Прагляд крыніцы для Якуцкая мова

{{Інфармацыя пра мову       
|Назва мовы                = Якуцкая мова
|Назва мовы ў арыгінале    = саха тыла
|Краіны ўжываньня          = [[Расея|Расеі]]
|Рэгіён                    = [[Рэспубліка Саха (Якутыя)]], [[Магаданская вобласьць]], [[Іркуцкая вобласьць]], [[Краснаярскі край|Краснаярскі]] ды [[Хабараўскі край|Хабараўскі]] краі
|Колькасьць карыстальнікаў = 450 140 чал. (зьвесткі перапісу насельніцтва Расеі ў [[2010]] р.)<ref name="jakuckaja">http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab6.xls</ref>
|Клясыфікацыя              = [[Цюрскія мовы]]
* Сыбірска-цюрскія мовы
** Паўночныя
*** '''Якуцкая мова'''
|Афіцыйная мова ў          = [[Якутыя|Якутыі]] ([[Расея]])
|Дапаможная мова ў         = 
|Рэгулюецца                = 
|Код па ISO 639-1          = 
|Код па ISO 639-2(B)       = sah
|Код па ISO 639-2(T)       = sah
|Код па SIL                = 
|Выява                     = 
|Подпіс да выявы           = 
|Шырыня выявы              = 
}}
[[Файл:Yakut and Dolgan languages.png|міні|230пкс|Якуцкая мова на мапе сьвету (цёмна-сінім).]]
'''Яку́цкая мова''' ({{мова-sah|саха тыла}}) — мова [[якуты|якутаў]], належыць да [[цюрскія мовы|цюрскай групы моваў]]. Колькасьць носьбітаў мовы паводле зьвестак перапісу насельніцтва ў Расеі [[2010]] року складае каля 450 140 чалавек<ref name="jakuckaja"/>, якія пражываюць у асноўным на тэрыторыі [[Якутыя|Якутыі]], а таксама ў [[Іркуцкая вобласьць|Іркуцкай]] і [[Магаданская вобласьць|Магаданскай абласьцях]], [[Краснаярскі край|Краснаярскім]] і [[Хабараўскі край|Хабараўскім]] краёх.

Якуцкая мова рэзка адрозьніваецца ад іншых цюрскіх моваў наяўнасьцю плясту [[лексыка|лексыкі]] няяснага паходжаньня (магчыма, [[палеаазіяцкія мовы|палеаазіяцкага]])<ref>Харитонов Л. Н. Пособие по якутскому языку. Якуцк, 1987, с. 4 і далей.</ref>. Маецца таксама мноства мангольскіх запазычаньняў.

== Пісьмовасьць ==
У [[1917]] годзе новы альфабэт на аснове [[МФА]] быў створаны [[Сямён Наўгародаў|С. А. Наўгародавым]]. Першапачаткова ён утрымліваў толькі малыя літары, а таксама знак ''':''' для адлюстравання доўгіх гукаў (як галосных, так і зычных). У [[1924]] годзе гэты альфабэт быў рэфармаваны. Пазьней ён рэфармаваўся яшчэ некалькі разоў, пакуль у [[1929]] годзе ня быў заменены на ўніфікаваны цюрскі альфабэт. Потым у [[1939]] годзе быў ажыцьцёўлены пераход на альфабэт на аснове [[кірыліца|кірыліцы]].

=== Сучасны якуцкі альфабэт ===
Сёньня ў якуцкай мове выкарыстоўваецца альфабэт, які ўтрымлівае ўвесь [[расейскі альфабэт]], плюс пяць дадатковых літараў: Ҕҕ, Ҥҥ, Өө, Һһ, Үү і дзьве камбінацыі: Дь дь (чытаецца як Дж, прыкладам: ''дьахтар'' — «жанчына»; чытаецца як — ''джахтар''), Нь нь. Выкарыстоўваюцца таксама 4 дыфтонгі: уо, ыа, иэ, үө.

* '''Сучасны выгляд якуцкага альфабэту''':

{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | А а
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | В в
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ҕ ҕ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Дь дь
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | З з
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | И и
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | К к
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | М м
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ҥ ҥ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Нь нь
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ө ө
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | П п
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | С с
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Һ һ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | У у
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ү ү
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я
|}

* '''Тлумачэньне''':

{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:center;border: 1px #aaa solid;border-collapse: collapse;"
!Кірыліца !!Назва!! [[Міжнародны фанэтычны альфабэт|IPA]] !!Заўвагі
|-
|А а ||а|| /a/ ||
|-
|Б б ||бэ|| /b/ ||
|-
|В в ||вэ|| /v/ || Выкарыстоўваецца толькі ў запазычаньнях<br/>з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|-
|Г г ||гэ|| /g/ ||
|-
|{{IPA|Ҕ ҕ}} ||ҕэ|| /{{IPA|ɣ}}/, /{{IPA|ʁ}}/ || «Г з гачкам» (звонкае «х», паўднёварасейскае «г»; францускае «r»).
|-
|Д д ||дэ|| /d/ ||
|-
|Дь дь ||дьэ|| /{{IPA|ɟ}}/ || «Д зь мяккім знакам» (звышмяккае, падобнае да расейскага, «дь», амаль «гь»).
|-
|Е е ||е|| /e/, /je/ || Выкарыстоўваецца толькі ў запазычаньнях<br/>з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|-
|Ё ё ||ё|| /jo/ || Выкарыстоўваецца толькі ў запазычаньнях<br/>з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|-
|Ж ж ||жэ|| /{{IPA|ʒ}}/ || Выкарыстоўваецца толькі ў запазычаньнях<br/>з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|-
|З з ||зэ|| /z/ || Выкарыстоўваецца толькі ў запазычаньнях<br/>з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|-
|И и ||и|| /i/ ||
|-
|Й й ||йот|| /j/, /{{IPA|j̃}}/ ||
|-
|К к ||ка|| /k/, /q/ ||
|-
|Л л ||эл|| /l/ ||
|-
|М м ||эм|| /m/ ||
|-
|Н н ||эн|| /n/ ||
|-
|{{IPA|Ҥ ҥ}} ||эҥ|| /{{IPA|ŋ/}} || Лігатура «нг» (заднеязычнае «н»).
|-
|Нь нь ||эньэ|| /{{IPA|ɲ}}/ || «Н зь мяккім знакам» (звышмяккае «н»).
|-
|О о ||о|| /o/ ||
|-
|Ө ө ||ө|| /ø/ || «О з ашэсткам» (накшталт нямецкага «ö»).
|-
|П п ||пэ|| /p/ ||
|-
|Р р ||эр|| /r/ ||
|-
|С с ||эс|| /s/ ||
|-
|Һ һ ||һэ|| /h/ || На ўзор [[ангельская мова|ангельскага]] або [[нямецкая мова|нямецкага]] «h»<br/>([[глухое прыдыханьне]]).
|-
|Т т ||тэ|| /t/ ||
|-
|У у ||у|| /u/ ||
|-
|Ү ү ||ү|| /y/ || «Прамая У» (на ўзор нямецкага «[[ü]]»).
|-
|Ф ф ||эф|| /f/ || Выкарыстоўваецца толькі ў запазычаньнях<br/>з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|-
|Х х ||ха|| /x/ ||
|-
|Ц ц ||цэ|| /{{IPA|ʦ}}/ || Выкарыстоўваецца толькі ў запазычаньнях<br/>з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|-
|Ч ч ||че|| /{{IPA|ʧ}}/
|-
|Ш ш ||ша|| /{{IPA|ʃ}}/ || Выкарыстоўваецца толькі ў запазычаньнях<br/>з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|-
|Щ щ ||ща|| /{{IPA|ɕː}}/ || Выкарыстоўваецца толькі ў запазычаньнях<br/>з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|-
|Ъ ъ ||кытаатыннарар бэлиэ|| /{{IPA|◌'''.'''}}/ || Выкарыстоўваецца толькі ў запазычаньнях<br/>з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|-
|Ы ы ||ы|| /{{IPA|ɯ}}/ || Заднеязычнае, неабвусьненае «у»
|-
|Ь ь ||сымнатыы бэлиэтэ|| /{{IPA|◌'''ʲ'''}}/ || Ужываецца толькі ў спалучэньнях «дь», «нь»,<br/>а таксама ў запазычаньнях з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|-
|Э э ||э|| /e/ ||
|-
|Ю ю ||ю|| /ju/ || Выкарыстоўваецца толькі ў запазычаньнях<br/>з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|-
|Я я ||я|| /ja/ || Выкарыстоўваецца толькі ў запазычаньнях<br/>з [[расейская мова|расейскае мовы]].
|}

== Крыніцы ==
{{Зноскі}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{interwiki|sah|якуцкай|}}
{{Commons|Category:Sakha language|выгляд=поўны}}
* [https://web.archive.org/web/20170922080409/http://doydu.sakhaopenworld.org/ Орто Дойду] — якуцкая мова па-якуцку. Падтрымліваецца Unicode.
* [https://web.archive.org/web/20100821165027/http://www.peoples.org.ru/jakut.html Мовы народаў Расеі ў Сеціве] — сьпіс рэсурсаў па якуцкай мове.
* [http://sakhalyy.helios-nw.ru/ Сахалыы] — шрыфты, раскладка клавіятуры і форум на якуцкай мове
* [http://www.sakhatyla.ru/ Онлайн слоўнік SakhaTyla.Ru] — on-line расейска-якуцкі і якуцка-расейскі слоўнік

{{Афіцыйныя мовы ў Расеі}}
{{Цюрскія мовы}}

[[Катэгорыя:Цюрскія мовы]]
[[Катэгорыя:Мовы Расеі]]