Прагляд крыніцы для Кот д’Івуар

{{Краіна2
 | СУП ППЗ                               = 202,647 млрд $<ref name="imf">[https://web.archive.org/web/20231203145913/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=662,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 «World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (CI)»]. International Monetary Fund.</ref>
 | Год падліку СУП ППЗ                   = 2023
 | Месца паводле СУП ППЗ                 = 
 | СУП ППЗ на чалавека                   = 6 960 $<ref name="imf"/>
 | Год падліку СУП ППЗ на чалавека       = 2023
 | Месца паводле СУП ППЗ на чалавека     = 
 | СУП намінал                           = 79,430 млрд $<ref name="imf"/>
 | Год падліку СУП намінал               = 2023
 | Месца паводле СУП намінал             = 
 | СУП намінал на чалавека               = 2 728 $<ref name="imf"/>
 | Год падліку СУП намінал на чалавека   = 2023
 | Месца паводле СУП намінал на чалавека = 
}}
'''Рэспубліка Кот д’Івуар''' ({{мова-fr|République de Côte d’Ivoire}}) — краіна на паўднёвым узьбярэжжы [[Заходняя Афрыка|Заходняй Афрыкі]], якая мае выхад да [[Гвінэйская затока|Гвінэйскай затокі]]. Мяжуе з [[Гвінэя]]й на паўночных захадзе (610 км), [[Лібэрыя]]й на захадзе (716 км), [[Малі]] на паўночным захадзе (532 км), [[Буркіна-Фасо]] на паўночным усходзе (584 км) і [[Гана]]й на ўсходзе (668 км). З поўдня абмываецца Гвінэйскай затокай [[Атлянтычны акіян|Атлянтычнага акіяну]]. Сталіцай краіны ёсьць места [[Ямусукра]], якое месьціцца ў цэнтры краіны, але найбуйнейшым горадам і эканамічным цэнтрам зважаецца партовы горад [[Абіджан]]. Маючы 30,9 мільёнаў жыхароў у 2023 годзе, Кот д’Івуар ёсьць трэцяй паводле колькасьці насельніцтва краінай у Заходняй Афрыцы<ref>[https://web.archive.org/web/20240220122534/https://www.prb.org/wp-content/uploads/2023/12/2023-World-Population-Data-Sheet-Booklet.pdf «2023 World Population Data Sheet»]. Population Reference Bureau.</ref>. Афіцыйны статус мае [[француская мова]], але таксама шырока выкарыстоўваюцца мовы карэнных народаў, якіх налічваецца блізу 78-і. Краіна мае рэлігійна разнастайнае насельніцтва, то бок тут ёсьць вернікі [[іслам]]у, [[хрысьціянства]] і традыцыйных веравызнаньняў<ref>[https://web.archive.org/web/20230814112828/https://www.caidp.ci/uploads/7113b93cc641ba78c591e9f79a4e729c.pdf «Recensement general de la population et de l’habitat 2021 resultats globaux definitifs»]. Institut National de la Statistique</ref><ref name="gouv">[https://web.archive.org/web/20230305203330/http://www.gouv.ci/_actualite-article.php?recordID=13769 «Resultats globaux definitifs du RGPH 2021: la population vivant habituellement sur le territoire ivoirien se chiffre a 29 389 150 habitants»]. Le portail officiel du Gouvernement de Côte d’Ivoire.</ref>.

Да сваёй калянізацыі на тэрыторыі сучаснай краіны існавалі некалькі дзяржаваў. Тэрыторыя стала пратэктаратам [[Францыя|Францыі]] ў 1843 годзе, а ў 1893 годзе Кот д’Івуар афіцыйна стаў калёніяй Францыі. Сваю незалежнасьць краіна здабыла ў 1960 годзе, якую ачольваў [[Фэлікс Уфуэ-Буаньі]], які кіраваў краінай ажно да 1993 году. Адносна стабільны паводле рэгіянальных крытэрам Кот д’Івуар усталяваў цесныя палітычна-эканамічныя сувязі з сваімі заходнеафрыканскімі суседзямі, падтрымліваючы пры гэтым шчыльныя дачыненьні з Захадам, асабліва з Францыяй. Пасьля дзяржаўнага перавароту 1999 году краіна трапіла ў час нестабільнасьці, пракрочыўшы праз дзьве грамадзянскія вайны. Новая канстытуцыя была укаранёная ў 2016 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20230326030516/https://www.france24.com/en/20161102-ivory-coast-approves-new-constitution-referendum-opposition-boycott «Ivory Coast backs new constitution in landslide vote, opposition cries foul»]. France24.</ref>.

Кот д’Івуар зважаецца рэспублікай з моцнай выканаўчай уладай, якая належыць прэзыдэнту. Дзякуючы вытворчасьці кавы і какава, краіна квітнела ў 1960-я і 1970-я гады, але затым зьведала моцны эканамічны крызіс у 1980-х гадах, які зрабіў значны ўнёсак у наступныя палітычныя і сацыяльныя ўзрушэньні. З 2012 па 2023 гады эканоміка расла ў сярэднім на 7,1% у год, што паставіла дзяржаву на другое месца паводле хуткасьці тэмпу эканамічнага росту ў Афрыцы і чацьверты радок паводле гэтага паказьніку ў сьвеце<ref>[https://web.archive.org/web/20240219102804/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=512,914,612,171,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&s=NGDP_R,&sy=2011&ey=2023&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 «World Economic Outlook database: October 2023»]. IMF.</ref>. Не зважаючы на гэта, паводле апошняй апытанкі 2016 году, 46,1% насельніцтва па-ранейшаму пакутуюць ад мнагамернай беднасьці<ref name="undp">[https://web.archive.org/web/20240416190049/https://hdr.undp.org/sites/default/files/Country-Profiles/MPI/CIV.pdf «Multidimensional Poverty Index 2023 Côte d’Ivoire»]. United Nations Development Programme Human Development Reports.</ref>. Эканоміка па-ранейшаму ў значнай ступені залежыць ад сельскай гаспадаркі, дзе пераважае дробная таварная вытворчасьць<ref name="cia">[https://web.archive.org/web/20210109221218/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cote-divoire «Côte d’Ivoire»]. The World Factbook.</ref>.

== Гісторыя ==
=== Старажытнасьць ===
На тэрыторыі сучаснага Кот д’Івуару ў 1 тысячагодзьдзі зьявіліся першыя людзі. Першапачаткова гэта былі плямёны [[пігмэі|пігмэяў]], потым зьявіліся і іншыя народы.

=== Даісламскі і ісламскі час ===
[[Файл:Cistones.jpg|значак|зьлева|Дагістарычны паліраваны каменны [[кельт (зброя)|кельт]], знойдзены на поўначы Кот д’Івуару.]]
Першыя гістарычныя запісы зьявіліся ў хроніках паўночнаафрыканскіх ([[бэрбэры|бэрбэрскіх]]) гандляроў, якія з раньніх рымскіх часоў вялі караванны гандаль сольлю, рабамі, золатам і іншымі таварамі праз [[Сахара|Сахару]]{{Зноска|Warner|1988|Warner|5}}. Гэтыя транссахарскія гандлёвыя шляхі сканчваліся на ўскрайку пустэльню, а адтуль дадатковы гандаль ужо меў распаўсюд на поўдзень ажно да паўднёвых ускрайкаў трапічнага лесу{{Зноска|Warner|1988|Warner|5}}. Найбольш важнымі гандлёвымі пунктамі былі [[Джэннэ]], [[Гао]] і [[Тымбукту]], якія пазьней ператварыліся ў буйныя гандлёвыя цэнтры, вакол якіх зьвявіліся вялікія імпэрыі{{Зноска|Warner|1988|Warner|5}}. Маючы кантроль над гандлёвымі шляхамі дзякуючы вайсковым сілам, гэтыя імпэрыі дамінавалі над суседнімі дзяржавамі{{Зноска|Warner|1988|Warner|5}}. Яны таксама сталі цэнтрамі [[іслам]]скай адукацыі{{Зноска|Warner|1988|Warner|5}}. Іслам атрымаў распаўсюд праз бэрбэраў{{Зноска|Warner|1988|Warner|5}}. Кіраўнікі імпэрыяў навярнуліся ў іслам з XI стагодзьдзя{{Зноска|Warner|1988|Warner|5}}. [[Ганская імпэрыя]], самая ранішняя з такіх імпэрыяў, квітнела паміж IV і XIII стагодзьдзямі. Тэрыторыя гэтай дзяржавы ахоплівала сучасны паўднёвы ўсход [[Маўрытанія|Маўрытаніі]] і поўдзень [[Малі]]{{Зноска|Warner|1988|Warner|5}}. На піку сваёй магутнасьці ў XI стагодзьдзі ейная ўлада распасьціраліся ад [[Атлянтычны акіян|Атлянтычнага акіяну]] да Тымбукту{{Зноска|Warner|1988|Warner|5}}. Пасьля заняпаду Ганы першынство захапіла [[Малійская імпэрыя]], ператварыўшуюся на магутную мусульманскую дзяржаву, якая дасягнула свайго апагею ў пачатку XIV стагодзьдзя{{Зноска|Warner|1988|Warner|5}}. Тэрыторыя імпэрыі ў Кот д’Івуары была абмежаваная паўночна-заходнім кутом сучаснай краіны вакол гораду [[Адыенэ]]{{Зноска|Warner|1988|Warner|5}}. Павольны заняпад Малі, які пачаўся ў канцы XIV стагодзьдзя, рушыў усьлед за нутранымі рознагалосьсямі і паўстаньнямі васальных дзяржаваў.

Да прыбыцьця эўрапейцаў у раньні [[Новы час]] на тэрыторыі сучаснай дзяржавы квітнелі пяць дзяржаваў{{Зноска|Warner|1988|Warner|6}}. Мусульманская імпэрыя [[Конг (імпэрыя)|Конг]] была створаная народам [[д’юла]] ў пачатку XVIII стагодзьдзя ў паўночна-цэнтральным рэгіёне, населеным [[сэнуфа]], якія пазьбеглі ісламізацыі падчас існаваньня Малійскай імпэрыі{{Зноска|Warner|1988|Warner|6}}. Не зважаючы на тое, што Конг стаў квітнеючым цэнтрам сельскай гаспадаркі, гандлю і рамёстваў, этнічная разнастайнасьць і рэлігійныя рознагалосьсі паступова аслабілі каралеўства{{Зноска|Warner|1988|Warner|7}}. У 1895 годзе горад Конг быў разрабаваны і заваяваны [[Саморы Турэ]] з імпэрыі [[Васулу]]{{Зноска|Warner|1988|Warner|7}}.

[[Файл:Royaumes ci.jpg|значак|зьлева|Даэўрапейскія дзяржавы на мапе Кот д’Івуару.]]
[[Аброн]]скае каралеўства Джаман было заснаванае ў XVII стагодзьдзі, групай народаў аканаў і абронаў, якія не пажадалі ствараць канфэдэрацыю з народам [[ашанці (народ)|ашанці]], якая паўстала на тэрыторыі сучаснай [[Гана|Ганы]]{{Зноска|Warner|1988|Warner|7}}. З свайго цэнтру на поўдзень ад [[Бандуку]] аброны паступова пашырылі сваю гегемонію над д’юламі ў Бандуку{{Зноска|Warner|1988|Warner|7}}. У выніку горад пераўтварыўся ў буйны цэнтар гандлю і ісламу{{Зноска|Warner|1988|Warner|7}}. Ісламскія школы прыцягвалі сюды навучэнцаў з усіх частак [[Заходняя Афрыка|Заходняй Афрыкі]]{{Зноска|Warner|1988|Warner|7}}. У сярэдзіне XVII стагодзьдзя ва ўсходняй частцы сучаснага Кот д’Івуару і на ўзьбярэжжы іншыя групы аканаў стварылі іншае каралеўства з сталіцай ў [[Сакасу]]. Таксама паўсталі каралеўствы [[Індэнье]] і [[Санві]]{{Зноска|Warner|1988|Warner|7}}. Канчаткова гэтыя дзяржавы распаліся на больш дробныя ўтварэньні на чале з правадырамі{{Зноска|Warner|1988|Warner|7}}. Не зважаючы на здрабненьне, народы баўле ў далейшым рашуча супрацьстаялі францускаму падпарадкаваньню{{Зноска|Warner|1988|Warner|7}}.

=== Эўрапейскае панаваньне ===
Першыя эўрапейцы зьявіліся на ўзьбярэжжы ў XV стагодзьдзі. У параўнаньні з суседняй Ганай, Кот д’Івуар, хоць і практыкаваў рабства і набегі дзеля захопу рабоў, ён мала пацярпеў ад гандлю рабамі{{Зноска|Warner|1988|Warner|7—8}}. Эўрапейскія рабскія і гандлёвыя судны аддавалі перавагу іншым раёнам Афрыкі ўздоўж узьбярэжжа{{Зноска|Warner|1988|Warner|7—8}}. Самае раньняе эўрапейскае падарожжа ў Заходнюю Афрыку, якое было дакумэнтальна зафіксаванае, было зьдзейсьненае партугальцамі ў 1482 годзе.

[[Файл:Aouabou-Traité-1892.jpg|значак|[[Люі-Гюстаў Бэнжэ]] сустракаецца зь мясцовымі правадырамі.]]
Акрамя іх, сярод першых эўрапейцаў былі [[Нідэрлянды|галяндцы]] і [[Данія|датчане]]. Першае заходнеафрыканскае францускае паселішча, Сэн-Люі, было закладзенае ў сярэдзіне XVII стагодзьдзя ў [[Сэнэгал]]е, у той жа час галяндцы саступілі французам паселішча на востраве [[Гарэ]] ля [[Дакар]]у{{Зноска|Warner|1988|Warner|8}}. Француская місія была створана ў 1687 годзе ў [[Асыні-Мафія|Асыні]] ля мяжы з [[Залаты Бераг (калёнія Вялікабрытаніі)|Залатым Берагам]] (цяпер Гана){{Зноска|Warner|1988|Warner|8}}. У гэты час эўрапейцы згарнулі мясцовую практыку рабства і забаранілі гандаль рабамі сваім купцам.

Калянізацыя пачалася з прыходам у сярэдзіне ХІХ стагодзьдзя [[Францыя|французаў]]. У 1843—1844 гадах францускі адмірал [[Люі Эдуар Буэ-Вілямэ]] склаў дамовы з уладарамі рэгіёнаў [[Гран-Басам]] і Асыні, што ўлучыла іхныя тэрыторыі пад пратэктарат [[Францыя|Францыі]]<ref name="usDepartment">[https://web.archive.org/web/20040229154948/http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2846.htm «Background Note: Cote d’Ivoire»]. U.S. Department of State.</ref>. Францускія дасьледнікі, місіянэры, гандлёвыя кампаніі і жаўнеры паступова пашыралі тэрыторыю пад францускім кантролем углыб краіны ад лягуны{{Зноска|Warner|1988|Warner|8}}<ref name="usDepartment"/>. Актыўнасьць уздоўж узьбярэжжа стымулявала цікавасьць эўрапейцаў да нутраных рэгіёнаў, асабліва ўздоўж дзьвюх вялікіх рэкаў — [[Сэнэгал (рака)|Сэнэгалу]] і [[Нігер (рака)|Нігеру]]{{Зноска|Warner|1988|Warner|8}}. Узгодненае францускае дасьледаваньне Заходняй Афрыкі пачалося ў сярэдзіне ХІХ стагодзьдзя, але рухалася павольна, бо абапіралася на індывідуальную ініцыятыву, чымсьці на дзяржаўную палітыку{{Зноска|Warner|1988|Warner|8}}. У 1840-я гады французы склалі сэрыю пагадненьняў зь мясцовымі правадырамі Заходняй Афрыкі, якія дазволілі чужынцам пабудаваць уздоўж [[Гвінэйская затока|Гвінэйскай затокі]] ўмацаваныя пункты, якія таксама былі цэнтрамі гандлю{{Зноска|Warner|1988|Warner|8}}. Яны вывозілі адсюль [[дыямэнт]]ы, [[золата]], [[кава|каву]] і [[какава]]. Францускі ўрад падтрымліваў гэтыя дамовы, спадзеючыся пашырыць гандаль{{Зноска|Warner|1988|Warner|8}}. Таксама Францыя была зацікаўленая ў сваёй прысутнасьці ў рэгіёне, бо прагнула спыніць пашырэньне уплыву брытанцаў на ўзьбярэжжы Гвінэйскай затокі{{Зноска|Warner|1988|Warner|8}}.

Параза Францыі ў [[Франка-пруская вайна|Франка-прускай вайне]] 1871 году і наступная анэксія [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччынай]] францускай правінцыі [[Эльзас-Лятарынгія]] першапачаткова змусілі францускі ўрад адмовіцца ад сваіх каляніяльных амбіцыяў і вывесьці свае вайсковыя гарнізоны з гандлёвых пунктаў у Заходняй Афрыцы, пакінуўшы іх пад апекай купцоў-рэзыдэнтаў{{Зноска|Warner|1988|Warner|8}}.

=== Француская калёнія ===
[[Файл:French West Africa 1913 map.png|значак|зьлева|Калёніі [[Француская Заходняя Афрыка|Францускай Заходняй Афрыкі]] блізу 1913 году.]]
Да канца 1880-х гадоў Францыя ўсталявала кантроль над прыбярэжнымі рэгіёнамі, а ў 1889 годзе [[Вялікабрытанія]] прызнала сувэрэнітэт Францыі ў гэтым рэгіёне{{Зноска|Warner|1988|Warner|10}}. У тым жа годзе Францыя прызначыла [[Марсэль Трэш-Ляплен|Марсэля Трэш-Ляплена]] тытулярным губэрнатарам тэрыторыі{{Зноска|Warner|1988|Warner|10}}. У 1893 годзе Бераг Слановай Косьці стаў францускай калёніяй з сталіцай у Гран-Басаме, а капітан [[Люі-Гюстаў Бэнжэ]] быў прызначаны губэрнатарам{{Зноска|Warner|1988|Warner|10}}. Пагадненьні зь [[Лібэрыя]]й у 1892 годзе і зь Вялікабрытаніяй у 1893 годзе вызначылі ўсходнія і заходнія межы калёніі, але паўночная мяжа не была замацавана ажно да 1947 году праз намаганьні францускага ўраду далучыць частку Верхняй Вольты (сучасная [[Буркіна-Фасо]]) і Францускі Судан (сучасная [[Малі]]) да Берагу Слановай Косьці з эканамічных і адміністрацыйных чыньнікаў{{Зноска|Warner|1988|Warner|10}}.

Галоўнай мэтай Францыі было стымуляваньне вытворчасьці на экспарт. Неўзабаве ўздоўж узьбярэжжа пачалі высаджваць каву і какава. Бераг Слановай Косьці вылучаўся як адзіная заходнеафрыканская краіна са значнай колькасьцю эўрапейскіх пасяленцаў, якія пераважна былі занятыя ў бюракратычным апараце. У выніку францускія грамадзяне валодалі адной трацінай плянтацыяў какава, кавы і [[банан]]аў. Была распрацаваная мясцовая сыстэма прымусовай працы. Цягам першых гадоў францускага панаваньня францускія вайсковыя кантынгенты занурваліся ўглыб кантынэнту дзеля стварэньня новых фарпостаў{{Зноска|Warner|1988|Warner|10}}. Афрыканскае насельніцтва супраціўлялася эўрапейскаму пранікненьню і засяленьню нават у тых рэгіёнах, дзе дзеялі дамовы аб абароне з чужынцамі{{Зноска|Warner|1988|Warner|10}}. Сярод тых, хто зладзіў найбольшы супраціў, быў Саморы Турэ, які ў 1880-х і 1890-х гадах ствараў уласную імпэрыю Васулу, якая займала тэрыторыі на значных частках земляў сучасных [[Гвінэя|Гвінэі]], Малі, Буркіна-Фасо і Кот д’Івуару{{Зноска|Warner|1988|Warner|10}}. Вялікая і добра абсталяваная армія Турэ, якая магла самастойна вырабляць і рамантаваць агняпальную зброю, магла чыніць супраць і мела падтрымку сярод тубыльных жыхароў рэгіёну{{Зноска|Warner|1988|Warner|10}}. Французы адказалі на гэта экспансіяй і ціскам{{Зноска|Warner|1988|Warner|10}}. Французскія кампаніі супраць Турэ, якія сустрэлі жорсткі супраціў, узмацніліся ў сярэдзіне 1890-х гадоў, пакуль правадыр ня быў схоплены ў 1898 годзе. Пасьля гэтага магутная імпэрыя была скараная{{Зноска|Warner|1988|Warner|10}}.

[[Файл:Almamy Samory Touré.jpg|значак|[[Саморы Турэ]] чыніў супраціў францускаму панаваньню.]]
Увядзеньне Францыяй падушнага падатку ў 1900 годзе дзеля падтрымкі праграмы грамадзкіх работаў у калёніі выклікала пратэсты{{Зноска|Warner|1988|Warner|11}}. Мясцовыя жыхары, асабліва ва ўнутраных раёнах, палічылі гэта зьневажальным сымбалем падпарадкаваньня{{Зноска|Warner|1988|Warner|11}}. У 1905 годзе французы афіцыйна адмянілі рабства на большай частцы [[Француская Заходняя Афрыка|Францускай Заходняй Афрыкі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130502161407/http://www.yale.edu/agrarianstudies/colloqpapers/16peterson.pdf «Slave Emancipation and the Expansion of Islam, 1905–1914»]. 2013. — С. 11.</ref>. З 1904 па 1958 гады Кот д’Івуар быў часткай фэдэрацыі Францускай Заходняй Афрыкі <ref name="usDepartment"/>. Бераг Слановай Косьці пераўтварыўся ў значнага вытворцу кавы і какава для Францыі. У 1934 годзе горад [[Абіджан]] быў абвешчаны сталіцай калёніі. Француская каляніяльная палітыка палягала на канцэпцыі асыміляцыі і асацыяцыі{{Зноска|Warner|1988|Warner|12}}. Грунтуючыся на меркаванай перавазе францускай культуры, на практыцы асыміляцыйная палітыка азначала распаўсюд на калёніі францускай мовы, установаў, законаў і звычаяў{{Зноска|Warner|1988|Warner|12}}. Палітыка аб’яднаньня таксама зацьвярджала перавагу французаў у калёніях, але прадугледжвала розныя інстытуты і сыстэмы законаў для калянізатараў і калянізаваных{{Зноска|Warner|1988|Warner|12}}. Карэнная эліта, навучаная францускім практыкам, утварыла пасярэдніцкую групу паміж французамі і афрыканцамі{{Зноска|Warner|1988|Warner|12}}. Пасьля 1930 году невялікая колькасьць вэстэрнізаваных івуарыйцаў атрымала права падаць заяўку на атрыманьне францускага грамадзянства{{Зноска|Warner|1988|Warner|12}}, але большасьць івуарыйцаў, аднак, былі клясыфікаваныя як падданыя Францыі і кіраваліся паводле прынцыпу асацыяцыі{{Зноска|Warner|1988|Warner|12}}. Згодна з гэтай палітыкай, афрыканцам у Кот д’Івуары было дазволена захоўваць свае ўласныя звычаі, але калі яны былі сумяшчальныя з францускім інтарэсам{{Зноска|Warner|1988|Warner|12}}.

Да 1958 году губэрнатары, прызначаныя ў [[Парыж]]ы, кіравалі калёніяй, карыстаючы сыстэму наўпроставага цэнтралізаванага кіраваньня, якая амаль не дазваляла тубыльцам браць удзел у кіраваньні палітыкай{{Зноска|Warner|1988|Warner|12}}.

=== Здабыцьцё незалежнасьці ===
Пасьля працяглага пэрыяду барацьбы за незалежнасьць, у 1957 годзе Францыя перадала калёніі ў [[мясцовае самакіраваньне]]. А 7 жніўня 1960 году была абвешчана незалежнасьць рэспублікі. Тым ня менш, краіна заставалася сыравінным прыдаткам Францыі.

[[Файл:Houphouet-Boigny Kennedy.jpg|значак|зьлева|[[Фэлікс Уфуэ-Баньі]] поруч з жонкай на сустрэчы з амэрыканскім прэзыдэнтам [[Джон Фіцджэралд Кенэдзі|Джонам Кенэдзі]].]]
Да 1960 году краіна была найбольш разьвітой у Францускай Заходняй Афрыцы, даючы больш за 40% агульнага экспарту рэгіёну. Калі [[Фэлікс Уфуэ-Буаньі]] стаў першым прэзыдэнтам краіны, ягоны ўрад даў фэрмэрам добрыя цэны на іхную прадукцыю, каб яшчэ больш стымуляваць вытворчасьць, што яшчэ больш павялічыла міграцыю рабочых з навакольных краінаў. Вытворчасьць кавы значна павялічылася, вывеўшы Кот д’Івуар на трэцяе месца ў сьвеце пасьля [[Бразылія|Бразыліі]] і [[Калюмбія|Калюмбіі]]. Да 1979 году краіна была вядучым сусьветным вытворцам какавы. Дзяржава была вядучым у Афрыцы экспартэрам ананасаў і пальмавага алею. У гэтак званы «івуарыйскі цуд» зрабіла значны ўнёсак палітыка да пазасталых эўрапейцаў. Калі ў іншых афрыканскіх краінах тубыльцы пачалі выганяць эўрапейцаў па здабыцьці незалежнасьці, у Кот д’Івуары эўрапейцы наадварот эмігравалі сюды. Француская суполка ўзрасла з усяго 30 тысяч чалавек да незалежнасьці да 60 тысяч чалавек у 1980 годзе, большасьць зь іх былі настаўнікамі, кіраўнікамі і дарадцамі<ref>[https://web.archive.org/web/20110511100239/http://countrystudies.us/ivory-coast/41.htm «Ivory Coast — The Economy»]. Country Studies.</ref>. Цягам 20 гадоў эканоміка падтрымлівала штогадовыя тэмпы росту амаль на роўні 10% — гэта найвышэйшы паказьнік сярод краінаў Афрыкі, якія не экспартуюць нафту.

Аднапартыйнае кіраваньне Ўфуэ-Буаньі не дазваляла палітычнай канкурэнцыі. [[Ляран Гбагбо]], які стаў прэзыдэнтам Кот д’Івуару ў 2000 годзе, у 1980-х гадах быў вымушаны бегчы з краіны пасьля таго, як выклікаў гнеў Уфуэ-Буаньі, заснаваўшы [[Івуарыйскі народны фронт]] (ІНФ)<ref>McGovern, Mike (2011). «Making War in Côte d’Ivoire». University of Chicago Press. — С. 16. — ISBN 978-0226514604.</ref>. Уфуэ-Буаньі рабіў стаўку на сваю шырокую прывабнасьць сярод насельніцтва, якое працягвала абіраць яго. Тым ня менш, была крытыка кіраўніка дзяржавы з нагоды марнаваньня мільёнаў даляраў, выдаткаваных на ператварэньне ягонай роднай вёскі, [[Ямусукра]], у новую палітычную сталіцу. Іншыя ж падтрымлівалі ягонае памкненьне стварыць цэнтар міру, адукацыі і рэлігіі.

У 1980-я гады засуш, а таксама неспрыяльная каньюнктура на сусьветным рынку прывялі да значнага эканамічнага спаду. Залішняя высечка драўніны і абвал коштаў на цукар прывялі да таго, што замежная запазычанасьць краіны павялічылася ў тры разы. Злачыннасьць рэзка павысілася ў [[Абіджан]]е, паколькі наплыў вяскоўцаў пагоршыў стан зь беспрацоўем, выкліканым рэцэсіяй<ref>Appiah, Anthony; Gates, Henry Louis, eds. (2010). [https://web.archive.org/web/20230111210158/https://books.google.com/books?id=A0XNvklcqbwC «Encyclopedia of Africa»]. Vol. 1. Oxford University Press. — С. 330. — ISBN 978-0195337709.</ref>. У 1990 годзе сотні дзяржаўных служачых абвесьцілі забастоўку, да іх далучыліся студэнты, якія пратэставалі супраць інстытуцыйнай карупцыі. Хваляваньні прымусілі ўрад падтрымаць пераход да шматпартыйнай дэмакратыі. Уфуэ-Буаньі страціў сваю палітычную вагу ды памёр у 1993 годзе. Перад сьмерцю ён абвесьціў [[Анры Канан Бэд’е]] сваім пераемнікам. У 1990-я гады былі праведзеныя эканамічныя рэформы, якія не змаглі спыніць сацыяльную напружанасьць. Бэд’е ўзмацніў кантроль над палітычным жыцьцём, кінуўшы за краты некалькі сотняў прыхільнікаў апазыцыі.

[[Файл:Alassane Ouattara UNESCO 09-2011.jpg|значак|[[Алясан Уатара]] прыйшоў да ўлады ў 2010 годзе.]]
25 сьнежня 1999 году ў краіне адбыўся вайсковы пераварот, у выніку чаго да ўлады прыйшоў генэрал [[Рабэр Геі]]. Бэд’е зьбег у эміграцыю ў Францыю. Новае кіраўніцтва скараціла злачыннасьць і карупцыю, а генэралы запатрабавалі жорсткай эканоміі і агітавалі на вуліцах за спыненьне марнатраўнага жыцьця грамадзтва. Былі прызначаныя прэзыдэнцкія выбары, якія ладзіліся ў кастрычніку 2000 году. На іх перамогу атрымаў Ляран Гбагбо, які здолеў абысьці генэрала Геі, аднак апошні не пагадзіўся з вынікамі выбараў і адмовіўся аддаваць уладу. Пасьля паўстаньня, у выніку якога загінула каля 180 чалавек, Геі быў адхілены ад улады, а кіраўніком стаў Гбагбо. Яшчэ адзін супернік хунты [[Алясан Уатара]] быў адхілены ад выбараў Вярхоўным судом празь ягонае меркаванае буркінійскае грамадзянства.

=== Грамадзянскія войны ===
У першай палове дня 19 верасьня 2002 году, калі Гбагбо знаходзіўся ў [[Італія|Італіі]], адбылося ўзброенае паўстаньне. Войскі, якія мусілі былі быць дэмабілізаваныя, узбунтаваліся, распачаўшы напады на некалькі гарадоў. Бой за галоўныя казармы жандармэрыі ў Абіджане працягваўся да сярэдзіны раніцы, але да абеду ўрадавыя войскі замацаваліся ў горадзе. Аднак, яны страцілі кантроль над поўначчу краіны, такім чынам, паўстанцы замацаваліся ў паўночным горадзе [[Буаке]]. Паўстанцы пагражалі зноў рушыць на Абіджан, але Францыя разгарнула войскі з сваёй базы ў краіне, каб спыніць іхнае прасоўваньне. У краіне ўспыхнула грамадзянская вайна паміж палітычнымі групоўкамі поўначы і поўдня краіны. У студзені 2003 году Гбагбо і лідэры паўстанцаў склалі ўгоду аб стварэньні ўраду нацыянальнага адзінства, але ён апынуўся нестабільным. Не зважаючы на тое, што сілы міратворцаў ААН былі разгорнутыя дзеля падтрыманьня зоны замірэньня, стасункі паміж Гбагбо і апазыцыяй працягвалі пагаршацца. У пачатку лістапада 2004 году, пасьля таго, як мірнае пагадненьне фактычна развалілася праз тое, што паўстанцы адмовіліся раззброіцца, Гбагбо загадаў нанесьці авіяўдары па паўстанцам. Падчас аднаго з гэтых налётаў у Буаке былі забітыя францускія жаўнеры. Вясной 2007 году атрымалася дасягнуць мірнага пагадненьня. Прэм’ер-міністрам краіны стаў прадстаўнік паўстанцаў [[Гіём Саро]], але Гбагбо ўмацаваў свае пазыцыі, захаваўшы пасаду прэзыдэнта.

[[Файл:059 French Foreign Legion.JPG|значак|зьлева|Узброеныя івуарыйцы побач з бронеаўтамабілем [[Францускі замежны легіён|Францускага замежнага легіёну]]. 2004 год.]]
Прэзыдэнцкія выбары, якія павінны былі быць арганізаваныя ў 2005 годзе, былі адкладзеныя да лістапада 2010 году. Папярэднія вынікі паказалі паразу Гбагбо на карысьць былога прэм’ер-міністра Уатары<ref name="bbc">[https://web.archive.org/web/20101226044156/http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12079552 «Thousands flee Ivory Coast for Liberia amid poll crisis»]. BBC News.</ref>. Кіроўная ІНФ аспрэчыла вынікі перад Канстытуцыйнай радай, абвінаваціўшы ў масавым махлярстве ў паўночных дэпартаментах, якія кантраляваліся паўстанцамі. Гэтыя абвінавачваньні былі аспрэчаныя назіральнікамі ад [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]], але не назіральнікамі [[Афрыканскі зьвяз|Афрыканскага зьвязу]]. Паведамленьне аб выніках прывяло да моцнай напружанасьці і гвалтоўных інцыдэнтаў. Канстытуцыйная рада, якая складалася з прыхільнікаў Гбагбо, абвесьціла вынікі сямі паўночных дэпартамэнтаў незаконнымі і што Гбагбо здабыў перамогу ў выбарах з вынікам у 51% галасоў. Аднак, выбарчая камісія аб’явіла аб перамозе Ўатары з колькасьцю галасоў у 54%<ref name="bbc"/>. Пасьля інаўгурацыі Гбагбо, Уатара, якога большасьць краінаў сьвету і ААН прызналі пераможцам, арганізаваў альтэрнатыўную інаўгурацыю. Гэтыя падзеі выклікалі засьцярогі ўзнаўленьня грамадзянскай вайны. Тысячы уцекачоў зьбеглі з краіны<ref name="bbc"/>. Пасярэднікам выступіў Афрыканскі зьвяз, які накіраваў у Кот д’Івуар былога прэзыдэнта [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|ПАР]] [[Таба Мбэкі]] дзеля ўлагоджаньня канфлікту. [[Рада Бясьпекі ААН]] выдала рэзалюцыю аб прызнаньні Ўатары пераможцам на выбарах, грунтуючыся на пазыцыі [[Эканамічная супольнасьць дзяржаваў Заходняй Афрыкі|Эканамічнай супольнасьці дзяржаваў Заходняй Афрыкі]], якая адхіліла Кот д’Івуар ад усіх сваіх органаў<ref>[https://web.archive.org/web/20110503190625/http://news.ecowas.int/presseshow.php?nb=188&lang=en&annee=2010 «Final Communique on the Extraordinary Session of the Authority of Heads of State and Government on Cote D’Ivoire»]. ECOWAS.</ref>. Зь сьпісу сваіх сябраў адхіліў краіну і Афрыканскі зьвяз<ref>[https://web.archive.org/web/20110206013356/http://www.africa-union.org/root/au/Conferences/2010/december/Communiqu%C3%A9%20of%20the%20252nd.pdf «Communique of the 252nd Meeting of the Peace and Security Council»]. African Union.</ref>. [[Прэзыдэнцкія выбары ў Кот д’Івуару 2010 году|Прэзыдэнцкія выбары 2010 году]] прывялі да івуарыйскага крызісу 2010—2011 гадоў і [[Другая грамадзянская вайна ў Кот д’Івуары|Другой грамадзянскай вайны]].

Прэзыдэнт Уатара быў пераабраны на [[Прэзыдэнцкія выбары ў Кот д’Івуары 2015 году|прэзыдэнцкіх выбарах 2015 году]]<ref>[https://web.archive.org/web/20210417190224/https://www.aljazeera.com/news/2015/10/28/ivory-coasts-ouattara-re-elected-by-a-landslide/ «Ivory Coast’s Ouattara re-elected by a landslide»]. Al Jazeera.</ref>. У лістападзе 2020 году ён выйграў на выбараз у чарговы раз, абраўшыся на трэці тэрмін. Выбары байкатавала апазыцыя, якая зьвяртала ўвагу на незаконнасьць балятаваньня на трэці тэрмін<ref>[https://archive.today/20240215181411/https://www.bbc.com/news/world-africa-54778200 «Ivory Coast election: Alassane Ouattara wins amid boycott»]. BBC News.</ref>. Тым ня менш, Канстытуцыйная рада Кот д’Івуару афіцыйна ратыфікавала пераабраньне прэзыдэнта на трэці тэрмін у лістападзе 2020 году<ref>[https://web.archive.org/web/20210309055341/https://www.aljazeera.com/news/2020/11/9/ivory-coast-president-ouattaras-disputed-third-term-confirmed «Ivory Coast Constitutional Council confirms Ouattara re-election»]. Al Jazeera.</ref>.

== Геаграфія ==
[[Файл:Koppen-Geiger Map CIV present.svg|значак|Кліматычная мапа Кот д’Івуару згодна з клясыфікацыяй Кёпэна.]]
Краіна месьціцца ў заходняй частцы Афрыкі на поўдзень ад [[Сахара|Сахары]]. Мяжуе зь [[Лібэрыя]]й і [[Гвінэя]]й на захадзе, [[Малі]] і [[Буркіна-Фасо]] на поўначы, [[Гана]]й на ўсходзе і абмываецца [[Гвінэйская затока|Гвінэйскай затокай]] на поўдні, то бок мае выхад да [[Атлянтычны акіян|Атлянтычнага акіяну]]. Большая частка паверхні краіны гэта ўзвышшы. На захадзе, на мяжы з Гвінэяй, знаходзіцца горны сьцяг [[Німба]] (найвышэйшы пункт — 1752 м). У паўднёвай частцы паверхня паступова пераходзіць у прыбярэжныя нізіны. Каля 64,8% зямель складаюць сельскагаспадарчыя ўгодзьдзі, пры гэтым ворныя землі займаюць 9,1% зямлі, сталыя пашы — 41,5 %, сталыя пасевы — 14,2 %.

На поўдні краіны клімат [[экватарыяльны клімат|экватарыяльны]], вільготны, зь сярэднегадавымі ападкамі 1500—2300 мм. На астатняй частцы краіны клімат [[Субэкватарыяльны клімат|субэкватарыяльны]], ападкі складаюць ад 1000 да 1800 мм. Сярэдняя тэмпэратура вагаецца ад 24—25°С у жніўні да 28—30°С у сакавіку. У краіне існуе вялікая колькасьць рэкаў, асноўнымі зь якіх ёсьць [[Бамдана]], [[Камоэ]], [[Сасандра]]. Забруджваньне вады ёсьць адной з найвялікшых праблемаў, зь якімі цяпер сутыкаецца краіна<ref name="cia"/>.

Расьліннасьць [[саванна]]я. На поўдні краіны растуць экватарыяльныя лясы (каля 22% паверхні). Каля 6% паверхні адведзеныя пад нацыянальныя паркі, некаторыя зь якіх знаходзяцца ў сьпісе Сусьветнай спадчыны культуры і прыроды [[ЮНЭСКО]].

=== Біяразнастайнасьць ===
У Кот д’Івуары налічваецца больш за 1200 відаў жывёлаў, у тым ліку 223 сысуны, 702 птушкі, 161 паўзун, 85 земнаводных і 111 відаў рыбаў, а таксама 4700 відаў расьлінаў. Краіна вылучаецца найбольшай біяразнастайнасьцю ў Заходняй Афрыцы, прычым большасьць папуляцыяў дзікай прыроды жыве ва ўнутраных рэгіёнах краіны<ref>[https://web.archive.org/web/20230409091347/https://rainforests.mongabay.com/20cotedivoire.htm «Côte d’Ivoire (Ivory Coast)»]. Monga Bay.</ref>. У краіне налічваецца дзевяць нацыянальных паркаў, найбуйнейшым зь якіх зважаецца нацыянальны парк [[Асньі (нацыянальны парк)|Асньі]], які займае плошчу блізу 17 тысяч гектараў<ref>[https://web.archive.org/web/20101101223439/http://sea.unep-wcmc.org/sites/pa/0072p.htm «Parc national d’Azagny»]. United Nations Environment Programme.</ref>.

Краіна складаецца з шасьці наземных экарэгіёнаў, як то лясы Усходняй Гвінеі, горныя лясы Гвінэі, раўнінныя лясы Заходняй Гвінэі, мазаіка гвінейскіх лясоў і саванны, саванна Заходняга Судану і мангравыя зарасьнікі Гвінэі<ref>Dinerstein, Eric; Olson, David; et al. (2017). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5451287 «An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm»]. BioScience. 67 (6): 534—545. — [[doi:10.1093/biosci/bix014]]. PMID 28608869.</ref>. Індэкс цэласнасьці ляснога ляндшафту ў 2018 годзе меў сярэдні бал 3,64/10, што ставіла краіну на 143-е месца ў сьвеце сярод 172 краінаў сьвету<ref>Grantham, H. S.; Duncan, A.; et al. (2020). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7723057 «Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity — Supplementary Material»]. Nature Communications. 11 (1): 5978. — [[doi:10.1038/s41467-020-19493-3]]. PMID 33293507</ref>.

== Палітыка ==
[[Файл:IC Gbagbo Motta eng 195.jpg|значак|Былы прэзыдэнт краіны [[Ляран Гбагбо]] быў экстрадаваны ў [[Міжнародны крымінальны суд]], стаўшы першым кіраўніком дзяржавы, які быў узяты пад варту суду<ref>[https://ghostarchive.org/archive/20220110/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/cotedivoire/12126876/Ivory-Coasts-former-president-Laurent-Gbagbo-oversaw-unspeakable-crimes-says-ICC.html «Ivory Coast’s former president Laurent Gbagbo oversaw 'unspeakable crimes', says ICC»]. The Daily Telegraph.</ref>]]
Кот д’Івуар ёсьць [[рэспубліка]]й. Канстытуцыя была прынятая ў 1960 годзе. Кіраўнік дзяржавы — [[прэзыдэнт Кот д’Івуару|прэзыдэнт]], які выбіраецца на пяцігадовы тэрмін. [[Заканадаўчая ўлада]] належыць аднапалатнаму [[парлямэнт]]у, вядомаму як [[Нацыянальная асамблея (Кот д’Івуар)|Нацыянальная асамблея]]. У парлямэнце засядаюць 255 дэпутатаў, якія таксама як і прэзыдэнт абіраюцца на пяцігадовы тэрмін. [[Выканаўчая ўлада]] належыць [[урад]]у, які кіруецца [[прэм’ер-міністар Кот д’Івуару|прэм’ер-міністрам]] прызначаемым прэзыдэнтам.

З 1983 году сталіцай краіны ёсьць места [[Ямусукра]], але адміністрацыйным цэнтрам дасюль зважаецца [[Абіджан]]. Менавіта ў Абіджане месьціцца большасьць амбасадаў іншых краінаў. Зважаючы, што большасьць баявых сутыкненьняў скончылася да канца 2004 году, краіна доўгі час заставалася падзеленай на дзьве часткі, а поўнач кантралявалася паўстанцамі. Паводле зьвестак міжнародных праваахоўных арганізацыяў, палітычныя правы грамадзянаў краіны значна абмежаваныя.

=== Замежныя дачыненьні ===
Кіраўніцтва краіны мае шырокую эканамічную і палітычную супрацу ў рэгіёне. У 1959 годзе Кот д’Івуар ладзіў стасункі з Дагамэяй (сучасны [[Бэнін]]), Верхняй Вольтай (сучаснае [[Буркіна-Фасо]]), [[Нігер]]ам і [[Тога]]. У 1965 годзе краіна далучылася да [[Афрыканска-мадагаскарская агульная арганізацыя|Афрыканска-мадагаскарскай агульнай арганізацыі]]. У 1972 годзе стала сябрам Эканамічная супольнасьці Заходняй Афрыкі, якая была замененая на [[Эканамічная супольнасьць дзяржаваў Заходняй Афрыкі|Эканамічную супольнасьць дзяржаваў Заходняй Афрыкі]] (ЭКОВАС) у 1975 годзе. Кот д’Івуар быў адным з заснавальнікаў Арганізацыі афрыканскага адзінства ў 1963 годзе, а затым [[Афрыканскі зьвяз|Афрыканскага зьвязу]] ў 2000 годзе. Кот д’Івуар абараняе павагу да дзяржаўнага сувэрэнітэту і мірную супрацу між краінамі Афрыкі.

Кот д’Івуар падтрымлівае дыпляматычныя дачыненьні з міжнароднымі арганізацыямі і краінамі ва ўсім сьвеце. У прыватнасьці, івуарыйскі урад ратыфікаваў дамовы [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]], як то канвэнцыю аб статусе ўцекачоў, пратакол 1967 году і канвэнцыю 1969 году, якая рэгулюе асобныя аспэкты праблемаў уцекачоў у Афрыцы. Краіна ёсьць сябрам [[Арганізацыя ісламскай супрацы|Арганізацыі ісламскай супрацы]], Афрыканскага зьвязу, [[Франкафонія|Франкафоніі]], [[Лацінскі зьвяз|Лацінскага зьвязу]], Эканамічнай супольнасьці дзяржаваў Заходняй Афрыкі ды іншых. Кот д’Івуар супрацоўнічае з краінамі рэгіёну на поўдзень ад Сахары дзеля ўмацаваньня інфраструктуры водазабесьпячэньня і каналізацыі.

=== Адміністрацыйны падзел ===
[[Файл:Districts of Côte d'Ivoire (Numbered).png|значак|Аўтаномныя акругі Кот д’Івуару.]]
З 2011 году Кот д’Івуар адміністрацыйна падзелены на 14 аўтаномных акругаў. Пры гэтым усе акругі, акрамя сфармаваных вакол Ямусукра і Абіджана, падзяляюцца на рэгіёны на агулам 31 рэгіён, а гэтыя рэгіёны, у сваю чаргу, падзеленыя 108 дэпартамэнтаў. Дэпартамэнты таксама фармуюцца з 510 субпрэфэктураў. У некаторых выпадках некалькі вёсак могуць быць арганізаваныя ў грамады.

Сьпіс аўтаномных акругаў прадстаўлены ніжэй:
{| class="wikitable sortable"
|+ 
|-
!Нумар
!Акруга
!Цэнтар
!Насельніцтва (2014)
|-
| 1 || [[Абіджан]] || [[Абіджан]] ||style="text-align:right"| 4 707 404
|-
| 2 || [[Ба-Сасандра]] || [[Сан-Пэдра (Кот д’Івуар)|Сан-Пэдра]] ||style="text-align:right"| 2 280 548
|-
| 3 || [[Камаэ (акруга)|Камаэ]] || [[Абэнгуру]] ||style="text-align:right"| 1 203 052
|-
| 4 || [[Дэнгеле]] || [[Адыенэ]] ||style="text-align:right"| 289 779
|-
| 5 || [[Го-Джыбуа]] || [[Ганьёа]] ||style="text-align:right"| 1 605 286
|-
| 6 || [[Ляк (Кот д’Івуар)|Ляк]] || [[Дымбакро]] ||style="text-align:right"| 1 258 604
|-
| 7 || [[Лягюн]] || [[Дабу]] ||style="text-align:right"| 1 478 047
|-
| 8 || [[Мантань]] || [[Ман (горад)|Ман]] ||style="text-align:right"| 2 371 920
|-
| 9 || [[Сасандра-Мараўэ]] || [[Далёа]] ||style="text-align:right"| 2 293 304
|-
| 10 || [[Саван (Кот д’Івуар)|Саван]] || [[Караго]] ||style="text-align:right"| 1 607 497
|-
| 11 || [[Вале-дзю-Бандама]] || [[Буаке]] ||style="text-align:right"| 1 440 826
|-
| 12 || [[Вараба]] || [[Сэгеля]] ||style="text-align:right"| 845 139
|-
| 13 || [[Ямусукра]] || [[Ямусукра]] ||style="text-align:right"| 355 573
|-
| 14 || [[Занзан]] || [[Бандуку]] ||style="text-align:right"| 934 352
|}

== Эканоміка ==
[[Файл:GDP per capita development of Ivory Coast.svg|значак|зьлева|Дынаміка СУП Кот д’Івуару на душу насельніцтва.]]
Па здабыцьці незалежнасьці ў краіне была праведзена электрыфікацыя, палепшаная сетка чыгункі і дарогаў.

Кот д’Івуар мае адносна высокі паказьнік прыбытку на душу насельніцтва ў рэгіёне і адыгрывае ключавую ролю ў транзытным гандлі для суседніх краінаў, якія ня маюць выхаду да мора. Паводле зьвестак апытанкі 2016 году, 46,1% насельніцтва па-ранейшаму пакутуюць ад шматмернай беднасьці<ref name="undp"/>. Краіна ёсьць найбуйнейшай эканомікай у [[Заходнеафрыканскі эканамічны і валютны зьвяз|Заходнеафрыканскім эканамічным і валютным зьвязе]], фармуючы 40% ад агульнага СУП валютнага зьвязу. Кот д’Івуар ёсьць чацьвертым паводле велічыні экспартэрам тавараў агульнага карыстаньня ў краінах Афрыкі на поўдзень ад Сахары пасьля [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|ПАР]], [[Нігерыя|Нігерыі]] і [[Ангола|Анголы]]<ref>[https://web.archive.org/web/20101022073819/http://www.mfw4a.org/cote-d-ivoire/cote-d-ivoire-financial-sector-profile.html «Côte d’Ivoire: Financial Sector Profile»]. MFW4A.org.</ref>. Краіна зважаецца сусьветным лідэрам паводле вытворчасьці какава-бабоў. Гэтак у 2009 годзе фэрмэры, якія вырошчвалі какава-бабы, зарабілі 2,53 мільярдаў даляраў ЗША на экспарце какава<ref>[https://web.archive.org/web/20131203101224/http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=132047606 «Ivory Coast Makes 1st Cocoa Export Since January»]. Associated Press</ref><ref>Monnier, Olivier (27.03.2013). [https://web.archive.org/web/20131202231854/http://www.bloomberg.com/news/2013-03-27/ivory-coast-san-pedro-port-sees-cocoa-exports-stagnating.html «Ivory Coast San Pedro Port Sees Cocoa Exports Stagnating»]. Bloomberg.</ref>. У Кот д’Івуары таксама маюцца вытворцы [[каўчук]]у, якія ў 2012 годзе зарабілі на ім 105 мільёнаў даляраў ЗША<ref>[https://web.archive.org/web/20230709175238/https://www.reuters.com/article/rubber-ivorycoast-output-idUSL5N0BDB9S20130213 «Ivory Coast reaps more rubber as farmers shift from cocoa»]. Reuters.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20131203111023/http://www.ustr.gov/countries-regions/africa/west-africa/cote-divoire «Office of the United States Trade Representative»]. Ustr.gov.</ref>. Цесныя сувязі з Францыяй з моманту атрыманьня незалежнасьці ў 1960 годзе, дывэрсіфікацыя экспарту сельскагаспадарчай прадукцыі і заахвочваньне замежных інвэстыцыяў былі фактарамі эканамічнага росту. У апошнія гады край падвяргаецца большай канкурэнцыі і падзеньню коштаў на сусьветным рынку асноўных культураў кавы і какава. Гэта ў спалучэньні з высокім узроўнем унутранай карупцыі ўскладняе жыцьцё вытворцам, і тым, хто экспартуе на замежныя рынкі.

Працоўная сіла пацярпела ад шматлікіх эканамічных крызісаў з 1999 году, асабліва ў прыватным сэктары ў пачатку 2000-х гадоў. Акрамя таго, гэтыя крызісы змусілі кампаніі зачыняцца і перамяшчаць працоўныя месцы, асабліва ў сфэры турызму, прамысловасьці, транзытных і банкаўскіх кампаніяў. Памяншэньне рынкаў працы выклікала велізарную праблему з ростам беспрацоўя. У 2012 годзе ўзровень беспрацоўя павялічыўся да 9,4%<ref>[https://web.archive.org/web/20170218064852/http://cotedivoire.opendataforafrica.org/blizore/unemployment-rate?Region=Cote%20D%20Ivoire «Ivory Coast Unemployment Rate. 1998—2017»]. Trading Economics.</ref>. Большасьць насельніцтва занята ў [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадарцы]].

== Дэмаграфія ==
{| class="wikitable" style="float: right; margin-left: 10px"
! colspan=4 align="center" style="background-color: #cfb;" | Насельніцтва Кот д’Івуару
|-
! style="background-color: #cfb;" | Год 
! style="background-color: #cfb;" | Колькасьць
|----
| align="right" | 1960 || align="right"| {{Лік|3709000}}
|----
| align="right" | 1975 || align="right"| {{Лік|6709600}}
|----
| align="right" | 1988 || align="right"| {{Лік|10815694}}
|----
| align="right" | 1998 || align="right"| {{Лік|15366672}}
|----
| align="right" | 2014 || align="right"| {{Лік|22671331}}
|----
| align="right" | 2021 || align="right"| {{Лік|29389150}}
|----
|}
Паводле перапісу 14 сьнежня 2021 году колькасьць насельніцтва складала {{Лік|29389150}} чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20230404151119/https://www.ins.ci/RGP2021/RGPH2021-RESULTATS%20GLOBAUX_VF.pdf «Institut National de la Statistique de Côte d’Ivoire»]. RGPH 2021 Résultats globaux.</ref>. Першы нацыянальны перапіс насельніцтва, які ладзіўся ў 1975 годзе, налічыў 6,7 мільёнаў жыхароў<ref>[https://web.archive.org/web/20110623134439/http://countrystudies.us/ivory-coast/19.htm «Ivory Coast — Population»]. Country Studies.</ref>. Згодна з агульнанацыянальным дасьледаваньнем дэмаграфічных і мэдычных дасьледаваньняў, агульны каэфіцыент нараджальнасьці складаў 4,3 дзіцяці на жанчыну ў 2021 годзе (з 3,6 у гарадах і 5,3 у сельскай мясцовасьці), зьнізіўшыся з 5,0 дзіцяці на жанчыну, які быў у 2012 годзе<ref>[https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://dhsprogram.com/pubs/pdf/PR140/PR140.pdf «Enquête Démographique et de Santé — Côte d’Ivoire — 2021»]. Institut National de la Statistique de Côte d'Ivoire.</ref>.

=== Этнічныя групы ===
[[Файл:Adjamemarche2.jpg|значак|зьлева|Кірмаш у Абіджане.]]
Да макраэтнічных суполак у краіне адносяць [[акан (народ)|аканаў]] (42,1%), [[гур (мовы)|гураў]] (17,6%), паўночных [[мандэ]] (16,5%), народы [[кру (народы)|кру]] (11%), паўднёвых мандэ (10%) ды іншыя (2,8%). Большасьць з узгаданых групаў падзяляюцца на меншыя этнічныя групы. Каля 77% насельніцтва ёсьць івуарыйцамі. Паколькі Кот д’Івуар зарэкамендаваў сябе як адна з самых пасьпяховых краінаў Заходняй Афрыкі, каля 20% насельніцтва складаюць рабочыя з суседніх [[Лібэрыя|Лібэрыі]], [[Буркіна-Фасо]] і [[Гвінэя|Гвінэі]]. Блізу 4% насельніцтва маюць неафрыканскае паходжаньне. Многія зь іх ёсьць грамадзянамі [[Францыя|Францыі]], [[Лібан]]у<ref>[https://web.archive.org/web/20180627010105/https://www.voaafrique.com/a/cinq-cents-libanais-a-abidjan-pour-investir-en-afrique/4234683.html «Des investisseurs libanais à Abidjan pour investir en Afrique»]. VOA Afrique.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20200804203648/https://www.aljazeera.com/programmes/aljazeeraworld/2015/10/lebanon-africa-151027114653139.html «From Lebanon to Africa»]. Al Jazeera.</ref>, [[Віетнам]]у і [[Гішпанія|Гішпаніі]], а таксама ў краіне жывуць і працуюць шэраг эвангельскіх місіянэраў з розных куткоў сьвету. У лістападзе 2004 году каля 10 тысячаў французаў і іншых замежных грамадзянаў былі эвакуяваныя з Кот д’Івуару з прычыны нападаў праўрадавых моладзевых атрадаў<ref>Gregson, Brent (30.11.2004). [https://web.archive.org/web/20090904082431/http://www.worldpress.org/Africa/1986.cfm «Rwanda Syndrome on the Ivory Coast»]. World Press Review.</ref>. Акрамя грамадзянаў Францыі, у краіне жывуць нашчадкі францускіх засельнікаў, якія прыбылі ў краіну ў каляніяльны час.

=== Рэлігія ===
Насельніцтва краіны рэлігійна досыць разнастайнае. Паводле зьвестак перапісу насельніцтва 2021 году, [[мусульмане]], пераважна [[сунізм|суніты]], складалі 42,5% ад агульнай колькасьці насельніцтва, у той час як [[хрысьціянства|хрысьціянскіх]] вернікаў, зь якіх большасьць ёсьць [[Каталіцкая Царква|каталікамі]], складалі 39,8% насельніцтва. Яшчэ 12,6% насельніцтва ня былі залучаныя да якой-небудзь рэлігіі, у той час як 2,2% паведамілі, што прытрымліваюцца традыцыйных афрыканскіх рэлігіяў<ref name="gouv"/>. У Ямусукра быў пабудаваны найвялікшы касьцёл ў сьвеце, вядомы як базыліка [[Нотр-Дам-дэ-ля-Пэ]]<ref>Mark, Monica (15.05.2015). [https://web.archive.org/web/20231010003242/https://www.theguardian.com/cities/2015/may/15/yamoussoukro-notre-dame-de-la-paix-ivory-coast-worlds-largest-basilica-history-of-cities-in-50-buildings-day-37 «Yamoussoukro’s Notre-Dame de la Paix, the world’s largest basilica — a history of cities in 50 buildings, day 37»]. The Guardian.</ref>.

== Культура ==
Кожная з этнічных групаў Кот д’Івуары мае свае традыцыйныя музычныя жанры, большасьць зь якіх базуецца на моцнай вакальнай [[поліфанія|поліфаніі]]. Шырока распаўсюджаны [[токінг-драм]], асабліва сярод народу [[нзыма]], а полірытмія, яшчэ адная афрыканская асаблівасьць, сустракаецца ва ўсёй краіне, асабліва часта на паўднёвым захадзе. Кот д’Івуар мае ўласныя папулярныя музычныя жанры. Некаторыя івуарыйскія выканаўцы атрымалі міжнародны посьпех, як то [[Альфа Блёндзі]], [[Дабэ Гнаарэ]], [[Тыкен Джа Факалі]] ды іншыя.

=== Спорт ===
[[Файл:Cote d'Iviore NT 2010.jpg|значак|зьлева|Нацыянальня [[Зборная Кот д’Івуару па футболе|зборная Кот д’Івуару]] перад матчам супраць [[Зборная Польшчы па футболе|зборнай Польшчы]] ў 2010 годзе.]]
Самым папулярным відам спорту зважаецца [[футбол]]. Мужчынская [[зборная Кот д’Івуару па футболе|нацыянальная зборная па футболе]] некалькі разоў спаборнічала на [[чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянаце сьвету]], першы раз у Нямеччыне ў 2006 годзе. Каманда тройчы здабывала перамогу ў [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубку афрыканскіх нацыяў]], апошні раз у 2023 годзе, калі Кот д’Івуар ладзіў гэты чэмпіянат на сваіх стадыёнах. Сярод вядомых івуарыйскіх футбалістаў усіх часоў вылучаюцца [[Дыд’е Драгба]] і [[Яя Турэ]], якія шмат гадоў гулялі ў моцных клюбах Ангельшчыны. [[Жаночая зборная Кот д’Івуару па футболе|Жаночая зборная па футболе]] брала ўдзел у чэмпіянаце сьвету ў Канадзе ў 2015 годзе. Краіна была гаспадаром некалькіх буйных афрыканскіх спартовых пяршынстваў, то бок як [[Чэмпіянат Афрыкі па баскетболе 2013 году сярод мужчынаў|чэмпіянат Афрыкі па баскетболе 2013 году]]. Баскетбольная каманда здабывала залатыя мэдалі на [[Чэмпіянат Афрыкі па бакетболе 1985 годус сярод мужчынаў|чэмпіянаце Афрыкі 1985 году]], які праходзіў на івуарыйскіх арэнах.

Бягун на 400 мэтраў [[Габрыель Тыяко]] здабыў срэбраны мэдаль у мужчынскім бегу на 400 мэтраў на [[летнія Алімпійскія гульні 1984 году|Алімпійскіх гульнях 1984 году]]. У 2017 годзе краіна ладзіла [[Франкафонскія гульні]]. У [[лёгкая атлетыка|лёгкай атлетыцы]] сярод вядомых удзельнікаў вылучаюцца [[Мары-Жазэ Та Лю-Сьміт]] і [[Мюрыель Аўрэ]]. [[Рэгбі]] таксама карыстаецца папулярнасьцю, а нацыянальная зборная па рэгбі кваліфікавалася дзеля ўдзелу ў чэмпіянаце сьвету па рэгбі ў Паўднёва-Афрыканскай Рэспубліцы ў 1995 годзе. З Кот д’Івуару паходзіць шэраг вядомым [[тэквандо|тэквандыстаў]].

=== Кухня ===
[[Файл:Yassapoulet.JPG|значак|Папулярнай стравай у Заходняй Афрыцы ёсьць [[Яса]], якая гатуецца з курыцай або рыбай.]]
Традыцыйная кухня вельмі падобная на кухню суседніх краін Заходняй Афрыкі ў тым, што палягае на збожжавых і клубневых культурах. [[Маніёк]] і [[плянтан]] зважаюцца выжнымі складнікамі івуарыйскай кухні. Гатунак кукурузнай пасты, вядомай як аіцю, выкарыстоўваецца дзеля падрыхтоўкі кукурузных шарыкаў. Таксама ў многіх стравах выкарыстоўваецца [[арахіс]]. Папулярным гарнірам ёсьць [[ачэке]], які гатуецца зь цёртага маніёку і [[кускус]]а на агародніннай аснове. Распаўсюджанай вулічнай ежай ёсьць алёка, то бок смажаны ў пальмавым алеі плянтан, затоўчаны тушанай [[Цыбуля (расьліна)|цыбуляй]] і перцам-чылі. Алёку ядуць разам з рыбай, прыгатаванай на грылі, або варанымі яйкамі. Звычайна ў ежу яшчэ ўжываецца курыца. Сярод морапрадуктаў ядуць [[тунец]], [[сардзіна|сардзіны]] і [[крэветка|крэветкі]]. Звычайнай стравай ёсьць [[арахісавае рагу]].

Тушаныя на павольным агні рагу з рознымі складнікамі ёсьць яшчэ адным распаўсюджаным прадуктам харчаваньня. [[Кеджэну]] — страва, якая складаецца з курыцы і гародніны, прыгатаваных на павольным агні ў закрытым рондалі зь невялікай колькасьцю вадкасьці альбо навогул безь яе. У выніку гародніна робіць курыцу мяккай. Звычайна кеджэну вараць у ганчарным збанку, які мае назоў канары, на павольным агні альбо запякаюць у духоўцы. У Кот д’Івуары маецца асаблівы від невялікіх рэстаранаў пад адкрытым небам пад назвай макі, які ёсьць унікальным для рэгіёну. У іх падаюць курыныя і рыбныя стравы, а таксама ачэке і кеджэну.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
|аўтар         = Warner, Rachel
|частка        = 
|загаловак     = Historical Setting
|арыгінал      = 
|спасылка      = https://www.loc.gov/item/90005878/
|выданьне      = Cote d’Ivoire: a country study
|месца         = Washington, D.C.
|выдавецтва    = Library of Congress
|год           = 1988
|том           = 
|старонкі      = 
|старонак      = 
|isbn          = 
|ref           = Warner
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.gouv.ci/ Афіцыйны сайт]{{ref-fr}}
* {{Curlie|Regional/Africa/C%C3%B4te_d'Ivoire}}

{{Краіны Афрыкі}}