Прагляд крыніцы для Француская мова

{{Інфармацыя пра мову}}
'''Француская мова''' (''français, la langue française'') — адна з [[раманскія мовы|раманскіх моваў]] гала-раманскай падгрупы. Родная мова большасьці насельніцтва ў [[Францыя|Францускай Рэспубліцы]], Рэспубліцы [[Гаіці]], [[Манака]], а таксама каля чвэрці насельніцтва [[Канада|Канады]] і ў франкамоўных абласьцёх [[Швайцарыя|Швайцарыі]] ([[Рамандыя]]) і [[Бэльгія|Бэльгіі]] ([[Валёнія]] і [[Брусэльскі сталічны рэгіён|Брусэль]]). Француская мова зьяўляецца нашчадкам казаў [[лацінская мова|лацінскай мовы]] [[Рымская імпэрыя|Рымскай і٧ه٨ت٨خهه٨خخحهه هت٩ت٨هت٨هه خ هههه٩تن 
  мпэрыі]], як то [[італьянская мова|італьянская]], [[партугальская мова|партугальская]], [[гішпанская мова|гішпанская]], [[румынская мова|румынская]], [[сардынская мова|сардынская]] й [[каталёнская мова|каталёнская]]. Ейнымі бліжэйшымі сваякамі аднак зьяўляюцца іншыя [[мовы ойль]] і [[француска-крэольскія мовы]]. Ейнае разьвіцьцё праходзіла таксама пад уплывам [[кельцкія мовы|кельцкіх моваў]] рымскай [[Галіі]] й [[германскія мовы|германскай]] [[Франская мова|франскай]] мовы ў пэрыяд узмацненьня [[франкі|франскай]] дзяржавы.

== Франкафоны ў сьвеце ==
У сьвеце на францускай мове размаўляюць ад 173 (1998 год) да 500 мільёнаў чалавек (2005 год). Колькаснае разьмеркаваньне франкафонаў прадстаўлена ў наступнай табліцы:
{| cellpadding=2 class="wikitable"
|-
! Кантынэнты 
! «Сапраўдныя» франкафоны
! «Частковыя» франкафоны
! Агульная колькасьць франкафонаў
|-
| align="left" | [[Афрыка]] || 32 189 500 || 46 740 000 || 78 929 500
|-
| align="left" | [[Эўропа]] || 67 856 500 || 8 200 000 || 76 056 500 
|-
| align="left" | [[Амэрыка]] || 10 481 000 || 4 064 000 || 14 450 000 
|-
| align="left" | [[Азія]] || 1 672 000 || 1 560 000 || 3 232 000 
|-
| align="left" | [[Акіянія]] || 467 000 || 45 000 || 512 000
|-
| align="left" | '''Разам''' ||'''112 666 000''' || '''60 612 000''' || '''173 278 000''' 
|}

== Статус францускай мовы ==
Француская мова зьяўляецца [[афіцыйныя мовы|афіцыйнай мовай]] многіх краінаў сьвету і шырока ўжываецца ў некаторых іншых краінах. Нацыі, якія карыстаюцца францускай мовай, аб’яднаныя словам «франкафанія». Па-за лінгвістычным аспэктам, [[Галоўны савет па франкафаніі]] спрыяе рознабаковым сувязям паміж адной трэцяй краінаў сьвету. Гэта й вызначае агульны стан францускай мовы ў сьвеце.

Між тым, на міжнароднай арэне роля францускай мовы памяншаецца, асабліва ў параўнаньні з [[ангельская мова|ангельскай мовай]]. Тым ня менш, француская мова застаецца адной з [[афіцыйныя мовы|афіцыйных моваў]] наступных міжнародных арганізацыяў:

* [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя|СГА]]
* [[НАТА]]
* [[Афрыканскі зьвяз]]
* [[Эўрапейскі Зьвяз]]
* [[Эўрапейскі зьвяз радыё ды тэлебачаньня]]
* [[Эўрапейскае касьмічнае агенцтва]]
* [[Міжнародны суд]]
* [[Міжнародны крымінальны суд]]
* [[Міжнародны алімпійскі камітэт]]
* [[ФІФА|Міжнародная фэдэрацыя футбольных асацыяцыяў]]
* [[Міжнародная фэдэрацыя плаваньня]]
* [[Міжнародная фэдэрацыя аўтамабіляў]]
* [[Сусьветнае антыдопінгавае агенцтва]]
* [[Міжнародны сэкрэтарыят вады]]
* [[Міжнародная гідраграфічная арганізацыя]]
* [[Міжнародная асацыяцыя паліталёгіі]]
* [[Міжнароднае бюро мераў і вагаў]]
* [[Сусьветны паштовы зьвяз]]
* [[Інтэрпол]]

Француская мова — адна з шасьці [[афіцыйныя мовы|афіцыйных]] ды дзьвюх працоўных моваў [[Арганізацыя Аб'яднаных Нацыяў|ААН]] ды яе агенцтваў.

Францускую мову выкладаюць у многіх унівэрсытэтах сьвету. Найбольш яна распаўсюджаная ў сфэрах дыпляматыі, журналістыкі, юрыспрудэнцыі ды вышэйшай адукацыі.

'''Краіны ды іншыя тэрыторыі, дзе француская мова мае статус адзінай афіцыйнай мовы:'''

[[Файл:New-Map-Francophone World.svg|міні|upright=1.5|'''Франкафанія''':<br />''Умоўныя абазначэньні'': цёмна-сіні — родная мова; сіні — адміністрацыйная мова; блакітны — мова культуры; зялёны — дыяспары]]

* {{Сьцяг Бэніну}} [[Бэнін]]
* {{Сьцяг Буркіна-Фасо}} [[Буркіна-Фасо]]
* {{Сьцяг Кот-д'Івуара}} [[Кот д’Івуар]]
* {{Сьцяг Францыі}} [[Францыя|Француская Рэспубліка]] (у т. л. усе замежныя тэрыторыі й дэпартамэнты [[Францыя|Францыі]])
* {{Сьцяг Габону}} [[Габон]]
* {{Сьцяг Гвінэі}} [[Гвінэя]]
* {{Сьцяг Малі}} [[Малі]]
* {{Сьцяг Манака}} [[Манака]]
* {{Сьцяг Нігера}} [[Нігер]]
* {{Сьцяг Дэмакратычнай Рэспублікі Конга}} [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга]] 
* {{Сьцяг Рэспублікі Конга}} [[Рэспубліка Конга]]
* {{Сьцяг Сэнэгалу}} [[Сэнэгал]]
* {{Сьцяг Тога}} [[Тога]]

'''Краіны ды іншыя тэрыторыі, дзе француская мова мае статус адной з афіцыйных моваў:'''

* {{Сьцяг Бэльгіі}} [[Бэльгія|Каралеўства Бэльгія]] ([[Валёнія]] й [[Брусэль]]) (поруч зь [[нідэрляндзкая мова|нідэрляндзкай]] ды [[нямецкая мова|нямецкай]])
* {{Сьцяг Бурундзі}} Рэспубліка [[Бурундзі]] (поруч з [[кірундзі|мовай кірундзі]])
* {{Сьцяг Камэруну}} Рэспубліка [[Камэрун]] (поруч з [[ангельская мова|ангельскай мовай]])
* {{Сьцяг Каморскіх выспаў}} [[Каморскія выспы|Фэдэральная Ісламская Рэспубліка Каморскія вастравы]] (поруч з [[арабская мова|арабскай мовай]])
* {{Сьцяг Канады}} [[Канада]] (поруч з [[ангельская мова|ангельскай мовай]], у правінцыі [[Квэбэк]] мае статус адзінай афіцыйнай, у правінцыі [[Нью-Брансуік]] мае статус афіцыйнай поруч з ангельскай). 
* {{Сьцяг Джыбуці}} [[Джыбуці|Рэспубліка Джыбуці]] (поруч з [[арабская мова|арабскай мовай]])
* {{Сьцяг Экватарыяльнай Гвінэі}} [[Экватарыяльная Гвінэя]] (поруч з [[гішпанская мова|гішпанскай мовай]])
* {{Сьцяг Гаіці}} [[Гаіці|Рэспубліка Гаіці]] (поруч з [[крэольскія мовы|крэольскай мовай]] Гаіці)
* {{Сьцяг Італіі}} [[Італія|Італьянская Рэспубліка]] (поруч з [[італьянская мова|італьянскай]] і [[правансальская|франка-правансальскай]] мовамі)
* {{Сьцяг Люксэмбургу}} [[Люксэмбург|Вялікае Герцагства Люксэмбург]] (поруч зь [[нямецкая мова|нямецкай мовай]])
* {{Сьцяг Мадагаскару}} [[Мадагаскар|Рэспубліка Мадагаскар]] (поруч з [[малагасійская мова|малагасійскай мовай]])
* [[Востраў Марыс]] (поруч з [[ангельская мова|ангельскай]] ды [[крэольскія мовы|крэольскай марысійскай мовай]])
* {{Сьцяг ЦАР}} [[Цэнтральна-Афрыканская Рэспубліка]] (поруч з мовай [[санго]])
* {{Сьцяг Руанды}} [[Руанда|Руандзійская рэспубліка]] (поруч з [[ангельская мова|ангельскай]] ды мовай [[кін'ярванда]])
* {{Сьцяг Сэйшэлаў}} [[Сэйшэлы|Рэспубліка Сэйшэльскія астравы]] (поруч з [[ангельская мова|ангельскай]] ды сейшэльскай [[крэольскія мовы|крэольскай]] мовай)
* {{Сьцяг Швайцарыі}} [[Швайцарыя|Швайцарская Канфэдэрацыя]] (раманская Швайцарыя) (поруч зь [[нямецкая мова|нямецкай]], [[італьянская мова|італьянскай]] ды [[рэта-раманская мова|рэта-раманскай мовамі]])
* {{Сьцяг Чада}} [[Чад|Рэспубліка Чад]] (поруч з [[арабская мова|арабскай мовай]])
* {{Сьцяг Вануату}} [[Вануату]] (поруч з [[ангельская мова|ангельскай]] ды мовай [[біслама]])

'''Краіны ды іншыя тэрыторыі, дзе шырока распаўсюджаная француская мова:'''

* {{Сьцяг Альжыру}} Альжыр
* {{Сьцяг Андоры}} Андора 
* {{Сьцяг Марока}} Марока
* {{Сьцяг Маўрытаніі}} Маўрытанія
* {{Сьцяг Тунісу}} Туніс
* Люізіяна, штат ЗША: француская мова (каюн) ня мае афіцыйнага статуса, але з 1968 году, з моманту заснаваньня Рады па разьвіцьці францускай мовы ў [[Люізіяна|Люізіяне]] ([[CODOFIL]]), ужываецца поруч з [[ангельская мова|ангельскай]].

'''Краіны ды іншыя тэрыторыі, дзе ўжываецца француская мова:'''
* {{Сьцяг Лібану}} [[Лібан]]
* {{Сьцяг Камбоджы}} [[Камбоджа]]
* {{Сьцяг Віетнаму}} [[Віетнам]]
* {{Сьцяг Лаосу}} [[Лаос]]
* {{Сьцяг Індыі}} [[Індыя]] ([[Пандзішэры]])
* {{Сьцяг Дамінікі}} [[Дамініка]]
* {{Сьцяг Сьвятой Люсіі}} [[Сьвятая Люсія]]
* {{Сьцяг Ізраілю}} [[Ізраіль]] (у альжырскіх, мараканскіх, тунізійскіх, францускіх суполках)
* {{Сьцяг Канады}}  [[Канада|Канадзкія]] правінцыі: [[Антарыё]] (4,4% франкафонаў), [[Ньюфаўндлэнд і Лябрадор]] (4,3% франкафонаў), [[Манітоба]] (4,1% франкафонаў), [[Новая Шатляндыя]] (3,8% франкафонаў), [[Альбэрта]] (2% франкафонаў), [[Саскачэван]] (1,9% франкафонаў), [[Брытанская Калумбія]] (1,5% франкафонаў), [[Ньюфаўндлэнд і Лябрадор]] (0,4% франкафонаў).
* {{Сьцяг ЗША}} Тэрыторыі ЗША (каля 2 мільёнаў франкафонаў):
** [[Мэн (штат)|штат Мэн]] (квэбэцкія ды акадыйскія суполкі на поўначы ў графстве Арустук), 
** [[Вэрмонт]] (маленькая квэбэцкая суполка на поўначы ў графствах Гран-Ісьль, Франклэн, Арлеан, Эсэкс), 
** [[Нью-Гэмпшыр]] (маленькая квэбэцкая суполка на поўначы ў графстве Кус), 
** [[Масачусэтс|штат Масачусэтс]] (маленькія квэбэцкія й акадзійскія суполкі на поўначы графстваў Ворчэстэр ды Мідлсэкс),
** [[Канэктыкут]] (маленькая квэбэцкая суполка на паўночным усходзе ў графстве Ўіндхам),
** [[Нью-Ёрк|штат Нью-Ёрк]] (маленькая квэбэцкая суполка на поўначы штата ў графствах Сэн-Лоўрэнс, Франклін, Клінтан, Эсэкс, а таксама ў горадзе Кохоэс на захадзе штата),
** [[Флорыда]] (вялікая гаіційская суполка ў графстве Маямі-Дэйд, а таксама маленькая суполка квэбэцкіх пэнсіянэраў).

== Міжнародная значнасьць ==
На сёньняшні дзень добра прыкметна зьніжэньне частасьці выкарыстаньня францускай мовы ў міжнародных арганізацыях. Хоць француская мова захоўвае пазытыўны імідж у сьвеце, выкарыстоўваецца яна ўсё менш і менш. У [[ААН]] Агенцтва [[Франкафонія|Франкафоніі]] мае статус назіральніка з 1995 году. Тым ня менш, [[ангельская мова]] займае дамінуючае месца ў якасьці працоўнай мовы, нягледзячы на тое, што з 185 краінаў-чальцоў ААН 56 зьяўляюцца ўдзельнікамі Франкафоніі, і вялікая частка зь іх просіць сакратарыят ААН весьці зносіны зь імі на францускай мове. Малое выкарыстаньне францускай залежыць шмат у чым ад умоваў набору пэрсаналу (веданьне францускай не зьяўляецца неабходным патрабаваньнем), перавагі англамоўнага асяродзьдзя, і ад бюджэтных скарачэньняў.

У [[ЭЗ]] француская мова зьяўляецца афіцыйнай мовай. Будучыня мовы залежыць ад таго, якое месца яна зойме ў зьменлівым ЭЗ. Далучэньне да ЭЗ [[Фінляндыя|Фінляндыі]], [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Швэцыя|Швэцыі]] яшчэ больш паслабіла пазыцыі францускай мовы, бо гэтыя краіны пераважна выкарыстоўваюць у якасьці сродку зносінаў ангельскую мову. Пашырэньне ЭЗ прыводзіць да немагчымасьці выкананьня прынцыпу [[Рымскі дагавор|Рымскай дамовы]] аб тым, што мовы ўсіх краінаў-чальцоў зьяўляюцца афіцыйнымі мовамі ЭЗ<ref>{{спасылка|url=http://www.treatyofrome.com/treatyofrome.htm|загаловак=Treaty of Rome to build a European Economic Community|дата=25 сакавіка 1957|копія=http://web.archive.org/web/20070724114026/http://www.treatyofrome.com/treatyofrome.htm}}</ref>.

Вядомы францускі лінгвіст Р. Шадансон ({{мова-fr|Robert Chaudenson|скарочана}}) высунуў радыкальную прапанову: захаваць тры працоўныя мовы — ангельскую, францускую і [[Нямецкая мова|нямецкую]]. На думку былога прэм’ер-міністра Францыі [[Ліанэль Жаспэн|Жаспэна]]: «ўнутры ЭЗ захаваньне моўнай разнастайнасьці зьяўляецца адной з найважнейшых задачаў. Менавіта ад таго, якое месца зойме француская мова ў Эўропе, залежыць тое, наколькі яна захавае сваю прывабную сілу ў сьвеце. Ні адна мова не ў стане стаць адзінай мовай зносінаў у інстытутах ЭЗ. Менавіта таму Францыя вядзе працу, накіраваную на ўзмацненьне выкарыстаньня францускай як працоўнай мовы».

== Альфабэт ==
У францускім [[Альфабэт|альфабэце]] выкарыстоўваюцца 26 пары літараў і дыакрытычныя знакі.

{| cellSpacing="0" cellPadding="0" border="1" style="text-align: center"
|-----
! Літара !! Францускае вымаўленьне ([[МФА]])
| width="1" rowspan="14" | &nbsp;
! Літара !! Францускае вымаўленьне ([[МФА]])
|-----
| A a || ɑ || N n || ɛn 
|-----
| B b || be || O o || o
|-----
| C c || se || P p || pe
|-----
| D d || de || Q q || ky
|-----
| E e || œ  || R r || ɛr
|-----
| F f || ɛf  || S s || ɛs
|-----
| G g || ʒe || T t || te
|-----
| H h || aʃ || U u || y
|-----
| I i || i || V v || ve
|-----
| J j || ʒi || W w || dubləve
|-----
| K k || kɑ || X x || iks
|-----
| L l || ɛl || Y y || igrɛk
|-----
| M m || ɛm || Z z || zɛd
|}

Літары з дыякрытыкай: Àà Ââ Çç Èè Éé Êê Ëë Îî Ïï Ôô Ùù Ûû Üü Ÿÿ. Замена літары з дыякрытыкай на літару без дыякрытыкі дапускаецца толькі для вялікіх літар; напісаньне малой літары без дыякрытыкі зьяўляецца артаграфічнай памылкай.

Лігатуры: Ææ Œœ. Літары k, w і лігатура æ (рэдкая і факультатыўныя) выкарыстоўваюцца толькі ў замежных словах. Пры сартаваньні дыякрытычныя знакі не ўлічваюцца (за выключэньнем словаў, якія адрозьніваюцца толькі імі).

== Дыялекты францускай мовы ==
'''Групы францускіх дыялектаў:'''

# паўночная група: нарманскі, пікардыйскі, а таксама валёнскі дыялект (Бэльгія)
# заходняя група: анжуйскі, гало ды інш.
# паўднёва-заходняя група: пуацевінскі ды інш.
# цэнтральныя дыялекты
# паўднёва-ўсходняя група: бургундзкі, франш-канційскі
# усходняя група: лятарынскі, шампанскі дыялекты

У аснову [[літаратурная мова|літаратурнай]] францускай мовы быў пакладзены франсійскі дыялект ([Іль-дэ-Франс]).

Сёньня на тэрыторыі Францыі назіраецца распад дыялектаў і ўтварэньне ''рэгіянальных варыянтаў францускай мовы''.

Прыклады францускіх рэгіяналізмаў:
* у Канадзе і Швайцарыі замест ''moufle'' (рукавічка) кажуць ''mitaine''; 
* у Канадзе пра нешта надзвычай дарагое кажуць ''dispendieux'', а замест ангельскага запазычаньня ''week-end'' (выходныя) ужываюць ''fin de semaine'';
* у францускай [[Нармандыя|Нармандыі]] замест ''poignée de porte'' (дзьвярная клямка) могуць сказаць ''clenche'', замест ''serpillière'' (анучка для падлогі) — ''toile'', замест ''à midi'' (апоўдні) — ''ce midi'' або ''dans l'heure de midi'' і г. д.;
* у францускай [[Пікардыя|Пікардыі]] замест той жа ''serpillière'' (анучка для падлогі) можна пачуць ''wassingue'', якую ў Швэйцарыі назавуць ''panosse'', а ў Канадзе — ''moppe'' (англіцызм) ці ''vadrouille'';
* на поўдні Францыі замест ''emballer'' (спакаваць) ці ''envelopper'' (завярнуць) скажуць ''plier''.

Існуюць таксама нацыянальныя варыянты францускай мовы ў [[Бэльгія|Бэльгіі]] (валёнскі дыялект), [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[Канада|Канадзе]], а таксама некаторыя (збольшага, фанэтычныя ды лексычныя) адметнасьці ў краінах [[Афрыка|Афрыкі]].

У [[Люізіяна|Люізіяне]] ([[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]) і на [[Гаіці]], а таксама на [[Малыя Антыльскія вастравы|Малых Антыльскіх]] і [[Маскарэнскія вастравы|Маскарэнскіх вастравах]] на базе францускай мовы склаліся [[крэольскія мовы]].

== Адметнасьці францускай мовы ==
У францускай мове яскрава выражаныя многія агульныя рысы [[раманскія мовы|раманскіх моваў]]:

1. ''' У фанэтыцы й фаналёгіі''': 
* рэдукцыя ненаціскных (асабліва канцавых) галосных
* зьмены націскных галосных
* падзеньне інтэрвакальных ды канцавых зычных
* спрашчэньне груп галосных
* агульнае скарачэньне даўжыні слова

'''Вакалічная сыстэма''' характарызуецца супрацьстаўленьнем галосных па пад’ёме (адкрыты й закрытыя [е] ды [о]), шэрагу (пярэдні ды задні [а]), лабіялізацыі, назалізацыі, адсутнасьцю дыфтонгаў, пазыцыйнай даўжынёй галосных.

'''Кансанантная сыстэма''' бяднейшая за іншыя раманскія мовы (менш палаталізаваных фанэм, адсутнасьць афрыкат).

[[Фанэма|Фанэмы]] вызначаюцца трываласьцю дыфэрэнцыйных прызнакаў, у рэалізацыі — выразнай артыкуляцыяй, адносна невялікімі пазыцыйнымі зьменамі.

У францускай мове аксітанальны націск (падае на апошні склад слова, а дакладней, фанэтычнага слова). Адметнасьць францускага маўленьня — утварэньне адзінага '''фанэтычнага слова''' з агульным націскам з граматычных груп.

2.'''Марфалёгія''': большая схільнасьць францускай мовы да аналітычнага тыпа праяўляецца ў аналітычных формах складаных часоў (''passé composé'', ''passé immédiat'', ''future immédiat'', ''plus-que-parfait'', ''passé antérieur'', ''futur antérieur''), станаў, ступеней параўнаньня. Праяўляецца тэндэнцыя да марфалягічнай нязьменнасьці слова. Адпаведна, такія граматычныя значэньні як род, лік, склон выражаюцца з дапамогай сынтаксісу; часта ўжываюцца службовыя словы (3 віды [артыкль|артыкляў], дэтэрмінатывы (займеньнікавыя прыметнікі) ''mon'', ''ce'' і г.д., прыдзеяслоўнікавыя займеньнікі ''je'', ''tu'', ''il'' і г.д., поруч з самастойнымі займеньнікамі ''moi'', ''toi'', ''lui'').

'''Сыстэму дзеяслова''' ўтвараюць 4 лады, 3 станы і разгалінаваная сыстэма часовых формаў, якія выражаюць 
а)значэньні абсалютнага ды адноснага часу, 
б)актуальнасьць дзеяньня (passé simple — passé composé)
в)абмежаванасьць дзеяньня ў часе (passé composé — imparfait).
 
3.'''Сынтаксіс''' характарызуецца наступнымі тэндэнцыямі:
* двухсастаўнасьць сказа, 
* дзеяслоўнасьць выказьніка, 
* шырокае выкарыстаньне канструкцый S-V-O, 
* сьцяжэньне сынтаксічных груп, 
* фіксаваны і прагрэсіўны парадак словаў.

4.'''Лексыка''': базавы лексычны фонд складаюць словы лацінскага паходжаньня (акрамя таго, зь літаратурнай [[лацінская мова|лацінскай мовы]] былі запазычаныя многія словаўтваральныя мадэлі ды сынтаксычныя абароты), а таксама пэўная колькасьць [[гальская мова|гальскіх]] (гальскі [[субстрат]]) ды [[франкі|францкіх]] словаў (францкі [[суперстрат]]).

Таксама ў францускай мове шмат запазычаньняў з арабскай, ангельскай, італьянскай, гішпанскай ды іншых раманскіх моваў. Колькасьць запазычаньняў у размоўнай францускай мове (прыблізна 35 000 словаў) ацэньваюць у 13 % (гэта 4200 словаў). Рэйтынг запазычаньняў выглядае наступным чынам<ref>Henriette Walter, Gérard Walter, ''Dictionnaire des mots d'origine étrangère'', 1998</ref>: 
* 1054 словаў — англіцызмы
* 707 — італьянізмы
* 550 — старагерманізмы
* 481 — словы з былых гала-раманскіх моваў
* 215 — арабізмы
* 164 — германізмы
* 160 — словы зь мёртвай кельцкай мовы
* 159 — гішпанізмы
* 153 — галяндызмы
* 112 словаў з пэрсыдзкай мовы ды санскрыту
* 101 слова з моваў амэрыканскіх індзейцаў
* 89 словаў азіяцкага паходжаньня
* 56 словаў афра-азіяцкага паходжаньня
* 55 словаў славянскага ды балцкага паходжаньня
* 144 словаў зь іншых моваў.
 
Адметнай рысай францускай лексыкі зьяўляюцца так званыя этымалягічныя дублеты, збольшага лацінскага паходжаньня. Гэта словы, якія паходзяць з аднаго караня, але адно зь іх, размоўнае, у выніку моўнай эвалюцыі дэфармавалася, а другое, «навуковае», было запазычана ў адукаваных асяродках у «чыстым» выглядзе. Сярод этымалягічных дублетаў пераважаюць пары «размоўны» назоўнік / «навуковы» прыметнік, напрыклад:
''mère'' / ''maternel''
''frère'' / ''fraternel''
''cheveu'' / ''capillaire''
''foi / fidèle''
''froid / frigide''
''œil / oculaire''
''sûreté / sécurité'' і г. д.

== Пісьмовая француская мова ==
Француская пісьмовасьць грунтуецца на [[лацінскі алфавіт|лацінскім алфавіце]], да якога дадалі [[лігатура|лігатуры]] ды [[дыякрытычныя знакі]].

Пісьмовая форма значна адрозьніваецца ад вуснай і вызначаецца схільнасьцю да іншага, сынтаксічнага, моўнага тыпу. Гэта зьвязана з тым, што правапіс францускіх словаў, збольшага, грунтуецца на гістарычным прынцыпе, а разьвіцьцё францускай мовы з V стагодзьдзя характарызавалася пераходам ад сынтаксічнага (клясычная [[лацінская мова]]) да аналітычнага моўнага тыпу.

== Гісторыя францускай мовы ==

Гісторыя францускай мовы пачынаецца з акупацыі [[Галія|Галіі]] рымскімі вайскамі пад камандаваньнем [[Юлі Цэзар|Юлія Цэзара]] ў [[59 да н. э.]] У той час насельніцтва [[Галія|Галіі]] складалі шматлікія [[Кельты|кельцкія плямёны]], якія размаўлялі на розных мовах. Пасьля захопу [[Галія|Галіі]] пачынаецца доўгі працэс [[раманізацыя|раманізацыі]] гэтага краю, у выніку чаго лацінская мова была прынятая [[галамі]]. Падчас раманізацыі лацінская мова моцна зьмянілася. У першую чаргу, гэта закранула яе фанэтычную ды граматычную сыстэмы. Мяркуюць, што найстаражытнейшым тэкстам на ''romana lingua'', старафранцускай мове, зьяўляецца «[[Страсбурская клятва]]» (842). Першае сьведчаньне існаваньня «раманскай мовы» падаецца ў 813 годзе падчас '''Турскага сыноду''', калі эпіскапам раяць чытаць пропаведзі на народнай мове, бо інакш іх не разумеюць прыхаджане. Першы мастацкі тэкст на старафранцускай мове — «[[Сэквэнцыя сьвятой Эўлаліі]]» (880—881), у якой бачаць вялікі ўплыў пікардзійскага дыялекту.

'''Адметнасьці старафранцускай мовы:'''
* 2 склоны назоўнікаў,
* радзейшае ўжываньне прыдзеяслоўнікавых займеньнікаў,
* больш вольны парадак словаў і г. д.

'''Пэрыядызацыя францускай мовы:'''

* V—VIII стагодзьдзі: гала-раманскі пэрыяд
* IX—XIII стагодзьдзі: старафранцускі пэрыяд
* XIV—XV стагодзьдзі: сярэднефранцускі пэрыяд
* XVI ст.: раньненовафранцускі пэрыяд
* XVII—XVIII ст.: клясычны новафранцускі пэрыяд
* XIX — наш час: сучасны пэрыяд

'''Найважнейшыя падзеі ў гісторыі францускай мовы:'''

* VIII стагодзьдзе: «[[Рэйхенаўскія глосы]]», адзін зь першых пісьмовых помнікаў францускай мовы;
* 813 год: [[Турскі сынод]];
* 842 год: «[[Страсбурская клятва]]», першы зьвязаны тэкст на францускай мове;
* XVI стагодзьдзе: фармаваньне агульнанацыянальнай мовы
* 1539 год: Каралеўскім эдыктам Віле-Катрэ француская мова прызнаецца афіцыйнай мовай дзяржавы (насамрэч — мовай справаводзтва, навукі г. д.)
* XVII стагодзьдзе: кадыфікацыя літаратурнай францускай мовы
* XX стагодзьдзе: значнае разыходжаньне паміж літаратурным і гутарковым маўленьнем.

== Знакавыя мастацкія творы на францускай мове ==
* ''[[Песьня пра Раланда]]'' (''[[La Chanson de Roland]]'')
* ''[[Раман пра Ліса]]'' (''[[Roman de Renart|Le Roman de Renart]]'')
* рыцарскія раманы [[Крэцьен дэ Труа|Крэцьена дэ Труа]] ([[Chrétien de Troyes]])
* ''[[Гарганцюа і Пантагруэль]]'' (''[[Gargantua]]'') [[Франсуа Рабле]] 
* ''[[Абарона ды ўхваленьне францускай мовы]]'' Жаашэна дзю Беле (''Défense et illustration de la langue française'')

== Беларусь ==
На лістапад 2011 г. у сярэдніх школах Беларусі француская мова вывучалася ў якасьці замежнай 3,9% вучняў<ref>{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Колькі моваў ты ведаеш, столькі разоў ты і чалавек|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=88536|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=9 лістапада 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-11-09 213 (27077)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/88519/9lis-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>. За 2019 год у Беларусі выдалі 44 найменьні [[брашура]]ў і кніг па-француску<ref>{{Артыкул|аўтар=Максім Веяніс.|загаловак=«Кніжная прастора Беларусі застаецца па-ранейшаму прывабнай»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20200204/1580822401-alyaksandr-karlyukevich-knizhnaya-prastora-belarusi-zastaecca-pa-raneyshamu|выданьне=[[Літаратура і мастацтва]]|тып=|год=31 студзеня 2020|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/4-2020.pdf 4 (5060)]|старонкі=4|issn=0024-4686}}</ref>.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{кніга|загаловак=Лингвистический энциклопедический словарь|адказны=Гл. ред. В. Н. Ярцева|месца=М.|выдавецтва=«Советская энциклопедия»|год=1990}}
* Rapport 1997-1998 du Haut Conseil de la Francophonie, «État de la francophonie dans le monde», La Documentation française, 1999

{{Раманскія мовы}}
{{МовыЭЗ}}

[[Катэгорыя:Француская мова| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]