Прагляд крыніцы для Рэч Паспалітая

{{Колішняя дзяржава
| Пасада кіраўніка = Апошні кароль польскі й вялікі князь літоўскі
| Кіраўнік = [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]] 
| Статус = [[Канфэдэрацыя|Колішняя канфэдэрацыя]]
| Лацінка = Reč Paspalitaja
| Родны склон = Рэчы Паспалітай
| Дэвіз = Si Deus nobiscum, quis&nbsp;contra&nbsp;nos&nbsp;([[лацінская мова|лац.]])<br>(Калі Бог з намі, то хто супраць нас)<br>(«За веру, праўду і караля» — ад 18 стагодзьдзя)
| СьцягН1      = Flag of Russia.svg
| Наступнік1   = Расейская імпэрыя
| СьцягН2      = Flag of the Kingdom of Prussia (1750-1801).svg
| Наступнік2   = Прускае Каралеўства
| СьцягН3      = Flag of the Habsburg Monarchy.svg
| Наступнік3   = Галічына
| Папярэднік1  = Вялікае Княства Літоўскае
| СьцягП1      = Grunwald Pogoń czerwona.svg
| Папярэднік2  = Польскае Каралеўства (1385—1569)
| СьцягП2     = Kingdom of Poland-flag.svg
| Афіцыйная мова = [[польская мова|польская]]<ref name="jezyki">[http://books.google.com/books?id=iz3NACNOpCAC&pg=PA48&dq=Polish+Latin+Ruthene+German+Armenian+Hebrew&as_brr=3&ei=0IQrR7LJOo7O7gL3rfiWBQ&sig=ASA_slGMGPCgz3f-2qnpzzsx-v8 Anatol Lieven, The Baltic Revolution]</ref>, [[лацінская мова|лаціна]]<ref name="jezyki"/>, [[старабеларуская мова|старабеларуская]] (да [[1697]]<ref>[http://books.google.com/books?id=IfIbP8sfC0wC&pg=PR16&dq=%22official+language%22+Ruthenian+%221697%22+Poland+Lithuania After the Deluge: Poland-Lithuania and the Second Northern War, 1655-1660]</ref>)
| Этнічны склад                    = [[палякі]]: 40{{%}},<br>[[русіны (гістарычны этнонім)|русіны]]: 20{{%}},<br>[[ліцьвіны]]: 13{{%}},<br>[[немцы]]: 10{{%}},<br>[[жыды]]: 5{{%}},<br>іншыя: 12{{%}}
| Заўвагі = '''Цяпер зьяўляецца часткай:'''<br />{{Сьцягафікацыя|Беларусь}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Вугоршчына}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Латвія}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Летува}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Малдова}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Польшча}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Расея}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Румынія}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Славаччына}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Украіна}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Чэхія}}<br/>{{Сьцягафікацыя|Эстонія}}<br/>
| Падзея1 = [[Люблінская унія|узьнікла]]
| Год1 = [[1 ліпеня]] [[1569]] г.
| Падзея2 = [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першы падзел]]
| Год2 = [[5 жніўня]] [[1772]] г.
| Падзея3 = [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыя]]
| Год3 = [[3 траўня]] [[1791]] г.
| Падзея4 = [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другі падзел]]
| Год4 = [[23 студзеня]] [[1793]] г.
| Падзея5 = [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэці падзел]]
| Год5 = [[24 кастрычніка]] [[1795]] г.
}}
'''Рэч Паспалі́тая''' ({{мова-pl|Rzeczpospolita Obojga Narodów|скарочана}}, {{мова-sla|Рѣч Посполита|скарочана}}, {{мова-la|Res Publica Serenissima|скарочана}}) —  [[канфэдэрацыя]]<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 6, 21, 36—38.</ref><ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 7.</ref><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 207, 272.</ref> [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Кароны каралеўства Польскага]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], якая ўзьнікла ў выніку [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ў [[1569]] годзе і была ліквідаваная ў [[1795]] годзе з канчатковым падзелам дзяржавы паміж [[Расейская імпэрыя|Расеяй]], [[Прусія]]й і [[Аўстрыйская імпэрыя|Аўстрыяй]]. Новае палітычнае аб’яднаньне стала найбуйнейшай і адной з самых густа населеных краінаў Эўропы XVI і XVII стагодзьдзяў<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/466681/Poland «Poland.» Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online. Retrieved 20 Feb. 2009]</ref><ref name="pbs map">[http://www.pbs.org/wnet/heritage/episode5/atlas/map3.html# Heritage: Interactive Atlas: Polish-Lithuanian Commonwealth]. Retrieved March 19, 2006: ''At its apogee, the Polish-Lithuanian Commonwealth comprised some (1,000,000 km2) and a multi-ethnic population of 11 million.'' For population comparisons, see also those maps: [https://web.archive.org/web/20101003194441/http://homepage.interaccess.com/%7Enetpol/POLISH/historia/MAPY/1618.jpg], [https://web.archive.org/web/20101003194442/http://homepage.interaccess.com/%7Enetpol/POLISH/historia/MAPY/1717.jpg].</ref><ref>Norman Davies, ''Europe: A History'', Pimlico 1997, p. 554: ''Poland-Lithuania was another country which experienced its 'Golden Age' during the sixteenth and early seventeenth centuries. The realm of the last Jagiellons was absolutely the largest state in Europe''.</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=2Y8GNIp42ysC&pg=PR1&dq=from+da+to+yes Yale Richmond, ''From Da to Yes: Understanding the East Europeans''], Intercultural Press, 1995, p. 51</ref>.

Новаму зьвязу былі ўласьцівыя ўнікальныя рысы для тагачасных дзяржаваў: [[палітычная сыстэма]] Рэчы Паспалітай (вядомая пад альтэрнатыўнай назвай «шляхецкая дэмакратыя» альбо «[[Залатыя вольнасьці]]») характарызавалася моцным абмежаваньнем манархічнай улады. Гэтыя абмежаваньні ўводзіліся заканадаўчым чынам у Сойме, які кантраляваўся [[шляхта]]й. Гэтая ўнікальная сыстэма стала папярэдніцай сучасных канцэпцыяў [[дэмакратыя|дэмакратыі]]<ref name="Janowski">Maciej Janowski, ''Polish Liberal Thought'', Central European University Press, 2001, ISBN 963-9241-18-0, Google Print: [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN9639241180&id=ieF7NYaEqQYC&pg=PA3&lpg=PA3&dq=Polish+Lithuanian+Commonwealth+federation&vq=4&sig=ePKU45u4CTs4btOI8KKxV4nwxA4 p3], [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0887068332&id=8keIXDyF_EoC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=Polish+Lithuanian+Commonwealth+federation&sig=7scGhSOWNHxZm7xKeUimB9Cr4D0 p12]</ref>, [[канстытуцыйная манархія|канстытуцыйнай манархіі]]<ref name="Schroeder">Paul W. Schroeder, ''The Transformation of European Politics 1763—1848'', Oxford University Press, 1996, ISBN 0-19-820654-2, [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0198206542&id=BS2z3iGPCigC&pg=PA84&lpg=PA84&dq=Poland+%22constitutional+monarchy%22&sig=VDTkfWKi5PAqIlCIKlGa6tha6lw Google print p84]</ref><ref name="Ludwikowski">Rett R. Ludwikowski, ''Constitution-Making in the Region of Former Soviet Dominance'', Duke University Press, 1997, ISBN 0-8223-1802-4, [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0822318024&id=qw8o0_c0m74C&pg=PA34&lpg=PA34&dq=Poland+%22constitutional+monarchy%22&sig=tFj2eSPXILPkUodrTTGxQtj7X4w Google Print, p34]</ref><ref name="Sanford">George Sanford, ''Democratic Government in Poland: Constitutional Politics Since 1989'', Palgrave, 2002, ISBN 0-333-77475-2, [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0333774752&id=tOaXi0hX1RAC&pg=PA11&lpg=PA11&dq=Poland+%22constitutional+monarchy%22&sig=lnh18en73lGnEOdO0GkC-mh42z0 Google print p11—constitutional monarchy], [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0333774752&id=tOaXi0hX1RAC&pg=PA3&lpg=PA3&dq=Poland+anarchy&sig=wQoLBVyfoT7MaBQ_66fD0LS_Nf4 p3—anarchy]</ref> і [[фэдэрацыя|фэдэрацыі]]<ref name="Gella">Aleksander Gella, ''Development of Class Structure in Eastern Europe: Poland and Her Southern Neighbors'', SUNY Press, 1998, ISBN 0-88706-833-2, [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0887068332&id=8keIXDyF_EoC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=Polish-Lithuanian+Commonwealth+%22federation%22+Gella&sig=7scGhSOWNHxZm7xKeUimB9Cr4D0 Google Print, p13]</ref>. Дзьве састаўныя краіны Рэчы Паспалітай фармальна існавалі на раўнапраўнай аснове, але, зрэшты, Польшча зьяўлялася дамінуючым партнэрам<ref name="EB_Lublin">«Formally, Poland and Lithuania were to be distinct, equal components of the federation… But Poland, which retained possession of the Lithuanian lands it had seized, had greater representation in the Diet and became the dominant partner.» {{Кніга |загаловак=Encyclopædia Britannica |год=2006 |частка=Lublin, Union of|спасылка=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/350412/Union-of-Lublin}}</ref>.

Рэч Паспалітая адзначалася высокай этнічнай разнастайнасьцю і незвычайнай рэлігійнай талерантнасьцю<ref name="Stephan">Halina Stephan, ''Living in Translation: Polish Writers in America'', Rodopi, 2003, ISBN 90-420-1016-9, [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN9042010169&id=y6DiiTcheBsC&pg=PA373&lpg=PA373&dq=%22Polish-Lithuanian+Commonwealth%22+%22religious+tolerance%22&sig=7jfUlvptDx-pgOMmctVSJPY7i9s Google Print p373]. Quoting from Sarmatian Review academic journal mission statement: ''Polish-Lithuanian Commonwealth was […] characterized by religious tolerance unusual in premodern Europe''</ref><ref>This quality of the Commonwealth was recognized by its contemporaries. Robert Burton, in his ''The Anatomy of Melancholy'', first published in 1621, writes of Poland: «Poland is a receptacle of all religions, where Samosetans, Socinians, Photinians […], Arians, Anabaptists are to be found»; «In Europe, Poland and Amsterdam are the common sanctuaries [for Jews]».</ref>, але ступень рэлігійнай талерантнасьці зь цягам часу зьмянялася<ref name="Feliks Gross">Feliks Gross, ''Citizenship and Ethnicity: The Growth and Development of a Democratic Multiethnic Institution'', Greenwood Press, 1999, ISBN 0-313-30932-9, [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0313309329&id=I6wM4X9UQ8QC&pg=PA122&lpg=PA122&dq=Polish-Lithuanian+Commonwealth+religious+tolerance&sig=4DfNp5W5HoFxS_dc6gt3Jo8B4NQ Google Print, p122 (notes)]</ref>.

Пасьля некалькіх дзесяцігодзьдзяў велічы і магутнасьці<ref>«In the mid-1500s, united Poland was the largest state in Europe and perhaps the continent’s most powerful nation». [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/466681/Poland «Poland». Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online.] Retrieved 26 June 2009</ref><ref>Francis Dvornik (1992). [http://books.google.com/books?id=LACpYP-g1y8C&printsec=frontcover&hl=pl The Slavs in European History and Civilization]. Rutgers University Press. p. 300. ISBN 08-13507-99-5</ref><ref>Salo Wittmayer Baron (1976). A social and religious history of the Jews. Columbia University Press. ISBN 02-31088-53-1.</ref> Рэч Паспалітая ўвайшла ў пэрыяд працяглага палітычнага<ref name="Sanford" /><ref name="Republicanism">Martin Van Gelderen, Quentin Skinner, ''Republicanism: A Shared European Heritage'', Cambridge University Press, 2002, ISBN 0-521-80756-5 [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0521807565&id=sLO_aRQiDwgC&pg=PA54&lpg=PA54&dq=Polish+anarchy&sig=J0EJ6ZkLpycczRPDZ0brNKijzsM Google Print: p54]</ref>, ваеннага і эканамічнага<ref name="Domar">[https://web.archive.org/web/20101206025241/http://www.j-bradford-delong.net/movable_type/2003_archives/001447.html The Causes of Slavery or Serfdom: A Hypothesis], discussion and full online text of Evsey Domar (1970) «The Causes of Slavery or Serfdom: A Hypothesis», Economic History Review '''30''':1 (March), pp18-32</ref> заняпаду. Узрастаючая слабасьць дзяржавы прывяла да яе [[Падзелы Рэчы Паспалітай|разьдзелу]] наймагутнейшымі суседзямі: [[Аўстрыйская імпэрыя|Аўстрыйскай імпэрыяй]], [[Прусія|Каралеўствам Прусія]] і [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]] цягам [[XVIII стагодзьдзе|XVIII ст]]. Незадоўга да свайго зьнікненьня ў Рэчы Паспалітай была праведзеная спроба буйной рэформы, што вылілася ў зацьвярджэньне [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыі 3 траўня 1791 году]], якую апісваюць як другую найстарэйшую кадыфікаваную нацыянальную [[канстытуцыя|канстытуцыю]] ў сучаснай гісторыі<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/466681/Poland «Poland.» Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online.] Retrieved 5 August 2009</ref><ref>Blaustein, Albert (January 1993). [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN083770362X&id=2xCMVAFyGi8C&pg=PA15&lpg=PA15&dq=May+second+constitution+1791&sig=CSUWpkkxK7voCkrPXYAmFyfMWMY# Constitutions of the World]. Fred B. Rothman & Company.</ref><ref>Isaac Kramnick, Introduction, Madison, James (November 1987). [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&visbn=0140444955&id=WSzKOORzyQ4C&pg=PA13&lpg=PA13&dq=May+second+oldest+constitution&sig=V8SxrTUQsbI3LI8RUgTbFKJFgE0#v=onepage&q=May%20second%20oldest%20constitution&f=false The Federalist Papers]. Penguin Classics. ISBN 0-14-044495-5.</ref><ref name="Markoff">John Markoff describes the advent of modern codified national constitutions as one of the milestones of democracy, and states that «The first European country to follow the U.S. example was Poland in 1791.» John Markoff, ''Waves of Democracy'', 1996, ISBN 0-8039-9019-7, p.121.</ref>.

== Гісторыя ==
[[Файл:Unia Lubelska.JPG|зьлева|міні|300пкс|«[[Люблінская унія]]», [[Ян Матэйка]], [[1569]].]]
У сярэдзіне [[16 стагодзьдзе|XVI стагодзьдзя]] [[Вялікае Княства Літоўскае]] апынулася ў складаным становішчы. Цягам [[Лівонская вайна|Лівонскай вайны]] [[Жыгімонт Аўгуст]] прапанаваў [[Лівонская канфэдэрацыя|Лівонскай канфэдэрацыі]] пратэктарат Вялікага Княства, што выклікала канфлікт з [[Маскоўскае княства|Маскоўскім княствам]]. Для прыцягненьня войска польскага не было юрыдычных падставаў. [[1 ліпеня]] 1569 году ў выніку [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] адбылося аб’яднаньне Польскага каралеўства і Вялікага Княства Літоўскага ў фэдэратыўную дзяржаву — Рэч Паспалітую. Першым манархам Рэчы Паспалітай быў [[Жыгімонт Аўгуст]]. У новай дзяржаве мелі быць агульныя [[сойм]], грашовая сыстэма, вонкавая палітыка. Стратэгічнай мэтай аб’яднаньня было распаўсюджваньне [[каталіцтва]] сярод насельніцтва Вялікага Княства. Такім чынам, фэдэрацыю падтрымала каталіцкая царква. Праз тры гады пасьля заключэньня уніі, не пакінуўшы нашчадкаў, памёр Жыгімонт Аўгуст, апошні прадстаўнік дынастыі [[Ягайлавічы|Ягелонаў]] па мужчынскай лініі. Адгэтуль манархія Рэчы Паспалітай стала [[Выбарная манархія|выбарнай]]. Амаль праз год, [[11 траўня]] [[1573]], у Варшаве пачаўся элекцыйны сойм. Спадкаемцам трону Рэчы Паспалітай быў абраны герцаг Анжуйскі [[Генрык Валезы]]. У [[1582]] годзе насельніцтва краіны складала каля 6,5 млн чалавек.

=== Палітычны крызіс ===
Першы выток палітычнага крызісу Рэчы Паспалітай — Люблінская унія — гэта пачатак страты ня толькі Вялікага Княства Літоўскага, але і Польшчы як самастойных, незалежных дзяржаваў. Другім вытокам стаў палітычны лад Рэчы Паспалітай, які падрываў асновы дзяржаўнасьці. Трэцім вытокам палітычнага крызісу зьявілася рэлігійная палітыка. [[Берасьцейская унія]] ня дала жаданых вынікаў. Чацьверты выток палітычнага крызісу — спалучэньне нацыянальнага і рэлігійнага прыгнёту з фэадальным. [[Хмяльніччына]] нанесла заўважны ўрон палітычнай моцы Рэчы Паспалітай. Пяты выток паглыбленьня палітычнага крызісу — барацьба паміж [[магнат]]амі за ўладу. У другой палове [[17 стагодзьдзе|XVII стагодзьдзя]] ў Вялікім Княстве Літоўскім асноўнымі супернікамі былі [[Радзівілы]], [[Пацы]] і [[Сапегі]]. У [[1768]] годзе [[сойм]] (пад націскам расейскіх войскаў) прыняў пастанову аб ураўнаваньні ў правах праваслаўных і пратэстантаў з католікамі.

=== Першы падзел Рэчы Паспалітай ===
{{Асноўны артыкул|Першы падзел Рэчы Паспалітай}}
[[Файл:Rzeczpospolita Rozbiory 1.png|міні|200пкс|Першы падзел Рэчы Паспалітай]]
Паводле першага падзелу Рэчы Паспалітай усходняя частка Беларусі ў [[1772]] годзе была ўключаная ў склад [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. [[5 жніўня]] 1772 году [[Расея]]й і [[Прусія]]й у [[Санкт-Пецярбург]]у была падпісаная [[канвэнцыя]], паводле якой да Расеі пераходзілі цалкам [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]] і [[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае ваяводзтвы]], усходнія землі [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]] і большая частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага]] і [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага ваяводзтваў]]. Прусія атрымала паўночна-заходнюю частку Польшчы, а Аўстрыя — частку паўднёвай Польшчы і частку Заходняй Украіны са [[Львоў|Львовам]].

== [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году]] ==
Пасьля першага падзелу адбыўся [[Чатырохгадовы Сойм]] ([[1788]]—[[1792]]), на якім была прынятая першая ў Эўропе [[канстытуцыя]], праведзеныя эканамічныя, палітычныя ды сацыяльныя рэформы.

=== Другі падзел Рэчы Паспалітай ===
{{Асноўны артыкул|Другі падзел Рэчы Паспалітай}}
[[Файл:Rzeczpospolita Rozbiory 2.png|зьлева|міні|200пкс|Другі падзел Рэчы Паспалітай]]
У [[1793]] годзе адбыўся [[другі падзел Рэчы Паспалітай]] паміж Расеяй і Прусіяй. Да Прусіі адышлі [[Данцыг]] і Вялікая Польшча, а да Расеі — частка [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага ваяводзтва]], рэшткі [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага]] і [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага]], [[Менскае ваяводзтва|Менскае]] і ўсходнія часткі [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкага]] і [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскага ваяводзтваў]].

== [[Паўстаньне 1794 году]] ==
У [[1794]] годзе пасьля другога падзелу Рэчы Паспалітай грымнула паўстаньне супраць расейскай акупацыі ды прускай інтэрвэнцыі. Кіраўніком паўстаньня стаў [[Тадэвуш Касьцюшка]]. Вынікам паразы гэтага кароткага ўсплёску грамадзянскай актыўнасьці стала канчатковае зьнікненьне Рэчы Паспалітай з мапы Эўропы.

=== Трэці падзел Рэчы Паспалітай ===
{{Асноўны артыкул|Трэці падзел Рэчы Паспалітай}}
[[Файл:Partitions of Poland.png|міні|200пкс|Трэці падзел Рэчы Паспалітай]]
У [[1795]] годзе адбыўся [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|апошні падзел Рэчы Паспалітай]]. Расея атрымала Заходнюю Беларусь і Ўсходнюю Летуву, а таксама Ўкраіну да Заходняга Буга. Да Аўстрыі і Прусіі адышлі карэнныя землі, частка ўкраінскіх і летувіскіх зямель.

== Дзяржаўны лад ==
{{Асноўны артыкул|Палітыка-сацыяльны лад Рэчы Паспалітай}}
Палітыка-сацыяльны лад Рэчы Паспалітай характарызуецца як «шляхецкая рэспубліка», самай яркай праявай было права [[Liberum veto]], якое дазваляла аднаму голасу супраць забараніць прыняцьцё закону ў сойме.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Portal box
 | Беларусь
 | Украіна
 | Гісторыя
}}
* [https://web.archive.org/web/20070928072248/http://mybelarusia.com/index.php?type=special&area=1&p=articles&id=2792&PHPSESSID=8ec4bcb22281e4154396c44597b64c20 Рэч Паспалітая ў эўрапейскіх канфліктах XVII—XVIII стагодзьдзяў]
* [http://knihi.com/bha/11/kas11.htm Кшыштаф Касажэцкі. Бітва пад Палонкай 28 чэрвеня 1660 году]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://media.aplus.by/index.php?cstart=2&newsid=9993 Што такое Рэч Паспалітая?]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [https://web.archive.org/web/20070116053327/http://icpo.at.tut.by/historyb.html Рэспубліка Беларусь, гісторыя Беларусі ў датах]
* [https://web.archive.org/web/20070928004104/http://referat.np.by/reports/detail-12-21 Утварэньне Рэчы Паспалітай]
* [https://web.archive.org/web/20070927204743/http://www.lib.by/10viakou/10v319.html Уладзімер Арлоў. 1772. Першы падзел Рэчы Паспалітай]
* [https://web.archive.org/web/20070927204711/http://www.lib.by/10viakou/10v321.html Уладзімер Арлоў. 1793. Другі падзел Рэчы Паспалітай]
* [https://web.archive.org/web/20070927204730/http://www.lib.by/10viakou/10v323.html Уладзімер Арлоў. 1795. Трэці падзел Рэчы Паспалітай. Канчатковы захоп Беларусі Расейскай імпэрыяй]
* [https://web.archive.org/web/20050102011917/http://www.svaboda.org/programs/atlan/2003/12/20031204140120.asp Інтрыгі вакол падзелаў Рэчы Паспалітай. Станіслаў Аўгуст і Кацярына]
* [https://web.archive.org/web/20060918211402/http://arche.home.by/2003-2/pryb203.html Генадзь Прыбытка. Апалогія Рэчы Паспалітай]

{{Гісторыя Беларусі}}
{{Гісторыя Ўкраіны}}
{{Беларусь у тэмах}}
[[Катэгорыя:Рэч Паспалітая| ]]