Прагляд крыніцы для Летувіскі літ

{{Валюта
|Валюта      = Летувіскі літ
|Краіна      = Летува
|Падзел      = цэнт
|ISO         = LTL
|Курс        = <!--2,5941 [[амэрыканскі даляр|USD]]-->
|Дата і курс = <!--20 сьнежня 2010-->
|Увядзеньне ва ўжытак=25 чэрвеня 1993|Вывядзеньне з ужытку=1 студзеня 2015}}
'''Летувіскі літ''' ({{мова-lt|litas}}, мн. л. ''litai'') — афіцыйная [[валюта]] [[Летува|Летувы]] ад 1993 да 1 студзеня 2015 году. Код валюты па [[ISO 4217]] '''LTL'''.

== Гісторыя ==
Пасьля [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў незалежнай Летувіскай Рэспубліцы ў звароце знаходзіліся аплатныя сродкі іншых дзяржаваў.

У сувязі з адсутнасьцю ўласнага эмісійнага банку, па дамове зь нямецкай Усходняй крэдытнай касай (''Darlehnskasse Ost''), афіцыйным аплатным сродкам у Летуве стаў ''аўксінас'' ({{мова-lt|auksinas}}; ''остмарка''). У сярэдзіне 1922 году з-за гіпэрінфляцыі маркі ў Летуве парушылася нармалёвае функцыянаваньне гандлю, фінансаў і крэдытаў. [[Сойм Летувіскай Рэспублікі|Сойм Летувы]] ў тэрміновым парадку прыняў закон аб уводзінах літа і заснаваньні [[Банк Летувы|Банку Летувы]].

Часавыя банкноты з датай эмісіі 10 верасьня 1922 году былі выпушчаныя 25 верасьня 1922 году. Літ быў уведзены ў зварот 1 кастрычніка, але фактычна — 2 кастрычніка 1922 году. Абмен аўксінаў на літ ажыцьцяўляўся па курсе, які штотыдзень усталёўваўся міністрам фінансаў з улікам суадносін маркі і даляру. Першапачатковыя суадносіны былі 175&nbsp;:&nbsp;1. Па ім былі пералічаныя чыгуначныя і паштовыя тарыфы, падаткі, аблігацыі, уклады ў ашчаднай касы і г. д. Банкноты друкаваліся ў Ангельшчыне, Чэхаславаччыне й Нямеччыне. Манэты выпуску 1925 году таксама чаканіліся за мяжой. Манэты 1936 і 1938 гадоў чаканілася ў [[Коўна]].

Пасьля ўваходжаньня Летувы ў склад [[СССР]] (1940), з 25 сакавіка 1941 году літ быў заменены [[савецкі рубель|савецкім рублём]].

Пасьля ўзнаўленьня незалежнасьці (1991) у якасьці аплатнага сродку выкарыстоўваліся з 5 жніўня 1991 году часавыя грошы «агульныя талёны», т. зв. «вагноркі», ад прозьвішча [[Прэм’ер-міністар Летувы|прэм’ер-міністра Летувы]] Гедзіміна Вагноруса. З 1 кастрычніка 1992 году яны былі абвешчаныя адзіным законным аплатным сродкам. Літ выпушчаны ў зварот 25 чэрвеня 1993 году. Часавыя талёны зьмяняліся ў суадносінах 100&nbsp;:&nbsp;1. Талёны знаходзіліся ў абарачэньні да 20 ліпеня 1993 году. З 25 чэрвеня 1993 да 31 студзеня 2002 году літ быў прывязаны да [[Даляр ЗША|даляру]] суадносінамі 4&nbsp;:&nbsp;1. З 1 лютага 2002 году літ быў прывязаны да [[эўра]], якія ўсталяваліся да таго пэрыяду суадносінамі 3,4528&nbsp;:&nbsp;1. Суадносіны мусілі заставацца нязьменнымі да ўводзін у Летуве [[эўра]], што набыло моц 1 студзеня 2015 году.

== Манэты й банкноты ==
Адзін летувіскі літ дзяліўся на 100 '''цэнтаў''' ({{мова-lt|centas}}).

=== Манэты ===
На [[авэрс]]е ўсіх манэт літаў і цэнтаў — намінал, на [[рэвэрс (нумізматыка)|рэвэрсе]] — [[герб]].

Манэты 9 [[намінал]]аў:
<table border=1 cellspacing=0 align=center width="90%">
<tr>
<td>
&nbsp;&nbsp;&nbsp; '''1 цэнт''': выпуск 1991 году, сплаў алюмінія; дыямэтар 18,75 мм, таўшчыня 1,30 мм, маса 0,88 грам;

</td>
<td width="30%">
[[Файл:1centas 1991 Lietuva.png|frameless]]
</td>
</tr>
<tr>
<td>
&nbsp;&nbsp;&nbsp; '''2 цэнты''': выпуск 1991 году, сплаў алюмінія; дыямэтар 21,75 мм, таўшчыня 1,30 мм, маса 1,19 грама

</td>
<td width="30%"> [[Файл:2 centai (1991).jpg|цэнтар|міні|2 цэнты]]</td>
</tr>
<tr>
<td>
&nbsp;&nbsp;&nbsp; '''5 цэнтаў''': выпуск 1991 году, сплаў алюмінія; дыямэтар 24,40 мм, таўшчыня 1,35 мм, маса 1,49 грама
</td>
<td width="30%"> [[Файл:5 centai (1991).jpg|цэнтар|міні|5 цэнтаў]]</td>
</tr>
<tr>
<td>
&nbsp;&nbsp;&nbsp; '''10 цэнтаў''': выпуск 1991 году — сплаў медзі, цынку й цыны; дыямэтар 16,00 мм, маса 1,40 грама; выпускі 1997, 1998, 1999, 2006, 2007, 2008 — сплаў медзі, цынку й нікеля; дыямэтар 17,00 мм, таўшчыня 1,70 мм, маса 2,60 грамы
</td>
<td width="30%">
[[Файл:10 centai (1991).png|frameless]]
</td>
</tr>
<tr>
<td>
&nbsp;&nbsp;&nbsp; '''20 цэнтаў''': выпуск 1991 году — сплаў медзі, цынку і цыны; дыямэтар 17,5 мм, маса 2,10 грама; выпускі 1997, 1998, 1999, 2007, 2008 — сплаў медзі, цынку й нікеля; дыямэтар 20,50 мм, таўшчыня 2,10 мм, маса 4,80 грамы
</td>
<td width="30%"> [[Файл:20 centai (1997).jpg|цэнтар|міні|20 цэнтаў]]</td>
</tr>
<tr>
<td>
&nbsp;&nbsp;&nbsp; '''50 цэнтаў''': выпуск 1991 году — сплаў медзі, цынку і цыны; дыямэтар 21,00 мм, маса 3,03 грама; выпускі 1997, 1998, 1999, 2000 — сплаў медзі, цынку й нікеля; дыямэтар 23,00 мм, таўшчыня 2,10 мм, маса 6,00 грама

</td>
<td width="30%">[[Файл:50 centai (1997).jpg|цэнтар|міні|50 цэнтаў]]</td>
</tr>
<tr>
<td>
&nbsp;&nbsp;&nbsp; '''1 літ''': выпускі 1998, 1999, 2000, 2001, 2002 гадоў сплаў медзі й нікеля; дыямэтар 22,30 мм, таўшчыня 2,20 мм, маса 6,25 грам
</td>
<td width="30%">[[Файл:1 litas coin (1997).jpg|цэнтар|міні|1 літ]]</td>
</tr>
<tr>
<td>
&nbsp;&nbsp;&nbsp; '''2 літы''': выпускі 1998, 1999, 2001, 2002, 2008 гадоў, унутраная частка — сплаў медзі й нікеля, вонкавая — сплаў медзі, алюмінія й нікеля; дыямэтар 25,00 мм, таўшчыня 2,20 мм, маса 7,50 грам
</td>
<td width="30%">[[Файл:2 litai coin (1997).jpg|цэнтар|міні|2 літы]]</td>
</tr>
<tr>
<td>
&nbsp;&nbsp;&nbsp; '''5 літаў''': выпускі 1998, 1999 гадоў, унутраная частка — сплаў медзі, алюмінія й нікеля, вонкавая — медзі й нікеля; дыямэтар 27,50 мм, таўшчыня 2,35 мм, маса 10,10 грам
</td>
<td width="30%">[[Файл:5 litai coin (1997).jpg|цэнтар|міні|5 літаў]]</td>
</tr>
</table>
У 1991 годзе быў выпушчаны калекцыйны набор манэт ад 1 цэнту да 5 літаў 1991 году. У 2000 і 2003 гадах былі выпушчаныя калекцыйныя наборы ад 1 да 5 цэнтаў 1991 году і ад 10 цэнтаў да 5 літаў адпаведнага году. Склад і памеры манэт з набораў такія ж, як і ў манэт, пералічаных вышэй.

=== Юбілейныя манэты ===
Акрамя таго, выпускаюцца юбілейныя манэты рознай вартасьці.

[[Файл:LT-1997-1litas-Bank-CuNi-b.png|міні|100пкс]]
* 1 літ (1997) да 75-годзьдзя Летувіскага банку й літу.
* 1 літ (1997) да 75-годзьдзя Летувіскага банку й літу (залатая манэта).
* 10 літаў (1999), выпушчаная ў рамках міжнароднай праграмы «Самыя маленькія манэты сьвету. Гісторыя золата» (залатая манэта). Вага 1,244 гр. Адчаканена 5500 штук.
[[Файл:LT-1999-1litas-Baltijos kelias-b.png|міні|100пкс]]
* 1 літ (1999) да 10-годзьдзя Балтыйскага шляху.
[[Файл:LT-2004-50litų-Vilnius University-b.png|міні|100пкс]]
* 1 літ (2004) да 425-годзьдзя [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]]
* 1 літ (2005) з выявай рэканструяванага Палаца кіраўнікоў у [[Вільня|Вільні]].
[[Файл:LT-2005-500litų-Lietuvos valdovų rūmai-b.png|міні|100пкс]]
* 500 літаў (2005) з выявай рэканструяванага Палаца кіраўнікоў у [[Вільня|Вільні]] (залатая манэта). Вага 31,10 гр. Адчаканена 1000 штук.

=== Летувіскія манэты рэгулярнага чакана па гадах (з 1991) ===
* '''1 цэнт (centas)''': 1991
* '''2 цэнты (centai)''': 1991
* '''5 цэнтаў (centai)''': 1991
* '''10 цэнтаў (centų)''': 1991; 1997; 1998; 1999; 2006; 2007; 2008
* '''20 цэнтаў (centų)''': 1991; 1997; 1998; 1999; 2007; 2008
* '''50 цэнтаў (centų)''': 1991; 1997; 1998; 1999; 2000
* '''1 літ (LITAS)''': 1991¹; 1997²; 1998; 1999; 1999²; 2000; 2001; 2002; 2004²; 2005²; 2008
* '''2 літы (LITAI)''': 1991¹; 1998; 1999; 2001; 2002; 2008
* '''5 літаў (LITAI)''': 1991¹; 1998; 1999
** ¹ — адбіраюцца з абарачэньня
** ² — юбілейныя (памятныя) манэты

=== Банкноты ===
[[Банкноты]] 9 наміналаў:
<table border=1 cellspacing=0 align=center width="90%">
<tr>
<td>

* ''' 1 літ'''

''Авэрс'': [[Юлія Жамойце|Жамойце]] ({{мова-lt|Zemaite}}, поўнае імя Юлія Бэнюшавічуце-Жаманцене; 1845—1921), летувіская пісьменьніца.

''Рэвэрс'': драўляны касьцёл Сьвятога Язафата ў Палушы ({{мова-lt|Paluse}}, Аўкштота; 1747—1757)
</td>
<td width="30%">[[Файл:1 litas (1994).jpg|цэнтар|міні|''1 літ'']] </td>
</tr>
<tr>
<td>

* ''' 2 літы'''

''Авэрс'': Біскуп [[Матэюс Валанчус]] ({{мова-lt|Motiejus Valancius}}, 1801—1875), гісторык, асьветнік.

''Рэвэрс'': Замак у [[Трокі|Троках]] ([[14 стагодзьдзе|XIV]]—[[15 стагодзьдзе|XV]] стст.), рэзыдэнцыя вялікіх князёў літоўскіх.
</td>
<td width="30%">[[Файл:2 litai (1993).jpg|цэнтар|міні|''2 літы'']]</td>
</tr>
<tr>
<td>

* ''' 5 літаў'''

''Авэрс'': [[Ёнас Яблонскіс]] ({{мова-lt|Jonas Jablonskis}}, 1860—1930), летувіскі мовазнавец, «бацька» летувіскай літаратурнай мовы.

''Рэвэрс'': Скульптура [[Пятрас Рымша|Пятраса Рымшы]] ({{мова-lt|Petras Rimsа}}, 1881—1961) адлюстроўвае таемную школу, якія дзейнічалі ў Летуве ў пэрыяд забароны летувіскага друку лацінскім шрыфтам (1864—1904).
</td>
<td width="30%">[[Файл:5_litai_%281993%29.jpg|цэнтар|міні|''5 літаў'']]</td>
</tr>
<tr>
<td>

* ''' 10 літаў'''

''Авэрс'': [[Сьцяпанас Дарыюс]] ({{мова-lt|Steponas Darius}}, 1896—1933) і [[Стасыс Гірэнас]] ({{мова-lt|Stasys Girenas}}, 1894—1933), летувіскія лётчыкі, якія загінулі пры трансатлянтычным пералёце (1933).

''Рэвэрс'': Самалёт «Lituanika», фрагмэнты контураў Амэрыкі й Эўропы.
</td>
<td width="30%"> [[Файл:10 litai (2001).jpg|цэнтар|міні|''10 літаў'']] </td>
</tr>
<tr>
<td>
* ''' 20 літаў'''

''Авэрс'': [[Майроніс]] ({{мова-lt|Maironis}}, поўнае імя Ёнас Мачуліс; 1862—1932), прэлат і паэт.

''Рэвэрс'': Статуя Волі працы скульптара [[Юозас Зыкарас|Юозаса Зыкараса]] на фоне Вайскоўца музэю Вітаўта Вялікага ў [[Коўна]].
</td>
<td width="30%">[[Файл:20 litai (2001).jpg|цэнтар|міні|''20 літаў'']]</td>
</tr>
<tr>
<td>

* ''' 50 літаў'''

''Авэрс'': [[Ёнас Басанавічус]] ({{мова-lt|Jonas Basanavicius}}, 1851—1927), навуковец і палітык, патрыярх летувіскага нацыянальнага адраджэньня.

''Рэвэрс'': [[Катэдральны сабор Сьвятога Станіслава]], званіца й [[вежа Гедзіміна]] ў [[Вільня|Вільні]].
</td>
<td width="30%">[[Файл:50 litai (2003).jpg|цэнтар|міні|''50 літаў'']]</td>
</tr>
<tr>
<td>

* ''' 100 літаў'''

''Авэрс'': [[Сымонас Даўкантас]] ({{мова-lt|Simonas Daukantas}}, 1793—1864), гісторык, заснавальнік летувіскай нацыянальнай гістарыяграфіі.

''Рэвэрс'': Ансамбль [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] з касьцёлам Сьвятога Яна і званіцай.
</td>
<td width="30%">[[Файл:100 litai (2000).jpg|цэнтар|міні|''100 літаў'']] </td>
</tr>
<tr>
<td>

* ''' 200 літаў''' (з 1997)

''Авэрс'': [[Відунас]] ({{мова-lt|Vydunas}}, поўнае імя Вільгэльм Старост; 1868—1953), настаўнік, фальклярыст, пісьменьнік і філёзаф.

''Рэвэрс'': Маяк у [[Клайпеда|Клайпедзе]] (1796).
</td>
<td width="30%">[[Файл:LithuaniaP63-200Litu-1997-donatedsrb b.jpg|цэнтар|міні|''200 літаў'']]
</td>
</tr>
<tr>
<td>

* ''' 500 літаў''' (з 2000)

''Авэрс'': [[Вінцас Кудзірка]] ({{мова-lt|Vincas Kudirka}}, 1858—1899), паэт і кампазытар, аўтар [[Гімн Летувы|гімна Летувы]].

''Рэвэрс'': Звон Волі (В. Кудзірка быў рэдактарам газэты «[[Варпас|Звон]]») на фоне ідэалізаванага летувіскага [[пэйзаж]]у.
</td>
<td width="30%">[[Файл:500 litai (2000).jpg|цэнтар|міні|''500 літаў'']]</td>
</tr>
</table>

Банкноты друкаваліся за межамі Летувы (спачатку друкаваліся [[United States Banknote Corporation]], пазьней — брытанскай кампаніяй [[De La Rue]] і нямецкай [[Giesecke & Devrient]] GmbH).

У 1991 годзе былі выпушчаныя першыя банкноты пасьля ўзнаўленьня незалежнасьці Летувы. Варта адзначыць, што банкнота ў 50 літаў была выпушчаная з памылкай. На банкноце, намаляванай вышэй, на каньку Катэдральнага Сабора, па цэнтры, стаіць статуя Сьвятой Алены. Яна трымае крыж у правай руцэ, як і на самім Саборы ў рэчаіснасьці. На банкноце 1991 году Сьвятая Алена трымае крыж у левай руцэ.

== Глядзіце таксама ==
* [[Банк Летувы]]
* [[Талёнас]]

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка|url=https://www.lb.lt/lt/lietuvos-banko-istorija|загаловак=Lietuvos banko istorija | выдавец=Lietuvos bankas|мова=lt|дата=4 жніўня 2024}}

{{Валюты былых савецкіх рэспублік}}

[[Катэгорыя:Эканоміка Летувы]]
[[Катэгорыя:Летувіскія манэты]]
[[Катэгорыя:Валюты Летувы|Літ]]