Права

права

навуковая дысцыпліна

Падкляса ад	правіла
Частка ад	грамадзтва, кіраваньне
Вывучаецца ў	юрыспрудэнцыя, правазнаўства
Вонкавыя зьвесткі даступныя на	http://data.europa.eu/euodp/en/data/group/eurovoc_domain_100145
Хэшцэтлік	law
Мае якасьць	type of law
Практыкуецца	судзьдзя, адвакат, юрыст
Ідэнтыфікатар WordLift	http://data.thenextweb.com/tnw/entity/law
Сайт Stack Exchange	https://law.stackexchange.com

Права — гэта сукупнасьць агульнаабавязковых правіл паводзінаў (нормаў), узаконеных магчымасьцей чалавека, якія санкцыянаваны, рэгулююцца і ахоўваюцца дзяржавай.

Функцыі

• рэгулятыўная — нарматыўнае замацаваньне вызначаных грамадзкіх адносінащ;
• ахавальная — дзеяньне права накіраванага на ахову грамадзкіх адносінащ;
• выхаваўчая — права накіраванае на перакананьне насельніцтва ў справядлівасьці замацаваных у нарматыўных прававых актах асноваў грамадзкага ладу, на сьцьвярджэньне сацыяльнай справядлівасьці.

Права зьяўляецца рэгулятарам грамадзкіх адносінащ. Падчас жыцьця ў грамадзтве людзі, арганізацыі, дзяржавы ўступаюць паміж сабой у разнастайныя адносіны. Урэгуляваныя нормамі права, гэтыя адносіны становяцца праваадносінамі, гэта значыць зьяўленьне праваадносінаў зьяўляецца вынікам узьдзеяньня нормаў права на грамадзкія адносіны. Права рэгулюе адносіны далёка ня цалкам, таму форму праваадносін набываюць ня ўсе адносіны, а толькі вызначаная іх частка.

Права не зьяўляецца адзіным рэгулятарам грамадзкіх адносінаў. У грамадзтве існуюць нормы маралі, нормы грамадзкіх аб’яднаньняў, звычаі, традыцыі, рэлігійныя нормы.

Важным рэгулятарам грамадзкіх адносінаў зьяўляецца мараль, сфэра рэгуляваньня якой шырэйшая за сфэру рэгуляваньня права. Дзеяньне нормаў маралі забясьпечваецца сілай грамадзкай думкі.

Падчас рэгуляваньня грамадзкіх адносінаў права і мараль шчыльна ўзаемадзейнічаюць, аднак у іх ёсьць шэраг адрозьненьняў:

• нормы маралі складаюцца гістарычна, а нормы права ўсталёўваюцца дзяржавай;
• нормы маралі носяць агульны характар, а нормы права максымальна дэталізаваны;
• нормы маралі зьмяняюцца больш дынамічна, а нормы права часта адстаюць ад разьвіцьця грамадзкіх адносінаў, якія яны рэгулююць.

Суб’ект права — індывід ці арганізацыя, якія на падставе юрыдычных нормаў могуць быць удзельнікамі праваадносін, гэта значыць носьбітамі суб’ектыўных правоў і абавязкаў.

Аб’ект права — грамадзкія адносіны з нагоды рэальнай выгоды, на выкарыстаньне ці ахову якога накіраваны суб’ектыўныя правы і абавязкі ўдзельнікаў грамадзкіх адносінаў.

Суб’ектыўнае права — мера дазволенага законам паводзінаў суб’ектаў як удзельнікаў грамадзкіх адносінаў. Гэта мера ўласных дзеяньняў суб’екта і мера яго патрабаваньняў да іншых твараў.

Аб’ектыўнае права — гэта сукупнасьць нормаў законаў і іншых нарматыўных прававых актаў, якія рэгулююць грамадзкія адносіны.

Крыніцы права

Крыніца права — гэта форма ўсталяваньня і існаваньня юрыдычных нормаў. Гістарычна вядомыя наступныя выгляды крыніцаў права:

• прававы звычай (звычайнае права) — такі звычай (правіла грамадзкага жыцьця), выкананьне якога забясьпечваецца прымусовай сілай дзяржавы. У старажытныя часы людзі зыходзілі з таго, што ў дадзеным грамадзтве і наогул ва ўсім сьвеце пануе раз і назаўжды ўсталяваны Богам парадак. Прыкметы звычаю: даўнасьць; бесьперапыннасьць; абавязковасьць; разумнасьць. Звычайнае права — гэта сукупнасьць фактычных і аднастайна соблюдаемых, хоць дзяржавай і не прадпісаных, правілаў грамадзкага жыцьця.
• судовы прэцэдэнт — гэта рашэньне суда па пэўнай справе, абавязковае для іншых судоў пры рашэньні аналягічных справаў. У краінах (Вялікабрытанія, ЗША, Канада і іншых), дзе прызнаюць абавязковасьць такіх рашэньняў, судовы прэцэдэнт зьяўляецца крыніцай права;
• нарматыўны прававы акт — афіцыйны дакумэнт (закон, указ, дэкрэт, пастанова і іншыя), прыняты ўпаўнаважаным суб’ектам праватворчасьці. Ён усталёўвае, зьмяняе ці адмяняе прававыя нормы. У шматлікіх краінах гэта асноўная крыніца права;
• нарматыўная прававая дамова — дамова паміж некалькімі дзяржавамі (міжнародная дамова) або паміж некалькімі арганізацыямі ўнутры дзяржавы;
• дактрына — думкі агульнапрызнаных аўтарытэтных навукоўцаў-прававедаў. Да дактрынаў зьвяртаюцца ў тым выпадку, калі ў заканадаўстве існуе прабел, які ня можа быць выкананы прававым звычаем ці судовым прэцэдэнтам.

Глядзіце таксама

• Абаліцыя
• Алімэнты