Прагляд крыніцы для Тудаўляне

{{Этнас
|Назва           = Тудаўляне
|Колькасьць      = ~45 000 (па стане на 1903 год)
|Рэгіёны         = [[Ржэў|Ржэўскі]] і часткова Зубцоўскі паветы
|Мовы            = [[Тудаўлянскія гаворкі]], [[расейская мова]]
|Рэлігія         = [[праваслаўе]]
|Блізкія этнасы  = [[беларусы]]
}}
'''Тудаўля́не''' — этнаграфічная група [[беларусы|беларусаў]]<ref>http://www.mediafire.com/?jgmzymde1wt{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> на захадзе былога [[Ржэўскі павет|Ржэўскага павету]] [[Цьвярская губэрня|Цьвярской губэрні]].

У вузкім сэнсе — жыхары старажытных воласьцяў Стары Туд, Малады Туд і Туд-Скаваратынь паабапал ракі [[Туд]], правага прытока [[Волга|Волгі]]. У шырокім сэнсе назва «тудаўляне» ўжывалася этнографамі [[XIX стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]] для абазначэньня ўсяго беларускамоўнага насельніцтва правабярэжжа [[Верхняя Волга|Верхняй Волгі]].

== Гісторыя ==
У VII—IX стагодзьдзях гэты рэгіён, вядомы паводле «[[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьці мінулых часоў]]» як Акоўскі лес, быў заселены смаленскімі [[крывічы|крывічамі]], у [[XIII стагодзьдзе|XIII]]—[[XIV стагодзьдзе|XIV]] стагодзьдзях уваходзіў у склад [[Таропецкае княства|Таропецкага]] і [[Ржэўскае княства|Ржэўскага]] княстваў. Зь першай трэці XIV стагодзьдзя тут праходзіла мяжа [[ВКЛ]] з [[Маскоўскае княства|Маскоўскім]] і [[Цьвярское Вялікае Княства|Цьвярскім]] княствамі, былі пабудаваныя «''гради литовстии: Селук, Осечен, Горышин, Рясна, Сижка, Туд''», якія часта пераходзілі з рук у рукі. Тудаўляне канчаткова засталіся па-за межамі ВКЛ пасьля ўдакладненьня мяжы паводле [[Палянаўскі мір 1634 году|Палянаўскага міра 1634 году]], але з прычыны адноснай ізаляванасьці краю (лясістасьць складала каля 3/4 тэрыторыі) доўгі час захоўвалі адметна беларускія рысы: мову, абрады («[[бабіна каша]]» ды іншыя), гульні («каралі», «проса»). Адрозьніваліся ад суседняга вялікарускага насельніцтва і насовамі — верхнім расхінным адзеньнем зь белага даматканага палатна, адкуль паходзіла іх мянушка «белакафтаншчына». Ужываліся і іншыя мянушкі — «Польшча», «шаплякі» (паколькі беларускія гукі «дз», «ц», мяккі «с» падаваліся вялікарускаму насельніцтву шапялявымі). У тудаўлянаў не існавала якой-небудзь саманазвы, хаця яны і ўсьведамлялі сваё адрозьненьне ад уласна расейцаў. У 1903 годзе тудаўлянаў дасьледаваў этнограф [[Яўхім Карскі]], які вызначаў іх колькасьць у 45 тыс., у 1925—1926 гадох яны падрабязна вывучаліся Н. Грынковай. У [[XX стагодзьдзе|XX стагодзьдзі]] адрозьненьні тудаўлянаў ад суседняга расейскага насельніцтва практычна сьцёрліся, хаця асобныя моўныя і іншыя рысы, уласьцівыя [[беларусы|беларусам]], адзначаліся ржэўскім краязнаўцам І. Вішняковым яшчэ ў сярэдзіне 1960-х гадоў.

== Глядзіце таксама ==
* [[Тудаўлянскія гаворкі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* [[Алесь Белы]] // {{Літаратура/ЭГБ}}
* Квашнин-Самарин Н. Д. Исследование по истории княжеств Ржевского и Фоминского. Тверь, 1887.
* Успенский В. Н. Литовские пограничные городки. Тверь, 1892.
* Попов В. М. Замечания о сев.-смоленских и ржевских говорах // Изв. ОРЯС. Т. 18, кн. 3. СПб., 1913.
* Гринкова Н. П. Говор тудовлян Ржевского у. // Изв. ОРЯС. Т. 21. Л., 1926.
* Белы А. «Краіна вытокаў» // Спадчына. 1993. № 3.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.kamunikat.net.iig.pl/autary/biely/www/encyklapedyja/t.htm#3 Арыгінальны артыкул]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{Этнаграфічныя групы беларусаў}}
{{Беларусы замежжа}}
{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Беларускія народнасьці]]
[[Катэгорыя:Этналёгія]]