Прагляд крыніцы для Чачэнія

{{Ня блытаць|Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя|аднайменным палітычным утварэньнем}}
{{Адміністрацыйная адзінка
|Назва                           = Чачэнская Рэспубліка
|Назва ў родным склоне           = Чачэнскай Рэспублікі
|Арыгінальная назва              = {{мова-ru||скарочана}} Чеченская Республика<br />{{мова-ce||скарочана}} Нохчийн Республика
|Герб                            = Coat of Arms of Chechnya (2020-).svg
|Сьцяг                           = Flag of the Chechen Republic.svg
|Краіна                          = [[Расея]]
|Гімн                            = [[Гімн Чачэніі]]
|Статус                          = [[Рэспубліка]]
|Від адміністрацыйнай адзінкі1   = [[Эканамічныя раёны Расеі|Эканамічны раён]]
|Назва адміністрацыйнай адзінкі1 = [[Паўночнакаўкаскі эканамічны раён (Расея)|Паўночнакаўкаскі]]
|Від адміністрацыйнай адзінкі2   = 
|Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = 
|Уваходзіць у                    = [[Паўночнакаўкаская фэдэральная акруга|Паўночнакаўкаскую фэдэральную акругу]]
|Від адміністрацыйнага падзелу   = 
|Улучае                          = 15 [[раён]]аў,<br />2 мескія акругі
|Від адміністрацыйнага цэнтру    = 
|Цэнтар                          = [[Грозны]]
|БуйныГорад                      = Грозны
|БуйныяГарады                    = [[Грозны]], [[Урус-Мартан]]
|ДатаЎтварэньня                  = 21 студзеня 1920 <small>(як Чачэнская нацыянальная акруга)</small><br/>30 лістапада 1922 <small>(як [[Чачэнская аўтаномная вобласьць|Чачэнская АВ]]</small>)</small><br/>15 студзеня 1932 <small>(частка Чачэнска-Інгускай АВ)</small><br/>5 сьнежня 1936 <small>(частка [[Чачэна-Інгуская АССР|Чачэна-Інгускай АССР]])</small><br/>7 сакавіка 1944 <small>(скасаваньне ЧІАССР)</small><br/>9 студзеня 1957 <small>(аднаўленьне ЧІАССР)</small><br/>24 траўня 1991 <small>(фактычны распад)</small><br/>10 сьнежня 1992 <small>(утварэньне Чачэнскай Рэспублікі)</small>
|Кіраўнік                        = [[Рамзан Кадыраў]]
|Назва пасады кіраўніка          = Кіраўнік рэспублікі
|Кіраўнік2                       = [[Іса Тумхаджыеў]] (в. а.)
|Назва пасады кіраўніка2         = Старшыня ўраду
|АфіцыйныяМовы                   = [[Расейская мова|расейская]], [[чачэнская мова|чачэнская]]
|МовыВаЎжытку                    = 
|Насельніцтва                    = {{рост}}1 346 524<ref name="zviestki">https://web.archive.org/web/20181225132215/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/PrPopul.xls%0A</ref>
|Год перапісу                    = 2014
|Адсотак ад насельніцтва         = 
|Месца паводле насельніцтва      = 38
|Сьпіс паводле насельніцтва      = 
|Шчыльнасьць                     = 86,06
|Месца паводле шчыльнасьці       = 
|Нацыянальны склад               = [[чачэнцы]], [[расейцы]]
|Канфэсійны склад                = 
|Плошча                          = 15 647
|Адсотак ад плошчы               = 
|Месца паводле плошчы            = 75
|Сьпіс паводле плошчы            = 
|Максымальная вышыня             = 
|Сярэдняя вышыня                 = 
|Мінімальная вышыня              = 
|Шырата                          = 
|Даўгата                         = 
|Мапа                            = Map of Chechnya in Russia.svg
|Загаловак мапы                  = 
|Памер мапы                      = 240
|Мапа адміністрацыйнай адзінкі   = 
|Памер мапы аа                   = 
|Часавы пас                      = [[UTC]] +4
|Летні час                       = 
|Скарачэньне                     = 
|ISO                             = RU-CE
|FIPS                            = 
|Тэлефонны код                   = 
|Паштовыя індэксы                = 
|Інтэрнэт-дамэн                  = 
|Код аўтамабільных нумароў       = 95
|Парамэтар1                      = 
|Назва парамэтру 1               = 
|Парамэтар2                      = 
|Назва парамэтру 2               = 
|Сайт                            = http://chechnya.gov.ru
|Дадаткі                         = 
|Мэдыя-парамэтар1                = 
|Назва мэдыя-парамэтру 1         = 
|Мэдыя-парамэтар2                = 
|Назва мэдыя-парамэтру 2         = 
|Колер фону парамэтраў           = {{Колер|Расея}}
|Колер фону герб-сьцяг           = {{Колер|Расея}}
}}
'''Чачэ́нія''' ({{мова-ru|Чечня}}, {{мова-ce|Нохчийчоь}}), афіцыйна '''Чачэ́нская Рэспу́бліка''' ({{мова-ru|Чеченская Республика}}, {{мова-ce|Нохчийн Республика}}) — суб’ект [[Расея|Расейскай Фэдэрацыі]] і рэспубліка ў яе складзе<ref>Зьвесткі паводле Канстытуцыі Расейскае Фэдэрацыі (артыкул 5, пункты 1, 2)</ref>. Месьціцца ў паўднёва-заходняй частцы Расеі, уваходзіць у склад [[Паўночнакаўкаская фэдэральная акруга|Паўночнакаўкаскай фэдэральнай акругі]].

Адміністрацыйны цэнтар — места [[Грозны]], знаходзіцца ў цэнтральнай частцы поўначы рэспублікі. Мяжуе з трыма рэспублікамі Расеі (з [[Дагестан]]ам — на поўначы, усходзе, паўднёвым усходзе; з [[Інгушэтыя]]й — на захадзе; з [[Паўночная Асэтыя|Паўночнай Асэтыяй]] — на паўночным захадзе) і адным краем краіны (з [[Стаўрапольскі край|Стаўрапольскім]] — таксама на паўночным захадзе). На поўдні рэспублікі праходзіць участак мяжы Расеі з [[Грузія]]й.

== Гісторыя ==

=== Дагістарычны пэрыяд ===
Сьляды чалавечых паселішчаў на тэрыторыі сучаснае Чачэніі ўзыходзяць да 40 000 г. да н. э., гэтыя сьведчаньні былі знойдзеныя ля возера Кезеноям, што на мяжы Дагестану ды Чачэніі. Наскальныя малюнкі й археалягічныя знаходкі сьведчаць, што ў гэтым рэгіёне чалавек жыў бесьперапынна на працягу каля 8000 гадоў<ref>{{Кніга|аўтар = Amjad M. Jaimoukha.|частка = |загаловак = The Chechens: A Handbook|арыгінал = |спасылка = http://books.google.by/books?id=PnjAlei9fe0C&pg=PA110&lpg=PA110&dq=Deela-Malkh&source=bl&ots=cBbztAi8mC&sig=29XfftH681vf6iFbZRGDHzt0UYU&hl=en&ei=BliFSoDDKtOQtgf5tJSwCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y#v=onepage&q=Deela-Malkh&f=false|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = RoutledgeCurzon|год = 2005|том = |старонкі = |старонак = 320|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.

=== Паходжаньне ===
Некаторыя амэрыканскія дасьледчыкі сьцьвярджаюць, што продкі сучасных чачэнцаў маюць сваё паходжаньне ад земляробаў [[Урадлівы паўмесяц|Урадлівага Паўмесяцу]], якія прыйшлі на тэрыторыю сучаснага Каўказу праз сучасны [[Азэрбайджан]] каля 10 000 г. да н. э.<ref>{{артыкул|аўтар=Bernice Wuethrich.|загаловак=Peering Into the Past, With Words|арыгінал=|спасылка=http://www.sciencemag.org/content/288/5469/1158.full?sid=b73d602d-8965-4c4a-90ba-26a04c20dab7|аўтар выданьня=|выданьне=Science|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2000|выпуск=|том=|нумар=5469|старонкі=|isbn=}}</ref>. Прыкладна ў гэты ж пэрыяд перасяленцы вынайшлі мэтады сельскае гаспадаркі, ірыгацыі і прыручэньня жывёлаў.

=== Старажытная гісторыя ===
З 6000 па 4000 гг. да н. э. на тэрыторыі сучаснай Чачэніі пачалі зьяўляцца керамічныя вырабы, паселішчы з каменьня й цэглы<ref name=kadzojeu>{{Кніга|аўтар = Н. Д. Кодзоев.|частка = |загаловак = История ингушской нации|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Знаходкі пэрыяду 4000—3000 г. да н. э. сьведчаць пра ўзьнікненьне кола, выплаўкі мэталу і пачатку выкарыстаньня каня ў транспартных мэтах<ref name=kadzojeu/>.

=== Сярэднявечча ===
У часы X—ХІІІ стагодзьдзяў навакольныя рэгіёны пасьлядоўна трапляюць пад уладу [[іранскія мовы|іранамоўных]] аланаў і, пазьней, [[Залатая Арда|Залатой Арды]], якая ачольвалася ўнукам [[Чынгісхан]]а Батыем. Тым ня менш, у часы ХІІІ—XIV стагодзьдзяў пачынаецца барацьба мясцовых плямёнаў супраць мангольскага панаваньня, якая, урэшце, скончылася па распадзе Залатой Арды ў рэгіёне. З XVI стагодзьдзя пачынаецца пэрыяд паступовай заваёвы рэгіёну [[Расея]]й.

=== Расейскае панаваньне ===
У 1783 грузінская арыстакратыя, шукаючы дапамогі ад суседніх мусульманскіх дзяржаваў, падпісала з Расеяй Георгіеўскі трактат, паводле якога грузінскае царства [[Картлі-Кахетыя]] (цэнтар і ўсход Грузіі) атрымлівалі статус пратэктаратам Расеі. У 1785 годзе Расея ды заходнія насельнікі Картлі-Кахетыі пачынаюць паўстаньне супраць кіроўчай у тыя часы [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]], а таксама сілаў на баку імпэрыі. Шукаючы транспартны калідор з хрысьціянскімі супольнасьцямі [[Закаўказьзе|Закаўказьзя]], расейцы распачалі супрацьстаяньне зь мясцовымі наскімі плямёнамі (продкамі сучасных чачэнцаў), якія геаграфічна аддзялялі Грузію ад Расеі. Вайсковыя дзеяньні Расеі супраць вайнахаў становяцца адным з фактараў збольшаньня папулярнасьці [[іслам]]у, які стаў разглядацца як адзін з сродкаў барацьбы з расейцамі<ref name=nichols>{{артыкул|аўтар=Johanna Nichols.|загаловак=The Ingush (with notes on the Chechen): Background information|арыгінал=|спасылка=http://linguistics.berkeley.edu/~ingush/ingush_people.html|аўтар выданьня=|выданьне=Berkeley Linguistics Department|тып=|месца=|выдавецтва=University of California, Berkeley|год=1997|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>. Неўзабаве [[Шэйх Мансур|Шэйхам Мансурам]] было ўзьнятае паўстаньне, сярод мэтаў якога было, у прыватнасьці, стварэньне ісламскай дзяржавы на Паўночным Каўказе. Паўстаньне пацярпела паразу, і ў ходзе баявых дзеяньняў Мансур быў схоплены асманамі і перададзены Расеі, у якой Мансур быў сьмяротна пакараны ў 1794 годзе<ref>{{Кніга|аўтар = John Frederick Baddeley.|частка = |загаловак = The Russian Conquest of the Caucasus|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = London|выдавецтва = Curzon Press|год = 1999|том = |старонкі = 49|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.

У 1834 годзе на тэрыторыі Паўночнага Каўказу ўспыхнула новае паўстаньне, на чале якога ўстаў аварац Імам [[Шаміль]]. У 1859 годзе Шаміль быў схоплены расейцамі, аднак вайсковыя дзеяньні паўстанцаў працягваліся яшчэ два гады пад кіраўніцтвам Байсангура Бенойскага. Для падпарадкаваньня чачэнскіх тэрыторыяў расейскі ўрад пачаў выкарыстоўваць тактыку калянізацыі гэтых земляў [[казакі|казакамі]], якія ў асноўным узмацнялі свае пазыцыі на паўночнай, раўніннай частцы Чачэніі. Гэтая [[стратэгія]], аднак, пацярпела вызначаную няўдачу, паколькі горцы пачалі ажыцьцяўляць рэйды на раўнінных перасяленцаў. Напрыканцы 1860-х гадоў урад Расеі стаў спрыяць перасяленьню чачэнцаў і інгушаў Асманскую імпэрыю, што зьменшыла маштаб вайсковых дзеяньняў з адкрытых баявых дзеяньняў да паўстанцкага руху. Асобныя вайсковыя дзеяньні з боку чачэнцаў ды інгушаў працягваліся да пачатку [[20 стагодзьдзе|ХХ]] ст.

У адміністрацыйным упарадкаваньні Расеі тэрыторыя сучаснай Чачэніі знаходзілася ў падначальваньні Церскай вобласьці, якая існавала ў 1860—1920 гадох і ўключала, апроч тэрыторыі сучаснай Чачэніі, тэрыторыю Дагестану, Інгушэтыі, Паўночнай Асэтыі ды поўдня Стаўрапольскага краю.

=== Рэвалюцыя ===
Пасьля [[рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|рэвалюцыі]] ў Расеі баявыя рухі чачэнцаў узнавіліся, у выніку чаго чачэнцы пачалі вайсковыя дзеяньні супраць фармаваньняў [[Белы Рух (Расея)|Белага Руху]], а потым і супраць [[Савецкая Расея|камуністычных уладаў]].

21 сьнежня 1917 году не-камуністычныя рухі народаў Дагестану, Чачэніі й Інгушэтыі абвясьцілі ўласнае дзяржаўнае ўтварэньне, якое атрымала назву [[Горская Рэспубліка]]. Сталіцай дзяржавы было абвешчанае места Тэмір-Хан-Шура (сучасны [[Буйнацк]], захад Дагестану), прэм’ер-міністрам краіны быў прызначаны чачэнец Тапа Чармоеў<ref>{{артыкул|аўтар=hrono.info.|загаловак=Горская республика|арыгінал=|спасылка=http://www.hrono.info/organ/ukaz_g/gorskaja.php|аўтар выданьня=|выданьне=Хронос. Всемирная история в Интернете|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>. Дзяржаўнае ўтварэньне ня стала адносна трывалым, у выніку чаго ў 1921 годзе ягоная тэрыторыя была ўключаная ў склад тагачаснай камуністычнай Расеі.

=== Савецкае кіраваньне ===
Пры ўсталяваньні савецкага панаваньня ў рэгіёне на месцы былой Горскай рэспублікі была створаная [[Горская Аўтаномная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка]], у складзе якой 21 студзеня 1920 году была ўтвораная Чачэнская нацыянальная акруга. 30 лістапада 1922 году ейная тэрыторыя была вылучаная са складу Горскай АССР і пераўтвораная ў Чачэнскую аўтаномную вобласьць, якая, нарэшце, праіснавала да 15 студзеня 1934 году.

У 1934 годзе Чачэнская АВ была аб’яднаная з Інгускай аўтаномнай вобласьцю ў Чачэна-Інгускую аўтаномную вобласьць, статус якой 5 сьнежня 1936 году быў падвышаны да [[Чачэна-Інгуская АССР|АССР]]. У 1944 годзе савецкім кіраўніцтвам была ажыцьцяўленая [[дэпартацыя чачэнцаў і інгушоў|дэпартацыя]] чачэнцаў і інгушаў у [[Казаская ССР|Казаскую ССР]] і [[сыбір]]скія рэгіёны [[РСФСР]], у выніку якой загінула больш за 60% дэпартаваных. Асноўнай нагодай дэпартацыі стала наяўнасьць сьведчаньняў пра масавую падрыхтоўку чачэнцаў ды інгушаў да паўстаньня і дапамогі нямецкім войскам у часы Другой сусьветнай вайны, многія зь якіх, аднак, апынуліся сфабрыкаванымі<ref>{{Кніга|аўтар = Яковлев А.|частка = |загаловак = Сумерки|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = Материк|год = 2003|том = |старонкі = 205-206|старонак = |сэрыя = |isbn = 5-85646-097-9|наклад = }}</ref>; дэпартацыі падвяргаліся ў тым ліку і [[вэтэраны]] вайны чачэнскай і інгускай нацыянальнасьцяў.

Праз узьніклую адсутнасьць чачэнскага й інгускага насельніцтва ў Чачэнска-Інгускай АССР яе тэрыторыя была падзеленая між Стаўрапольскім краем, Дагестанскай АССР, Паўночна-Асэтынскай АССР і [[Грузінская ССР|Грузінскай ССР]]. Нягледзячы на гэта, падчас палітыкі г.зв. «адлігі» [[Мікіта Хрушчоў|Хрушчова]] Чачэна-Інгуская АССР была адноўленая, а чачэнцам ды інгушам было дазволена вярнуцца ў рэспубліку. На тэрыторыі ўзноўленай рэспублікі пасьпела пасяліцца вызначаная частка этнічна [[расейцы|расейскага]] насельніцтва, што ў асобных выпадках прыводзіла да ўзаемных сутыкненьняў. Пры аднаўленьні Чачэна-Інгуская АССР зазнала шэраг зьменаў: у складзе Паўночна-Асэтынскай АССР застаўся Прыгарадны раён, у якім на той момант ужо пасьпела асесьці прыкметная частка асэтынаў, але пры гэтым ЧІАССР атрымала Шэлкаўскі й Наурскі раёны, населеныя на той час пераважна расейцамі.

Пазьнейшы пэрыяд савецкай улады характарызаваўся палітыкай русіфікацыі, якая, на думку, некаторых дасьледчыкаў, адзначалася ў тагачаснай Чачэніі<ref name=nichols/>.

=== Распад СССР ===
26 лістапада 1990 году Вярхоўны Савет Чачэна-Інгускай АССР прыняў Дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце Чачэна-Інгускай Рэспублікі. У 1991 году быў утвораны Аб’яднаны Кангрэс чачэнскага народу пад кіраўніцтвам былога генэрала паветраных сілаў СССР [[Джахар Дудаеў|Джахара Дудаева]], які ўзяў курс на адасабленьне Чачэніі як асобнай рэспублікі ды незалежнай дзяржавы. Тым ня менш, гэты курс атрымаў крытыку тагачаснага кіраўніцтва РСФСР, паколькі аўтаномныя рэспублікі СССР ня мелі права выхаду са складу СССР у адрозьненьне ад саюзных рэспублік. 8 чэрвеня гэтага ж году АКЧН абвясьціла Чачэнскую Рэспубліку Нахчы-чо, пазьней вядомую як [[Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя]]<ref>{{Спасылка | аўтар = Тимур Музаев.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.igpi.ru/monitoring/1047645476/oct_97/chechen.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Чеченская Республика Ичкерия. Общий обзор| фармат = | назва праекту = | выдавец = igpi.ru| дата = 22 лютага 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>, чым фактычна замацоўваецца распад Чачэнска-Інгускай Рэспублікі. 10 сьнежня 1992 расейскім урадам быў выдадзены ўказ пра падзел Чачэна-Інгускай Рэспублікі на Чачэнскую Рэспубліку ды Інгускую Рэспубліку<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://constitution.garant.ru/history/ussr-rsfsr/1978/zakony/183098/| копія = | дата копіі = | загаловак = Закон Расейскай Фэдэрацыі ад 10 сьнежня 1992 р. N 4071-I «Аб унясеньні зьменаў у артыкул 71 Канстытуцыі (Асноўнага Закону) Расейскай Фэдэрацыі — Расеі»| фармат = | назва праекту = Сайт Канстытуцыі Расейскай Фэдэрацыі| выдавец = Б. Ельцын| дата = 22 лютага 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>.

* '''[[Першая расейска-чачэнская вайна|Першая Чачэнская вайна]]'''

У пэрыяд паміж абвяшчэньнем незалежнасьці ЧРІ і 1994 году тэрыторыя сучаснай Чачэнскай Рэспублікі знаходзілася пад кантролем палітычных структураў Джахара Дудаева, у сувязі з чым тэрыторыя Чачэніі дэ-факта існавала як незалежная дзяржава.

У 1994 году Расея паставіла спробу аднаўленьня кантролю над Чачэніяй, што спрычынілася да [[Першая расейска-чачэнская вайна|Першай Чачэнскай вайны]], якая цягнулася з 1994 па 1996 гады. Незважаючы на перавагу расейскіх войскаў над чачэнскімі фармаваньнямі ў колькасным пляне, а таксама ў галіне ўзбраеньня й авіяцыі, Расея ня здолела ўсталяваць кантроль над паўднёвай, гарыстай часткай Чачэніі (аднак, напрыклад, цягам некаторага часу кантраляваўся Грозны). Атака чачэнскіх фармаваньняў на Будзёнаўск (Стаўрапольскі край) у 1995 годзе стала чыньнікам росту незадавальненьня расейскага грамадзтва і міжнароднага асуджэньня чачэнскіх сілаў.

У 1996 годзе ракетным ударам быў забіты прэзыдэнт Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя [[Джахар Дудаеў]], аднак у хуткім часе [[Расея]] падпісала мірную дамову зь лідэрамі чачэнскіх фармаваньняў, у якой прадугледжваўся вывад расейскіх войск з тэрыторыі Чачэніі. Гэтай дамове спрыяў, у прыватнасьці, пасьпяховы наступ чачэнскіх фармаваньняў, кіраваных [[Аслан Масхадаў|Асланам Масхадавым]].

* '''Міжваенны пэрыяд'''

Пасьля вайны ў выніку прэзыдэнцкіх выбараў у Чачэніі да ўлады прыйшоў Аслан Масхадаў, начальнік штабу ЧРІ і прэм’ер-міністар рэспублікі. Масхадаў імкнуўся захаваць фактычны сувэрэнітэт ЧРІ, адначасова патрабуючы ад Расеі дапамогі ў аднаўленьні эканомікі і інфраструтуры рэспублікі. Расея працягвала забясьпечваць Чачэнію сродкамі, але на мясцовым узроўні большая іх частка сыходзіла пад кантроль мясцовых прывілеяваных палявых камандзіраў<ref>{{артыкул|аўтар=Leon Aron.|загаловак=Chechnya|арыгінал=|спасылка=http://www.aei.org/article/foreign-and-defense-policy/regional/europe/chechnya-outlook/|аўтар выданьня=|выданьне=AEI Online|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2003|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>. Прыкладна 40% ад даваеннага насельніцтва Чачэніі (прыкладна паўмільёна чалавек) жылі ў лягерах бежанцаў або ў перапоўненых вёсках<ref>{{Кніга|аўтар = Alex Goldfarb, Marina Litvinenko.|частка = |загаловак = Death of a Dissident: The Poisoning of Alexander Litvinenko and the Return of the KGB|арыгінал = |спасылка = http://www.amazon.com/dp/1416551654/|адказны = |выданьне = |месца = New York|выдавецтва = Free Press|год = 2007|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.

Праз вынікі эканамічнага спаду адным з распаўсюджаных спосабаў атрыманьня даходу ў Чачэніі стала практыка выкраданьняў, якія прынесьлі больш за 200 млн даляраў на працягу трох гадоў фактычнае незалежнасьці Чачэніі<ref>{{Кніга|аўтар = Tishkov, Valery.|частка = |загаловак = Chechnya: Life in a War-Torn Society|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Berkeley|выдавецтва = University of California Press|год = 2004|том = |старонкі = 114|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. 25 кастрычніка 1998 году прэзыдэнт ЧРІ Масхадаў абвясьціў кампанію па прадухіленьні выкраданьняў, але празь некаторы час Шадзід Баргішаў, адзін з найгалоўнейшых праціўнікаў выкраданьняў, быў забіты. Паплечнікі Баргішава выказалі сваю нэгатыўную рэакцыю на забойства, што паступова прывяло да эскаляцыі напружанасьці ў рэспубліцы, якая, у сваю чаргу, стала прычынай адкрытых сутыкненьняў між Нацыянальнай гвардыяй ЧРІ ды ісламісцкімі баевікамі.

* '''[[Другая расейска-чачэнская вайна|Другая Чачэнская вайна]]'''

7 жніўня 1999 году баявыя дзеяньні ўзнавіліся, у выніку якіх [[Ісламская міжнародная міратворчая брыгада]] ўварвалася ў Дагестан, намагаючыся аказаць дапамогу тамтэйшым сэпаратысцкім фармаваньням<ref>{{артыкул|аўтар=Steve Harrigan.|загаловак=Moscow again plans wider war in Dagestan|арыгінал=|спасылка=http://edition.cnn.com/WORLD/europe/9908/19/russia.dagestan.02/|аўтар выданьня=|выданьне=CNN|тып=|месца=|выдавецтва=|год=1990|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>.

У верасьні ў некалькіх гарадох цэнтральнай Расеі адбылася сэрыя выбухаў дамоў, у адказ на што была ініцыяваная новая вайсковая кампанія супраць ЧРІ<ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=Context of 'September 13, 1999: Second Moscow Apartment Bombing Kills 118; Chechen Rebels Blamed'|арыгінал=|спасылка=http://www.historycommons.org/context.jsp?item=a091399kashirskoyebomb|аўтар выданьня=|выданьне=History Commons|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>. Маючы лепшую арганізацыю, расейскія сілы ўзялі пад кантроль большасьць рэгіёнаў Чачэніі, выкарыстоўваючы, у тым ліку, і грубую сілу супраць некаторых жыхароў Чачэніі. Пасьля ўзяцьця Грознага ў лютым 2000 году палітычныя структуры ЧРІ страцілі большую частку ўлады<ref>{{артыкул|аўтар=globalsecurity.org.|загаловак=Second Chechnya War - 1999-2006.|арыгінал=|спасылка=http://www.globalsecurity.org/military/world/war/chechnya2.htm|аўтар выданьня=|выданьне=globalsecurity.org|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>. Цягам наступнага часу чачэнскія сэпаратысцкія фармаваньні перайшлі да тактыкі тэрактаў як у Чачэніі, так і за яе межамі ў іншых рэгіёнах Расеі.

У адказ на рост тэрарызму Расея пашырыла свой кантроль над Чачэніяй і павялічыла маштаб антытэрарыстычных апэрацыяў у рэспубліцы. У 2003 году адбыўся рэфэрэндум па рэінтэграцыі Чачэніі ў склад Расеі, на якім, паводле зьвестак ураду Чачэнскай Рэспублікі, была дасягнутая яўка ў 80% выбарцаў, якія ў большасьці сваёй (95,5%) прынялі прапановы рэфэрэндуму<ref>{{артыкул|аўтар=Ben Aris.|загаловак=Boycott call in Chechen poll ignored|арыгінал=|спасылка=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/1425501/Boycott-call-in-Chechen-poll-ignored.html|аўтар выданьня=|выданьне=The Telegraph|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2003|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>.

У красавіку 2009 году Расея аб’явіла пра заканчэньне контратэрарыстычнай апэрацыі ў Чачэніі і адцягнула вялікую частку войскаў. Нягледзячы на гэта, тэрарыстычныя акты за апошнім часам адзінкавымі выпадкамі сталі распаўсюджаныя ў іншых рэспубліках Паўночнага Каўказу.

== Насельніцтва ==
Паводле зьвестак на 2014 год колькасьць насельніцтва Чачэнскае Рэспублікі складае 1 346 524 чал.<ref name="zviestki"/> У тым ліку шчыльнасьць насельніцтва склала 86,06чал./км², дзеля мескага насельніцтва — 34,25%.

Нацыянальны склад разьмяркоўваецца наступным чынам: [[чачэнцы]] — 95,3%; [[расейцы]] — 1,9%; [[кумыкі]] (гістарычна пражываюць у некаторых рэгіёнах на поўначы рэспублікі) — 1,0%; іншыя нацыянальнасьці<ref>[https://web.archive.org/web/20171020093517/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls]</ref>.

== Урад ==
З пачаткам Другой чачэнскай вайны была сфармаваная адміністрацыя прарасейскай Чачэнскай Рэспублікі, якую ўзначаліў [[Ахмат Кадыраў]]. У 2003 адбыліся прэзыдэнцкія выбары, на якіх Кадыраў атрымаў перамогу, аднак у наступным годзе ён загінуў у выніку тэрарыстычнага акту ў Грозным. Наступным прэзыдэнтам стаў [[Алу Алханаў]], якога ў 2007 зьмяніў сын Ахмата Кадырава [[Рамзан Кадыраў]]. На цяперашні час пасада прэзыдэнта рэспублікі пераназваная ў «кіраўнік рэспублікі».

== Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ==
[[Файл:Административно-территориальное деление Чечни (файл 3).svg|thumb|right|350px|Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Чачэніі.]]
У склад Чачэнскай Рэспублікі ўваходзяць дзьве мескія акругі (адпаведныя гарадам Грозны й [[Аргун (места)|Аргун]]), а таксама 15 муніцыпальных [[раён]]аў. Сярод раёнаў — два раёны, створаныя ў часы новай адміністрацыі (Галанчоскі, Чэберлоеўскі)<ref>{{артыкул|аўтар=grozny-inform.ru.|загаловак=На карте Чечни появятся возрожденные Галанчожский и Чеберлоевский районы|арыгінал=|спасылка=http://www.grozny-inform.ru/main.mhtml?Part=10&PubID=37317|аўтар выданьня=|выданьне=Информационное агентство «Грозный-информ»|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>.

* '''Раёны Чачэнскай Рэспублікі''' (нумар раёну адпавядае нумару раёну на мапе):

# Ачхой-Мартанаўскі;
# Ведзенскі;
# Грозьненскі;
# Гудзермескі;
# Галанчоскі;
# Ітум-Калінскі;
# Курчалоеўскі;
# Надцерачны;
# Наурскі;
# Нажай-Юртаўскі;
# Сунжанскі;
# Урус-Мартанаўскі;
# Шалінскі;
# Шаройскі;
# Шатойскі;
# Шэлкаўскі;
# Чэберлоеўскі;
# Меская акруга [[места]] Грозны;
# Меская акруга [[места]] [[Аргун (места)|Аргун]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [https://web.archive.org/web/20030807164429/http://chechnya.gov.ru/ Афіцыйны сайт]{{ref-ru}}

{{Паўночна-Каўкаская фэдэральная акруга}}
{{Суб’екты Расеі}}

[[Катэгорыя:Чачэнія| ]]