Прагляд крыніцы для Узбэкістан

{{Краіна
|Назва                 = Узбэкістан
|НазваЎРоднымСклоне    = Узбэкістану
|НазваНаДзяржаўнайМове = O‘zbekiston Respublikasi
|Сьцяг              = Flag of Uzbekistan.svg
|Герб               = Coat of Arms of Uzbekistan.svg
|НацыянальныДэвіз   = 
|Месцазнаходжаньне  = Узбекистан на глобусе.svg
|АфіцыйнаяМова      = [[Узбэцкая мова|узбэцкая]]
|Сталіца            = [[Ташкент]]
|НайбуйнейшыГорад   = Ташкент
|ТыпУраду           = [[Прэзыдэнцкая рэспубліка]]
|ПасадыКіраўнікоў   = [[Прэзыдэнт Узбэкістану|В.а. прэзыдэнта]]<br />[[Прэм’ер-міністар Узбэкістану|Прэм’ер-міністар]]
|ІмёныКіраўнікоў    = [[Шаўкат Мірзіяеў]]<br />[[Шаўкат Мірзіяеў]]
|Плошча             = 447 400
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 56
|АдсотакВады        = 4,9
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2009
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 45
|Насельніцтва       = 27 606 007
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 61,4
|ГодАцэнкіСУП       = 2008
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 74
|СУП                = $71,618 млрд
|СУПНаДушуНасельніцтва = $2634
|Валюта             = [[Узбэцкі сом]]
|КодВалюты          = UZS
|ЧасавыПас          = UZT
|ЧасРозьніцаUTC     = +5
|ЧасавыПасУлетку    =
|ЧасРозьніцаUTCУлетку = +5
|НезалежнасьцьПадзеі = — ад [[СССР]]
|НезалежнасьцьДаты  = <br />1 верасьня 1991 году
|ДзяржаўныГімн      = Дзяржаўны гімн Узбэкістану
|АўтамабільныЗнак   =
|ДамэнВерхнягаЎзроўню = uz
|ТэлефонныКод       = 998
|Дадаткі            = [[Файл:Uz-map.png|цэнтар|280пкс|Мапа Ўзбэкістану]]
|Лацінка=Uzbekistan}}
'''Узбэкістан''' ({{мова-uz|O‘zbekiston}}), афіцыйны назоў '''Рэспубліка Ўзбэкістан''' (''O‘zbekiston Respublikasi'') — анкляўная дзяржава ў цэнтральнай частцы [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]]. Мяжуе на поўначы і захадзе з [[Казахстан]]ам, на поўдні з [[Туркмэністан]]ам і [[Аўганістан]]ам, на ўсходзе з [[Таджыкістан]]ам і [[Кыргыстан]]ам.

== Гісторыя ==
Узбэкістан атрымаў незалежнасьць у 1991 годзе. Дэклярацыя аб незалежнасьці прынятая 31 жніўня 1991 году.

== Унутраная палітыка ==
Паводле Канстытуцыі, Узбэкістан — сьвецкая дэмакратычная дзяржава. Галава дзяржавы — прэзыдэнт. Заканадаўчы орган — ''Алій Мажліс'', які дзеліцца на Ніжнюю, або Заканадаўчую, палату і Верхнюю, або Сэнат.

У 2005 годзе ў асяродзьдзі кіраўніцтва Ўзбэкістану абвастрылася барацьба за ўладу. У [[Ташкент|Ташкенце]] распаўсюдзіліся чуткі аб хваробе прэзыдэнта [[Іслам Карымаў|Іслама Карымава]] і аб гатовасьці яго найбліжэйшага асяродзьдзя пачаць змаганьне за яго «спадчыну».

Доўгі час асноўнай апорай рэжыму лічыліся Міністэрства ўнутраных справаў (міністар [[Закір Алматаў]]) і Служба нацыянальнай бясьпекі (Рустам Інаятаў). У 2005 годзе, аднак, Алматаў сышоў з палітычнай сцэны — неўзабаве пасьля падушэньня [[Узброенае паўстаньне ва Ўзбэкістане ў 2005 годзе)|андыжанскага паўстаньня]] Іслам Карымаў вывеў унутраныя войскі з падпарадкаваньня МУС, перадаўшы іх СНБ. Закір Алматаў выехаў у [[Нямеччына|Нямеччыну]] на лячэньне, а ў сьнежні 2005 году, ў сувязі з пагрозай судовага перасьледу, вярнуўся на радзіму і сышоў на пэнсію. Гэта парушыла балянс сілавых структур і падвысіла ўразьлівасьць прэзыдэнта — тым больш, што, па адной з наяўных вэрсіяў, андыжанскія падзеі былі справакаваныя адной з канкуруючых спэцслужбаў.

== Вонкавая палітыка ==
Яшчэ зь лета 2005 году Іслам Карымаў стаў усё часьцей выказвацца пра неабходнасьць стварэньня міжнародных сілаў хуткага рэагаваньня, якія бы можна была б выкарыстоўваць для падушэньня антыўрадавых выступаў у той ці іншай краіне. Менавіта гэтая думка лягла ў аснову дамовы аб хаўрусьніцкіх стасунках, падпісанай у кастрычніку 2005 году [[Расея]]й і Ўзбэкістанам.

Узбэцкія ўлады таксама выступілі з праектам стварэньня міжнародных «антырэвалюцыйных»-карных сілаў на постсавецкай прасторы ў рамках [[АДКБ]]. Рыхтуючыся да ўступу ў гэтую арганізацыю, Узбэкістан падрыхтаваў пакет прапановаў па яе ўдасканаленьні, уключаючы стварэньне ў яе рамках выведвальнай і контарвыведніцкай структураў, а таксама распрацоўку мэханізмаў, якія б дазвалялі АДКБ даваць дзяржавам [[Цэнтральная Азія|Цэнтральнай Азіі]] гарантыі ўнутранай бясьпекі.

=== Дачыненьні зь Беларусьсю ===
{{Асноўны артыкул|Беларуска-ўзбэцкія дачыненьні}}
21 студзеня 1993 году ўрады Беларусі і Ўзбэкістану ўсталявалі [[дыпляматычныя дачыненьні]] і заключылі Пагадненьне «Аб гандлёвых дачыненьнях». 1 жніўня 2019 году падпісалі міжуравадае Пагадненьне «Аб узаемным заахвочваньні і ахове ўкладаньняў».

== Геаграфія ==
[[Файл:Uzbekistan provinces numbered.svg|міні|350пкс|зьлева|Мапа адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Ўзбэкістану]]
Адміністрацыйна-тэрытарыяльна Ўзбэкістан падзяляецца на 1 аўтаномную рэспубліку (''respublika'') — [[Рэспубліка Каракалпакстан|Каракалпакстан]], 1 горад (''shahar'') — [[Ташкент]] і 12 вілаятаў (''viloyatlar'', у ад. л. — ''viloyat'') — [[Андыжанскі вілаят]], [[Бухарскі вілаят]], [[Фэрганскі вілаят]], [[Джызацкі вілаят]], [[Харэзмскі вілаят]], [[Наманганскі вілаят]], [[Наваіскі вілаят]], [[Кашкадар’інскі вілаят]], [[Самаркандзкі вілаят]], [[Сырдар’інскі вілаят]], [[Сурхандар’інскі вілаят]], [[Ташкенцкі вілаят]].

Асноўныя гарады: [[Андыжан]], [[Бухара]], [[Газлі]], [[Каракуль (горад)|Каракуль]], [[Каршы]], [[Каканд]], [[Наваі (горад)|Наваі]], [[Наманган]], [[Нукус]], [[Самарканд]], [[Ташкент]], [[Тэрмэз]], [[Ургенч]], [[Учкудук]], [[Фэргана]].

== Эканоміка ==
У структуры СУП значная вага сельскай гаспадаркі — 38%, на прамысловасьць прыходзіцца 26%, на сфэру паслуг — 36%. У 2004 годзе СУП вырас на 4,4%. [[Інфляцыя]] працягвае расьці з-за нядосыць высокай актыўнасьці эканомікі пры яе вялікшым патэнцыяле і недастатковых рынках збыту высокатэхналягічнай прадукцыі.

Найважнейшай сельскагаспадарчай прадукцыяй Узбэкістану, апроч бавоўны, зьяўляюцца [[садавіна]], [[гародніна]] і [[збожжа]] (пшаніца, рыс і кукуруза).

Краіна займае другое месца ў сьвеце па экспарце [[бавоўна|бавоўны]]. Таксама Ўзбэкістан экспартуе [[золата]], [[мінэральныя ўгнаеньні]], [[мэталы]], прадукцыю тэкстыльнай і харчовай прамысловасьці, аўтамабілі. Імпартуе пераважна прамысловае абсталяваньне і тэхніку, а таксама прадукты харчаваньня, мэталы і хімікаліі. Аб’ём экспарту ў 2004 склаў 3,7 млрд даляраў ЗША, імпарту — 2,8 млрд дал.

[[Узровень беспрацоўя]] па афіцыйных дадзеных складае 0,6%, (па ацэнках міжнародных незалежных экспэртаў — 20%). Значная частка працоўнай нелегальнай міграцыі прыходзіцца на Расею. 44% працаздольнага насельніцтва занятыя ў сельскай гаспадарцы, у прамысловасьці — 20%, у сфэры паслуг — 36%.

Асноўным энэргетычным рэсурсам зьяўляецца [[прыродны газ]] і [[вугаль]].

== Дэмаграфія ==
37% — гарадзкое, 63% — сельскае.

== Рэлігія ==
Вернікі пераважна [[іслам|мусульмане]] — [[суніты]]. Ёсьць [[праваслаўе|праваслаўныя]], [[каталіцтва|каталікі]], [[адвэнтызм|адвэнтысты]], [[юдаізм|юдэі]], [[будызм|будысты]].

== Культура ==
=== Грамадзкае жыцьцё ===
Ва Ўзбэкістане шырока распаўсюджаны суседзкія грамады — [[махальля|махальлі]]. На іх ускладзеныя абавязкі па арганізацыі ўсяго паўсядзённага жыцьця мікрараёну або кішлака. Сьвяты — таксама іх клопат, бо мала якім бацькам пад сілу без староньняй дапамогі наладзіць, напрыклад, [[вясельле]] — на гэтую ўрачыстасьць тут запрашаюць па некалькі сотняў чалавек. У сучасным Узбэкістане махальля прызнаная адміністрацыйнай адзінкай і зь ліку махальлі ўладамі прызначаецца хакіміятам — кіраўнік махальлі, адказны за ўсё, што адбываецца ў ёй.

=== Сьвяты ===
Нацыянальнае сьвята: Дзень Незалежнасьці — 1 верасьня.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Партал|Азія}}

{{Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Узбэкістану}}
{{Краіны Азіі}}
{{АБСЭ}}
{{Цюрскія краіны}}