Прагляд крыніцы для Юзэф Ігнацы Крашэўскі

{{Цёзкі|Крашэўскі}}
{{Пісьменьнік
|Імя                 = Юзэф Ігнацы Крашэўскі
|Арыгінал імя        = Józef Ignacy Kraszewski
|Партрэт             = Józef_Ignacy_Kraszewski.PNG
|Памер               = 200пкс
|Апісаньне           = Юзэф Крашэўскі
|Імя пры нараджэньні = 
|Псэўданімы          = {{просты сьпіс|
* ''Bogdan Bolesławita''
* ''Kaniowa''
* ''Dr Omega''
* Kleofas Fakund Pasternak''
* ''JIK''
* ''B.B.''
}}
|Герб                = Jastrzębiec herb.svg
|Шырыня гербу        = 
|Подпіс гербу        = Герб «[[Ястрабец (герб)|Ястрабец]]»
|Род                 = Крашэўскія
|Бацька              = [[Ян Крашэўскі]]
|Маці                = [[Соф’я Мальская|Соф’я з Мальскіх]]
|Жонка               = Соф’я з Варонічаў
|Дзеці               = {{Просты сьпіс|
* Канстанцыя (1839)
* Ян Альбін (1841)
* Францішак (1843)
* Аўгуста Марыя (1849)
}}
|Грамадзянства       = 
|Рэлігія             = [[каталіцтва]]
|Род дзейнасьці      = пісьменьнік, гісторык, выдавец, калекцыянэр
|Гады актыўнасьці    = 1830—1875
|Напрамак            = 
|Жанр                = раманы, аповесьці
|Мова                = польская
|Мова2               = 
|Дэбют               = 
|Значныя творы       = 
|Прэміі              = 
|Узнагароды          = 
|Подпіс              = 
|Апісаньне подпісу   = 
|ВікіКрыніца         = s:pl:Autor:Józef Ignacy Kraszewski
|ВікіКрыніца пераклады на беларускую = s:be:Аўтар:Юзэф Ігнацы Крашэўскі
|commons             = 
|Палічка             = http://knihi.com/Juzaf_Kraseuski/
|Камунікат           = 
|Сайт                = [http://www.ignacy.kraszewski.pl/ www.ignacy.kraszewski.pl]
}}
'''Ю́зэф Ігна́цы Крашэ́ўскі'''{{заўвага|1=Іншыя формы імя: '''Язэп Крашэўскі''', '''Юзэф Ігнат Крашэўскі''', '''Юзэф Ігнаці Крашэўскі'''.}} ({{мова-pl|Józef Ignacy Kraszewski}}; {{Нарадзіўся|28|7|1812}}, [[Варшава]] — {{Памёр|19|3|1887}}, [[Жэнэва]]) — польскі [[пісьменьнік]], [[публіцыст]], [[гісторыя|гісторык]], [[выдавец]], [[філёзаф]], [[Калекцыянаваньне|калекцыянэр]], [[музыка]]. [[Псэўданім]]ы — ''Bogdan Bolesławita'', ''Kaniowa'', ''Dr Omega'', ''Kleofas Fakund Pasternak'', ''JIK'', ''B.B.''

Юзэф Крашэўскі — аўтар найбольшай колькасьці выдадзеных кнігаў у гісторыі польскае літаратуры: літаратурная спадчына складае каля 600 тамоў раманаў і аповесьцяў, паэтычных і драматычных твораў, а таксама працаў па гісторыі, этнаграфіі, фальклярыстыцы, падарожных замалёвак, публіцыстычных і літаратурна-крытычных артыкулаў. За гэтае дасягненьне пісьменьнік занесены ў [[Кніга рэкордаў Гінэса|Кнігу рэкордаў Гінэса]] як «чэмпіён эпохі [[Гусінае пяро|гусінага пяра]]».

== Жыцьцяпіс ==

=== Дзяцінства і юнацтва ===
[[Файл:Romanów - Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego.jpg|міні|250пкс|[[Музэй Крашэўскага ў Раманаве|Сядзіба Мальскіх]] у [[Раманаў (гміна Сасноўка)|Раманаве]]]]
Зь [[беларусы|беларускага]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110823154103/http://old.knihi.com/pytanni/144.html 144. Якія выдатныя польскія дзеячы з паходжання беларусы?] // {{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}}</ref> шляхецкага роду [[Крашэўскія|Крашэўскіх]] гербу «[[Ястрабец]]». Бацька [[Ян Крашэўскі|Ян]] (1788—1864) — [[Сьпіс харунжых Пружанскага павету|харунжы Пружанскага павету]], маці — [[Соф’я Мальская|Соф’я з Мальскіх]] (1791—1859), жылі ў маёнтку [[Доўгае (Ліноўскі сельсавет)|Доўгае]] каля Пружаны. Увесну 1812 року, аднак, Соф’я Крашэўская пераехала ў бацькоўскі маёнтак у [[Раманаў (гміна Сасноўка)|Раманаве]] каля [[Уладава|Владавы]] ([[Герцагства Варшаўскае]]), ратуючыся ад немінучай вайны Напалеона з Расеяй. Як высьветлілася пазьней, асьцярогі Крашэўскіх былі небеспадстаўныя, бо Пружаншчына стала [[Вайна 1812 году на Пружаншчыне|тэатрам актыўных баявых дзеяньняў]], а Доўгае падпала пад рабункі марадэраў, рэквізыцыі і да т. п. Пазьней бацькі сталі прататыпамі літаратурных герояў пісьменьніка.

Пасьля, не ўважаючы і Раманаў дастаткова спакойным месцам, бо знаходзіўся ён недалёка ад граніцы, Соф’я Мальская разам з маці Ганнай з Навамейскіх выехалі ў [[Варшава|Варшаву]] і замешкалі ў гатэлі на вуліцы Александрыя (цяпер Капэрніка). Тут 28 ліпеня і нарадзіўся будучы славуты пісьменьнік, які 6 жніўня быў ахрышчаны ў [[Базыліка сьвятога Крыжа (Варшава)|касьцёле Сьв. Крыжа]] і атрымаў імя Ігнацы Юзэф. Аднак ужо з маленства ягонае імя ўжывалася ў адваротным парадку, і ўласныя мяніны ён сьвяткаваў 19 сакавіка, на дзень [[Язэп з Назарэту|сьв. Язэпа]]<ref name="danek">{{Спасылка|аўтар = [[Вінцэнты Данэк|Wincenty Danek]].|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://chomikuj.pl/mykolas.uodas/ksiazki/pdf_doc/Wincenty_Danek_-_Jozef_Ignacy_Kraszewski_-_Profil,1624571530.doc|загаловак = Józef Ignacy Kraszewski|фармат = |назва праекту = Chomik|выдавец = |дата = 3 чэрвеня 2012|мова = pl|камэнтар = }}</ref>. Празь некалькі тыдняў пасьля нараджэньня сына, калі вайна пайшла далей на ўсход, Крашэўскія вярнуліся ў Раманаў<ref name="warzenica">{{Спасылка|аўтар = Warzenica Ewa.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://docs8.chomikuj.pl/454022293,0,1,Warzenica-Ewa---J%C3%93ZEF-IGNACY-KRASZEWSKI---Monografia.doc|загаловак = Józef Ignacy Kraszewski|фармат = |назва праекту = Chomik|выдавец = |дата = 3 чэрвеня 2012|мова = pl|камэнтар = }}</ref>. Аднак зьвесткі пра паразу Напалеона ізноў выклікалі непакой пра ўласны лёс, і да траўня 1813 ўся сям’я Мальскіх перабывала ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стапніцкі павет|Стапніцкім павеце|pl|Powiat stopnicki}}.

Язэп Ігнацы быў найстарэйшым зь пяці дзяцей. Адзін зь ягоных братоў, [[Каэтан Крашэўскі|Каэтан]], таксама зрабіўся пісьменьнікам; другі, [[Люцыян Крашэўскі|Люцыян]] — мастаком і фатографам. Родавым гняздом Язэпа Ігнацыя быў бацькоўскі маёнтак [[Доўгае (Ліноўскі сельсавет)|Доўгае]] каля [[Пружаны]]<ref>[[Адам Мальдзіс]]. Крашэўскі Юзэф Ігнацы // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 356.</ref>, адкуль упершыню пачалося захапленьне культураю і літаратураю. Пастаўлены па [[Вайна 1812 году|вайне]] драўляны палацык быў сьціплым, зь невялічкім садам. Адразу за домам пачыналася багна і дрыгва, дзе тапілася быдла, а незаўважная з-за балота мяжа з суседзямі была пастаянным прадметам раздораў у часе сенакосу<ref name="warzenica" />.

[[Файл:Lublin kamienica Kraszewskiego.jpg|міні|зьлева|250пкс|Будынак у [[Люблін]]е па вул. Гродзкай, 93, дзе Ю. Крашэўскі жыў падчас вучобы ў 1826—27 рр.]]
З кароткімі перапынкамі выхаваньне Язэпа да 12-рочнага ўзросту працягвалася ў [[Раманаў (гміна Сасноўка)|Раманаве]] пад апекай бабулі Соф’і Мальскай і прабабулі Канстанцыі Навамейскай ({{Мова-pl|Konstancja Nowomiejska|скарочана}}). Вучыўся ў школах у [[Белая (горад)|Бялай]] (1822—1826), Любліне (1826—1827), скончыў [[Сьвіслацкая гімназія|Сьвіслацкую гімназію]] (1828—1829).

=== Вільня ===
У верасьні 1829 року пачаў навучаньне на мэдыцынскім аддзяленьні [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], неўзабаве перайшоў на літаратурнае. Браў актыўны ўдзел у студэнцкім жыцьці, захапіўся ідэямі нацыянальнай барацьбы. У лістападзе 1830 увайшоў у навастворанае таварыства мнезэраў (ад грэц. «памятаць, нагадваць»). З пачаткам паўстаньня ў Варшаве мнезэраўцы заняліся нарыхтоўкай зброі, распаўсюдам антыўрадавых вершаў, рыхтавалі замах на апекуна Віленскага ўнівэрсытэту [[Мікалай Навасільцаў|Мікалая Навасільцава]]<ref name="reha45">{{Спасылка|аўтар = Натальля Пракаповіч.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://reha.of.by/index.php?newsid=45|загаловак = Крашэўскія: уладальнікі маёнтку Доўгае|фармат = |назва праекту = Артыкулы|выдавец = Рэха Берасьцейшчыны|дата = 15 ліпеня 2012|мова = |камэнтар = }}</ref>. Аднак неўзабаве змова была выкрытая, і 3 сьнежня 1830 Язэп Крашэўскі быў арыштаваны разам зь іншай моладзю.

Царскі вырак пра высылку на [[Каўказ]] у войска дзякуючы заступніцтву цёткі перад генэрал-губэрнатарам [[Мікалай Даўгарукаў|Мікалаем Даўгарукавым]] быў заменены на пазбаўленьне волі<ref name="muzeumjik">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://muzeumjik.prv.pl/dane/kraszewski.html|загаловак = O Józefie Ignacym Kraszewskim|фармат = |назва праекту = |выдавец = Muzeum im. Józefa Ignacego Kraszeskiego w Romanowie|дата = 21 лютага 2012|мова = pl|камэнтар = }}</ref>. Сядзеў у віленскай турме, пасьля ў турэмнай лякарні. У сакавіку 1832 вызвалены пад нагляд паліцыі. Знаходзячыся пад забаронай пакідаць Вільню, ладзіў гістарычныя дасьледаваньні, якія пасьля сфармаваліся ў чатырохтомавую працу па гісторыі «Wilno od początków jego do roku 1750» (1840—1842), а таксама ў некалькі аповесьцей. Адначасна ініцыяваў выданьне мэмуараў і дзёньнікаў.

=== Пружаншчына ===
[[Файл:Kraszewski manor in Doǔhaje, drevaryt.Jpg|міні|250пкс|Фальварак Крашэўскіх у [[Доўгае (Ліноўскі сельсавет)|Доўгім]]. 1880]]
У ліпені 1833 року вызвалены з-пад паліцыйнага нагляду і выехаў у фамільны маёнтак у [[Доўгае (Ліноўскі сельсавет)|Доўгім]], дзе займаўся гаспадаркай. У панскай хаце, дзе падрасталі ягоныя браты і сёстры, месца не хапіла, і Язэп жыў у пакойчыку флігеля, куды перавёз і сваю бібліятэку зь Вільні. Тут упершыню зьявіліся творы, падпісаныя ягоным уласным імем, а не псэўданімам<ref name="rbudni9480">{{Артыкул|аўтар = Ірына Сядова.|загаловак = Мае Крашэўскія|арыгінал = |спасылка = |аўтар выданьня = |выданьне = [[Раённыя будні]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 28 красавіка 2012|выпуск = |том = |нумар = 34 (9480)|старонкі = 3|isbn = }}</ref>. З 1837 року супрацоўнічаў з «[[Tygodnik Petersburski|Тыднёвікам Пецярбурскім]]».

Даведаўшыся пра знакамітага [[бібліяфіл]]а [[Валынь|Валыні]] Антоні Ўрбаноўскага, у 1834 Язэп Крашэўскі выпраўляецца ў [[Гарадзец (Ровенская вобласьць)|Гарадзец]] [[Сарненскі павет|Сарненскага павету]], каб убачыць ягоны кнігазбор і польскія старадрукі. Крашэўскі хутка пасябраваў зь сям’ёй Урбаноўскіх, пераняўшы ад Антонія захапленьне таксама жывапісам і музыкай. Пазьней пісьменьнік прысьвеціць яму два выпускі «[[Успаміны пра Палесьсе, Валынь і Літву|Ўспамінаў пра Палесьсе, Валынь і Літву]]»<ref name="ptnz">{{Спасылка|аўтар = Валентин Грабовський.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 30 жовтня 2002|url = http://www.ptnz.org.ua/pl/archive/kraszewski/st_10.html|загаловак = «Пам’ятник любові і доброті Урбановьскі в долі І. Я. Крашевського»|фармат = |назва праекту = ПРОЖитомир № 25|выдавец = Polskie Towarzystwo Naukowe w Żytomierzu|дата = 12 траўня 2012|мова = uk|камэнтар = }}</ref>.

Антоні і Эльжбета ня мелі ўласных дзяцей, таму ўзялі на выхаваньне трох пляменьніц зь сям’і Варонічаў. Такім чынам у 1835 року Язэп Крашэўскі пазнаёміўся з адной зь іхніх апякунак — Соф’яй, дачкой [[Маршалак шляхты|маршалка шляхты]] Войцеха Вароніча, і 9 траўня паведамляе бацькам пра сваё рашэньне ўзяць дзяўчыну ў жонкі. І хоць бацька быў супраць шлюбу да тае пары, пакуль сын ня будзе здольны самастойна забясьпечваць сям’ю, на баку апошняга сталі Ўрбаноўскія<ref name="ptnz" />. Дзякуючы іхняму заступніцтву {{Дата ў старым стылі|22 чэрвеня|1838|10 чэрвеня}} року Язэп Ігнацы ажаніўся з Соф’яй Вароніч ({{Мова-pl|Zofią Woroniczówną|скарочана}}) і пераехаў на [[Валынь]].

=== Валынь ===
[[Файл:Athenaeum 1842 V.jpg|міні|200пкс|зьлева|Вокладка часопісу «[[Athenaeum]]»]]
Першую зіму маладыя пражылі ў Урбаноўскіх, пасьля — у вёсцы [[Амэльна (Ківерцаўскі раён)|Амэльна]] ([[Луцкі павет]]). На пачатку красавіка 1839 року Соф’я нарадзіла дачку Канстанцыю.

У 1840 року Крашэўскія набылі вёску [[Гарадок (Луцкі раён)|Гарадок]] каля [[Луцак|Луцку]]. Тут у Крашэўскіх нарадзіліся двое сыноў: Ян (1 сакавіка 1841) і Францішак (11 красавіка 1843). Цікавы той факт, што дзяцей Соф’я Крашэўскага езьдзіла нараджаць да Эльжбеты Ўрбаноўскай у Гарадзец<ref>{{Спасылка|аўтар = Пащук І.Г.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 21 траўня 2008|url = http://istvolyn.info/index.php?option=com_content&task=view&id=147&Itemid=25|загаловак = Село Городець над Горинню на Рівненщині у житті і творчості Ю. І. Крашевського |фармат = |назва праекту = Читальний зал|выдавец = Історична Волинь|дата = 13 траўня 2012|мова = uk|камэнтар = }}</ref>.

[[Файл:Krasevsky uzef ignacy zhytomyr.jpg|міні|250пкс|Дзьвюхмоўная памятная таблічка пра перабываньне Ю. Крашэўскага ў [[Жытомір]]ы]]
10 рокаў Язэп Ігнацы рэдагаваў віленскі часопіс «[[Athenaeum|Атэнэўм]]» (1841—1851), з 1851 супрацоўнічаў з «[[Gazeta Warszawska|Gazetaj Warszawskaj]]». Зьдейсьніў некалькі вандровак у [[Кіеў]] ды [[Адэса|Адэсу]], пазьней апісаныя ў «Wspomnienia Odessy, Jedyssanu i Budżaku» (1845—1846). Намагаўся ўзначаліць катэдру польскай літаратуры ў [[Кіеўскі ўнівэрсытэт|Кіеўскім унівэрсытэце]]. Напісаная ім на конкурс праца была прызнаная лепшай зь сямі дасланых, аднак царскі ўрад ня даў дазволу на стварэньне катэдры.

[[Файл:Józef Ignacy Kraszewski by Alphonse-Léon Noël.jpg|міні|250пкс|Літаграфія [[Альфонс-Леан Нояль|Альфонса-Леана Нояля]] паводле малюнку [[Ян Ксаверы Канеўскі|Яна Ксаверыя Канеўскага]]. 1850-я]]
У 1848 Крашэўскі прадаў Гарадок і чарговы раз пераехаў, набыўшы за 165 000 злотых вёску [[Губін (Валынская вобласьць)|Губін]] у Луцкім павеце<ref>{{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|III|197}}</ref>. У 1853 року праз праблемы з гаспадаркай, а таксама дзеля неабходнасьці навучаньня чатырох дзяцей (Канстанцыя, Ян, Францішак, Аўгуста) пераехаў у [[Жытомір]]. Вельмі дапамагала перажыць першыя месяцы адзіноты пасьля пераезду пані Эльжбета Ўрбаноўская, якая, прадаўшы Гарадзец, дзеля іх вырашыла правесьці зіму ў Жытоміры. Аднак у студзені 1854 року Эльжбета памірае, пакідаючы Крашэўскім вёску [[Кісялі (Хмяльніцкая вобласьць)|Кісялі]] над [[Гарынь]]ню<ref name="ptnz" />.

Крашэўскі працаваў [[куратар]]ам губэрнскай гімназіі, дырэктарам шляхецкага клюбу, старшынём Таварыства дабрачыннасьці. Быў дзейсным сябрам [[Віленская археалягічная камісія|Віленскай археалягічнай камісіі]].

У 1856 року стаў дырэктарам жытомірскага тэатру. Дбаў пра тое, каб на ягонай сцэне зьдзяйсьняліся пастаноўкі драмаў польскаю моваю, бо добра разумеў, што польскае мастацтва цалкам сыдзе са сцэны безь фінансавай падтрымкі польскай шляхты. Язэп займаўся ў тэатры амаль усім: справамі арганізацыйнага характару, гардэробам для актораў, разьвязаньнем матэрыяльнага пытаньня. Ягонай мараю было вывесьці тэатар на заходні ўзровень.

Нягледзячы на прыналежнасьць да шляхецкага стану, Крашэўскі разумеў супольныя праблемы і выступаў супраць прыгоннага права ды паншчыны. Лічыў, што сялянам волю патрэбна даваць не адразу, каб не пазбавіць іх шляхецкае апекі. На ягоную думку, селянін не ацэніць уласнасьці, а таму яму варта даць толькі сядзібу; пажадана выкарыстоўваць прымусовы наём працаўнікоў і інш. Аднак валынская шляхта не падтрымала і такія сьціплыя прапановы.

З 1859 року рэдагаваў «Gazetu Codziennu» (у 1861 перайменаваная на «[[Gazeta Polska (1826)|Gazeta Polska]]»).

=== Варшава ===
Канчаткова перасварыўшыся зь мясцовай шляхтай, у 1860 року Язэп Ігнацы зьехаў у [[Варшава|Варшаву]]. Зьдзейсьніў шэраг вандровак у [[Бэльгія|Бэльгію]], [[Францыя|Францыю]], [[Італія|Італію]], [[Расея|Расею]], дзе далучыўся да дзейнасьці палітычнай эміграцыі і аналізаваў мажлівасьць выбуху паўстаньня (апублікаваў у [[Парыж]]ы брашуру «Sprawa polska», 1861). У 1862 адмовіўся ад расейскага падданства.

Згодна з набытымі яшчэ ў маладосьці поглядамі ня быў прыхільнікам паўстаньня, намагаючыся публікацыямі ў «Gazecie Polskiej» утаймаваць радыкальныя настроі ў грамадзтве. Аднак як зацяты крытык палітыкі ўраду ў 1863 мусіў на загад уладаў зьехаць.

=== Эміграцыя ===
[[Файл:Bundesarchiv Bild 183-57087-0002, Dresden, Nordstraße.jpg|міні|250пкс|[[Музэй Крашэўскага ў Дрэздэне|Хата ў Дрэздэне]], дзе жыў Я. Крашэўскі]]
Пераехаў у [[Дрэздэн]], які на той час быў адным з галоўных асяродкаў польскай эміграцыі. Жыў у [[Музэй Крашэўскага ў Дрэздэне|хаце]] па адрасе вул. Нордштрасэ, 27 (цяпер №28)<ref>{{Спасылка|аўтар = Elżbieta Szymańska.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.culture.pl/muzea/-/eo_event_asset_publisher/sh2A/content/muzeum-j-i-kraszewskiego-w-dreznie|загаловак = Muzeum J.I. Kraszewskiego w Dreźnie|фармат = |назва праекту = Culture.pl|выдавец = Instytut Adama Mickiewicza|дата = 26 лютага 2012|мова = pl|камэнтар = }}</ref>. Найперш заняўся дапамогай удзельнікам [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня]], якія шукалі прытулку за мяжой. Напісаў некалькі публіцыстычных твораў пра паўстаньне, што пазбавіла яго магчымасьці вярнуцца ў Польшчу.

У 1865 року ўзяўся рэдагаваць створаны ў [[Львоў|Львове]] часопіс «Hasło». Аднак не атрымаў дазволу на пражываньне ў Львове і вымушаны быў працаваць здалёк, да таго ж ня маючы магчымасьці выказваць свае погляды. У рэшце рэшт часопіс «Hasło» праз паўроку быў зачынены.

Не зважаючы на няўдачу ў Львове, пісьменьнік плянаваў пасяліцца ў [[Галіччына|Галіцыі]]. У 1866 року пасяліўся ў [[Кракаў|Кракаве]], пасьля пераехаў у [[Аўстрыя|Аўстрыю]]. Выдаваў публіцыстычны шторочнік «Rachunki» («Рахункі», 1866—1870), часопісы. Пасьля няўдалай спробы заняць катэдру літаратуры ў [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] і плянаў прыдбаць кракаўскую газэту «Czas» Крашэўскі заснаваў уласную друкарню ў Дрэздэне (1868). Аднак ужо ў 1871 року вымушаны быў прадаць яе зь вялізнымі фінансавымі стратамі. Браў удзел у стварэньні {{Артыкул у іншым разьдзеле|Польскі музэй (Рапэрсьвіль)|Нацыянальнага польскага музэю|pl|Muzeum Polskie w Rapperswilu}} ў [[Рапэрсьвіль|Рапэрсьвілі]] (Швайцарыя)<ref name="reha45" />. З 1873 року прысьвяціў сябе літаратурнай справе, завязаў кантакт з францускай выведніцкай агенцыяй<ref name="muzeumjik" />.

У 1879 року з ініцыятывы літаратараў і выдаўцоў адбываліся ўрачыстасьці з нагоды 50-годзьдзя літаратурнай працы Крашэўскага. Асноўныя мерапрыемствы ладзіліся 3-7 кастрычніка ў Кракаве<ref name="powiat">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.powiatbialski.eu/starostwo/?pid=86|загаловак = Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego|фармат = |назва праекту = |выдавец = Starostwo Powiatowe w Białej Podlaskiej|дата = 21 лютага 2012|мова = pl|камэнтар = }}</ref>. Да сьвяткаваньня быў адліты юбілейны мэдаль з сылюэтамі Адама Міцкевіча і Юзэфа Крашэўскага, а скульптарка [[Гелена Скірмунт]] выканала мэдальён з партрэтам юбіляра<ref name="reha45" />.

У 1882 року Крашэўскі заснаваў у Львове асьветніцкае таварыства «[[Macierz Polska]]».

Арыштаваны ў [[Бэрлін]]е ў чэрвені 1883 року за выведніцкую дзейнасьць на карысьць Францыі супраць Прусіі (набыцьцё для францускага ўраду плянаў цьвердзяў). У траўні 1884 прыгавораны да 3,5 рокаў турэмнага зьняволеньня. Правёўшы паўтара рокі ў турме ў Магдэбургу, у 1885 быў вызвалены пад заклад у сувязі з захворваньнем лёгкіх. Лекаваўся ў [[Жэнэва|Жэнэве]] ([[Швайцарыя]]), пасьля ў [[Сан-Рэма]] ([[Італія]]). Пасьля землятрусаў 1887 року вярнуўся ў Швайцарыю, ужо цяжка хворы на запаленьне лёгкіх. Памёр 19 сакавіка 1887 року ў гатэлі ў Жэнэве. Пахавалі славутага пісьменьніка ў [[Крыпта заслужаных на Скалцы|пантэоне заслужаных]] у [[Кракаў|Кракаве]].

== Творчасьць ==

=== Літаратурная спадчына ===
[[Бібліяграфія Юзэфа Ігнацыя Крашэўскага|Бібліяграфія пісьменьніка]] складае больш за 600 тамоў твораў: 232 [[раман]]ы, 150 меншых празаічных твораў ([[Аповесьць|аповесьцяў]], [[навэля]]ў, абразкоў); 25 драматычных твораў (у тым ліку камэдыяў зь дзеяньнем у Нясьвіжы «Кастэлянскі мёд» (1860), «Пане Каханку» (1867)); больш за 20 тамоў навуковых працаў па гісторыі Літвы і Польшчы, гісторыі літаратуры і культуры, мовазнаўства і этнаграфіі; каля 20 паэтычных томікаў, у тым ліку 3 аб’ёмныя тамы эпасу «[[Анафеляс]]» па гісторыі [[Літва старажытная|Літвы]]; 21 перакладная адзінка з 5 моваў (ангельскае, францускае, лацінскае, нямецкае, італьянскае); 42 рэдактарскія і рэдакцыйныя працы, сярод якіх «[[Athenaeum|Атэнэўм]]» (1841—1851, 66 тамоў), «Gazeta Codzienna» (1859—1863, ад 1862 пад назвай «[[Gazeta Polska (1826)|Gazeta Polska]]»), дрэздэнскі «Tydzień» (1870—1871)<ref>{{Спасылка|аўтар = Elżbieta Szymańska.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.culture.pl/baza-literatura-pelna-tresc/-/eo_event_asset_publisher/eAN5/content/jozef-ignacy-kraszewski|загаловак = Józef Ignacy Kraszewski|фармат = |назва праекту = Culture.pl|выдавец = Instytut Adama Mickiewicza|дата = 26 лютага 2012|мова = pl|камэнтар = }}</ref>; каля 30 тысячаў лістоў. Толькі ягоная бібліяграфія, выдадзеная ў 1966 року, складае кнігу ў 277 старонак<ref name="reha45" />.

[[Файл:Józef Ignacy Kraszewski by Władysław Walkiewicz.jpg|міні|250пкс|зьлева|Карыкатура на Язэпа Крашэўскага. Літаграфія [[Уладыслаў Валькевіч|Ўладыслава Валькевіча]]]]
За гэтыя дасягненьні Крашэўскі адзначаны ў «[[Кніга рэкордаў Гінэса|Кнізе рэкордаў Гінэса]]» сярод [[Сьпіс найбольш пладавітых літаратараў|самых пладавітых аўтараў]] як «чэмпіён эпохі [[Гусінае пяро|гусінага пяра]]»<ref>{{Спасылка|аўтар = Е. В. Бусаров.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://lib.tstu.tver.ru/site/n_colliction_7.htm|загаловак = О книгах в книге рекордов Гиннесса|фармат = |назва праекту = О книгах и о писателях…|выдавец = Зональная научная библиотека Тверского государственного технического университета|дата = 17 траўня 2012|мова = ru|камэнтар = }}</ref>. Ніхто ня здолеў пераўзысьці гэтае ягонае дасягненьне ажно да часоў [[Барбара Картлэнд|Барбары Картлэнд]]<ref name="kalicka">{{Спасылка|аўтар = Manula Kalicka.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 22 лютага 2012|url = http://www.polityka.pl/historia/1522953,1,jozef-ignacy-kraszewski---szpieg-i-literat.read|загаловак = Józef Ignacy Kraszewski - szpieg i literat. Umysłowe zajęcia|фармат = |назва праекту = Polityka.Pl|выдавец = S.P. Polityka|дата = 26 лютага 2012|мова = pl|камэнтар = }}</ref>, якая, аднак, карысталася ўжо больш сучаснымі прыладамі працы.

Першыя спробы пяра адбыліся яшчэ падчас вучобы ў пачатковай школе ў [[Белая (горад)|Белай]] (1822—1826) са складаньня вершаў і паэмаў. Хлопчык захапляўся чытаньнем, з задавальненьнем маляваў пяром, граў на клявікордах, займаўся францускай мовай.

Першыя творы надрукаваў у часе вучобы ў [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]]: «Biografia sokalskiego organisty», урывак з аповесьці «Przygody peruki», аповесьць «Pan Wallery». У 1833—34 надрукаваў дзьве гістарычныя аповесьці: «Koscioł Š-to Michalski» і «Ostatni rok panowania Zygmunta III», а таксама нарысы: «Pan Karol», «Cztery wespla», «Improwizacye dla moih przyjaciół». Гэтыя творы сустрэлі суворую крытыку на старонках газэты «[[Tygodnik Petersburski]]», якая так паўплывала на Крашэўскага, што ён вырашыў скончыць свае літаратурныя спробы і заняцца выключна гісторыяй. Першы том ягонай гісторыі Вільні быў надрукаваны ў 1836 і спаткаў такі самы суворы разбор, як і папярэднія творы.

У 1838 упершыню дабіваецца бліскучае літаратурнае перамогі аповесьцю «Poeta i Swiat» і зборнікам «Паэзія» (т. 1—2, 1838). Пад уплывам заняткаў нямецкай філязофіяй, асабліва [[Гегель|Гегелем]], прыходзіць да перакананьня, што каталіцтва не выключае магчымасьці прагрэсу, і парывае з клерыкальна-кансэрватыўным гуртком [[Міхал Грабоўскі|Грабоўскага]], [[Ігнацы Галавінскі|Галавінскага]], [[Генрык Жавускі|Жавускага]]. Першыя сьляды ўплыву [[Гегельянства|філязофіі Гегеля]] можна прасачыць у фантазіі «Pod włoskiem niebem», а пасьля ў выдатнай аповесьці «Ostap Bondarczuk», у якой думкі пра цяжкі стан сялянаў спалучаныя з ідэямі пра высокую значнасьць чалавечае асобы і стварылі тып напалову рэальны, напалову фантастычны. Прымірэнчага напрамку між лібэральна-дэмакратычнай апазыцыяй і клерыкальна-кансэрватыўным кірункам «Tygodnika Petersburskiego» прытрымліваецца і пасьля разрыву («Pan i Szewc», «Ostrożnie z ogniem»; «Dziwadła», «Jaryna», «Tomko Prawdzic»).

У падарожных нарысах «Пінск і Піншчына» (1837), «[[Успаміны пра Палесьсе, Валынь і Літву]]» (1840), «Карціны з жыцьця і падарожжаў» (1841—42), «Друскенікі» (1848), этнаграфічным нарысе «[[Адзеньне мяшчанаў і сялянаў з ваколіц Берасьця, Кобрыня і Пружанаў]]» (1859) маляваў тыпы беларускіх сялянаў, вясковыя збудаваньні, пэйзажы, апісваў жыцьцё беларускага і ўкраінскага сялянства<ref>[[Адам Мальдзіс]]. Крашэўскі Юзэф Ігнацы // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 356—357.</ref>.

Зьяўляўся аўтарам тэарэтычных працаў па літаратуры — «Літаратурныя штудыі» (1842), «Новыя літаратурныя штудыі» (1843), «Гутаркі пра літаратуру і мастацтва».

У 1851—1854 напісаў шэраг твораў немалое мастацкае вартасьці, напрыклад «[[Хата за вёскай]]», «Kordecki stary sługa», «Interesa familijne», «Ladowa piechara», «Д’ябал», «Ostatni z Siekierzyńskcih». Тут заўважны спажытачны ўплыў [[Мікалай Гогаль|Гогаля]], [[Чарлз Дыкенз|Дыкенза]] і [[Бальзак]]а, якімі ў той час Крашэўскі зачытваўся.

Падчас жыцьця ў Варшаве піша аповесьці: «Dola i niedola», «Jasplka», «Kopcinszek», этнаграфічныя дасьледаваньні «Dziś i lat temu trzysta», засноўвае і рэдагуе літаратурна-навуковы часопіс «Przegląd Europejski». Падзеі паўстаньня 1863—64 адлюстраваныя ў раманах «Дзіця старога гораду» (1863), «Мы і яны» (1865), «Дзядуля» (1869) і інш.

У 1873—1874 вырашыў пакінуць палітыку, цалкам заняўшыся літаратурнай дзейнасьцю. У 1873—1882 адных раманаў і аповесьцяў зьявілася больш за 90, ня лічачы шматлікіх працаў небелетрысцкага характару, выданьня чужых твораў (напр. [[Казімер Брадзінскі|Казімера Брадзінскага]], лістоў [[Ян Сьнядэцкі|Яна Сьнядэцкага]]) і да т. п. У 1876—1887 роках напісаў 29 раманаў у 76 тамох, што склалі нізку «Dzieje Polski», у якой у мастацкай форме апісаў гісторыю Польшчы ды [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пачынаючы з старажытных часоў. Ягоную першую паэтычную трылёгію пра мінуўшчыну Літвы часоў Міндаўга і Вітаўта «[[Анафеляс]]» (1840—45) рэцэнзаваў вядомы беларускі паэт і фальклярыст [[Ян Чачот]].

Аўтар навуковых працаў па гісторыі «Вільня ад яе пачатку да 1750 г.» (т. 1-4, 1840—42), «Старажытная Літва. Яе гісторыя, законы, мова, вера, звычаі, песьні» (1847—50), «Барысаў» (1848), «Польшча ў час трох падзелаў» (т. 1-3, 1873—75) і інш.

Не спыняў працу нават падчас увязьненьня ў Магдэбургу. «Psiawiara», «Od kolebki do kolebki», «Awantura», «Justka», «Nad Przepascią», «Król w Niesweżu» і іншыя былі напісаныя Юзэфам у гэты цяжкі час.

Перакладаў [[Плютарх]]а і [[Пляўт]]а<ref name="kalicka" />. Вядомыя перакладзеныя ім фрагмэнты «[[Боская камэдыя|Боскай камэдыі]]» [[Дантэ]]<ref name="gutenberg">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.gutenberg.czyz.org/word,37186|загаловак = Kraszewski|фармат = |назва праекту = Encyklopedia Gutenberga<sup>online</sup>|выдавец = |дата = 29 лютага 2012|мова = pl|камэнтар = }}</ref>.

Перапісваўся з [[Адам Плуг|А. Плугам]], [[Аляксандар Ельскі|А. Ельскім]], [[Адам Кіркор|А. Кіркорам]], [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|В. Дунінам-Марцінкевічам]]. Шмат чытаў, часам па дзьве-тры кніжкі ў дзень, пачынаючы ад драмаў і сканчаючы бульварнымі раманамі. Выпісваў розныя газэты: польскія, расейскія, францускія, нямецкія. Ведаў і цаніў [[Іван Тургенеў|Тургенева]] і [[Стэндаль|Стэндаля]], дзякуючы чаму зь імі пазнаёміліся і ягоныя родныя<ref name="kalicka" />. Паўплываў на творчасьць [[Эліза Ажэшка|Элізы Ажэшкі]], [[Балеслаў Прус|Балеслава Пруса]], [[Генрык Сянкевіч|Генрыка Сянкевіча]], [[Янка Купала|Янкі Купалы]].

Пазьней ахвяраваў свой кнігазбор эмігранцкім бібліятэкам у Парыжы, а калекцыю гравюр прадаў бібліятэцы Браніцкіх<ref name="reha45" />. Збор твораў Юзэфа Крашэўскага з 52 адзінак захоўваецца ў музэі-сядзібе «[[Пружанскі палацык]]».

==== Пераклады на беларускую мову ====
[[Файл:Juzef Ihnat Krašeŭski. Юзэф Ігнат Крашэўскі (R. Jatkievič, XIX).jpg|міні|250пкс|Партрэт Р. Яткевіча]]
Упершыню Юзэфа Крашэўскага (вершы «Дзед і баба» і «Ці ты знаеш старонку») пераклаў на беларускую мову [[Янка Купала]]. Пасьля яго вершаваныя творы перакладалі [[Уладзімер Мархель|Ўладзімер Мархель]] (свая вэрсія вершу «Дзед і баба», 1998), а пераклад паэмы «[[Вёска (Юзэф Ігнацы Крашэўскі)|Вёска]]» ўпершыню зьдзейсьніў [[Мікола Папека]] ў 2012 року<ref>{{Спасылка|аўтар = Renessaince.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 13 траўня 2012|url = http://pruzhany.net/2012/05/13/vyoska-syalyanka.html|загаловак = «Вёска»-сялянка|фармат = |назва праекту = Культура|выдавец = Партал гораду Пружаны|дата = 15 траўня 2012|мова = |камэнтар = }}</ref>. Некаторыя вершы пераклаў [[Васіль Сёмуха]]<ref>[https://litaratura.org/starazhytnya?artid=123 Хаўтурныя песьні з «Жальбы па Вітаўце»]</ref>.

Празаічная творчасьць Язэпа Крашэўскага існуе ў перакладах [[Пятро Бітэль|Пятра Бітэля]] (аповесьць «[[Хата за вёскай]]», 1989<ref>{{Літаратура/Рупліўцы Пружаншчыны|год=2008|частка=Крашэўскі Юзаф Ігнацы|старонкі=163}}</ref>), Васіля Сёмухі (аповесьць «Апошнія хвіліны князя ваяводы [[Пане Каханку]]», апублікаваная ў часопісе «[[Крыніца (часопіс)|Крыніца]]» №3, 1998<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.radziwill.by/index.php?option=com_content&view=article&id=96&Itemid=56| загаловак = Библиотека| фармат = | назва праекту = | выдавец = Radziwill.by| дата = 16 лістапада 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>), [[Міхаіл Кенька|Міхаіла Кенькі]] («[[Апошняя са слуцкіх князёў]]», «[[Кароль у Нясьвіжы]]», «[[Лісты Глінкі]]», «[[Маці каралёў]]», «[[Паперы Глінкі]]», 2007 і 2009<ref>{{Артыкул|аўтар = Кацярына Пашкевіч.|загаловак = Вядомы і невядомы Крашэўскі|арыгінал = |спасылка = |аўтар выданьня = |выданьне = [[Раённыя будні]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 3 лістапада 2012|выпуск = |том = |нумар = 85 (9531)|старонкі = 3|isbn = }}</ref><ref>Маці каралёў; Паперы Глінкі: гістарычныя аповесці / Юзаф Крашэўскі. — Мінск : Мастацкая літаратура, 2007. — 429, [2] c. — (Скарбы сусветнай літаратуры).</ref>), [[Леў Казлоў|Льва Казлова]] («Кароль у Нясьвіжы», 2009)<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://instpol.by/events/literature/kn_jnaya_vysta_ka_yuzaf_krashe_sk_lyusterku_g_story_445.html|загаловак = Кніжная выстаўка «Юзаф Крашэўскі ў люстэрку гісторыі»|фармат = |назва праекту = Літаратура|выдавец = Польскі інстытут у Менску|дата = 15 траўня 2012|мова = |камэнтар = }}</ref>, Міколы Папекі («[[Чэрча Магіла]]», 2021<ref>Чэрча Магіла: аповесць / Ю. І. Крашэўскі. — Брэст : Альтернатива, 2021. — 109 с.</ref>).

==== Крытыка ====
Крашэўскі запачаткаваў польскі раман, стаў яго стваральнікам і папулярызатарам. "Як галінкі ад дрэва, так і мы бярэм ад яго свой пачатак. Мы ўсе вучыліся чытаць і думаць па ягоных кнігах, " — так вызначыла ролю Юзэфа Крашэўскага ў станаўленьні польскай літаратуры [[Эліза Ажэшка]]. Яшчэ пры жыцьці Крашэўскага параўноўвалі з [[Анарэ дэ Бальзак]]ам і [[Альфонс Дадэ|Альфонсам Дадэ]], паколькі ён стварыў панараму жыцьця тагачаснага польскага грамадзтва<ref>{{Спасылка|аўтар = Марат Гаравы.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 16 траўня 2012|url = http://www.novychas.org/culture/%D0%B0%D0%B4%D0%BA%D1%80%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%8F-%D0%B2%D1%8B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B0-%E2%80%9C%D1%8E%D0%B7%D0%B0%D1%84-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%88%D1%8D%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96-%D1%9E-%D0%BB%D1%8E%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BA%D1%83-%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%96%E2%80%9D|загаловак = Адкрылася выстава «Юзаф Крашэўскі ў люстэрку гісторыі»|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата = 10 ліпеня 2012|мова = |камэнтар = }}</ref>. Да яго польскі чытач задавальняўся перакладнымі раманамі.

Гістарычныя аповесьці Юзэфа Крашэўскага грунтуюцца на дакумэнтальных асновах, у іх выкарыстаныя факты з жыцьця. Юзэф Крашэўскі добра ведаў гісторыю Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага, быў знаёмы зь летапісамі, хронікамі, паданьнямі, у час сваіх падарожжаў наведваў мясьціны, дзе разгортваліся падзеі ягоных твораў. Як сьведчаць сучасьнікі, гэтыя творы мелі вялікае выхаваўчае і патрыятычнае значэньне<ref>{{Кніга|аўтар = Крашэўскі, Ю.|частка = «Як галінкі ад дрэва…»|загаловак = Кароль у Нясвіжы. 1784; Апошняя са слуцкіх князёў: гіст. аповесці|арыгінал = |спасылка = |адказны = Юзаф Ігнацы Крашэўскі; пер. з пол. мовы, прадм. і камент. М. Кенькі|выданьне = |месца = Менск|выдавецтва = [[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|Маст. літ.]]|год = |том = |старонкі = 7|старонак = |сэрыя = Скарбы сусветнай літаратуры|isbn = 978-985-02-1147-7|наклад = 2000}}</ref>.

Разам з тым, як заўважае беларускі літаратуразнаўца [[Міхась Кенька]], Крашэўскі не заўсёды пільнаваўся гістарычнае праўды, часам залішне давяраўся храністам, якія былі іншым разам суб’ектыўныя ў апісаньні і ацэньваньні падзеяў, трапляў пад уплыў польскае гістарыяграфіі, выказваў сымпатыі да адных гістарычных асобаў і непрыхільнасьць да іншых.

=== Рэдактар і выдавец ===
У 1841—1851 рэдагаваў віленскі літаратурны альманах «[[Athenaeum]]». Падчас жыцьця ў [[Варшава|Варшаве]] рэдагаваў газэту «Gazeta Codzienna (Polska)» (1859—1862), штомесячнік «Przegląd Europejski naukowy, literacki i artystyczny» («Эўрапейскі агляд навуковы, літаратурны і мастацкі», 1862—1863). Быў таксама рэдактарам [[львоў]]скага «Hasło» (1865), [[Познань|познанскага]] «Omnibus» (1869), [[дрэздэн]]скага «Tydzień» (1870), а таксама «Rachunki» (1867—1870).

Выдаў лісты [[Казімер Брадзінскі|Казімера Брадзінскага]] (1874, 8 т.), [[Зыгмунт Красінскі|Зыгмунта Красінскага]] (1882—1883), польскія пераклады працаў [[Шэксьпір]]а (1876)<ref name="gutenberg" />.

=== Мастак ===
[[Файл:Józef Ignacy Kraszewski — Ushodni partret.jpeg|міні|250пкс|Ю. І. Крашэўскі. «Усходні партрэт» (1846)]]
Падчас навучаньня ў Віленскім унівэрсытэце Крашэўскі вывучаў малюнак і жівапіс у [[Ян Рустэм|Яна Рустэма]] і, верагодна, у [[Вінцэнт Смакоўскі|Вінцэнта Смакоўскага]]. Седзячы ў віленскай турме, выканаў 25 ілюстрацыяў да кнігі [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] «[[Дзяды (паэма)|Дзяды]]»<ref name="etud">{{Артыкул|аўтар = Барыс Крэпак.|загаловак = Эцюд вандроўніка на Белым возеры|арыгінал = |спасылка = http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=6752|аўтар выданьня = |выданьне = [[Культура (газэта)|Культура]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 10-17 сьнежня 2011|выпуск = |том = |нумар = 50 (1021)|старонкі = |isbn = }}</ref>.

У Варшаве ў 1838 годзе браў урокі жывапісу ў [[Банавэнтура Дамброўскі|Банавэнтуры Дамброўскага]]. Сваімі малюнкамі імкнуўся распаўсюджваць веды пра нацыянальную культуру і мінуўшчыну, таму маляваў старажытнасьці, відарысы, гістарычных дзеячоў, рабіў копіі старадаўніх хронік. Гэтымі малюнкамі аздабляў уласныя кнігі, кнігі [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлі]] і [[Канстантын Тышкевіч|Канстантына Тышкевіча]]. Намаляваў сэрыю тыпаў беларускіх сялянаў, краявіды Беларусі<ref name="etud" />. Сваёй найлепшай карцінай лічыў «Уезд [[Міхал Казімер Радзівіл|Міхала Казімера Радзівіла]] ў Рым у 1680 року»<ref>{{Артыкул |аўтар = M. J.|загаловак = Poczet plastyków wileńskich (XV w. — 1945). 18|арыгінал= |спасылка= |аўтар выданьня= |выданьне= Znad Wilii|тып= Kwartalnik|месца = Wilno|выдавецтва= | год= 2008|выпуск= |том= |нумар= 2 (34)| старонкі = 58—59| isbn= 1392-9712}}</ref>.

Напісаў грунтоўную працу па іканапісе. Па ім засталося каля 1800 малюнкаў і акварэляў, якія захоўваюцца ў [[Нацыянальны музэй (Кракаў)|Нацыянальных музэях у Кракаве]], [[Нацыянальны музэй (Варшава)|Варшаве]] і [[Нацыянальны музэй (Познань)|Познані]], [[Музэй імя Эмэрыка Гутэн-Чапскага|музэі імя Эмэрыка Гутэн-Чапскага]] (Кракаў), [[Майстэрня-музэй Крашэўскага (Познань)|музэі-майстэрні Крашэўскага]] ў Познані.

=== Музыка ===
Пісаў творы для фартэпіяна і сам выконваў, выказваўся з глыбокім веданьнем справы на музычную тэматыку<ref name="powiat" />, зьбіраў і публікаваў народныя сьпевы<ref name="reha45" />.

== Генэалёгія ==
{{Крашэўскія}}

== Ушанаваньне памяці ==

=== Аб’екты, названыя ў гонар Крашэўскага ===
* скала на [[Валынь|Валыні]], дзе Крашэўскі жыў у сярэдзіне XIX стагодзьдзя<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 30 жніўня 2009|url = http://blog.i.ua/search/?type=label&words=47233&p=2|загаловак = Сплав по р.Гнилопять (Бердычев Шумск Житомир) авг 2009 фотоотчет|фармат = |назва праекту = Блоги|выдавец = i.ua|дата = 19 лютага 2012|мова = ru|камэнтар = }}</ref>

==== Навучальныя ўстановы ====
[[Файл:Biala-Podlaska-pomnik-Kraszewskiego.jpg|міні|250пкс|[[Лава Крашэўскага (Белая)|Лава Крашэўскага]] ў [[Белая (горад)|Белай]]]]
* [[1-ы агульнаадукацыйны ліцэй імя Юзэфа Ігнацыя Крашэўскага (Белая)|агульнаадукацыйны ліцэй]] у [[Белая (горад)|Белай]] ({{Мова-pl|I Liceum Ogólnokształcące im. J.I. Kraszewskiego w Białej Podlaskiej|скарочана}})<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.kraszak.bialapodl.pl/|загаловак = I Liceum Ogólnokształcące im. J. I. Kraszewskiego w Białej Podlaskiej|фармат = |назва праекту = |выдавец = |дата = 21 лютага 2012|мова = pl|камэнтар = }}</ref>
* [[Агульнаадукацыйны ліцэй імя Юзэфа Ігнацыя Крашэўскага (Дарагічын)|агульнаадукацыйны ліцэй]] у [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|Драгічыне над Бугам]]<!--былая Gimnazjum Państwowe im. J. I. Kraszewskiego--> ({{Мова-pl|Liceum Ogólnokształcące im. J. I. Kraszewskiego w Drohiczynie|скарочана}})
* [[Сярэдняя школа імя Юзэфа Ігнацыя Крашэўскага (Вільня)|сярэдняя школа]] ў [[Вільня|Вільні]]

==== Музэі ====
* [[Музэй Крашэўскага ў Раманаве]]
* [[Музэй Крашэўскага ў Дрэздэне]]
* [[Майстэрня-музэй Крашэўскага пры бібліятэцы Рачынскіх]] у [[Познань|Познані]]<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.bracz.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=54&Itemid=45|загаловак = Pracownia-Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego|фармат = |назва праекту = |выдавец = Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu|дата = 21 лютага 2012|мова = pl|камэнтар = }}</ref>
* у школе вёскі [[Загор’е (Пружанскі раён)]] створаны мэмарыяльны куток Крашэўскага<ref name="budni10">{{Артыкул|аўтар = Кацярына Пашкевіч.|загаловак = Крашэўскі знакаміты і невядомы|арыгінал = |спасылка = http://www.budni.by/?p=4783|аўтар выданьня = |выданьне = [[Раённыя будні]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 4 лютага 2012|выпуск = |том = |нумар = 10 (9456)|старонкі = 4|isbn = }}</ref>

==== Вуліцы ====

===== Беларусь =====
* вуліца ў [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]]

===== Польшча =====
* вуліца ў [[Беласток]]у
* вуліца ў [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|Драгічыне-над-Бугам]]
* вуліца ў [[Канстанцін-Язёрна|Канстанцін-Язёрне]]
* вуліца ва [[Уроцлаў|Ўроцлаве]]

==== Караблі ====
* [[буксір]] «[[Кайзэрына Аўгуста Вікторыя]]», перайменаваны ў «Крашэўскі» па сканчэньні Першай сусьветнай вайны
* [[сухагруз]] [[Польскія акіянскія лініі|Польскіх акіянскіх лініяў]] «[[Крашэўскі (карабель, 1962)|Крашэўскі]]»
* [[грузавы карабель]] «[[Крашэўскі (карабель, 2011)|Крашэўскі]]» кітайска-польскага марскога прадпрыемства «Chipolbrok»

=== Экранізацыі твораў ===
* «[[Цыганка Аза]]» (Польшча, 1926, паводле твору «[[Хата за вёскаю]]»)
* «[[Графіня Косэль (фільм)|Графіня Косэль]]» (Польшча, 1968, паводле [[Графіня Косэль|аднайменнага твору]])
* «[[Графіня Косэль (тэлесэрыял)|Графіня Косэль]]» (Польшча, 1969, тэлесэрыял)
* «[[Балеслаў Сьмелы (фільм)|Балеслаў Сьмелы]]» (Польшча, 1972, паводле твору «Boleszczyce»)<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://filmpolski.pl/fp/index.php/121334|загаловак = Bolesław Śmiały|фармат = |назва праекту = Film fabularny 1945-|выдавец = filmpolski.pl|дата = 15 траўня 2012|мова = pl|камэнтар = }}</ref>
* «[[Гісторыя майстра Твардоўскага]]» (Польшча, 1996, паводле твору «[[Майстар Твардоўскі]]»)
* «[[Старое паданьне: Калі сонца было богам]]» (Польшча, 2003, паводле твору «[[Старое паданьне]]»)
* «[[Старое паданьне (тэлесэрыял)|Старое паданьне]]» (Польшча, 2004, тэлесэрыял)
* «[[Дзед і баба (мультфільм)|Дзед і баба]]» (ЗША, 2011, анімацыя)<ref name="imdb">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.imdb.com/title/tt1966428/|загаловак = Dziad i Baba (2011)|фармат = |назва праекту = [[IMDb]]|выдавец = |дата = 13 сьнежня 2013|мова = en|камэнтар = }}</ref>

=== Угодкі ===
У 2012 року ладзіліся [[Сьвяткаваньне 200-х угодкаў Юзэфа Крашэўскага|ўрачыстасьці з нагоды 200-годзьдзя Крашэўскага]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Бібліяграфія Юзэфа Ігнацыя Крашэўскага]]
* [[Крыпта заслужаных на Скалцы]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|8}}
* {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995}}
* {{Літаратура/Мысьліцелі і асьветнікі Беларусі (1995)}}
* {{Літаратура/Рэспубліка Беларусь: Энцыкляпэдыя ў 6 тамах|4}}
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3}}
* {{Кніга
|аўтар          = 
|частка         = [http://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%88%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%98%D0%B3%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B9 Крашевский, Иосиф Игнатий]
|загаловак      = [[Энцыкляпэдычны слоўнік Бракгаўза і Эфрона|Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона]]: В 86 томах (82 т. и 4 доп.).
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = [[Санкт-Пецярбург|СПб.]]
|выдавецтва     = 
|год            = 1890—1907
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|наклад         = 
}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* {{Кніга|аўтар = [[Вінцэнты Данэк|Danek W.]]|частка = |загаловак = Józef Ignacy Kraszewski: Zarys biograficzny|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Warszawa|выдавецтва = Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza|год = 1976|том = |старонкі = |старонак = 515|сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Кніга
|аўтар          = Estreicher, Karol.
|частка         = 
|загаловак      = Pięćdziesiąt lat pracy J. I. Kraszewskiego (1830—1879). Abecadłowe i chronologiczne zestawienie pięćdziesięcioletniéj działalności naukowéj i literackiéj Jubilata, z wymenienieniem wszystkich wydań dzieł Jego i przekładów na obce języki
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=8106&from=&dirids=1
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = Kraków
|выдавецтва     = nakł. Drukarni „Czasu”
|год            = 1879
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|наклад         = 
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{ВікіКрыніца-мова|pl|Józef Ignacy Kraszewski}}
{{Вікіцытатнік-мова|pl|Józef Ignacy Kraszewski}}
* [http://www.ignacy.kraszewski.pl Бачына пра Ігнацыя Крашэўскага]{{ref-pl}}
* [https://web.archive.org/web/20090212150633/http://www.pbi.edu.pl/site.php?s=ZDgwNWVhNzAwOTY4&tyt=&aut=kraszewski&x=0&y=0 Творы Крашэўскага ў Польскай інтэрнэт-бібліятэцы]{{ref-pl}}
* [http://www.bracz.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=54&Itemid=45 Майстэрня-музэй Ю. І. Крашэўскага ў Познані]{{ref-pl}}
* [http://projekt-kraszewski.blogspot.com/ Блог «Праект „Крашэўскі“»]{{ref-pl}}
* {{Imdb імя|0470002}}
* Марат Гаравы. [http://novychas.info/kultura/adkrilasja_vistava_juzaf_krash/ Адкрылася выстава «Юзаф Крашэўскі ў люстэрку гісторыі»]

{{Крашэўскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{Добры артыкул}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Крашэўскі, Юзэф Ігнацы}}
[[Катэгорыя:Юзэф Ігнацы Крашэўскі| ]]
[[Катэгорыя:Навучэнцы Сьвіслацкай гімназіі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Віленскага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Дактары honoris causa Ягелонскага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі паўстаньня 1830—1831 гадоў]]
[[Катэгорыя:Асобы Дрэздэну]]
[[Катэгорыя:Асобы Жытоміру]]
[[Катэгорыя:Рэкардсмэны Кнігі рэкордаў Гінэса]]
[[Катэгорыя:Польскамоўныя пісьменьнікі]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Крыпце заслужаных на Скалцы]]
[[Катэгорыя:Асобы на марках]]
[[Катэгорыя:Сябры Віленскай археалягічнай камісіі]]
[[Катэгорыя:Польскія літаратары рамантызму]]