Прагляд крыніцы для Руса-Балт

{{Арганізацыя
|назва           = ААС «Расейска-Балтыйскі вагонны завод»
|арыгінальная назва = {{мова-ru|ОАО «Русско-Балтийский вагонный завод»}}
|выява = Russo-Balt-hood-ornament.jpg
|рамка выявы =
|памер выявы = <!-- па змоўчаньні 200пкс -->
|альтэрнатыўны тэкст выявы =
|подпіс выявы =
|мапа = <!-- неабавязковы -->
|памер мапы =
|альтэрнатыўны тэкст мапы =
|подпіс мапы = <!-- неабавязковы -->
|мапа 2 =
|абрэвіятура =
|дэвіз =
|папярэднік =
|наступнік =
|дата ўтварэньня = [[1869]]
|дата спыненьня існаваньня = 1919
|тып =
|юрыдычны статус =
|мэта = машынабудаваньне
|штабкватэра =
|месцазнаходжаньне = [[Рыга]], [[Ліфляндзкая губэрня]] (да 1915)
|каардынаты =
|дзейнічае ў рэгіёнах =
|сяброўства =
|афіцыйныя мовы =
|генэральны сакратар =
|пасада кіраўніка = Дырэктар
|імя кіраўніка = [[Іван Фразіроўскі]]
|пасада кіраўніка 2 =
|імя кіраўніка 2 =
|пасада кіраўніка 3 =
|імя кіраўніка 3 =
|пасада кіраўніка 4 =
|імя кіраўніка 4 =
|асноўныя асобы =
|кіроўны орган =
|матчыная кампанія = [[A:Level]] з [[2003]].
|зьвязаныя кампаніі =
|бюджэт =
|колькасьць супрацоўнікаў = 4000
|колькасьць валянтэраў =
|сайт = http://russobaltique.ru/
|заўвагі =
|колішняя назва =
}}
[[Файл:RBVZ Riga 1909.jpg|міні|220пкс|РБВЗ, [[1909]] год]]
[[Файл:Russo-balt2.jpg|міні|зьлева|220пкс|РБВЗ, рэкляма аўтамабіляў]]
[[Файл:Russo-baltC24-40.jpg|міні|Руса-Балт С-24/40]]
[[Файл:Russo-balt5.jpg|міні|220пкс|Руса-Балт С24/40 Кэгрэс ([[1913]])]]
[[Файл:Russo-Balt-modD.jpg|міні|220пкс|Руса-Балт D-24/40]]
'''Руса-Балт''' ({{мова-ru|Руссо-Балт}}) — марка [[Расейская імпэрыя|расейскага]] аўтамабілю, які выпускаўся на Расейска-Балтыйскім вагонным заводзе ў [[Рыга|Рызе]]. Акцыянэрнае таварыства «Расейска-Балтыйскі вагонны завод» (РБВЗ) — прадпрыемства [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]], якое спэцыялізавалася на вытворчасьці [[вагон]]аў, сельскагаспадарчых машынаў, газавых рухавікоў, караблёў, самалётаў, а таксама аўтамабіляў рознага прызначэньня.

== Гісторыя ==
=== Аддзел аўтамабіляў ===
У 1908 годзе, у [[Рыга|Рызе]] створаны аўтамабільны аддзел. Дырэктар — Іван Фразіноўскі. На пасаду галоўнага канструктара быў запрошаны 26-гадовы Жульен Патара (Julien Potterat), які перад гэтым працаваў на бэльґійскай фірме Фондзю (Fondu). Аўтамабілі Фондзю сталі прататыпам першых Руса-Балтаў. Уласна з самага пачатку аўтамабілі выпускаліся пад назваю «Расейска-Балтыйскі». Назва Руса-Балт замацавалася з прычыны скарачэньня назвы на францускай мове — Russo-Baltique (Руса-Балтык).<ref>[https://web.archive.org/web/20070706053251/http://www.autobuy.ru/nite.php?aid=706&aform=3 Рига автомобильная] журнал «Игрушки для больших» {{ref-ru}} Проверено 18 февраля, 2010</ref> У канцы [[1910]] году акцыянерную супольнасьць РБВЗ набыла «Экіпажная фабрыка Фрэзэ і К» — расейскага аўтавытворцы-першапраходцы. Майстэрскія прадпрыемствы знаходзіліся ў Пецярбургу на [[Вуліца Чэхава (Санкт-Пецярбург)|Эртэлеўскім завулку]], 10 (цяпер вуліца Чэхава). Затым яны былі ператвораны ў станцыю тэхабслугоўваньня аўтамабіляў РБВЗ.<ref>[http://funeral-spb.narod.ru/necropols/nikolskoe/tombs/freze/freze.html Фрэзе Пётр Аляксандравіч] Біяграфія {{ref-ru}} Праверана 18 лютага, 2010 </ref><br />

==== Мадэль С ====
Першая мадэль аўтамабільнага аддзелу Расейска-Балтыйскага вагоннага заводу. Выпушчана 26 траўня [[1909]] г.. Атрымала назву С-24/30. Індэкс мадэлі расшыфроўваецца так: 24 — разьліковая магутнасьць рухавіка ў конскіх сілах, 30 — максымальная магутнасьць. Аб’ём рухавіка складаў 4501 см³. У далейшым выпускаліся мадыфікацыі: С-24/35 ([[1912]]—[[1914]]); С-24/40 ([[1913]]—[[1918]]). Мадэль стала найболей масавае ў гісторыі заводу — выпушчана ўсяго 347 асобнікаў.
У [[1913]] годзе была выраблена першая машына аўтамабільнага аддзелу Расейска-Балтыйскага вагоннага заводу з паўгусенічным рухавіком францускага вынаходніка [[Адольф Кэгрэс|Адольфа Кэгрэса]], працавалага тады ў [[Расейская імпэрыя|Расеі]]. Прызначаная для эксплюатацыі ўзімку, гэтая машына, вырабленая на базе мадэлі сэрыі С24/40, была абсталявана лыжамі й гумовымі гусеніцамі шырынёю 320 мм, з мэталічнымі грабянямі.

==== Мадэль К ====
[[Файл:Russo-balt.JPG|міні|зьлева|Руса-Балт К 12/20 1911 г.<br />[[Політэхнічны музэй]]]]
Выпускалася ў 1909—1910 гадах. Працоўны аб’ём рухавіка 2211 см³. У наступнай мадыфікацыі К-12/20 (1911—1913) было ўжыта вадзяное астуджэньне рухавіка бяз помпы. К-12/24 (1914 год). Усяго за 6 гадоў быў выпушчаны 141 аўтамабіль мадэлі К. Кожная мадэль выпускалася так званымі «сэрыямі» (напр. К-12/14 і К-12/20 — дзьве розныя сэрыі аднае мадэлі K). Тыражы кожнае сэрыі вельмі адрозьніваліся. Маглі складаць ад 2 да 100 шт. Акрамя таго маглі быць замоўлены розныя варыянты кузаву.

Нягледзячы на вялікую цікавасьць да Руса-Балтаў, на Трэцяй міжнароднай пецярбургскай выставе [[1910]] году, прададзена было нашмат менш аўтамабіляў чым чакалася. У прыватнасьці ў Пецярбургу каля 20-ці асобнікаў, па некалькі машынаў у іншых гарадах і ніводнага ў Маскве . Гэтаму маглі спрыяць кошты. Руса-Балт мадэлі К каштаваў 5500 рублёў, мадэль С — 7500 рублёў. Для параўнаньня: аўтамабілі Рэно й Опэль каштавалі 5000 рублёў. Ёсьць зьвесткі, што Вялікі князь [[Канстантын Канстантынавіч|Канстантын Канстантынавіч Раманаў]] набыў тры Руса-балта, вялікая князёўна [[Марыя Паўлаўна (1890—1958)|Марыя Паўлаўна Раманава]] — адзін асобнік мадэлі К12-20 з шасі № 4 II сэрыі.<ref>[https://web.archive.org/web/20130331230840/http://www.autoreview.ru/_archive/section/detail.php?ELEMENT_ID=66644&SECTION_ID=1869 Руссо-Балт. Колы надзеі]Autoreview.ru {{ref-ru}}</ref> У [[1910]] два аўтамабіля былі набыты для царскага двару. К12-20 № 217 і мадэль С24-40 № 270, абодва з кузавам ландоле. Усяго аўтапарк царскае сям’і налічваў 58 аўтамабіляў розных маркаў зь якіх толькі 10 абслугоўвалі царскую сям’ю. Аднак асабіста цар аддаваў перавагу іншым маркам, замест Руса-Балта.

Аўтамабілі гэтае маркі былі вядомыя па ўсім сьвеце дзякуючы сваім перамогам у прэстыжных спаборніцтвах, напрыклад [[Санкт-Пецярбург]] — [[Монтэ-Карлё]] у 1912 і 1913 гадах. «Руса-Балт» быў першым аўтамабілем, які дабраўся да вяршыні [[Вэзувій|Вэзувію]]. Пра трываласьць машыны кажа такі кур’ёзны выпадак: у адным з прабегаў кіроўца наехаў на хату; хата развалілася, а аўтамабіль застаўся амаль цэлым.<ref>''Долматовский Ю.'' Знакомые и Незнакомые. — М.: Детская Литература, 1976. — С. 86.</ref> Завод выпусьціў каля 500 аўтамабіляў за 7 гадоў.
Увосень 1915 , імпэратар [[Мікалай II]] прыняў рашэньне [[Эвакуацыя|эвакуяваць]] завод у [[Масква|Маскву]] у раён [[Філі]]. Дзесяць «Руса-Балтаў» былі выраблены на новым месцы ўжо ў савецкі час. Адзін зь іх быў падораны [[Міхаіл Калінін|Калініну]].

== Эвакуацыя й далейшы лёс аддзелу ==

=== Рыга ===
Падчас [[Першая сусьветная вайна|Першае сусьветнай вайны]] (увосень [[1915]]) аўтамабільны аддзел з [[Рыга|Рыгі]] быў эвакуяваны ў [[Масква|Маскву]]. У часы першае [[Латвія|Латвійскае рэспублікі]] у пустым памяшканьні былога заводу зьмесцаваліся шматлікія саматужныя майстэрні. У часы перабудовы арґанізаваны каапэратыў, які вырабляе прычэпы да легкавых аўтамабіляў.<ref>[http://www.russobalt.lv/  Russo-Balt piekabes treileri] {{ref-lv}} </ref> Пасьля каапэратыў прыняў назву «Руссо-Балт».

=== Масква ===
У [[1916]] годзе, кіраўніцтва акцыянернага грамадства купіла ў спадчыннікаў купца Паўла Шэлапутына для эвакуяванага заводу падмаскоўны маёнтак Пакроўскае-Філі (цяпер раён Масквы «[[Філі]]»).
* [[1 ліпеня]] [[1917]] году завод адкрыты пад назваю «Другі аўтамабільны завод Руса-Балт»
* У [[1918]] годзе завод нацыяналізаваны й пастановаю [[Рада народных камісараў РСФСР|Рады Народных Камісараў]] пераназваны ў Першы дзяржаўны бранетанкавы завод.
* У [[1922]] годзе было выпушчана 5 аўтамабіляў «Руса-Балт». У наступным годзе завод перададзены ў канцэсію фірме «[[Junkers|Юнкерс]]», пачаты выпуск самалётаў Ю-20, Ю-21.

=== Політэхнічны музэй ===
Аўтамабіль К12/20 выпуску 1911 году з шасі № 73 замовіла паветраплавальная школа ў горадзе [[Цьвер]]ы. Мэханік па катлах апалу Арлоў з гораду [[Кімры]] набыў гэты аўтамабіль у 1929 годзе й актыўна эксплюатаваў да 1939 году, пакуль захоўваліся покрыўкі.<ref name="mkm">МК-Мобиль, 18 кастрычніка 2010 году.</ref>

Узімку 1942—1943 гадоў быў размарожаны блёк рухавіка, блёк цыліндраў парэпаўся, машына прыйшла ў непрыдатнасьць. Завалены побытавым сьмецьцем, аўтамабіль стаяў у дрывотніку. У 1966 годзе ўладальнік прапанаваў кінастудыі імя Горкага купіць аўтамашыну. Супрацоўнікі маскоўскага Політэхнічнага музэю даведаліся пра гэта праз тры дні. Музэй набыў машыну ў кінастудыі, у 1967 годзе аўтамабіль прайшоў рэстаўрацыю ў [[НАМІ]] і прыйшоў своім ходам у музэй.<ref name="zarulem">За рулём. 1976. Сакавік.</ref> Рэстаўратарам прыйшлося перабраць рухавік, падрыхтаваць мноства дэталяў.<ref name="mkm" />

Гэта — адзіны захаваны ў сьвеце ўнікальны экзэмпляр «Руса-Балта».

Пабудаваная ў горадзе Рыга пажарная машына сабрана зь нешматлікіх рэшткаў «Руса-Балта». Арыгінальныя там фрагменты кабіны, частка рамы, радыятар, скрынка пераключэньня перадачаў. Разрэзаная сталёвая рама шмат гадоў служыла апораю для тэлевізійнае антэны. Усё астатняе было зроблена нанова.<ref name="riga">урнал «Игрушки для больших». Выпуск 31.</ref>

== Спроба адраджэньня маркі ==

=== A:Level — Russo-Baltique Impression ===
У [[2002]] годзе ў атэлье A:Level распрацавалі дызайн аўтамабілю ў стылі 30 — 40-х гадоў XX стагодзьдзя. Па завяршэньні конкурсу дызайнэрскіх праектаў, эскіз пераможца (Звіада Цыкаліі) быў узяты за аснову новага аўтамабіля.<ref>[https://web.archive.org/web/20101216034303/http://designet.ru/events/designnews/?id=30190 Афіцыйны прэс-рэліз пра вынікі конкурсу] designet.ru {{ref-ru}} Праверана 21 лютага, 2010</ref> Інвэстыцыі ў памеры 2 млн [[Амэрыканскі даляр|даляраў]] былі ўкладзены ў дадзены праект расейскім прадпрымальнікам, уладальнікам гандлёвае маркі «Руса-Балт», Віктарам Такновым. У [[2002]] годзе A: Level была пераназвана ў «Russo-Baltique». У [[2006]] годзе ў супрацоўніцтве зь нямецкім атэлье German Gerg GmbH быў створаны [[канцэпт-караў]] Russo-Baltique Impression. Аўтамабіль дэманстраваўся ў Эўропе на конкурсе Concorso d’Eleganza Villa d’Este 2006 году<ref>[https://web.archive.org/web/20110227225747/http://www.concorsodeleganzavilladeste.com/it/2006_partecipanti_concept.php Афіцыйны сайт Concorso d’Eleganza Villa d’Este] {{ref-it}} Праверана 19 лютага, 2010</ref> і на [[Жэнеўскі аўтасалон|аўтасалоне ў Жэневе]] у [[2007]] годзе.<ref>[https://web.archive.org/web/20160513104346/https://news.mail.ru/economics/1272254/ Жэнеўскі аўтасалон-2007. Russo-Baltique Impression] mail.ru {{ref-ru}} Праверана 19 лютага, 2010</ref> Для выраба скарыстаны вытворчыя магутнасьці фірмы «Gerg GmbH» разьмешчанае пад Мюнхенам. Некаторыя тэхнічныя дадзеныя аўтамабіля: 12-цыліндравы сілавы аґрэґат [[Mercedes-Benz]] з падвойным турбакампрэсарам, магутнасьцю 555 л з., 6-ступеністая аўтаматычная каробка перадач, пнэўмападвеска. Цікавыя асаблівасьці — сьвятлодыёдныя ліхтары й дах са зьменнаю празрыстасьцю.
Аўтамабіль было вырашана выпускаць дробнымі сэрыямі па 10—15 асобнікаў у год. Арыентыровачны кошт — 1,8 млн [[Амэрыканскі даляр|даляраў]].<ref>Аляксей Поликовский [https://web.archive.org/web/20201023062511/https://novayagazeta.ru/data/2007/driver03/06.html Нямеччына+Афрыка=Расея ?] «Новая аўтамабільная газэта» 22 сакавіка 2007{{ref-ru}} Праверана 19 лютага, 2010</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20111105022948/http://designet.ru/events/designnews/?id=30191 Прэзэнтацыя Russo-Baltique Impression] designet.ru {{ref-ru}} Праверана 19 лютага, 2010</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20111118024602/http://dartz.eu/en/dartz_site_filmz/automotive/tree123_unnamed_alias Russo-Baltique Impression. Dartz] Description {{ref-en}}</ref> Было атрымана некалькі замоваў, аднак вытворчасьць так і не была пачата. Меркавалася таксама распрацоўка яшчэ аднаго аўтамабілю клясы GT.<ref>[http://auto.mail.ru/article.html?id=17790 «Руса-Балт» прадставіць новую мадэль] mail.ru 24 красавіка 2006 {{ref-ru}} Праверана 19 лютага, 2010</ref>

=== [[Dartz Kombat|Dartz Prombron]] ===
Латвійская фірма [[Dartz Kombat|Dartz]], якая спэцыялізуецца на вытворчасьці аконных плёнкаў, вырабіла на заводзе ў [[Талін]]е ([[Эстонія]]) браняваны пазадарожнік пад назваю «Prombron’ (ex. Russo-Baltique)». На лягатыпе аўтамабілю, апроч вышэйпаказанай назвы, паказаны таксама серп і молат. На сваім сайце фірма пазыцыянуе аўтамабіль як «прадаўжальніка традыцыяў Руса-Балта».<ref>[https://web.archive.org/web/20110719134153/http://dartz.eu/en/dartz_site_bankz/vip-armored-car/tree210_unnamed_alias Dartz Prombron] Апісаннье, характарыстыкі {{ref-en}}</ref><br /> 16 красавіка [[2009]] году два аўтамабілі «PROMBRON' (ex. Russo-Baltique)» былі прадстаўлены на аўтавыставе Top Marques Monaco. У інтэрнэт-публікацыях адбываецца шмат спэкуляцыяў на тэму адраджэньня «Руса-Балта», фірмаю DARTZ, нягледзячы на тое, што сама фірма не валодае гандлёваю маркаю «Руса-Балт».

== У гульнявой і сувэнірнай індустрыі ==
[[Калекцыянаваньне маштабных мадэляў аўтамабіляў|Маштабныя мадэлі]] пяці выглядаў у маштабе 1:43 выпускаюцца на [[саратаў]]скім заводзе «[[Моссар]]».

== Глядзіце таксама ==
* [[Першы расейскі аўтамабіль]]
* [[Ільля Мурамец (самалёт)|Ільля Мурамец]] — самалёт, які будавалі на тым жа заводзе

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Ю. Долматовский. Знакомые и Незнакомые. Издательство Детская Литература 1976 г. Стр 86.
* Энциклопедия «Рига». Рига: Главная редакция энциклопедий, 1989. {{ISBN|5-89960-002-0}} Стр. 644

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://www.echo.msk.ru/programs/parking/25995/ Апавяданьне] гісторыя аўтамабілізму [[Леў Шагураў|Льва Шугурава]] пра «Руссо-Балт» у этэры радыё «[[Эхо Москвы]]»
* [http://www.echo.msk.ru/programs/parking/32710/ Пра кнігу «Погоня за Руссо-Балтом»] [[Леў Шагураў|Льва Шугурава]] ў этэры радыё «[[Эхо Москвы]]»
* [http://www.russobaltique.ru/ Афіцыйны сайт Russo-Baltique]
* [http://bibliotekar.ru/rus/106.htm Гісторыя аўтамабілю. Руссо-Балт]
* [https://web.archive.org/web/20090101023720/http://autodux.ru/history/rus_balt.html Расейска-балтыйскі вагонны завод]

{{Ізаляваны артыкул}}

[[Катэгорыя:Машынабудаўнічыя прадпрыемствы]]
[[Катэгорыя:Прадпрыемствы Расейскай імпэрыі]]