Прагляд крыніцы для Марыйцы

{{Этнас
|Назва           = Марыйцы
|Выява           = 
|Подпіс да выявы = 
|Колькасьць      = каля 600 тысячаў
|Рэгіёны         = [[Расея]] — каля 547 605 чал. (2010)<ref name=pierapisrf>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm| копія = | дата копіі = | загаловак = Інфармацыйныя матэрыялы пра канчатковыя вынікі Ўсерасейскага перапісу насельніцтва 2010 году| фармат = | назва праекту = | выдавец = Фэдэральная служба дзяржаўнае статыстыкі Расеі| дата = 27 красавіка 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref><br/>[[Казахстан]] — 4416 чал. (2009)<ref>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.stat.kz/p_perepis/Pages/default.aspx| копія = | дата копіі = | загаловак = Перапіс насельніцтва 2009 году| фармат = | назва праекту = | выдавец = Агенцтва Рэспублікі Казахстан па статыстыцы| дата = 27 красавіка 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref><br/>[[Украіна]] — 4130 чал. (2001)<ref>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://2001.ukrcensus.gov.ua/results/nationality_population/nationality_popul1/select_5/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=50&rz=1_1&rz_b=2_1%20%20%20&n_page=3| копія = | дата копіі = | загаловак = Усеўкраінскі перапіс насельніцтва '2001. Разьмеркаваньне насельніцтва паводле нацыянальнасьці ды роднае мовы| фармат = | назва праекту = Усеўкраінскі перапіс насельніцтва '2001| выдавец = | дата = 26 красавіка 2014 | мова = uk| камэнтар = }}</ref><br/>[[Беларусь]] — 416 чал. (2009)<ref name=pierapisrb>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf| копія = | дата копіі = | загаловак = Перапіс насельніцтва Рэспублікі Беларусь 2009 году. Насельніцтва паводле нацыянальнасьці й роднае мовы| фармат = | назва праекту = | выдавец = БелСтат| дата = 27 красавіка 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref><br/>[[Латвія]] — 277 чал.<ref>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD.pdf| копія = | дата копіі = | загаловак = Разьмеркаваньне насельніцтва Латвійскае Рэспублікі паводле нацыянальнага складу й дзяржаўнае прыналежнасьці| фармат = | назва праекту = | выдавец = Упраўленьне па справах грамадзянства ды міграцыі| дата = 27 красавіка 2014 | мова = lv| камэнтар = }}</ref><br/>[[Эстонія]] — 234 (2011)<ref>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.stat.ee/64309?parent_id=32784| копія = | дата копіі = | загаловак = Rel 2011: Eestis elab 192 Rahvuse esindajaid| фармат = | назва праекту = Перапіс насельніцтва Эстоніі 2011 году| выдавец = | дата = 26 красавіка 2014 | мова = et| камэнтар = }}</ref>
|Мовы            = [[марыйская мова|марыйская]], [[расейская мова|расейская]] мовы
|Рэлігія         = [[Расейская Праваслаўная Царква|расейскае праваслаўе]], [[марыйская традыцыйная рэлігія]]
|Блізкія этнасы  = іншыя [[фіна-вугорскія народы]]
}}
'''Мары́йцы''' (саманазва: ''марий'', ''мары'', ''маре'', ''мӓрӹ'') — адзін зь [[фіна-вугорскія народы|фіна-вугорскіх]] этнасаў, які традыцыйна пражывае ў [[Расея|Расеі]] ўздоўж рэк [[Волга]] й [[Кама]]. Прыкладна палова сучасных марыйцаў цяпер пражывае ў Рэспубліцы [[Марый Эл]], існуюць значныя паселішчы таксама ў [[Татарстан]]е й [[Башкартастан]]е.

Марыйцы падзяляюцца на тры асноўныя субэтнічныя групы: лугавыя марыйцы, якія пражываюць на левым беразе Волгі, горныя марыйцы (правы бераг ракі) і ўсходнія марыйцы — апошнія пражываюць у Башкартастане; акрамя гэтых найбуйнейшых групаў існуюць меншыя, якія пражываюць навокал рэгіёнаў буйнейшых. Згодна са зьвесткамі перапісу насельніцтва ў Расеі [[2002]] году 604 298 чалавек вызначылі сваю прыналежнасьць да марыйцаў, зь іх 18 515 адзначылі сваю прыналежнасьць да горных марыйцаў, 56 119 — усходнія. Амаль 60% марыйцаў пражывае ў сельскай мясцовасьці<ref>[https://web.archive.org/web/20110719233704/http://www.perepis2002.ru/index.html?id=87 Усерасейскі перапіс насельніцтва 2002 г.]{{ref-ru}}</ref>.

== Этнагенэз ==
У раньнежалезным веку ў Волга-Кам’і склалася ананьнінская археалягічная культура (VIII—III стагодзьдзі да н. э.), носьбіты якой зьяўляліся продкамі такіх фіна-вугорскіх народаў як [[комі-зыране]], комі-пермякі, удмурты й марыйцы. Пачатак фармаваньня гэтых народаў прыпадае на першую палову І тыс. н. э.

Рэгіён фармаваньня марыйскіх плямёнаў — правабярэжжа Волгі між вусьцямі рэк Сура й Цывіль ды супрацьлеглае левабярэжжа разам зь ніжнім Павятлужжам. Аснову марыйцаў склалі нашчадкі ананьнінцаў, якія зазналі этнічны й культурны ўплыў позьнегарадзецкіх плямёнаў — продкаў мардвы. З гэтага рэгіёну продкі марыйцаў расьсяляліся ва ўсходнім кірунку да ракі Вятка і ў паўднёвым да паўднёвага ўсходу сучаснай [[Кіраўская вобласьць|Кіраўскай вобласьці]].

== Мова ==
{{Асноўны артыкул|марыйская мова|горнамарыйская мова}}

У асяродзьдзі марыйцаў гістарычна распаўсюджаная марыйская мова, якая належыць да [[фіна-волскія мовы|фіна-волскае]] групы [[фіна-вугорскія мовы|фіна-вугорскае]] галіны [[уральскія мовы|ўральскае]] сям’і моваў. Сучасныя лінгвісты вылучаюць чатыры асноўныя [[дыялект]]ныя групы — луговамарыйскую, горнамарыйскую, усходнюю й паўночна-заходнюю. Носьбіты луговамарыйскай засяроджаныя ў раўнінах рэк Какшага й [[Волга]], у тым ліку ў горадзе [[Ёшкар-Ала]] — сталіцы Марый Эл; горнамарыйская — у асноўным уздоўж правага берагу Волгі; усходняя — на ўсход ад ракі [[Вятка (рака)|Вятка]]<ref name=bielen>{{Літаратура/БелЭн|10}}</ref>. Найбуйнейшыя паводле колькасьці носьбітаў дыялектныя групы — лугова- й горнамарыйская, часам лічацца ў якасьці асобных моваў. Гэтыя дзьве дыялектныя групы маюць уласныя [[літаратурная мова|літаратурныя стандарты]], разьвіцьцё якіх у адасобленым выглядзе пачалося яшчэ ў [[19 стагодзьдзе|ХІХ]] ст.

Паводле зьвестак расейскага перапісу насельніцтва 2002 году марыйскімі мовамі (мовай) валодаюць 487 855 чалавек, у тым ліку луговамарыйскай — 451 033 чал., горнамарыйскай — 36 822 чал., пры гэтым носьбіты луговамарыйскае мовы такім чынам складаюць 92,5% ад носьбітаў усіх марыйскіх моваў. Сярод 604 298 марыйцаў Расеі марыйскімі мовамі валодае 464 341 чал. (76,8%), [[расейская мова|расейскай]] — 587 452 (97,2%), што сьведчыць пра шырокае распаўсюджаньне [[білінгвізм]]у ў марыйцаў<ref>[https://web.archive.org/web/20110609204027/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_05.xls Распаўсюджанасьць валоданьня мовамі ў Расеі, 2002 г.]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20110903080155/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_04.xls Валоданьне мовамі насельніцтва найбольш распаўсюджаных нацыянальнасьцяў у Расеі, 2002 г.]</ref>. З 312 195 марыйцаў у Марый Эл марыйскімі мовамі валодаюць 262 976 чал. (84,2%), у тым ліку луговамарыйскай — 245 151 (93,2%), горнамарыйскай — 17 825 (6,8%), расейскай — 302 719 (97,0%, [[2002]] г.)<ref>[https://web.archive.org/web/20061104083616/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_06.xls Валоданьне мовамі (акрамя расейскай) насельніцтвам асобных нацыянальнасьцяў паводле суб’ектаў Расеі, 2002 г.]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20061104083455/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_03.xls Насельніцтва паводле валоданьня расейскай мове й суб’ектаў Расеі, 2002 г.]</ref>.

Да луговамарыйскіх дыялектаў прымыкаюць гаворкі ўсходніх марыйцаў і паўночна-заходнія гаворкі. [[граматыка|Граматычна]] марыйскія мовы збліжаюцца зь іншымі фіна-вугорскімі мовамі, у [[фанэтыка|фанэтыцы]] — не ўласьцівы іншым фіна-вугорскім мовам [[сынгарманізм]], асабліва разьвіты ў горнамарыйскай мове; [[лексыка|лексычны]] склад адзначаецца запазычваньнямі арыйскага паходжаньня эпохі да н. э., а таксама булгарскага (з VII ст. н. э.), якія ўзьнікалі ў сувязі з кантактамі з адпаведнымі этнасамі. З [[8 стагодзьдзе|VIII]] ст. — уплыў [[цюрскія мовы|цюрскіх моваў]], з [[13 стагодзьдзе|ХІІІ]] ст. — расейскай, з захаваньнем асноўных фіна-вугорскіх рысаў<ref name=bielen/>.

Першая пісьмовасьць для марыйскае мовы складзеная на аснове [[кірыліца|кірыліцы]] ў [[16 стагодзьдзе|XVI]] ст. зь місіянэрскімі мэтамі, але самі марыйцы ў гаспадарчых мэтах выкарыстоўвалі ўласную знакавую пісьмовасьць — ''цішце'', знакі якой выразаліся на дрэве. У [[1775]] годзе выходзіць першая граматыка луговамарыйскае мовы, гэтая ж праца лічыцца першым узорам марыйскай пісьмовасьці. У [[1837]] годзе выходзіць граматыка горнамарыйскай мовы. У часы [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] літаратура на марыйскіх мовах у асноўным абмяжоўвалася рэлігійнай галіной, што тлумачылася ўжываньнем місіянэрскае палітыкі ў дачыненьні да марыйцаў. З савецкіх часоў марыйскія мовы зьведваюць палітыку [[карэнізацыя|карэнізацыі]], а потым — лацінізацыі, якія ў 1930-х гадох былі скасаваныя.

== Рэлігія ==
Гістарычна сярод марыйцаў практыкаваліся язычніцкія абрады, паводле якіх асоба лічылася цесна зьвязанай з прыродай. Згодна з гэтымі вераваньнямі, прырода служыць крыніцаю дабра, заўсёды дапамагаючы чалавеку ў выпадку, калі ён не выступае супраць прыроды або ня шкодзіць ёй<ref>{{Кніга|аўтар = Шкалина, Г.|частка = |загаловак = Язычество народа Мари — феномен европейской культуры|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = Этносфера|месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Марыйскія язычніцкія вераваньні таксама маюць пантэон божышчаў, якія падзяляюцца на пэўныя катэгорыі. Гэтыя звышнатуральныя істоты, згодна зь вераваньнямі, уключаюць у сябе нябесных божышчаў, зь якіх найвядомы — Вялікі Белы Бог (Ош Кугу Юмо) і, у прыватнасьці, багоў агня (Тул Юмо) ды ветра (Мардеж Юмо). Апрача таго, вераваньні ўключаюць уяўленьні пра істотаў, якія маюць паўчалавеча-боскае паходжаньне, ''кераметаў'', якія жывуць ня зямлі. Найбольш шанаваным зь іх лічыцца Чумбылат — божышча, якое ўвасабляе вайсковыя якасьці. Іншую вялікую ролю іграюць сьвятыя гаі, у якіх адбываюцца спэцыяльныя набажэнствы.

Па ўключэньні [[Іван Жахлівы|Іванам Жахлівым]] марыйскіх зямель у склад [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскае дзяржавы]] ў [[16 стагодзьдзе|XVI]] ст. пачаўся працэс зварачэньня марыйцаў у [[праваслаўе]]. У адрозьненьне ад іншых фіна-вугорскіх народаў Расеі, прыняцьце хрысьціянства ня стала ўсеагульным, і пэўная частка марыйцаў дагэтуль захоўвае язычніцкія вераваньні ў сынкрэтычных формах або ў выглядзе рэспубліканскіх рэлігійных арганізацыяў; паводле прыблізных падлікаў, каля 25—40% сучасных марыйцаў вызнаюць паганства.

== Гісторыя ==
Лічыцца, што першыя згадваньні пра марыйцаў сустракаецца ў VI ст. н. э. у гоцкага гісторыка Ярдана<ref>{{Кніга|аўтар = В. А. Мочаев.|частка = |загаловак = Марийская биографическая энциклопедия|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Йошкар-Ола|выдавецтва = Марийский биографический центр|год = 2007|том = |старонкі = 152|старонак = 486|сэрыя = |isbn = 5-87898-357-0|наклад = 2032}}</ref>. Продкі марыйцаў між V і VIII стагодзьдзямі ўзаемадзейнічалі з [[готы|готамі]], пазьней — з [[хазары|хазарамі]] й Волскай Булгарыяй.

=== У складзе Расеі ===
Між [[13 стагодзьдзе|ХІІІ]] і [[15 стагодзьдзе|XV]] стагодзьдзямі землі марыйцаў знаходзяцца ў складзе [[Залатая Арда|Залатой Арды]] й Казанскага ханства, пры гэтым падчас войнаў між Масквою й Казаньню марыйцы ваявалі на абодвух бакох. Урэшце, у [[1552]] годзе з заваёваю Казанскага ханства Маскоўскай дзяржавай марыйскія землі сталі часткаю расейскай дзяржавы. Апрача казанскага й маскоўскага пэрыяду гісторыі марыйцаў вядомыя раньнія протафэадальныя ўтварэньні марыйцаў, у часы расейскага панаваньня — шэраг сялянскіх паўстаньняў поруч з прадстаўнікамі іншых народаў Паволжа з мэтаю абароны ўласных маёмасных правоў, якія адбываліся ў [[1552]]—[[1557]], [[1571]]—[[1574]], [[1581]]—[[1585]] гадох (вядомыя як Чараміскія войны — ад старой расейскай назвы марыйцаў ''черемисы'').

Другая Чараміская вайна насіла нацыянальна-вызвольны й антыфэадальны характар, марыйцам удавалася прыцягваць да паўстаньня прадстаўнікоў іншых суседніх народаў. У вайне бралі ўдзел народы Паволжа, Прыўральля, ладзіліся набегі з боку Крымскага й Сыбірскага ханстваў, Нагайскай Арды й Турэччыны. Пачатак Другой Чараміскай вайны зьвязваецца з выправаю крымскага хана Даўлет-Гірэя, што скончыўся захопам і спальваньнем Масквы.

У першай палове [[16 стагодзьдзе|XVI]] ст. некалькі тысячаў марыйцаў перасяляецца на тэрыторыю [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], шукаючы на тэрыторыі дзяржавы ратаваньня ад мясцовых фэадалаў. У Рэчы Паспалітай марыйцы пасяліліся ва ўкраінскіх ваяводзтвах [[Карона Каралеўства Польскага|Кароны]], займаліся мескімі рамёствамі й вайсковаю службай. У краіне цягам пэўнага часу ўтварылі ўласную этнічную групу, вядомую як ''[[украінскія чамярысы]]''.

=== СССР ===
У часы [[РСФСР]] пры Наркамнацы (народы камісарыят па нацыянальнасьцях) была створаная адпаведная марыйская сэкцыя, мэтаю якога стала інтэграцыя марыйцаў у расейскае асяродзьдзе й прасоўваньне савецкае палітыкі сярод марыйцаў. На практыцы гэта спрычынілася да садзейнічаньня па нарыхтоўках хлебу, вярбоўцы салдатаў і рэалізацыі кантролю ўладаў над грамадзкім жыцьцём марыйцаў<ref>{{Кніга|аўтар = Stephen Blank.|частка = |загаловак = The Sorcerer as Apprentice: Stalin as Commissar of nationalities, 1917–1924|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = London|выдавецтва = Greenwood Press|год = 1994|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 978-0-313-28683-4|наклад = }}</ref>. 4 лістапада 1920 году ў складзе РСФСР на большай частцы марыйскіх зямель утвораная Марыйская аўтаномная вобласьць, якая ў 1929 годзе ўвайшла ў склад Ніжагародзкае вобласьці, [[5 сьнежня]] [[1936]] году статус аўтаномнай вобласьці падвышаны да аўтаномнай ССР. 22 кастрычніка 1990 году рэспубліка пераўтвораная ў Марыйскую ССР, [[9 сьнежня]] [[1992]] году набыла сучасную назву<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://constitution.garant.ru/history/ussr-rsfsr/1978/zakony/183124/| копія = | дата копіі = | загаловак = Закон РСФСР ад 24 траўня 1991 г. «Аб зьменах і дапаўненьнях Канстытуцыі (Асноўнага закону) РСФСР»| фармат = | назва праекту = | выдавец = Вярхоўны Савет РСФСР| дата = 27 красавіка 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://constitution.garant.ru/history/ussr-rsfsr/1978/zakony/183130/#sub_para_N_14| копія = | дата копіі = | загаловак = Закон Расейскае Фэдэрацыі ад 9 сьнежня 1992 г. N 4061-I «Аб зьменах і дапаўненьнях Канстытуцыі (Асноўнага Закону) Расейскае Фэдэрацыі — Расеі»| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 27 красавіка 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>.

Падчас існаваньня савецкага ладу пачалося масавае засяленьне традыцыйных марыйскіх тэрыторыяў мігрантамі зь іншых тэрыторыяў СССР, у прыватнасьці, [[расейцы|расейцамі]], што істотна скараціла дзелю марыйцаў у марыйскіх рэгіёнах. У часы кіраваньня Ёсіфа Сталіна зазнала рэпрэсіі вялікая колькасьць мясцовай інтэлігенцыі — настаўнікаў, навукоўцаў, мастакоў, а таксама лідэры рэлігійных арганізацыяў.

=== Сучаснасьць ===
Па распадзе Савецкага Саюзу адзначылася тэндэнцыя да адраджэньня марыйскае культуры, якая, аднак, праз вызначаны час зноў пачала зьведваць заняпад. Так, на думку шэрагу аналітыкаў, сучаснае кіраўніцтва рэспублікі Марый Эл ажыцьцяўляе прыцясьненьне марыйскай ідэнтычнасьці<ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - Russian Federation : Mari|арыгінал=|спасылка=http://www.refworld.org/cgi-bin/texis/vtx/rwmain?page=topic&tocid=463af2212&toid=488f25f12&docid=49749cba50&skip=0|аўтар выданьня=|выданьне=refworld|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2008|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref><ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=Mari people complain of continued persecution by Russian officials|арыгінал=|спасылка=http://www.hs.fi/english/article/1101978694152|аўтар выданьня=|выданьне=Helsingin sanomat|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>. У сваю чаргу, цяперашнія энтузіясты Марый Эл зьдзяйсьняюць адкрыцьцё факультатыўных заняткаў па марыйскае мове<ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=Summer School of Mari Language and Culture|арыгінал=|спасылка=http://mariuveren.wordpress.com/2012/06/09/summer-school-in-mari-language/|аўтар выданьня=|выданьне=MariUver|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>.

У [[1995]] годзе прынятая канстытуцыя Рэспублікі Марый Эл, паводле якой дзяржаўнымі мовамі рэспублікі зьяўляюцца марыйская й расейская мовы<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 1995| url = http://constitution.garant.ru/region/cons_mariy/chapter/1/#1| копія = | дата копіі = | загаловак = Канстытуцыя Рэспублікі Марый Эл, артыкул 15| фармат = | назва праекту = | выдавец = Канстытуцыйны Сход Рэспублікі Марый Эл| дата = 27 красавіка 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>.

== Расьсяленьне ==
Асноўная частка марыйцаў пражывае ў Рэспубліцы Марый Эл, значныя дыяспары таксама існуюць у іншых рэгіёнах Паволжа. Найбуйнейшая дыяспара марыйцаў — у Башкартастане, больш за 100 тыс. чал.<ref name=pierapisrf/>, значныя марыйскія грамады таксама пражываюць у памежных з Марый Эл тэрыторыях Кіраўскай, Ніжагародзкай вобласьцяў, а таксама ў іншых рэгіёнах: у Татарстане, Удмуртыі, Сьвярдлоўскай, Пермскай, Чалябінскай, Томскай вобласьцях, Ханты-Мансійскай аўтаномнай акрузе. Значныя дыяспары марыйцаў — ва Ўкраіне й Казахстане.

Перапіс насельніцтва ў [[Беларусь|Беларусі]] [[2009]] году засьведчыў у краіне наяўнасьць 416 марыйцаў, зь іх 106 чалавек указала ў якасьці роднай мовы ''мову сваёй нацыянальнасьці'', 11 — [[беларуская мова|беларускую]]<ref name=pierapisrb/>.

=== Этнагрупы ===
Сучасныя марыйцы падзяляюцца на дзьве асноўныя этнічныя групы — лугова-ўсходнія й горныя марыйцы, кожная зь іх паразьдзяляецца на меншыя этнаграфічныя групы.

Горныя марыйцы традыцыйна зьяўляюцца носьбітамі горнамарыйскае мовы й падзяляюцца на лясных марыйцаў і ўкраінскіх чамярысаў. Пад паняткам лугова-ўсходніх марыйцаў маецца на ўвазе гістарычна сфармаваная сукупнасьць лугавых і ўсходніх марыйцаў, якая падзяляецца на дзьве падгрупы — лугавых і ўсходніх. Апошнія, у прыватнасьці, пражываюць на Ўрале, будучы вядомымі ў рэгіёне прыкладна з [[15 стагодзьдзе|XV]] ст. Асаблівым чынам вылучаюцца паўночна-заходнія марыйцы й група ў іх складзе — вятлускія марыйцы, якія агулам пражываюць на паўночным захадзе Ніжагародзкай і поўдні Кіраўскай вобласьцяў, складаючы ў рэгіёне аўтахтоннае насельніцтва і маючы ўласныя дыялекты. Горным марыйцам і лугова-ўсходнім марыйцам адпавядаюць горнамарыйская й луговамарыйская мовы адпаведна.

== Антрапалёгія ==
Марыйцы адносяцца да субуральскага антрапалягічнага тыпу, які адрозьніваецца ад клясычных варыянтаў уральскае расы заўважна большай дзеляй мангалёіднага кампанэнту<ref>Большая энциклопедия народов, {{М.}}, 2007.</ref>.

== Імя ==
Гістарычна выкарыстоўваліся нацыянальныя марыйскія імёны, аднак праз кантакты зь цюркамі пранікалі цюрскія й мусульманскія імёны, а па прыняцьці часткай марыйцаў хрысьціянства — расейскія варыянты хрысьціянскіх. У сучасных марыйцаў часьцей за ўсё выкарыстоўваюцца расейскія імёны, аднак поруч адзначаецца тэндэнцыя да аднаўленьня выкарыстаньня марыйскіх.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|10}}
* {{Кніга|аўтар = М. В. Пенькова, Д. Ю. Ефремова, А. П. Конкка.|частка = Материалы по духовной культуре марийцев|загаловак = Сборник статей памяти Юго Юльевича Сурхаско|арыгінал = |спасылка = http://illhportal.krc.karelia.ru/publ.php?id=5087&plang=r|адказны = |выданьне = |месца = Петрозаводск|выдавецтва = КарНЦ РАН|год = 2009|том = |старонкі = 376-415|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Кніга|аўтар = С. В. Стариков.|частка = |загаловак = Марийцы (черемисы) Среднего Поволжья и Приуралья на рубеже XIX—XX веков|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = № 4 (14)|месца = |выдавецтва = Филокартия|год = 2009|том = |старонкі = 2-6|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{артыкул|аўтар=Ан-Дорыт Бой.|загаловак=Апошнія язычнікі Эўропы = Последние язычники Европы|арыгінал=|спасылка=http://www.geo.ru/puteshestviya/poslednie-yazychniki-evropy|аўтар выданьня=|выданьне=GEO|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2010|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}

[[Катэгорыя:Марый Эл]]
[[Катэгорыя:Фіна-вугорскія народнасьці]]
[[Катэгорыя:Этнічныя групы Расеі]]