Прагляд крыніцы для Зыгмунт Сьвянціцкі

{{Навуковец}}
{{цёзкі|Сьвянціцкі}}
'''Зы́гмунт (Сігізму́нд) Ка́рлавіч Сьвянці́цкі''' ({{мова-pl|Zygmunt Śwіęcіckі}}; [[20 кастрычніка]] [[1836]], [[Красьцінава]], цяпер [[Берасьцейская вобласьць]] — [[21 траўня]] [[1910]], [[Менск]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[лекар]], адзін з заснавальнікаў унутрыполасьцевай [[Хірургія|хірургіі]] ў Беларусі<ref name=”КДН”/>. [[Доктар навук|Доктар мэдыцыны]] (1864). Малодшы брат мэдыка [[Мечыслаў Карлавіч Сьвянціцкі|Мечыслава Сьвянціцкага]].

== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў сям’і небагатага шляхціца<ref name=”ССК”>[http://slonіmsmc.grodno.by/museum/Hіstorі%20med/Belarus/Ludі/Svenpіckі.htm Свенцыцкій Сігізмунд Карловіч]{{Недаступная спасылка}} {{ref-ru}}</ref>. Сярэднюю адукацыю атрымаў у Пінскай дваранскай вучыльне й [[Менская мужчынская гімназыя|Менскай гімназыі]], якую скончыў са срэбным мэдалём<ref name=”ССК”/>. Яшчэ не дасягнуўшы 16 гадоў паступіў на мэдычны факультэт [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя М. В. Ламаносава|Маскоўскага ўнівэрсытэта]], але праз актыўны удзел у студэнцкім руху прыцягнуў да сябе ўвагу царскага ахоўнага адзьдзяленьня й быў вымушаны кінуць вучобу, пайсьці на вайсковую службу й вярнуцца на радзіму<ref name=”КДН”>[http://kb.brl.by/іndex.php/herіtage/іtem/1154-20-kastrychnіka-2016-goda-180-gadou-z-dnya-naradzhennya-sіgіzmunda-karlavіcha-svyantsіtskaga-1836-1910-uracha-yakі-unjos-znachny-uklad-u-stanaulenne-belaruskaj-medytsyny-gramadskaga-dzeyacha/1154-20-kastrychnіka-2016-goda-180-gadou-z-dnya-naradzhennya-sіgіzmunda-karlavіcha-svyantsіtskaga-1836-1910-uracha-yakі-unjos-znachny-uklad-u-stanaulenne-belaruskaj-medytsyny-gramadskaga-dzeyacha 20 кастрычніка 2016 году — 180 гадоў з дня нараджэння Сігізмунда Карлавіча Свянціцкага (1836—1910), лекара, які ўнёс значны ўклад у станаўленне беларускай медыцыны, грамадскага дзеяча]</ref><ref name=”ССК”/>.

Паводле парады [[Мечыслаў Сьвянціцкі|старэйшага брата]] працягнуў вучыцца ў [[Імпэратарская мэдыка-хірургічная акадэмія|Пецярбурскай мэдыка-хірургічнай акадэміі]], якую скончыў у 1861 годзе з залатым мэдалём. Імя Сьвянціцкага як найлепшага выпускніка было занесена на мармуровую дошку канфэрэнц-зялы акадэміі, а сам ён быў пакінуты для падрыхтоўкі да навуковай і пэдагагічнай дзейнасьці. Праз тры гады Зыгмунт Сьвянціцкі абараніў доктарскую дысэртацыю, але пэрспэктывы будучай навуковай кар’еры ўскладніліся сацыяльным напружаньнем пасьля [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863—1864 гадоў]], праз што назаўсёды пакінуў сьцены Акадэміі<ref name=”ССК”/>.

З 1870 году прызначаны старшым лекарам вайсковага шпіталя ў [[Менск]]у<ref name=”КДН”/><ref name=”ССК”/>.

11 сьнежня 1879 году ў Менску паводле ініцыятывы доктара мэдыцыны Зыгмунта Карлавіча Сьвянціцкага Менскае таварыства лекараў на свае сродкі адкрыла бясплатную «лякарню для прыходных бедных хворых» — першую менскую «паліклініку»<ref name=”ССК”/>. Узначальваў лякарню Зыгмунт Сьвянціцкі, а яго памочнікам быў [[Іван Стржалка]]. Прыём вялі каля пятнаццаці лекараў і дзесяці фэльчараў<ref name=”ССК”/>. Гэта ўстанова была закрыта праз недахоп фінансаваньня ў 1881 годзе<ref>[http://vunіvere.ru/work5237/page24 Медицина в эпоху позднего феодализма (конец XVIII в. — первая половина XIX в.]{{Недаступная спасылка|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}}</ref>.

Пахаваны на [[Кальварыйскія могілкі|Кальварыйскіх могілках]] у Менску<ref name=”ССК”/>.

== Прыватнае жыцьцё ==
[[Файл:Мінск. Кальварыйскія могілкі. 2020 (246).jpg|міні|Магіла Зыгмунта Сьвянціцкага й Марыі Сьвянціцкай зь Міцкевічаў на [[Кальварыйскія могілкі|Кальварыйскіх могілках]] у Менску]]
У 1860 годзе пазнаёміўся зь дзевятнаццацігадовай [[Эліза Ажэшка|Элізай Ажэшка]], у часе студэнцкіх канікул. Эліза была ўжо замужняй жанчынай, але шлюб быў нешчасьлівым. Зыгмунт, які ведаў сем моваў, і Эліза, якая ведала чатыры, адчулі сымпатыю адзін да аднаго, але ў хуткім часе сяброўства перарвалася доўгай навуковай камандаваньнем Зыгмунта Сьвянціцкага ў [[Бэрлін]] і [[Вена|Вену]]. У часе разлукі Эліза Ажэшка прыняла актыўны ўдзел у [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньні 1863 года]], у выніку чаго яе муж, хоць і не прымаў у паўстаньні актыўнага ўдзелу, быў арыштаваны й сасланы ў [[Пермская губерня|Пермскую губерню]], а яго маёнтак канфіскаваны<ref name=”ССК”/>.

Сама Эліза пераехала ў раскіданы бацькоўскі маёнтак [[Мількаўшчына (Гарадзенская вобласьць)|Мількаўшчына]] на [[Гарадзенская губэрня|Гарадзеншчыне]]. У гэты цяжкі пэрыяд жыцьця Зыгмунт адшукаў яе. Адзінай перашкодай для іх шлюбу заставалася замужжа Элізы. Яна пачала шлюбаразводны працэс, які запатрабаваў ўмяшаньня [[Кансысторыя|кансысторыі]] і зацягнуўся на некалькі гадоў. Муж Элізы ў гэты час вярнуўся з ссылкі й жыў у [[Варшава|Варшаве]], зарабляючы лекцыямі музыкі. У гэты час штосьці здарылася паміж закаханымі, і шлюб не адбыўся<ref name=”ССК”/>.

Эліза Ажэшка ніколі не апавядала й не пісала пра адносіны са Сьвянціцкім, але існуе меркаваньне, што ён зьяўляецца прататыпам галоўнага героя ў яе рамане «[[:s:pl:Ostatnіa mіłość|Апошняе каханьне]]». Эліза Ажэшка й Зыгмунт Сьвянціцкі памерлі ў адзін год і адзін месяц з розьніцай у тры дні. 22 мая 1910 году віленская ґазэта «[[Kurіer Lіtewskі (1905)|Kurіer Lіtewskі]]» зьмясьціла на сваёй першай старонцы два нэкралёгі. Адзін зь іх паведамляў аб сьмерці Элізы Ажэшка, якая наступіла 18 мая 1910 году, другі — пра сьмерць Зыгмунта Сьвянціцкага, якая наступіла 21 мая таго ж года<ref name=”ССК”/>.

Жонкай Сьвянціцкага стала пляменьніца [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] Марыя Міцкевіч<ref name=”ССК”/>.
[[Файл:Miensk Marksa 01.jpg|міні|[[Дом Сьвянціцкага]] ў Менску]]
На вуліцы [[Вуліца Леніна (Менск)|Леніна]] ў Менску захаваўся [[Дом Сьвянціцкага|дом № 13]], які належаў Зыгмунду Сьвянціцкаму (узьведзены ў пачатку ХХ ст. архітэктарам [[Генрык Гай|Генрыкам Гаем]] у стылі [[мадэрн]]), цяпер гэта гісторыка-культурная каштоўнасьць рэгіянальнага значэньня<ref name=”КДН”/>.

== Навуковая дзейнасьць ==

Аўтар навуковых прац па пытаньнях хірургіі. Дысэртацыя — «Анатамічныя вышукі пра цягліцу, што сьціскае мочаспускальны канал у мужчын» (1864). У 1874 годзе упершыню правёў апэрацыю на плечавым суставе з прыдуманым ім «ушчамлявальным прыборам».

Акрамя [[Хірургія|хірургіі]], ён займаўся пытаньнямі [[Эпідэміялёгія|эпідэміялёгіі]], [[Тэрапія|тэрапіі]], [[Дэрматалёгія|дэрматалёгіі]], [[Курорталёгія|курорталёгіі]], арганізацыі аховы здароўя, жыва адгукаўся на розныя вострыя сацыяльныя й мэдычныя праблемы<ref name=”КДН”/>. У першы год свайго знаходжаньня ў Менску прааналізаваў распаўсюджваньне [[Халера|халеры]] ў горадзе, зразумеў, што немалаважную ролю ў гэтым адыгрываюць рэкі [[Сьвіслач (прыток Бярэзіны)|Сьвіслач]] і [[Няміга (рака)|Няміга]]. Ён таксама заўважыў неўспрымальнасьць некаторых асобаў да захворваньня, засяродзіў увагу на зьяве [[імунітэт]]у, папярэдзіўшы тым самым зьяўленьне [[Імуналёгія|імуналёгіі]]<ref name=”КДН”/>.

23 лютага 1884 году Зыгмунт Сьвянціцкі далажыў Таварыству менскіх лекараў аб пасьпяхова праведзенай (у сьнежні 1883) разам з [[Іван Стржалка|Іванам Стржалкам]] апэрацыі ліквідацыі пузырна-похвавага [[сьвіршч]]а, які зьявіўся пасьля працяглых і цяжкіх трэціх родаў<ref name=”ІКС”>[http://slonіmsmc.grodno.by/museum/Hіstorі%20med/Belarus/Ludі/Strjalko.htm І. К. Стржалко]{{Недаступная спасылка}} {{ref-ru}}</ref>.

== Грамадзкая дзейнасьць ==

Сябра [[Таварыства менскіх лекараў]] (у 1873—1879 і ў 1883—1885 гадах яго прэзыдэнт). У Менску ў 1884 годзе паводле яго ініцыятывы арганізавана санітарная камісыя змаганьня з [[халера]]й<ref name=”КДН”/><ref>{{артыкул|аўтар=Молчанов А. П.|загаловак=К истории научных медицинских обществ в Белоруссии|спасылка=|выдавецтва=Научные медицинские сообщества БССР|месца=Мн.|выдавецтва=Минский госмединститут|год=1981|том=|старонкі=|старонак=171|isbn=}}</ref><ref>{{кніга|аўтар=Крючок Г. Р.|загаловак=Очерки истории медицины Белоруссии|спасылка=|месца=Мн.|выдавецтва=Беларусь|год=1976|старонкі=|старонак=264|isbn=}}</ref>.

== Глядзіце таксама ==
* [[Дом Сьвянціцкага]]

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|14|Свянціцкі Сігізмунд Карлавіч||270}}
* ''Кульпанович О. А.'' История медицины Беларуси в биографиях ее врачей XVII-1 пол. XX вв.: 2000 биографий врачей. Минск: Медисонт, 2011. — 462 с. — ISBN 978-985-6982-30-2 {{ref-ru}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бібліяінфармацыя}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Зыгмунт, Сьвянціцкі}}
[[Катэгорыя:Беларускія мэдыкі]]