Трылёгія Сянкевіча
| Трылёгія Сянкевіча | |
| Trylogia Sienkiewicza | |
 Генрык Сянкевіч у сваім габінэце ў Варшаве падчас працы над Трылёгіяй | |
| Жанр: | гістарычны раман |
|---|---|
| Аўтар: | Генрык Сянкевіч |
| Мова арыгіналу: | польская |
| Публікацыя: | 1884—1888 |
 Вікікрыніцы зьмяшчаюць поўны тэкст гэтага твору | |
«Трылёгія Сянкевіча» (па-польску: Trylogia Sienkiewicza) — цыкл гістарычных раманаў Генрыка Сянкевіча, апублікаваныя у 1884—1888 гадох.
У склад трылёгіі ўваходзяць:
- «Агнём і мячом» (1884)
- «Патоп» (1886)
- «Пан Валадыёўскі» (1888)
Падставай для напісаньня Трылёгіі стала вера пісьменьніка ў важнасьць традыцыі для ўмацаваньня нацыянальнай сьвядомасьці. Гэты цыкль паўстаў, калі ў часы, калі Польшча пасьля падзелаў Рэчы Паспалітай знаходзілася пад уладай іншых дзяржаў, ўсё больш узмацнялі працэсы дэнацыяналізацыі. Аўтар хацеў вярнуць годнасьць нацыі, а таксама напісаць, як ён казаў, «для суцяшэньня сэрцаў», пра часы, калі патрыятызм палякаў ратаваў іх радзіму, якая апынулася пад пагрозай.
Сюжэт
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У сваёй трылёгіі аўтар падае гісторыю Рэчы Паспалітай з 1647 па 1673 гг. Дзеяньне першай часткі адбываецца падчас Паўстаньня Хмяльніцкага (1648—1657), другая частка — гісторыя войнаў са Швэцыяй (1655—1660), і трэцяя частка апісвае пачатак войнаў з Турэччынай (1672—1676) і першую перамогу Яна Сабескага пад Хоцімам. Галоўныя героі — выдуманыя, але маюць далёкія гістарычныя прататыпы з рэальнымі імёнамі: Ян Скжэтускі, Міхал Валадыёўскі, Анджэй Кміціц, Ануфры Заглоба. Сюжэт кожнай часткі быў заснаваны на падобным шаблёне — на тэму каханьня зь перашкодамі. Жанчына, каханая высакародным і праведным польскім афіцэрам, трапляе ў рукі яго суперніка, які таксама зьяўляецца здраднікам радзімы. Аднак кожны раз, пасьля шматлікіх бурных прыгод, закаханыя зноў разам, і ўсё заканчваецца шчасьліва. Гэтыя трохкутнікі выглядаюць так — у «Агнём і мячом»: Скшэтускі, Алена Курцэв і Юрка Богун; у Патопе: Кміціц, Аленка Білевічаўна і Багуслаў Радзівіл; у Пане Валадыёўскім: Валадыёўскі, Бася 1 Азя Тугайбяовіч. Нягледзячы на гэты паўтаральны шаблён, аўтару ўдалося настолькі разнастаіць яго, што кожны раз ён здаваўся новай і прывабнай ідэяй. Дзякуючы сваёй мастацкай фантазыі, асабліва адчувальнай да прыгажосьці сьвету й людзей, Сянкевіч здолеў увасобіць у жыцьцё характары, у рэальнасьць якіх верылася.
Лёс герояў пераплёўся з драматычным лёсам Рэчы Паспалітай XVІІ ст., што дазволіла аўтару, акрамя маральных праблем, закрануць тэму патрыятызму й тагачасных войнаў. Для дасягненьня пажаданага эфэкту Сянкевіч сьвядома выбіраў гістарычныя падзеі найбольш драматычнага характару. У амаль безнадзейнай сытуацыі, калі лёс радзімы, здаецца, ужо вырашаны, патрыятычна настроеныя, стройныя польскія войскі разьбіваюць магутную армію ворагаў. Галоўны герой, які апынуўся ў лягеры абаронцаў радзімы, пакрывае сябе славай і здабывае руку каханай, а здраднік прыніжаны й пераможаны. Такім чынам Сянкевіч, ідэалізуючы гістарычную праўду, пашырае культ гераічнай ахвярнасьці радзіме.
Крытыка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Трылёгія зьяўляецца пераломным момантам у творчасьці Генрыка Сянкевіча, які здабыў яму як энтузыястаў, так і праціўнікаў. Апанэнты таму, што пазытывісты ўспрынялі вяртаньне да мінулага як здраду сваім ідэалам. Цікавасьць да гісторыі не ўпісвалася ні ў каноны пазытывіскага рэалізму, ні ў адукацыйную праграму літаратуры, якая фармулявалася ў цеснай сувязі з назіраньнем і аналізам сучаснасьці. Акрамя таго, публікацыю Трылёгіі ў кансэрватыўным «Słowo» многія палічылі разрывам з прагрэсыўным лагерам.
Ня дзіўна, што трылёгія, асабліва яе першая частка «Агнём і мячом», выклікала шмат крытыкі. Балеслаў Прус абвінаваціў яе ў нацыяналістычным і нерэалістычным падыходзе да ўкраінскіх справаў, неўліку гістарычнага тла й псыхалягічна ненадзейных профілях герояў. Пазьней з крытыкай выступілі, у тым ліку, Станіслаў Бжазоўскі за ўцёкі ад сучасных праблем і Альгерд Гурка за гістарычныя памылкі.
Нягледзячы на гэтыя крытычныя ацэнкі, «Трылёгія» стала самай папулярнай сэрыяй польскіх раманаў у гісторыі. Наступныя выданьні хутка разышліся, а прыгодамі яе герояў захапляліся чытачы розных сацыяльных слаёў і клясаў. Трылёгія была перакладзена амаль на 20 моваў і замацавала пазыцыі Сянкевіча ў польскай літаратурнай супольнасьці. У 1953 годзе Вітальд Гамбровіч іранічна напісаў у сваім Дзёньніку: «Я чытаў Сянкевіча. Пакутлівае чытаньне. Мы кажам: гэта вельмі дрэнна, і працягваем чытаць. Мы кажам: танна — і ня можам адарвацца».