Прагляд крыніцы для Камітэт дзяржаўнай бясьпекі СССР

{{Картка зь ВікіЗьвестак}}
'''Камітэ́т дзяржа́ўнай бя́сьпекі СССР''' (КГБ СССР<ref>{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)|к}}</ref>; {{мова-ru|Комитет государственной безопасности СССР|скарочана}}) — адна з назваў дзяржаўнага органа, які выконваў задачы абароны рэжыму [[СССР]] ад унутраных і вонкавых ворагаў.

Быў адной з самых магутных дзяржаўных структур у СССР. Паводле Статуту кіраўніцтва камітэтам ажыцьцяўлялася Палітычным бюро Цэнтральнага камітэту [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|Камуністычнай партыі Савецкага Саюзу]] (вышэйшым органам партыі) без нагляду з боку савецкага ўраду насуперак Канстытуцыі [[СССР]]<ref>{{Спасылка | аўтар =[[Зянон Пазьняк]]| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі =19 студзеня 2013| url =http://www.bielarus.net/archives/2013/01/19/2935| копія = | загаловак =Кагэбэ| фармат = | назва праекту = | выдавец =[[Беларуская Салідарнасьць]]| дата = 25 студзеня 2013 | мова = | камэнтар = }}</ref>.

[[Файл:KGB Symbol.png|міні|160пкс|Сымбаль КГБ СССР]]
[[Файл:KGB_Belarus_crest.svg|міні|120пкс|Сымбаль КГБ [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]]]]
У звычайным жыцьці людзі звалі проста «Камітэт». З аднаго боку, КГБ асацыявалася зь імёнамі выведнікаў, а зь іншага — з начнымі ператрусамі, павальнымі арыштамі і лягерамі для палітвязьняў. Так, адзін з найболей прыкметных лідэраў [[Праваабарончы рух у СССР|праваабарончага руху ў СССР]] акадэмік [[Андрэй Сахараў]], які неаднаразова заяўляў аб дачыненьні гэтага ведамства да палітычных забойстваў і бандыцкіх нападаў на іншадумцаў і ў пачатку 1980-х правёў некалькі гадоў у ссылцы пад пільным наглядам КГБ, меў досыць высокае меркаваньне пра шарагоўцаў Камітэта. Па меркаваньні Сахарава, КГБ быў найменш карумпаванай установай сярод саюзных ведамстваў у [[Эпоха застою|пэрыяд брэжнеўскага застою]].

== Гісторыя ==
Назоў арганізацыі неаднаразова зьмяняўся.

20 сьнежня 1917 пастановай [[Саўнаркам]]у для барацьбы з контррэвалюцыяй і сабатажам у Савецкай Расеі была ўтвораная [[ВЧК|Ўсерасейская надзвычайная камісія]] (ВЧК). Першы старшыня: [[Фэлікс Дзяржынскі]]. Агульнапрыняты назоў супрацоўнікаў ВЧК — ''чэкісты''.

6 лютага 1922 [[ВЦВК]]<!--што гэта такое?--> прыняў пастанову аб скасаваньні ВЧК і ўтварэньні Дзяржаўнага палітычнага кіраваньня ([[ДПК]]) пры [[НКУС]] [[РСФСР]].

2 лістапада 1923 прэзыдыюм [[ЦВК]] [[СССР]] стварыў Аб’яднанае дзяржаўнае палітычнае кіраваньне (АДПК) пры [[Саўнаркам|СНК]] СССР.

10 ліпеня 1934 ў адпаведнасьці з пастановай ЦВК СССР органы дзяржаўнай бясьпекі ўвайшлі ў Народны камісарыят унутраных справаў ([[Народны камісарыят унутраных справаў|НКУС]]) СССР.

3 лютага 1941 НКУС СССР быў падзелены на два самастойныя органы: НКУС СССР і Наркамат дзяржаўнай бясьпекі ([[НКДБ]]) СССР. У ліпені 1941 году НКДБ СССР і НКУС СССР ізноў былі аб’яднаныя ў адзіны наркамат — НКУС СССР. У красавіку 1943 быў зноў утвораны Наркамат дзяржаўнай бясьпекі СССР.

15 сакавіка 1946 НКДБ быў пераўтвораны ў [[МДБ|Міністэрства дзяржаўнай бясьпекі]] (МДБ).

7 сакавіка 1953 было прынятае рашэньне пра аб’яднаньне Міністэрства ўнутраных справаў і Міністэрства дзяржаўнай бясьпекі ў адзінае [[Міністэрства ўнутраных справаў|МУС]] СССР.

13 сакавіка 1954 створаны Камітэт дзяржаўнай бясьпекі пры Радзе Міністраў СССР (з 1978 — КГБ СССР).

Паводле савецкага перабежніка [[Станіслаў Леўчанка|Станіслава Леўчанкі]] (нар. 28 ліпеня 1941), на 1979 год Камітэт дзяржаўнай бясьпекі СССР налічваў 250 000 штатных супрацоўнікаў. Яшчэ звыш 750 000 таемных даносчыкаў супрацоўнічалі з КГБ унутры Савецкага Саюзу<ref>{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Леўчанка]].|частка=|загаловак=Супраць цячэньня. 10 гадоў у КДБ|арыгінал=Против течения. 10 лет в КГБ|спасылка=https://coollib.net/b/565214-stanislav-levchenko-protiv-techeniya-desyat-let-v-kgb/read|адказны=|выданьне=|месца=[[Нью-Ёрк]]|выдавецтва=Лібэрці|год=1988|старонкі=|старонак=264|сэрыя=|isbn=|наклад=}}</ref>.

6 траўня 1991 старшыня Вярхоўнага Савету [[РСФСР]] [[Барыс Ельцын]] і старшыня КГБ СССР [[Уладзімер Гаплікаў]] падпісалі пратакол аб стварэньні ў адпаведнасьці з рашэньнем Зьезду народных дэпутатаў РСФСР Камітэту дзяржаўнай бясьпекі РСФСР (КГБ РСФСР), які мае статут саюзна-рэспубліканскага дзяржаўнага камітэта.

26 лістапада 1991 прэзыдэнт РСФСР Б. М. Ельцын падпісаў Указ аб пераўтварэньні КГБ РСФСР у Агенцтва Фэдэральнай бясьпекі РСФСР (АФБ РСФСР).

28 лістапада 1991 прэзыдэнт СССР [[Міхаіл Гарбачоў]] падпісаў Указ «Аб усталяваньні Часовага становішча аб Міжрэспубліканскай службе бясьпекі (МСБ)».

3 сьнежня 1991 прэзыдэнт СССР Міхаіл Гарбачоў падпісаў Закон «Аб рэарганізацыі органаў дзяржаўнай бясьпекі». На падставе Закону КГБ СССР быў скасаваны, і на пераходны пэрыяд на яго аснове створаныя Міжрэспубліканская служба бясьпекі (МСБ) і [[Цэнтральная служба выведкі СССР]].

19 сьнежня 1991 прэзыдэнт РСФСР Барыс Ельцын падпісаў Указ «Аб стварэньні Міністэрства бясьпекі і ўнутраных справаў РСФСР» (МБВД). Пры гэтым была фактычна скасаваная МСБ.

14 студзеня 1992 Канстытуцыйны Суд [[Расея|РФ]] прызнаў неадпаведным Канстытуцыі РСФСР і адмяніў Указ Прэзыдэнта РСФСР «Аб утварэньні Міністэрства бясьпекі і ўнутраных справаў РСФСР».

Аб далейшай гісторыі спэцслужбаў-пераемнікаў КГБ глядзіце артыкул [[Фэдэральная служба бясьпекі]].

=== Старшыні ===
# [[Іван Сяроў]] (13 сакавіка 1954 — 8 сьнежня 1958), генэрал-палкоўнік, з 8 жніўня 1955 году — генэрал войска;
# [[Аляксандар Шалепін]] (25 сьнежня 1958 — 13 лістапада 1961);
# [[Уладзімер Сямічасны]] (13 лістапада 1961 — 18 траўня 1967), з 9 сьнежня 1963 году — генэрал-палкоўнік;
# [[Юрый Андропаў]] (18 траўня 1967 — 26 траўня 1982), з 17 сьнежня 1973 году — генэрал-палкоўнік, з 10 верасьня 1976 году — генэрал войска;
# [[Віталій Федарчук]] (26 траўня — 17 сьнежня 1982), генэрал-палкоўнік;
# [[Віктар Чэбрыкаў]] (17 сьнежня 1982 — 1 кастрычніка 1988), генэрал-палкоўнік, з 4 лістапада 1983 году — генэрал войска;
# [[Уладзімер Гаплікаў]] (1 кастрычніка 1988 — 21 жніўня 1991), генэрал войска;
# [[Вадзім Бакацін]] (23 жніўня — 22 кастрычніка 1991), генэрал-лейтэнант.

== Глядзіце таксама ==
* [[Кіраўнікі савецкіх органаў дзяржбясьпекі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Кніга|аўтар = Складальнікі А.І.Какурын, Н.У.Пятроў|частка = |загаловак = Лубянка: Органы ВЧК-ОГПУ-НКВД-НКГБ-МГБ-МУС-КГБ, 1917—1991: Даведнік|арыгінал = Лубянка: Органы ВЧК-ОГПУ-НКВД-НКГБ-МГБ-МВД-КГБ, 1917—1991: Справ.|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Масква|выдавецтва = Міжнародны фонд «Дэмакратыя»|год = 2003|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 5856461096}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.agentura.ru/ Agentura.Ru: Спэцслужбы пад кантролем]
* [https://web.archive.org/web/20160409142544/http://www.memo.ru/history/NKVD/ZNAKI/index.htm Пятроў Н., Скоркін К. Ведамасныя ўзнагароды ў ВЧК-КГБ]
* Какурын А., Пятроў Н. Структура Цэнтральнага апарата КГБ пры ГЛ СССР: [https://web.archive.org/web/20131213224238/http://www.memo.ru/history/NKVD/STRU/54-60.htm 1954—1960], [https://web.archive.org/web/20160409142544/http://www.memo.ru/history/NKVD/STRU/61-67.htm 1961—1967]
* [https://web.archive.org/web/20061004083010/http://kgb.by/ Сайт КГБ РБ]
* [http://www.fsb.ru/ Сайт ФСБ РФ]

{{Халодная вайна}}

[[Катэгорыя:Камітэт дзяржаўнай бясьпекі СССР| ]]