Прагляд крыніцы для Данія

{{Краіна
|Назва                 = Данія
|НазваЎРоднымСклоне    = Даніі
|НазваНаДзяржаўнайМове = Kongeriget Danmark
|Сьцяг              = Flag of Denmark.svg
|Герб               = National Coat of arms of Denmark.svg
|НацыянальныДэвіз   = (няма)<sup>1</sup>
|Месцазнаходжаньне  = EU-Denmark.svg
|АфіцыйнаяМова      = [[Дацкая мова|Дацкая]]
|Сталіца            = [[Капэнгаген]]
|НайбуйнейшыГорад   = Капэнгаген
|ТыпУраду           = [[Канстытуцыйная манархія]]
|ПасадыКіраўнікоў   = [[Каралева]]<br />[[Прэм’ер-міністар]]
|ІмёныКіраўнікоў    = [[Фрэдэрык Х]]<br />Мэтэ Фрэдэрыксэн
|Плошча             = 43 094
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 131-е
|АдсотакВады        = 1,6
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2014
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 113-е
|Насельніцтва = 5 627 235<ref>[http://www.dst.dk/da/Statistik/emner/befolkning-og-befolkningsfremskrivning/folketal.aspx Афіцыйная ацэнка Danmarks Statistik]</ref>
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 126
|ГодАцэнкіСУП = 2005
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 43
|СУП = $188 мільярдаў
|СУПНаДушуНасельніцтва = $34 718 (6-е месца)
|Валюта             = [[Дацкая крона]]
|КодВалюты          = DKK
|ЧасавыПас          = [[Цэнтральнаэўрапейскі час|CET]]
|ЧасРозьніцаUTC     = +1
|ЧасавыПасУлетку    = [[Цэнтральнаэўрапейскі летні час|CEST]]
|ЧасРозьніцаUTCУлетку = +2
|НезалежнасьцьПадзеі = прыняцьце Канстытуцыі
|НезалежнасьцьДаты  = <br /> 5 чэрвеня 1849
|ДзяржаўныГімн      = Der er et yndigt land
|АўтамабільныЗнак   = DK
|ДамэнВерхнягаЎзроўню = dk
|ТэлефонныКод       = 45
|Дадаткі            = <sup>1</sup> Дэвіз каралевы: ''Guds hjælp, Folkets kærlighed, Danmarks styrke'' ({{мова-be|Божая помач, народная любоў, дацкая моц}}).
|Лацінка=Danija}}
'''Карале́ўства Да́нія''' ({{мова-da|Kongeriget Danmark}}) — краіна ў паўночнай [[Эўропа|Эўропе]] на ўзьбярэжжах [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] і [[Паўночнае мора|Паўночнага мораў]]. Геаграфічна Данія ўключае ў сябе паўвостраў [[Ютляндыя]], па якой мяжуе зь [[Нямеччына]]й, і 405 астравоў, зь якіх 79 населеныя, а на найбольшым зь іх — [[Зэляндыя (востраў)|Зэляндыі]] (''Sjælland'') — месьціцца сталіца Даніі [[Капэнгаген]]. Даніі належаць таксама [[Фарэрскія астравы]] ў Паўночнай [[Атлянтычны акіян|Атлянтыцы]] і найвялікшы ў сьвеце востраў [[Грэнляндыя]]. Дзяржаўны лад — [[канстытуцыйная манархія]].

== Гісторыя ==
=== Раньняя гісторыя ===
Як сьведчаць [[археалёгія|археалягічныя]] знаходкі, людзі стала засялілі [[Скандынавія|Скандынавію]] не пазьней як 12 800 гадоў таму, па адыходзе апошняга [[ледавік]]а; [[земляробства]] зьявілася тут каля 3 тыс. гадоў да н. э. Прыкладна дзьвюмастамі гадамі н. э. датаваныя першыя знойдзеныя [[руны|рунічныя надпісы]]. Целы сваіх памерлых насельнікі тагачаснай Даніі, як і многія іншыя паганцы-[[індаэўрапейцы]], спальвалі і хавалі ў [[курган]]ах — да [[11 стагодзьдзе|ХІ]] стагодзьдзя н. э., да хрысьціянізацыі Даніі каля 980 году каралём [[Гаральд Сінязубы|Гаральдам Сінязубым]]. Цягам [[20 стагодзьдзе|ХХ]] стагодзьдзя ў [[балота]]х Даніі (як і [[Англія|Англіі]]) неаднаразова знаходзілі «балотныя целы» — выдатна захаваныя з дахрысьціянскіх часоў у [[кіслата|кіслым]] асяродзьдзі трупы людзей, забітых і кінутых (часам зь вяроўкай на шыі) у балота.
[[Файл:Runenstein Blauzahn 2.jpg|міні|зьлева|Гарольдаў камень з [[руны|рунічнымі надпісамі]]]]

=== Эпоха вікінгаў ===
Шырока разрэклямаваным пэрыядам дацкай (роўна як і [[Швэцыя|швэдзкай]]) гісторыі зьяўляецца «эпоха вікінгаў» (793—1066), падчас якой піраты са Скандынавіі рабавалі землі па ўзьбярэжжах кантынэнтальнае [[Эўропа|Эўропы]], служылі наймітамі [[Бізантыя|Бізантыйскіх]] імпэратараў, калянізавалі [[Ісьляндыя|Ісьляндыю]], [[Фарэрскія астравы]], [[Грэнляндыя|Грэнляндыю]] й усходняе ўзьбярэжжа [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыкі]], а дацкія каралі некаторы час кіравалі [[Англія]]й. Канец гэтае эпохі звычайна датуецца годам нарманскай заваёвы Ангельшчыны; аб’ектыўнымі прычынамі заняпаду сталі вайсковае й сацыяльнае разьвіцьцё [[фэадалізм|фэадальнага грамадзтва]] ў Эўропе, а таксама няўхільнае пагаршэньне [[клімат]]у ў Паўночнае Атлянтыцы, асабліва ад [[13 стагодзьдзе|ХІІІ]] стагодзьдзя — наступ [[Малы ледавіковы пэрыяд|Малога ледавіковага пэрыяду]].

=== Сярэднявечча ===
У час [[Сярэднявечча]] пэрыяды грамадзянскіх войнаў чаргаваліся з пэрыядамі цэнтралізацыі ўлады, падвышэньня падаткаў і дзяржаўнага будаўніцтва; вяліся войны — пераважна зь нямецкімі княствамі на поўдні й суседняй Швэцыяй. Вальдэмар Вялікі (1131—1182), чарговы «моцны» кароль, пабудаваў замак у вёсцы ''Havn'', адкуль і пачаўся цяперашні [[Капэнгаген]] — ''København'' — і зьдзейсьніў некалькі «крыжовых паходаў» дзеля падпарадкаваньня зямель сучаснай [[Эстонія|Эстоніі]] (распаўсюджаная легенда аб паходжаньні дацкага сьцяга, [[сьцяг Даніі|Данеброгу]], сьцьвярджае, што ён нібыта ўпаў зь нябёсаў у 1219 годзе ў пераломны момант адной з сутычак у Эстоніі). З 1397 па 1521 гады Данія, [[Нарвэгія]] і [[Швэцыя]] (а таксама сёньняшняя [[Фінляндыя]], [[Ісьляндыя]], [[Фарэрскія астравы]] й [[Грэнляндыя]]) былі аб’яднаныя [[унія]]й (вядомай як ''[[Кальмарская унія]]'') і фактычна знаходзіліся пад уладай дацкіх манархаў.

=== Новы час ===
[[Файл:Denmark crown.jpg|міні|Карона Імпэрыі. [[Замак Разэнборг]]]]
[[Рэфармацыя]] пачалася ў Даніі ў 1536 годзе, і хутка [[Лютэранская царква]] стала афіцыйнай дзяржаўнай царквой Даніі; па канфіскацыі зямель, што належалі [[Рымска-каталіцкая царква|Рымска-каталіцкай царкве]], даходы караля ўзрасьлі ўтрая. Як апірышча [[пратэстанцтва|пратэстанцтву]], Данія была ўцягнутая ў [[Трыццацігадовая вайна|Трыццацігадовую вайну]] і ў выніку паразы (1658) згубіла, у прыватнасьці, свае найбагацейшыя правінцыі на поўдні сучаснай [[Швэцыя|Швэцыі]], у Сканіі — гістарычна дацкія землі. Першай дацкай «далёкай» [[каляніялізм|калёніяй]] было невялічкае паселішча й форт Транкебар на паўднёвым узьбярэжжы [[Індыя|Індыі]] (ад 1620 году; у 1845 годзе прададзены [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]). Данія пабудавала таксама чатыры замкі на заходнім узьбярэжжы [[Афрыка|Афрыкі]] (у адным з тых замкаў, захаваным да сёньня, месьціцца рэзыдэнцыя прэзыдэнта [[Гана|Ганы]]) і калянізавала некалькі астравоў у [[Карыбскае мора|Карыбскім моры]]. [[Прыгоннае права]] ў Даніі праіснавала з 1733 па 1788 гады й было скасаванае на просьбы шырокіх буржуазных мас. Падчас [[Напалеонаўскія войны|Напалеонаўскіх войнаў]] Данія ўзяла бок [[Францыя|Францыі]] й у выніку ў 1814 годзе страціла [[Нарвэгія|Нарвэгію]].

=== Найноўшы час ===
У неспакойны для Эўропы рэвалюцыйны час кароль Фрэдэрык VII (а дацкіх каралёў ад пачатку ХVІ стагодзьдзя называюць па чарзе толькі Хрысьціянамі й Фрэдэрыкамі) падпісаў 5 чэрвеня 1849 году [[Канстытуцыя|Канстытуцыю]] й ператварыў Данію зь [[абсалютысцкая манархія|абсалютысцкай]] у [[канстытуцыйная манархія|канстытуцыйную манархію]]. Апошняя тэрытарыяльная страта — зямля [[Шлезьвіг-Гальштайн]] у выніку вайны з Прусіяй — адбылася ў 1864 годзе. Падчас [[Першая сусьветная вайна|першай сусьветнай вайны]] Данія трымалася нэўтралітэту й цалкам захавала свае людзкія й матэрыяльныя рэсурсы; больш за тое, ёй прапанавана было вярнуць Шлезьвіг-Гальштайн, але кіраўніцтва краіны ініцыявала рэфэрэндум сярод жыхароў аспрэчанай правінцыі, паводле вынікаў якога ў 1920 годзе ад [[Нямеччына|Нямеччыны]] да Даніі адышоў толькі паўночны Шлезьвіг. У 1940 годзе амаль без супраціву здалася Нямеччыне й карысталася, прынамсі да 1943 году, значнай самастойнасьцю ва ўнутранай палітыцы. Вызваленая амэрыканскімі войскамі 5 траўня 1945 году; пасьля вайны адмовілася ад палітыкі нэўтралітэту й уступіла ў [[НАТО]]. Зьяўляецца, поруч зь [[Беларусь]]сю, краінай-заснавальніцай [[ААН]], уваходзіць у [[Эўразьвяз]] (хоць і адмовілася на рэфэрэндуме ў 2000 годзе ад уводу [[эўра]]), ратыфікавала [[Шэнгенскія пагадненьні]].

== Краіна ==
=== Геаграфія ===
Прыблізныя каардынаты Даніі 56°00 N, 10°00 E. Агульная плошча (без уліку [[Фарэрскія астравы|Фарэрскіх астравоў]] і [[Грэнляндыя|Грэнляндыі]]) 43 094 км²; азёры займаюць прыблізна 700 км². Найвышэйшы пункт 171 м (ненаселенае месца ''Møllehøj''), найніжэйшы — 7 м ніжэй за ўзровень мора (''Lammefjord''). Па сушы мяжуе зь [[Нямеччына]]й, даўжыня мяжы 68 км; даўжыня берагавой лініі — 7314 км. [[Клімат]] марскі ўмераны (''Cfb'', паводле клясыфікацыі Кёпэна), пад уплывам цёплае плыні [[Гальфстрым]]у. У структуры землекарыстаньня ральля займае 54%, лясы 13% (зь іх 72% знаходзяцца ў прыватнае ўласнасьці). Да 1 студзеня 2007 году адміністрацыйна падзялался на 13 абласьцей (''amter'', адз. лік.: ''amt'') і 271 раёнаў (''kommuner'', адз.л ік: ''kommune''); па рэформе іх колькасьць была скарочаная да пяцёх і 98-мі. Найбуйнейшыя гарады — сталіца [[Капэнгаген]] (насельніцтва 501 664 чалавекі на 1 студзеня 2004<ref name="dst.dk">http://www.dst.dk/HomeUK/Statistics/ofs/Publications/Yearbook/2005.aspx</ref>), а таксама [[Оргус]] (''Århus'', 228 547 чалавек), [[Ольбарг]] (''Aalborg'', 121 549 чалавек) і [[Одэнсэ]] (''Odense'', 145 554 чалавекі).
[[Файл:Mary, Crownprincess of Danmark in Vágur, Faroe Islands.jpg|міні|зьлева|Прынц Кароны Фрэдэрык з прынцэсай Мэры на [[Фарэрскія астравы|Фарэрах]]. Чэрвень 2005]]

=== Палітыка ===
Данія — парлямэнцкая [[прадстаўнічая дэмакратыя|прадстаўнічая дэмакратычная]] [[канстытуцыйная манархія]] з 1849 году, найстарэйшая манархія ў Эўропе з амаль неразрыўнай лініяй спадкаемства: першыя каралі Даніі, вядомыя з [[10 стагодзьдзе|Х]] стагодзьдзя — продкі цяперашняй каралевы [[Маргрэт II]] (''Margrethe Alexandrine Þórhildur Ingrid''). Заканадаўчую ўладу мае аднапалатны (дзьвюхпалатны да рэфэрэндуму 1953 году) прадстаўнічы орган — ''Folketing'', у якім 179 дэпутацкіх месцаў. Каралева прызначае прэм’ер-міністра (звычайна старшыню партыі, якая набрала на выбарах больш за ўсіх галасоў) і кабінэт міністраў; парлямэнт можа выказаць недавер і распусьціць кабінэт. Парлямэнцкія [[выбары]] адбываюцца раз на чатыры гады па прапарцыйнай сыстэме зь нізкім парогам у 2%, што спрыяе шматпартыйнасьці: так, па выніках выбараў 2005 году, у парлямэнце былі прадстаўленыя 7 партыяў. Ад 2001 да 2009 году парлямэнцкую большасьць складала лібэральна-кансэрватыўная кааліцыя на чале з прэм’ер-міністрам [[Андэрс Фог Расмусэн|Андэрсам Фогам Расмусэнам]], старшынём «Левай партыі» (''Venstre''<ref>http://venstre.dk</ref> — у дацкай палітычнай сыстэме тэрмін «левыя» азначае не сацыялістаў, а лібэралаў). Ад 2009 году да 2011 году і ад 2015 да 2019 году прэм’ер-міністрам краіны быў [[Лярс Лёке Расмусэн]] (лібэральна-кансэрватыўная партыя Вэнстрэ)<ref>{{Спасылка|url=https://www.thedanishparliament.dk/members/lars-loekke-rasmussen|загаловак=Lars Løkke Rasmussen|выдавец=The Danish Parliament|мова=en|дата=13 лістапада 2020}}</ref>. Ад 2011 да 2015 году прэм’ер-міністрам была [[Гэле Торнінг-Шміт]] (Сацыяльна-дэмакратычная партыя Даніі)<ref>{{Спасылка|аўтар=Jeff Wallenfeldt|url=https://global.britannica.com/biography/Helle-Thorning-Schmidt|загаловак=
Helle Thorning-Schmidt|выдавец=
Encyclopædia Britannica|дата публікацыі=December 10, 2019|дата=13 лістапада 2020}}</ref>. Судзьдзі прызначаюцца дзейсным манархам і не падуладныя парлямэнту ці ўраду; пазбаўленым ад пасады судзьдзя можа быць толькі ў выключных выпадках па рашэньні адмысловага пабочнага суду.

=== Эканоміка ===
[[Сукупны ўнутраны прадукт]] (СУП) Даніі паводле парытэту пакупніцкай здольнасьці ў 2005 годзе склаў $187,721 млрд, або 0,315% сусьветнай эканомікі<ref>{{Спасылка|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2005/02/data/dbcoutm.cfm?SD=2001&ED=2005&R1=1&R2=1&CS=3&SS=2&OS=C&DD=1&OUT=2&C=128&S=NGDP_RPCH-NGDPD-NGDPDPC-PPPWGT-PPPSH-PPPEX-PPPPC-PCPIPCH-LUR-GGB_NGDP-BCA_NGDPD-BCA&CMP=0&x=35&y=13|загаловак=Report for Denmark|выдавец=Міжнародны Валютны Фонд|назва праекту=WORLD ECONOMIC OUTLOOK Database, September 2005|мова=en|копія=http://web.archive.org/web/20140820102245/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2005/02/data/dbcoutm.cfm?SD=2001&ED=2005&R1=1&R2=1&CS=3&SS=2&OS=C&DD=1&OUT=2&C=128&S=NGDP_RPCH-NGDPD-NGDPDPC-PPPWGT-PPPSH-PPPEX-PPPPC-PCPIPCH-LUR-GGB_NGDP-BCA_NGDPD-BCA&CMP=0&x=35&y=13|дата копіі=20 жніўня 2014}}</ref>. Данія — самадастатковая краіна ў сэнсе забясьпечанасьці энэрганосьбітамі (нафта, газ, вецер) і сельскагаспадарчай прадукцыяй (зерне, бульба, прадукты жывёлагадоўлі). Найбуйнейшыя гандлёвыя партнэры — [[Нямеччына]] (18,7% экспарту, 23,1% імпарту), [[Швэцыя]] (адпаведна 12,6% і 13%) і [[Вялікабрытанія]] (8,5% і 7%). Цягам другой паловы [[20 стагодзьдзе|ХХ]] стагодзьдзя структура дацкай эканомікі заўважна зьмянілася: з аграрна-індустрыяльнай краіны Данія зрабілася краінай постіндустрыяльнай, з выразным дамінаваньнем сфэры паслуг (75,9% СУП і 79% працоўных месцаў) і значнай перавагай індустрыяльнай вытворчасьці (22,1% СУП, 17% занятых — у 1960 годзе было 40%) над сельскай і рыбнай гаспадаркай (2% СУП, 4% занятых — у 1960 годзе было 20%). У сярэднім на адно прадпрыемства прыпадае 10 працоўных месцаў. Гадавы прырост СУП у складаў 1,3% (2001), 0,5% (2002) 0,7% (2003), 2,4% (2004) і 2,2% (2005); беспрацоўе ў той жа час вагалася паміж 5—6%. Традыцыйна высокія выдаткі дзяржавы на сацыяльнае забесьпячэньне (бясплатная адукацыя, часткова бясплатная мэдыцына, вялікія выплаты беспрацоўным і пэнсіі) адбіваюцца на працоўных Даніі ў выглядзе высокіх падаходных падаткаў (ад 9—44% для звыш-бедных і бедных гаспадарак, і да 44—62% для сярэдняй клясы) і на ўсіх грамадзянах, вымушаных плаціць 25% [[ПДВ]] нават пры пакупках ежы.

=== Транспарт ===
[[Файл:DSB IC3.jpg|міні|Цягнік Дацкай дзяржаўнай чыгункі (''DSB'') прыбыў у Гамбург ([[Нямеччына]])]] 
На 1 студзеня 2004 году<ref name="dst.dk"/> даўжыня [[аўтамабіль]]ных дарог Даніі складала 72 075 км, зь іх 1027 км хуткасных магістраляў. Узровень аўтамабілізацыі насельніцтва — 659 машын на тысячу сем’яў. Сярэдні расход паліва для зарэгістраваных у 2004 годзе машын з бэнзінавымі й дызэльнымі рухавікамі склаў 6½ літраў на 100 км, ці на літар менш чым у 1998. Большасьць пасажырскіх перавозак у Даніі — 77% — зьдзяйсьняецца аўтамабілямі, 12% [[аўтобус]]амі й 7% [[чыгунка]]й; вага вэляперавозак няўхільна зьмяншаецца: за 2002 год сярэдні датчанін накатаў на [[ровар]]ы 435 км. Даўжыня чыгуначнага палатна — 2785 км, або 64 км на 1 тыс. км² тэрыторыі (2004); амаль чвэрць дарог электрыфікаваныя. У 2002—2003 гадах у Капэнгагене адкрытыя дзьве лініямі [[мэтро]]<ref>http://www.m.dk</ref> агульнай працягласьцю ў 17 км; вагончыкі [[Італія|італьянскай]] вытворчасьці (па тры на састаў) рухаюцца без кіроўцы зь сярэдняй хуткасьцю 40 км/г, выяжджаючы па-за цэнтрам гораду на паверхню. Рэгулярныя пасажырскія авіярэйсы ў Даніі прымаюць 10 аэрапортаў, прычым на капенгагенскі<ref>https://web.archive.org/web/20020802091433/http://www.kastrup.dk/</ref> прыпадае 84% авіяперавозак. Дацкі гандлёвы флёт налічвае каля 450 караблёў і зьяўляецца 16-м у сьвеце і 6-м у Эўразьвязе.

== Народ ==
=== Дэмаграфія ===
Насельніцтва Даніі, па зьвестках на 1 студзеня 2005 году, складала 5 411 405 чалавек<ref name="dst.dk"/>. Меркаваная [[працягласьць жыцьця]] — 74,9 году для мужчын і 79,5 году для жанчын; найчасьцейшыя прычыны сьмерцяў — рак і сардэчныя хваробы. Сярэдні век датчан складае амаль 40 гадоў (39,6 на 1 студзеня 2005) і працягвае ўзрастаць. Сярэдні рост — 180,9 см, і таксама мае тэндэнцыю да павялічэньня. [[Паказьнік пладавітасьці]] (колькасьць дзяцей, народжаных у сярэднім адной жанчынай) роўны 1,7 і зьяўляецца адносна высокім для [[Эўропа|Эўропы]] — хоць для простага ўзнаўленьня папуляцыі ён павінны быць не ніжэйшым за 2,1. Працягвае павялічвацца век, у каторым жанчыны нараджаюць першае дзіця: у 2003 годзе ён складаў у сярэднім 30,1 году. Скарачаецца колькасьць шлюбаў: у 2005 годзе толькі 45% жанчын а трыццаці год былі пабраныя, тады як у 1970 годзе такіх было 88%. За той жа час сярэдні шлюбны век жанчын узрос з 22,8 да 30,5 году, і мужчын з 25,1 да 32,9 году. Больш за траціну дарослых увогуле жывуць асобна. Цягам 2003 году было зьдзейсьнена 15 567 [[аборт]]аў (12,5 на тысячу жанчын). Дзяцей часьцей называюць ''Jens'', ''Peter'', ''Lars'' (хлопчыкаў) або ''Kirsten'', ''Mathilde'', ''Anne'' (дзяўчынак); найбольш распаўсюджанае прозьвішча — ''Jensen'', што значыць ''Янаў сын'' (56 на тысячу). Важнай крыніцай павялічэньня насельніцтва Даніі застаецца іміграцыя: колькасьць імігрантаў складае 452 095 чалавек, альбо 8% усяе папуляцыі. Палова зь іх эўрапейскага паходжаньня ([[Нарвэгія]], [[Швэцыя]], [[Нямеччына]], б. [[Югаславія]], [[Польшча]]), хоць краінай-лідэрам па пастаўках мігрантаў у Данію застаецца [[Турэччына]].

=== Рэлігія й свабоды ===
Афіцыйная рэлігія ў Даніі — [[эвангелічнае лютэранства]]: Эвангелічная лютэранская царква Даніі, ''Folkekirken'', ахоплівае 84,7% насельніцтва<ref>https://web.archive.org/web/20070629193731/http://www.interchurch.dk/mkreng/council.php?key=297</ref>. Царкоўны падатак складае ад 0,42% да 1,51% з чалавека ў залежнасьці ад месца жыхарства і даходу. Паводле арганізацыі «Рэпартэры бязь межаў», па паказальніку свабоды друку ў 2005 годзе знаходзілася на першым месцы з 167 краінаў<ref>https://web.archive.org/web/20051225130310/http://www.rsf.org/rubrique.php3?id_rubrique=554</ref>. Прычым свабодны ў Даніі ня толькі друк: можна свабодна, напрыклад, вывешваць над ратушнай плошчай вясёлкавыя палатніны ды ладзіць адпаведныя шэсьці<ref>http://copenhagenpride.dk</ref>; аднаполыя «шлюбы» ўзаконеныя пад назвай «зарэгістраваных партнэрстваў». У 2004 годзе сярэдні датчанін штодзень праводзіў ля тэлевізара 2 гадзіны 44 хвіліны. Найбольш папулярнымі кінафільмамі за 1976—2004 гады ў Даніі аказаліся «Titanic» і «The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring» — адпаведна 1,36 і 1,33 млн прададзеных квіткоў<ref name="dst.dk"/>.

=== Адукацыя й навука ===
Базавая дзевяцігадовая адукацыя зьяўляецца ў Даніі абавязковай для кожнага дзіцяці ад 7 гадоў. Найбольш распаўсюджаная форма атрыманьня такой адукацыі — гэта наведваньне мясцовай «народнай школы» (''Folkeskole'', ахоплівае каля 88% дзяцей) або прыватнай школы з 1-й па 9-ю ці, пры жаданьні, 10-ю клясу. Як школьную, гэтак і вышэйшую адукацыю грамадзяне краіны могуць атрымаць бясплатна. Статус вышэйшых у 2003 годзе мелі 162 навучальныя ўстановы, зь іх 6 [[унівэрсытэт]]аў або ўнівэрсытэцкіх цэнтраў, у каторых навучаліся 78 993 студэнты<ref name="dst.dk"/>. Сярод 25—64-гадовых датчан 28% мелі ў 2002 годзе вышэйшую адукацыю; меркаваная сярэдняя працягласьць адукацыі дзяцей, толькі пайшоўшых у школу, ацэньваецца ў 16,1 году. У Даніі налічваецца амаль 5 тысячаў асьпірантаў. Па зьвестках арганізацыі ISI Web of Knowledge<ref>https://web.archive.org/web/20070202024235/http://www.thomsonisi.com/</ref>, 51 159 навуковых артыкулаў, прынамсі адзін з аўтараў, якіх мае дацкі адрас, за 2001 — пачатак 2006 году было ўнесена ў каталёг ''Science Citation Index Expanded''. На навуковыя дасьледаваньні й распрацоўкі ў 2003 годзе было выдаткавана 2,63% [[сукупны ўнутраны прадукт|СУП]], прычым прыватныя выдаткі складалі 1,83% СУП, г. зн. больш за дзьве траціны ад усяе сумы.

=== Асобы й брэнды ===
[[Файл:LEGO-01.jpg|міні|Кубікі LEGO вядомыя па ўсім сьвеце ня менш за казкі Андэрсэна]] 
У экспартным варыянце культурнага пантэону Даніі дамінуюць тры постаці: гэта казачнік [[Ганс Крыстыян Андэрсэн]], [[філязофія|філёзаф]] [[Сёрэн Абю К’еркегор|Сёрэн К’еркегор]] ды [[фізыка|фізык]] [[габрэі|габрэйскага паходжаньня]] [[Нільс Бор]]. Таксама вядомыя [[астраномія|астраном]] [[Тыха Брагэ]] (1546—1601), чые запісы назіраньняў плянэтных рухаў ляглі ў падмурак [[Ёган Кеплер|кеплеравых]] законаў нябеснай мэханікі; [[астраномія|астраном]] [[Оле Крыстэнсэн Рэмэр|Оле Рэмэр]] (1644—1710), які ўпершыню вылічыў [[хуткасьць сьвятла]]; [[фізыка|фізык]] [[Ганс Эрстэд]] (1777—1851), які назіраў сувязь паміж пераменным токам і [[клясычная электрадынаміка|магнітным полем]]; рэжысэа [[Лярс фон Трыер]]. З Даніі ў 1949 годзе пачалі сваё пераможнае шэсьце па сьвеце дзіцячыя кубікі LEGO<ref>http://www.lego.com</ref> ({{мова-da|leg godt}} — «гуляй добра»), вытворчасьць якіх сёньня дасягае 600 штук штосэкунду. Дацкаму бровару належаць піўныя брэнды «Carlsberg» і «Tuborg»<ref>http://carlsberg.com</ref>. Але ўсё ж, мабыць, найбольш вядомая дацкая фігура — прыдуманы ангельскім драматургам [[Ўільям Шэксьпір|Шэксьпірам]] [[Гамлет]], прынц дацкі, які жыў, паводле п’есы, у рэальным замку Кронбарг на поўначы ад Капэнгагену.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.dst.dk Афіцыйная дацкая статыстыка Danmarks Statistik]
* [https://web.archive.org/web/20201211054513/http://www.denmark.dk/ Афіцыйны інфармацыйны партал denmark.dk]
* [http://www.visitdenmark.dk Ангельскамоўны турыстычны партал visitdenmark.dk]

{{Краіны Эўропы}}
{{Краіны Эўразьвязу}}
{{NATO}}
{{АЭСР}}
{{АБСЭ}}

[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Былыя абраныя артыкулы]]