Прагляд крыніцы для Крымскае ханства

{{Краіна
|Назва                            = Крымскае ханства
|НазваЎРоднымСклоне               = Крымскага ханства
|НазваНаДзяржаўнайМове            = قريم يورتى<br/>''Qırım Yurtu''
|Сьцяг                            = Flag_of_the_Crimean_Khanate_(15th_century).svg
|Герб                             = Coat of arms of Crimean Khanate.svg
|НацыянальныДэвіз                 = 
|ДзяржаўныГімн                    = 
|Месцазнаходжаньне                = BlackSea1600 uk-2.png
|ПодпісПадВыявайМесцазнаходжаньня = Крымскае ханства ў 1600
|АфіцыйнаяМова                    = [[Крымскататарская мова|Крымскататарская]], [[Асманская турэцкая мова|асманская]]
|Сталіца                          = {{Просты сьпіс|
* Кырк-Ер (1441 — 1490-я)
* [[Бахчысарай|Салачык]] (1490-я — 1532)
* [[Бахчысарай]] (1532—1783)
}}
|НайбуйнейшыГорад                 = 
|ТыпУраду                         = спадчынная манархія
|ПасадыКіраўнікоў                 = [[Сьпіс крымскіх ханаў|Хан]]
|ІмёныКіраўнікоў                  = {{Просты сьпіс|
* [[Хаджы I Гірэй]] <small>(першы)</small>
* Шахін Гірэй <small>(апошні)</small>
}}
|Плошча                           = 
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы        = 
|АдсотакВады                      = 
|ГодАцэнкіНасельніцтва            = 
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва  = 
|Насельніцтва                     = 
|ШчыльнасьцьНасельніцтва          = 
|ЭтнічныСклад                     = 
|КанфэсійныСклад                  = 
|Пісьменнасьць                    = 
|ГодАцэнкіСУП                     = 
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП           = 
|СУП                              = 
|СУПНаДушуНасельніцтва            = 
|Валюта                           = 
|КодВалюты                        = 
|ЧасавыПас                        = 
|ЧасРозьніцаUTC                   = 
|ЧасавыПасУлетку                  = 
|ЧасРозьніцаUTCУлетку             = 
|НезалежнасьцьПадзеі              = 
|НезалежнасьцьДаты                = 
|АўтамабільныЗнак                 = 
|ДамэнВерхнягаЎзроўню             = 
|ТэлефонныКод                     = 
|Дадаткі                          = 

|ПапярэдняяДзяржава1              = Залатая Арда
|СьцягПапярэдняйДзяржавы1         = Golden_Horde_flag_1339.svg
|ВыяваПапярэдняйДзяржавы1         = 
|ПапярэдняяДзяржава2              = Тэадора (княства)
|СьцягПапярэдняйДзяржавы2         = 
|ВыяваПапярэдняйДзяржавы2         = 
|ГодПачаткуІснаваньня             = 1449
|ГодКанцаІснаваньня               = 1783
|ПэрыядІснаваньня                 = 
|НаступнаяДзяржава1               = Таўрыдзкая губэрня
|СьцягНаступнайДзяржавы1          = Flag of Russia.svg
|ВыяваНаступнайДзяржавы1          = 
|ЦяперЗьяўляеццаЧасткай           = {{Сьцягафікацыя|Украіна}}<br>{{Сьцягафікацыя|Расея}}<br>{{Сьцягафікацыя|Малдова}}

|ПершаяПадзея                     = [[пратэктарат]] Расейскай імпэрыі
|ДатаПершайПадзеі                 = 1774
|Падзея1                          = [[Анэксія]] Расейскай імпэрыяй
|ДатаПадзеі1                      = 1783
}}
'''Кры́мскае ха́нства''' ({{Мова-crh3|Qırım Hanlığı|قريم خانلغى}}) — [[Фэадальны лад|фэадальная]] дзяржава [[Крымскія татары|крымскататарскай]] дынастыі [[Гірэі|Гірэяў]], якая існавала ў [[1449]]—[[1783]] роках. Саманазва — '''Крымскі юрт''' ({{Мова-crh3|Qırım Yurtu|قريم يورتى|скарочана}}). Займала тэрыторыю [[Крымскі паўвостраў|Крымскага паўвостраву]] (акрамя паўднёва-ўсходняй часткі, якая кіравалася непасрэдна [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыяй]]), стэпы [[Паўночнае Прычарнамор’е|Паўночнага]] [[Прычарнамор’е|Прычарнамор’я]] ў міжрэччы [[Днестар|Днястру]] й [[Дон]]у, а таксама землі паўночнай [[Кубань|Кубані]]. Плошча дасягала 26 тыс. км², насельніцтва 180—300 тыс. чал. (у асн. татары, у паўднёвай частцы таксама [[італьянцы]], [[грэкі]], [[армяне]], [[караімы]], [[жыды]], [[туркі]], [[французы]], на поўначы ад [[Перакопскі перашыек|Перакопскага перашыйку]] [[нагайцы]]). Сталіца — места [[Бахчысарай]].

Заснаванае [[Хаджы I Гірэй|Хаджы Гірэем]] у выніку палітычнага распаду [[Залатая Арда|Залатой Арды]]. Хаджы Гірэй памёр у 1466 годзе і пакінуў восем сыноў<ref>{{Шаблён:Літаратура/ЭСБЭ|1=Ханство крымское|аўтар=Н. Веселовский.|том=XXXVII|частка=}} С. 45—52</ref>. У чэрвені 1475 года Асманская імпэрыя заваявала Кофу (сучасная [[Феадосія]]), Салдаю ([[Судак (горад)|Судак]]), Чэмбала ([[Балаклава]]) і спынілі там уладу Генуі. Таксама яны паклалі канец існаваньню двух хрысьціянскіх княстваў [[Готыя|Готыі]] і [[Тэадора (княства)|Тэадоры]]<ref>{{Кніга|аўтар=Тунманн, И.|спасылка=http://www.vostlit.info/Texts/rus5/Tunmann/frametext.htm|загаловак=Крымское ханство|мова=ru|адказны=пер. Н. Л. Эрнста и С. Л. Белявской|месца=Симферополь|выдавецтва=Таврия|год=1991|старонак=92|isbn=5-7780-0382-X}}</ref>. У 1478 року падчас праўленьня [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]] прыняло [[пратэктарат]] [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]], якая адлучыла ад Крымскага ханства буйныя парты [[Эўпаторыя|Гезьлеў]], [[Азоў]], [[Ачакаў]], [[Ізмаіл]]. Паводле турэцкіх гісторыкаў, крымская дзяржаўнасьць узьнікла толькі ў 1470-я<ref>Виноградов А. В., Фаизов С. Ф. КРЫМСКОЕ ХАНСТВО // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2018); https://old.bigenc.ru/domestic_history/text/3892808# Дата обращения: 06.03.2023</ref>. Хан знаходзіўся ў васальнай залежнасьці ад асманскага султана і ў сваю чаргу трымаў у васальнай залежнасьці качоўнікаў Нагайскай, Буджацкай, Ачакаўскай, Перакопскай ордаў. Цягам XV—XVIII стагодзьдзяў вяла пэрманэнтныя войны з паўночнымі суседзямі — [[Войска Запароскае|запароскімі казакамі]], [[ВКЛ|Літвою]], [[Каралеўства Польскае (1385—1569)|Польшчаю]], [[Маскоўскае царства|Масковіяй]] і [[Данскія казакі|данскімі казакамі]], неаднаразова зьдзяйсьняла [[Крымска-нагайскія набегі на Русь|паляваньні на рабоў ва Ўкраіне]]. Зазнала вялізныя страты пад час расейска-асманскае вайны 1735—1739 рокаў. У 1774 пасьля чарговае [[Расейска-турэцкая вайна (1768—1774)|паразы Асманскае імпэрыі]] атрымала незалежнасьць пад пратэктаратам Расейскай імпэрыі. У 1783 было анэксаванае Расеяй і стала ў яе складзе [[Таўрыйская губэрня|губэрняй]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|8}}, С. 513

{{Крым у тэмах}}

[[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Асманскай імпэрыі]]