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцяўлялася [[Міратворчая апэрацыя|апэрацыя па падтрыманьні міру]] ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]], што дапамагала гарантаваць бясьпеку і спрыяла аднаўленьню краіны пасьля [[Басьнійская вайна|вайны 1992—1995 гадоў]].

Босьнія і Герцагавіна стала арэнай, на якой НАТО шмат чаго рабіла ўпершыню, і рашэньні, прынятыя ў адказ на падзеі ў гэтай краіне, дапамаглі фармаваць эвалюцыю Паўночнаатлянтычнага альянсу і разьвіваць ягоныя магчымасьці па ўсталяваньні і падтрыманьні міру. У жніўні—верасьні 1995 году НАТО правяла [[Апэрацыя НАТО ў Босьніі і Герцагавіне|паветраную апэрацыю]] ў Босьніі і Герцагавіне, якая дапамагла спыніць [[Басьнійская вайна|басьнійскую вайну]] і ў адпаведнасьці з [[Дэйтанскім пагадненьне|Дэйтанскім мірным пагадненьнем]] узначаліла апэрацыю па падтрыманьні міру, якая доўжылася 9 гадоў, са сьнежня 1994 году па сьнежань 2004 году. Не зважаючы на тое, што ў сьнежні 2004 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы перадала адказнасьць за паўсядзённую бясьпеку ў Босьніі і Герцагавіне [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскаму Зьвязу]], Паўночнаатлянтычны альянс працягваў утрымліваць скарочаны штаб у [[Сараева|Сараеве]] для аказаньня дапамогі ў ажыцьцяўленьні вайсковай рэформы ў Босьніі і Герцагавіне і ў падрыхтоўцы краіны да ўдзелу ў праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]»<ref name="natoint">[http://www.nato.int/cps/uk/natolive/topics_52060.htm Апэрацыі і місіі НАТО]. NATO.int</ref>.

=== Канфлікт у Косаве ===
З чэрвеня 1999 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўзначаліла апэрацыю па ўсталяваньні [[мір]]у ў сэрбскім краі [[Косава]]. Апэрацыя «[[Бамбаваньне Югаславіі сіламі НАТО|Саюзная сіла]]» ў пэрыяд з 24 сакавіка па 10 чэрвеня 1999 году стала завяршальным этапам [[Косаўская вайна|Косаўскай вайны]]. Пасьля завяршэньня 78-дзённай паветранай кампаніі ў Косаве разгарнулі міжнародныя міратворчыя [[Сілы для Косава]] пад кіраўніцтвам НАТО. Гэтая кампанія, якая была другой ваеннай кампаніяй Паўночнаатлянтычнага зьвязу, пачалася пасьля таго, як у краі больш за год вяліся вайсковыя дзеяньні, а міжнародныя намаганьні па ўрэгуляваньні канфлікту [[Дыпляматыя|дыпляматычнымі]] сродкамі ня мелі посьпеху<ref name="natoint"/>.

Пасьля [[Міжнароднае прызнаньне Рэспублікі Косава|абвяшчэньня Косава сваёй незалежнасьці]] ў лютым 2008 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзілася захаваць сваю прысутнасьць на аснове рэзалюцыі 1244 [[Рада бясьпекі ААН|Рады бясьпекі ААН]]. У чэрвені 2008 году Паўночнаатлянтычны альянс вырашыў узяць на сябе нагляд за расфармаваньнем [[Корпус абароны Косава|Корпусу абароны Косава]] і дапамагчы стварыць прафэсійныя шматэтнічная [[Сілы бясьпекі Косава]]<ref name="natoint"/>.

=== У Македоніі ===
Адказваючы на запыт ураду [[Рэспубліка Македонія|Рэспублікі Македонія]], са жніўня 2001 году па сакавік 2003 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ажыцьцявіла ў гэтай краіне тры пасьлядоўныя апэрацыі: «[[Багаты ўраджай]]», якая дазволіла раззброіць групы этнічных [[альбанцы|альбанцаў]], што дзейнічалі на тэрыторыі Македоніі; «[[Бурштынавы ліс]]» забясьпечыла абарону міжнародных назіральнікаў, якія ажыцьцяўлялі нагляд з выняткам мірнага пляну; «[[Саюзая Нямеччына]]» па наданьні кансультантаў на дапамогу ўраду ў пытаньнях забесьпячэньня стабільнасьці на ўсёй тэрыторыі [[Рэспубліка Македонія|Македоніі]].

Гэтыя апэрацыі ў Рэспубліцы Македонія прадэманстравалі цесную супрацу між Паўночнаатлянтычным зьвязам, [[Эўразьвяз]]ам і [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе|Арганізацыі бясьпекі і супрацы ў Эўропе]]<ref name="natoint"/>.

=== Першая апэрацыя па барацьбе з тэрарызмам ===
4 кастрычніка 2001 году, пасьля таго, як было вызначана, што [[Тэрарыстычныя акты 11 верасьня 2001 году|тэрарыстычныя напады 11 верасьня]] на [[Нью-Ёрк]] і [[Вашынгтон]] ажыцьцявілі з-за мяжы, Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы ўхваліла 8 захадаў у падтрымку [[ЗША]]. Паводле запыту ЗША яна пачала першую ў сваёй гісторыі апэрацыю па барацьбе з [[тэрарызм]]ам «[[Арліная дапамога]]», у рамках якой 7 [[Самалёт далёкага радыёлякацыйнага сачэньня|самалётаў далёкага радыёлякацыйнага сачэньня]] (СДРС) Паўночнаатлянтычнага зьвязу бралі ўдзел у патруляваньні паветранай прасторы ЗША.

Апэрацыя доўжылася зь сярэдзіны кастрычніка 2001 году да сярэдзіны траўня 2002 году. Было прыцягнута 830 сяброў [[экіпаж]]аў з 13 краінаў НАТО, якія зьдзейсьнілі больш за 360 [[самалёта-вылет]]аў. Упершыню ў гісторыі альянсу ягоныя вайсковыя сілы і сродкі скарысталі ў апэрацыі, якая праводзілася ў адпаведнасьці з патрабаваньнямі 5-га артыкула [[Паўночнаатлянтычная дамова|Паўночнаатлянтычнай дамовы]]<ref name = "natoint" />.

=== Нагляд за Міжземным морам ===
[[Файл:US Navy 061106-N-5055G-041 Almost 300 crew members aboard the guided-missile destroyer USS Ross (DDG 71) returned to homeport at Naval Station Norfolk.jpg|міні|[[Эсьмінец]] ВМС ЗША «Рос» вяртаецца ў [[Норфалк (Вірджынія)|Норфалк]] пасьля паўгадавога ўдзелу ў апэрацыі «[[Актыўныя намаганьні]]»]]
У кастрычніку 2001 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы распачала апэрацыю «[[Актыўныя намаганьні]]» пад кіраўніцтвам ОВМС дзеля выяўленьня і стрымліваньня тэрарыстычнай дзейнасьці ў [[Міжземнае мора|Міжземным моры]]. З красавіка 2003 году сілы НАТО сыстэматычна ажыцьцяўлялі высадкі на падазроныя [[судна|судны]] са згоды капітанаў караблёў і краінаў сьцягу ў адпаведнасьці зь міжнародным [[Марское права|марскім правам]]. Апэрацыя апынулася эфэктыўным сродкам аховы стратэгічнага марскога раёну і барацьбы з [[тэрарызм]]ам у [[Адкрытае мора|адкрытым моры]]<ref name = "natoint" />.

=== Барацьба зь пірацтвам ля ўзьбярэжжа Самалі ===
З кастрычніка па сьнежань 2008 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы праводзіла апэрацыю «[[Саюзны пастаўнік]]», якая прадугледжвала правядзеньне захадаў барацьбы зь [[пірацтва]]м каля ўзьбярэжжа [[Самалі]]. У адказ на запыт [[Генэральны сакратар ААН|генэральнага сакратара ААН]] [[Пан Гі Мун]]а вайскова-марскія падразьдзяленьні НАТО суправаджалі судны і ажыцьцяўлялі рэйсы для [[Сусьветная харчовая праграма|Сусьветнай харчовай праграмы ААН]] празь небясьпечныя раёны [[Адэнская затока|Адэнскай затокі]]. З сакавіка па жнівень 2009 году Паўночнаатлянтычны зьвяз правёў яшчэ адну апэрацыю па барацьбе зь пірацтвам «[[Саюзны абаронца]]», мэтай якой было ўмацаваньне бясьпекі марскіх гандлёвых маршрутаў і міжнароднай навігацыі ля берагоў [[Абэсамалія|Афрыканскага Рогу]]. Сілы Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы выконвалі задачы па назіраньні і забесьпячэньні абароны для стрымліваньня і здушэньня [[пірацтва]] і ўзброенага рабаваньня, што пагражалі марскім шляхам і эканамічным інтарэсам<ref name = "natoint" />.

Апэрацыя «[[Акіянскі шчыт]]», якая грунтавалася на досьведзе папярэдніх апэрацыяў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы па барацьбе зь пірацтвам, мела на мэце прыняцьце захадаў барацьбы з [[Самалійскія піраты|марскім пірацтвам ля ўзьбярэжжа Афрыканскага Рогу]]. Паўночнаатлянтычная рада прыняла правядзеньне гэтае апэрацыі 17 жніўня 2009 году. Па запыце краінаў рэгіёну ў рамках апэрацыі таксама прапаноўвалася дапамога ў разьвіцьці ўласных магчымасьцяў барацьбы зь [[пірацтва]]м<ref name = "natoint" />.

=== Вучэбная місія ў Іраку ===
[[Файл:Armentani and Trujillo.jpg|міні|Намесьнік камандуючага Вучэбнай місіі ў Іраку Джаваньні Армэнтані кансультуе вайскоўцаў]]
На [[Стамбульскі саміт НАТО 2004 году|Стамбульскім саміце]] ў чэрвені 2004 году хаўрусьнікі па Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзіліся ўзяць удзел у міжнароднай дзейнасьці, накіраванай на аказаньне дапамогі [[Ірак]]у ў фармаваньні баяздольных дэмакратычных структураў сілаў бясьпекі. Вынікам гэтага стала стварэньне [[Вучэбная місія НАТО ў Іраку|Місіі ў Іраку]]. У рамках місіі ажыцьцяўлялася падрыхтоўка, кансультаваньне і настаўніцтва ірацкіх войскаў. У аказаньні дапамогі ў правядзеньні падрыхтоўкі ў Іраку ці па-за ягонымі межамі ўдзельнічалі усе краіны-сяброўкі НАТО, якія дапамагалі фінансава або бязвыплатна перадавалі тэхніку і абсталяваньне<ref name="natoint"/>.

=== Аказаньне падтрымкі Афрыканскаму зьвязу ===
Паўночнаатлянтычны альянс аказвае падтрымку [[Афрыканскі зьвяз|Афрыканскаму зьвязу]] ў выкананьні ягоных міратворчых задачаў на [[Афрыка|Афрыканскім кантынэнце]]. З чэрвеня 2007 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы дапамагала Афрыканскаму зьвязу ў рамках ягонай [[Місія Афрыканскага зьвязу ў Самалі|місіі]] ў [[Самалі]] (МАЗСам) перапраўляць паветрам міратворцаў. Дапамога МАЗСам з боку НАТО супала з падобнай апэрацыяй па аказаньні падтрымкі міратворчай місіі Афрыканскага зьвязу ў [[Судан]]е (МАЗСуд). З чэрвеня 2005 году па сьнежань 2007 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы забясьпечвала транспартаваньне па паветры каля 37 тысячаў [[Вайсковец|вайскоўцаў]] у складзе [[Місія Афрыканскага зьвязу ў Судане|Місіі ў Судане]], а таксама падрыхтавала звыш 250 прадстаўнікоў МАЗСуд<ref name = "natoint" />.

=== Вайна ў Аўганістане ===
{{Асноўны артыкул|Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы}}
[[Файл:QRL Helmand 2.JPG|міні|[[Узброеныя сілы Вялікабрытаніі|Брытанскія]] ваяры з групы «Вікінг» падчас апэрацыі «[[Апэрацыя «Іглс саміт»|Іглс саміт]]»]]
Апэрацыя ў Аўганістане была самай значнай з усіх, што да гэтага часу выконваліся Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы<ref name="natoint" />. Сфармаваныя ў адпаведнасьці з мандатам ААН у 2001 годзе, [[Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы]] (МССБ) дзейнічалі пад кіраўніцтвам НАТО са жніўня 2003 году.

На ўсёй тэрыторыі [[Аўганістан]]у ў складзе МССБ дзейнічалі амаль 130 тысячаў вайскоўцаў з 48 розных краінаў. Іхнай задачай была дапамога цэнтральнаму ўраду Аўганістану ў працы ўмацаваньня законнай улады ва ўсіх абласьцях краіны і ўтварэньне ўмоваў для належнага функцыянаваньня дэмакратычных інстытутаў і [[вяршэнства права]]. Адным з найважнейшых складнікаў гэтай задачы было стварэньне прафэсійных аўганскіх нацыянальных сілаў бясьпекі. Практычна з нуля за пэрыяд з 2003 году колькасьць [[Узброеныя сілы Аўганістану|Узброеных сілаў Аўганістану]] павялічылася амаль да 164 тысячаў вайскоўцаў. Яны пачалі браць на сябе кіраўніцтва большасьцю апэрацыяў.
   
Акрамя правядзеньня апэрацыяў па забесьпячэньні бясьпекі і разьвіцьця аўганскага войска і [[паліцыя|паліцыі]], МССБ таксама беспасярэдне спрыялі разьвіцьцю і аднаўленьню Аўганістану. 28 групаў аднаўленьня правінцыяў былі прыцягнутыя да вызначэньня запатрабаваньняў у аднаўленчых работах і дапамогі гуманітарнай дзейнасьці па ўсёй краіне<ref name="natoint" />.

=== Апэрацыя ў Лібіі ===
[[Файл:Palmaria bengasi 1903 0612 b1.jpg|міні|Зьнішчаная францускай авіяцыяй вайсковая калёна лібійскага войска каля гораду [[Бэнгазі]]]]
Падвас [[Грамадзянская вайна ў Лібіі|Лібійскай грамадзянскай вайны]] 2011 году паміж палкоўнікам і фактычным кіраўніком краіны [[Муамар Кадафі|Муамарам Кадафі]] і паўсталымі пратэстоўцамі 17 сакавіка 2011 году была прынятая Рэзалюцыя [[Рада бясьпекі ААН|Рады бясьпекі ААН]] № 1973, якая заклікала да спыненьня гвалту і ўпаўнаважыла ваенныя дзеяньні з боку кааліцыі для абароны цывільных асобаў, а таксама ўвяла [[эмбарга]] на пастаўкі зброі, замарозіла асабістыя актывы лібійскіх лідэраў і ўвяла забарону на перасоўваньне прадстаўнікоў найвышэйшага кіраўніцтва. Кааліцыя ўключала некалькі сяброў Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы, якая пачала стварэньне зоны, забароненай для палётаў над [[Лібія]]й, неўзабаве пасьля гэтага. 20 сакавіка 2011 году краіны-сяброўкі НАТО дамовіліся аб захаваньні эмбарга на пастаўкі зброі ў Лібію.

24 сакавіка 2011 году Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы пагадзілася ўзяць захаваньне беспалётнай зоны пад свой кантроль, у той час як кааліцыю перанакіравалі на камандаваньне наземнымі сіламі<ref>[http://www.aljazeera.com/news/africa/2011/03/2011324221036894697.html NATO to police Libya no-fly zone]. Al Jazeera</ref>. 27 сакавіка Паўночнаатлянтычны зьвяз узяў на сябе адказнасьць за рэалізацыю ўсіх аспэктаў Рэзалюцыі № 1973, каб абараніць цывільнае насельніцтва і раёны, якім пагражаў напад з боку рэжыму [[Муамар Кадафі|Муамара Кадафі]]<ref name="natoint" />, у гэтым альянс атрымаў дапамогу з боку [[Катар]]у і [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты|Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў]]. У чэрвені, як паведамлялася, падразьдзяленьні толькі васьмі краінаў альянсу ўдзельнічалі ў баявых апэрацыях<ref>[https://web.archive.org/web/20110812030653/http://thestar.com.my/news/story.asp?file=%2F2011%2F6%2F9%2Fworldupdates%2F2011-06-09T025953Z_01_NOOTR_RTRMDNC_0_-575860-1&sec=Worldupdates NATO strikes Tripoli, Gaddafi army close on Misrata]. Malaysia Star.</ref>. Пры гэтым міністар абароны ЗША [[Робэрт Гейтс]] паведаміў, што такія краіны, як [[Польшча]], [[Гішпанія]], [[Нідэрлянды]], [[Турэччына]] і [[Нямеччына]] маглі б зрабіць большы ўнёсак у гэтых апэрыцыях, аднак апошняя апэлявала на тое, што арганізацыя перасягнула свае паўнамоцтвы ў канфлікце ў рамках мандату<ref>[http://articles.latimes.com/2011/jun/09/world/la-fg-libya-nato-20110609 Gates calls for more NATO allies to join Libya air campaign]. Los Angeles Times</ref>. У сваім заключным выступе ў Брусэлі 10 чэрвеня Гейтс у далейшым працягваў крытыкаваць краіны-хаўрусьніцы, мяркуючы, што іхныя дзеяньні могуць прывесьці да гібелі НАТО<ref>[http://www.washingtontimes.com/news/2011/jun/10/gates-blasts-nato-questions-future-alliance/?page=all Gates blasts NATO, questions future of alliance]. The Washington Times</ref>.

Незважаючы на тое, што місія была падоўжаная да верасьня, [[Нарвэгія]] пачала згортваньне сваіх сілаў да 1 жніўня<ref>[https://web.archive.org/web/20110613042117/http://cnsnews.com/news/article/norway-quit-libya-operation-august Norway to quit Libya operation by August]. CNS News</ref>. Да канца місіі ў кастрычніку 2011 году, пасьля сьмерці палкоўніка Кадафі, самалёты НАТО агулам зрабілі каля 9500 ударных вылетаў супраць войскаў Кадафі<ref>[https://web.archive.org/web/20140108155406/http://usatoday30.usatoday.com/news/world/story/2011-10-21/Libya-NATO/50858104/1?csp=34news&utm_source=feedburner&utm_medium=feed&utm_campaign=Feed%3A+usatoday-NewsTopStories+%28News+-+Top+Stories%29 NATO strategy in Libya may not work elsewhere]. USA Today</ref>. Пасьля спробы [[Дзяржаўны пераварот|дзяржаўнага перавароту]] ў кастрычніку 2013 году, прэм’ер-міністар Лібіі [[Алі Зэйдан]] запытаў тэхнічную кансультацыю і трэнэраў з НАТО для аказаньня дапамогі ў пытаньнях бягучай бясьпекі<ref>[https://web.archive.org/web/20150315044154/http://www.reuters.com/article/2013/10/21/us-libya-nato-idUSBRE99K0GX20131021 NATO to advise Libya on strengthening security forces]. Reuters.</ref>.

== Месца і роля ў сьвеце ==

=== Трансфармацыя ===
* [[Лёнданскі саміт НАТО 1990 году]]
* [[Рымскі саміт НАТО 1991 году]]
* [[Стратэгічная канцэпцыя НАТО 1991 году]]
* [[Рада эўра-атлянтычнага партнэрства]]
* [[Партнэрства дзеля міру|Праграма «Партнэрства дзеля міру»]]
* [[Вашынгтонскі саміт НАТО 1999 году]]
* [[Стратэгічная канцэпцыя НАТО 1999 году]]

=== Узаемадзеяньне зь іншымі арганізацыямі ===
* [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]]
* [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе]]
* [[Эўрапейскі Зьвяз]]
* [[Арганізацыя Дамовы аб калектыўнай бясьпецы]]
* [[Рада Эўропы]]

== Сябры ==
[[Файл:NATO members (blue).svg|upright=2|center|міні|Краіны Паўночнаатлянтычнага альянсу]]

; Краіны-заснавальніцы (4 красавіка 1949 г.):
* [[Бэльгія]]
* [[Канада]]
* [[Данія]]
* [[Францыя]] (да 2009 году ўдзельнічала толькі ў палітычнай структуры арганізацыі)
* [[Ісьляндыя]]
* [[Італія]]
* [[Люксэмбург]]
* [[Нідэрлянды]]
* [[Нарвэгія]]
* [[Партугалія]]
* [[Вялікабрытанія]]
* [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]]

Далучыліся пазьней:
* [[Грэцыя]] (18 лютага 1952 г.)
* [[Турэччына]] (18 лютага 1952 г.)
* [[Нямеччына]] (9 траўня 1955 г. — [[Заходняя Нямеччына]]; у 1957-м да яе далучыўся [[Заарлянд]]; і 3 кастрычніка 1990 г. — землі былой [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|НДР]])
* [[Гішпанія]] (30 траўня 1982 г.)

Былыя краіны [[Варшаўская дамова|Варшаўскай дамовы]], што далучыліся пасьля заканчэньня «[[Халодная вайна|Халоднай вайны]]»:

'''12 сакавіка 1999 г.:'''
* [[Вугоршчына]]
* [[Польшча]]
* [[Чэхія]]

'''29 сакавіка 2004 г.:'''
* [[Баўгарыя]]
* [[Латвія]]
* [[Летува]]
* [[Румынія]]
* [[Славаччына]]
* [[Славенія]]
* [[Эстонія]]

'''1 красавіка 2009 г.'''
* [[Альбанія]]
* [[Харватыя]]

'''5 чэрвеня 2017 г.'''
* [[Чарнагорыя]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Чарнагорыя афіцыйна ўступіла ў НАТА|спасылка=https://blr.belta.by/world/view/charnagoryja-afitsyjna-ustupila-u-nata-58911-2017/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=6 чэрвеня 2017|копія=https://zviazda.by/be/news/20170606/1496734489-charnagoryya-aficyyna-ustupila-u-nata|дата копіі=6 чэрвеня 2017|дата доступу=10 ліпеня 2022}}</ref>

'''27 сакавіка 2020 г.'''
* [[Паўночная Македонія]]

'''4 красавіка 2023 г.'''
* [[Фінляндыя]]

'''7 сакавіка 2024 г.'''
* [[Швэцыя]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Белы дом: Швэцыя сёньня афіцыйна стане членам АПАД|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20240307/1709819020-bely-dom-shvecyya-syonnya-aficyyna-stane-chlenam-nata|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=7 сакавіка 2024|дата доступу=17 сакавіка 2024}}</ref>

=== Пашырэньне ===
Для пашырэньня складу Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы распрацаваны адмысловы мэханізм, паводле якога краіны-кандыдаткі маюць штогод рабіць справаздачу аб прагрэсе, дасягнутым у наступных кірунках:
* '''Палітыка і эканоміка''': краіны маюць дэманстраваць імкненьне вырашаць міжнародныя, міжэтнічныя і тэрытарыяльныя канфлікты мірнымі сродкамі, з увагай да законнасьці і [[Правы чалавека|правоў чалавека]].
* '''Абарона і войска''': краіна мае быць здольнай рабіць адпаведны ўнёсак у забесьпячэньне [[Супольная бясьпека|калектыўнай бясьпекі]] і ўдзельнічаць у апэрацыях альянсу.
* '''Рэсурсы''': войска краіны-кандыдаткі мае адпаведным чынам забясьпечвацца матэрыяльна.
* '''[[Бясьпека]]''': забесьпячэньне [[Інфармацыйная бясьпека|інфармацыйнай бясьпекі]] краіны-кандыдаткі.
* '''[[Заканадаўства]]''': забесьпячэньне сумяшчальнасьці нацыянальнага заканадаўства і сяброўства ў НАТО.

Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы забясьпечвае кандыдатам адпаведную тэхнічную дапамогу ў выкананьні крытэраў сяброўства<ref>https://web.archive.org/web/20040514213943/http://www.nato.int/issues/map/index.html</ref>.

У 2022 годзе дзяржавамі-кандыдаткамі сталі Фінляндыяі і Швэцыя, чые ўрады падпісалі Пратаколы аб далучэньні 5 ліпеня 2022 году.

Актыўна вядуцца перамовы і дэ-факта прынятае прынцыповае рашэньне аб будучым прыняцьці ў склад арганізацыі [[Грузія|Грузіі]] (пасьля вырашэньня тэрытарыяльных канфліктаў) і [[Украіна|Ўкраіны]] (пасьля дасягненьня ўнутрыпалітычнага кансэнсусу што да далучэньня). У 2010 годзе Ўкраіна заявіла пра свой пазаблёкавы статус, але 19 лістапада 2014 Расея запатрабавала ад Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы гарантыяў недалучэньня Ўкраіны да НАТО. Кіраўнік інфармацыйнага бюро НАТО ў Маскве Робэрт Пшэль адзначыў патрабаваньне як недарэчнае, зацеміўшы, што Ўкраіна ня ёсьць краінай-кандыдаткай на ўступленьне ў НАТО, а Расея, якая ня ёсьць сяброўкай НАТО, ня можа прымаць падобныя рашэньні. Супярэчнай міжнароднай дамовам заяву Расеі назвала прадстаўніца генэральнага сакратара НАТО Оана Лунгэску, на думку якой НАТО паважае [[сувэрэнітэт]] Украіны і рашэньні аб пашырэньні арганізацыі прымаюцца толькі сябрамі арганізацыі. Таксама Оана Лунгэску адзначыла сярод галоўных посьпехаў арганізацыі яе гатоўнасьць да прыняцьця новых сяброў<ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=НАТО зьдзіўленая заявай прэсавага сакратара Пуціна|арыгінал=|спасылка=http://www.svaboda.org/content/article/26700031.html|аўтар выданьня=|выданьне=Радыё Свабода|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>.

== Супраца зь іншымі краінамі ==
[[Файл:NATO partnerships.svg|upright=1.5|міні|Краіны-партнэры Паўночнаатлянтычнага альянсу:<br />
{{легенда|#004990|Краіны, якія ўваходзяць у Арганізацыю Паўночнаатлянтычнай дамовы}}
{{легенда|#8c9618|Краіны, што прынялі праграму «Партнэрства дзеля міру»}}
{{легенда|#944918|Краіны, што прынялі праграму «Міжземнаморскі дыялёг»}}
]]

=== Эўраатлянтычная супраца ===
Для пашырэньня супрацы між краінамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы і 20 краінамі-партнэркамі былі распрацаваныя 2 праграмы.
* Праграма «[[Партнэрства дзеля міру]]» была распрацаваная ў 1994 годзе і грунтуецца на індывідуальных двухбаковых адносінах між краінай-партнэркай і Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы: кожная краіна можа абраць ступеню свайго ўдзелу<ref>http://www.nato.int/issues/pfp/index.html http://www.nato.int/pfp/sig-date.html{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>.
* Праграма «[[Рада Эўраатлянтычнага партнэрства]]» была прынятая 29 траўня 1997 году і ёсьць форумам для рэгулярнай каардынацыі, кансультацыяў і дыялёгу між усімі 46 яе ўдзельнікамі.<ref>https://web.archive.org/web/20100508205230/http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49276.htm</ref>

Краіны-партнэркі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы:

{|
|- valign=top
|
:* [[Азэрбайджан]]
:* [[Армэнія]]
:* [[Аўстрыя]]
:* [[Беларусь]]
:* [[Босьнія і Герцагавіна]]
:* [[Грузія]]
:* [[Ірляндыя]]
:* [[Казахстан]]
:* [[Кыргыстан]]
|
:* [[Малдова]]
:* [[Расея]]
:* [[Сэрбія]]
:* [[Таджыкістан]]
:* [[Туркмэністан]]
:* [[Узбэкістан]]
:* [[Украіна]]
:* [[Швайцарыя]]
|}

* [[Мальта]] была далучылася да «Партнэрства дзеля міру» ў 1994 годзе, але пакінула праграму ў 1996 годзе.
* [[Кіпр]] ня стаў удзельнікам «Партнэрства дзеля міру» праз супрацьстаяньне [[Турэччына|Турэччыны]] ў пытаньні [[Паўночны Кіпр|Паўночнага Кіпру]].
* [[Босьнія і Герцагавіна]] і [[Сэрбія]] далучыліся да праграмы «Партнэрства дзеля міру» 14 сьнежня 2006 году пасьля правядзеньня рэформаў у вайсковай і палітчынай галінах.

=== Міжземнаморскі дыялёг ===
Міжземнаморскі дыялёг — гэта прынятая ў 1994 году праграма супрацы між Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай дамовы і 7-ю краінамі Міжземнамор’я:<ref>http://www.nato.int/med-dial/home.htm</ref>
* [[Альжыр]]
* [[Эгіпет]]
* [[Ізраіль]]
* [[Ярданія]]
* [[Маўрытанія]]
* [[Марока]]
* [[Туніс]]

== Структура ==

=== Палітычная структура ===
Сыстэма прыняцьця рашэньняў і структура кіраваньня Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы вызначаная ў Паўночнаатлянтычнай дамове. Кожная краіна-ўдзельніца мае сваю дэлегацыю ў штаб-кватэры альянсу ў [[Брусэль|Брусэлі]], [[Бэльгія]]. Дэлегацыя ўзначальваецца пастаянным прадстаўніком у статусе [[амбасадар]]а.

Разам пастаянныя прадстаўнікі краінаў складаюць Паўночнаатлянтычную раду — орган, які зьбіраецца прынамсі аднойчы на тыдзень і прымае рашэньні датычна асноўнай дзейнасьці і функцыянаваньня НАТО. Час ад часу Рада зьбіраецца з удзелам міністраў замежных справаў, абароны і [[Прэм’ер-міністар|прэм’ер-міністраў]] для прыняцьця найбольш важных стратэгічных рашэньняў.

Старшыня на паседжаньнях Паўночнаатлянтычнай рады — генэральны сакратар НАТО. Рашэньні прымаюцца на аснове [[кансэнсус]]у. Рашэньні не прымаюцца галасаваньнем ці большасьцю, усе краіны прадстаўленыя ў аднолькавай ступені.

Другі паводле значнасьці сябра дэлегацыі ад краіны — вайсковы прадстаўнік у рангу старэйшага афіцэру нацыянальнага войска. Вайсковыя прадстаўнікі ўтвараюць Вайсковы камітэт, які адказвае за падрыхтоўку прапановаў і рэкамэндацыяў палітычнаму кіраўніцтву Альянсу адносна захадаў забесьпячэньня агульнай абароны. Вайсковы камітэт ажыцьцяўляе кансультацыі стратэгічнага камандаваньня НАТО. Як і Паўночнаатлянтычная рада, Вайсковы камітэт пэрыядычна сустракаецца на больш высокім узроўні, з удзелам кіраўнікоў генэральных штабоў краінаў-удзельніцаў Альянсу.

Таксама функцыянуе [[Парлямэнцкая асамблея НАТО]], якая складаецца з прадстаўнікоў парлямэнтаў краінаў-удзельніцаў.

=== Вайсковая структура ===
[[Файл:Nato awacs.jpg|міні|Паветраныя вучэньні 2003 году]]
Вайсковыя апэрацыі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы кіруюцца 2-ма стратэгічнымі камандзірамі, адказнымі перад Вайсковым камітэтам за агульнае кіраваньне вайсковымі аспэктамі ў галіне сваёй кампэтэнцыі.

Да 2003 году стратэгічныя камандзіры дзяліліся паводле геаграфічных рэгіёнаў ([[Эўропа]] і [[Амэрыка]]), аднак цяпер падзел ідзе паводле галінаў дзейнасьці: Камандаваньне трансфармацыямі (трансфармацыя і падрыхтоўка войскаў) і Камандаваньне апэрацыямі (вайсковыя апэрацыі НАТО).

=== Асобы на чале арганізацыі ===
{| class="wikitable"
|+ '''Генэральныя сакратары''' <ref name="secgen">http://www.nato.int/cv/secgen.htm</ref>
|-
! #
! Імя
! Краіна
! Тэрмін
|-
| 1
| [[Генэрал]] [[Гастынгс Даянэл Ісмай]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 4 красавіка 1952 — 16 траўня 1957
|-
| 2
| [[Поль-Анры Спаак]]
| [[Бэльгія]]
| 16 траўня 1957 — 21 красавіка 1961
|-
| 3
| [[Дырк Стрыкер]]
| [[Нідэрлянды]]
| 21 красавіка 1961 — 1 жніўня 1964
|-
| 4
| [[Мануілё Брозіё]]
| [[Італія]]
| 1 жніўня 1964 — 1 кастрычніка 1971
|-
| 5
| [[Ёзэф Люнс]]
| [[Нідэрлянды]]
| 1 кастрычніка 1971 — 25 чэрвеня 1984
|-
| 6
| [[Пітэр Карынгтан]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 25 чэрвеня 1984 — 1 ліпеня 1988
|-
| 7
| [[Манфрэд Вёрнэр]]
| [[Нямеччына]]
| 1 ліпеня 1988 — 13 жніўня 1994
|-
| 8
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 13 жніўня 1994 — 17 кастрычніка 1994''
|-
| 9
| [[Вілі Клес]]
| [[Бэльгія]]
| 17 кастрычніка 1994 — 20 кастрычніка 1995
|-
| 10
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 20 кастрычніка 1995 — 5 сьнежня 1995''
|-
| 11
| [[Хавіер Саляна]]
| [[Гішпанія]]
| 5 сьнежня 1995 — 6 кастрычніка 1999
|-
| 12
| [[Джордж Робэртсан]]
| [[Вялікабрытанія]]
| 14 кастрычніка 1999 — 1 студзеня 2004
|-
| 13
| [[Яап дэ Гоп Схефэр]]
| [[Нідэрлянды]]
| 1 студзеня 2004 — 1 жніўня 2009
|-
| 14
| [[Андэрс Фог Расмусэн]]
| [[Данія]]
| 1 жніўня 2009 — 1 кастрычніка 2014
|-
| 15
| [[Енс Стольтэнбэрг]]
| [[Нарвэгія]]
| 1 кастрычніка 2014 — 1 кастрычніка 2024
|-
| 16
| [[Марк Рутэ]]
| [[Нідэрлянды]]
| з 1 кастрычніка 2024
|}

{| class="wikitable"
|+ '''Намесьнік генэральнага сакратара''' <ref name="secgen"/>
|-
! #
! Імя
! Краіна
! Тэрмін
|-
| 12
| [[Сэрджыё Балянцына]]
| [[Італія]]
| 1994—2001
|-
| 13
| [[Алясандра Мінута Рыца]]
| [[Італія]]
| 2001—2007
|-
| 14
| [[Кляўдыё Бізаньера]]
| [[Італія]]
| 2007—2012
|-
| 15
| [[Аляксандар Вэршбаў]]
| [[ЗША]]
| 2012—2016
|-
| 16
| [[Роза Гётэмюлер]]
| ЗША
| 2016—2019
|-
| 17
| [[Мірча Джэоана]]
| [[Румынія]]
| 2019—2024
|-
| 19
| [[Борыс Руге]]
| Нямеччына
| з 2024 году
|}

== Беларусь ==
Удзельнікамі Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы ёсьць палова суседзяў Беларусі — [[Польшча]], [[Летува]], [[Латвія]].

Беларусь удзельнічае ў Радзе эўраатлянтычнага партнэрства з 1992 году (да 1997 — [[Рада Паўночнаатлянтычнай супрацы]]), у праграме «[[Партнэрства дзеля міру]]» — з 1995. Удзел у захадах Навуковай праграмы НАТО беларускія навукоўцы бяруць з 1993 году. Пастаяннае прадстаўніцтва Рэспублікі Беларусь пры НАТО адкрыта ў 1998 годзе. На беларускіх вайсковых вучэньнях рэгулярна адпрацоўваецца сцэнар адбіцьця атакі з Захаду.

Супраца Беларусі і НАТО вядзецца па наступных асноўных кірунках: адпрацоўка ўзаемадзеяньня пры ліквідацыі надзвычайных сытуацыяў, кіраваньне крызіснымі сытуацыямі, моўная падрыхтоўка [[афіцэр]]аў, вайсковая адукацыя, дэмакратычны кантроль над [[Узброеныя сілы|узброенымі сіламі]], плянаваньне і правядзеньне апэрацыяў па падтрыманьні міру, вайсковая [[геаграфія]], гуманітарнае разьмінаваньне, захады палітычнага і вайсковага характару, скіраваныя супраць распаўсюджаньня [[Ядзерная зброя|ядзернай]], бактэрыялягічнай і хімічнай зброі, плянаваньне, арганізацыя і кіраваньне нацыянальнымі праграмамі ў галіне абарончых дасьледаваньняў і тэхналёгія, [[стралковая зброя]] і лёгкія ўзбраеньні.

Вясной 1999 году Беларусь асудзіла агрэсію супраць [[Югаславія|Югаславіі]] і часова прыпыніла адносіны з Арганізацыяй Паўночнаатлянтычнай даомвы. Пазьней яны былі адноўленыя ў поўным аб’ёме. Восеньню 2001 году Беларусь аказала практычную дапамогу НАТО пры падрыхтоўцы міжнароднай антытэрарыстычнай вайсковай апэрацыі ў [[Аўганістан]]е.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|1=2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/БЭ|1}}
* НАТО: проблемы трансформации и расширения / А. А. Розанов. — Менск: Завигар, 1996. — {{ISBN|985-6187-03-6}}
* Мир после Косово = The World After Kosovo Crisis : Реф. сб. / РАН. Ин-т науч. информации по общественным наукам; Ред.-сост. О. А. Жирнов; Отв. ред. Т. Г. Пархалина. — М., 2001. — ISSN 0235-5620

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.nato.int/ Афіцыйная старонка]{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20110809195611/http://www.naviny.by/rubrics/politic/2004/07/22/ic_news_112_251019/ Лукашенко: Беларусь не ищет и не будет искать конфронтации с НАТО]
* [https://web.archive.org/web/20080422212414/http://www.pravda.com.ua/news_print/2006/5/29/42202.htm Вступ до НАТО: 20 проти 6 на користь України] // Українська правда, 29.05.2006

{{NATO}}
{{Халодная вайна}}
{{Абраны артыкул}}
{{Вайна з тэрарызмам}}

[[Катэгорыя:Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы| ]]
[[Катэгорыя:Красавік 1949 году]]
[[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1949 годзе]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]