Прагляд крыніцы для Герб Летувы

{{Герб
 |назва              = 
 |арыгінал           = 
 |варыянты_назвы     = 
 |выява              = Coat_of_arms_of_Lithuania.svg
 |памер_выявы        = 
 |подпіс_выявы       = Герб Летувы
 |выява2             = 
 |памер_выявы2       = 
 |подпіс_выявы2      = 
 |вэрсіі             = 
 |першыя_згадкі      = 
 |дата_прыняцьця     = 1992
 |носьбіт            = 
 |роды               = 
 |кляйнод            = 
 |начэльле           = 
 |прылбіца           = 
 |карона             = 
 |тарча              = 
 |пахолак            = 
 |ордэн              = 
 |пастамэнт          = 
 |дэвіз              = 
 |іншыя              = 
 |выкарыстаньне      = 
 |аўтар              = Арвідас Каждайліс
}}
'''Віціс''' ({{мова-lt|Vytis|скарочана}} — «гнацца»<ref>{{Спасылка|url=http://www.classes.ru/all-lithuanian/dictionary-lithuanian-russian-term-19693.htm|загаловак=vytis|выдавец=Литовско-русский словарь}}</ref> альбо паляваць<ref>{{Спасылка|url=https://ru.glosbe.com/lt/ru/vytis|загаловак=vytis|выдавец=литовский-русский Словарь онлайн}}</ref>) — дзяржаўны герб [[Летува|Летувы]]; усталяваны 15-м артыкулам [[Канстытуцыя Летувіскай Рэспублікі|Канстытуцыі Летувіскай Рэспублікі]], прынятай у выніку рэфэрэндуму 1992 году, і апісаны ў Законе аб дзяржаўным гербе.

== Назва ==
Пошук [[Летувіская мова|летувіскага]] слова дзеля азначэньня гербу [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — [[Пагоня|Пагоні]] — пачаўся ўжо ў XVII стагодзьдзі. У той час [[Канстанцін Шырвід]] дзеля азначэньня Пагоні прапаноўваў два словы — «''waykitoias''» (прыкладны пераклад зь летувіскай мовы: «''чалавек, які ганяе каго-небудзь''») і «''waykimas''» (прыкладны пераклад зь летувіскай мовы: «''перасьледаваньне''»).

У летувіскамоўнай літаратуры канца XVIII — пачатку XIX стагодзьдзяў Пагоню звычайна звалі «''Vaikymas''» («''Перасьледаваньне''»). У сярэдзіне XIX стагодзьдзя [[Сымонас Даўкантас]] ({{мова-lt|Simonas Daukantas|скарочана}}) прапанаваў новаўтворанае ім слова «''výtis''»<ref name="Kraucevic-1993">[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref> (з малой літары і з націскам на першым складзе), але не для Пагоні цалкам, а толькі дзеля азначэньня яе вершніка-рыцара. Дзеля азначэньня ж Пагоні цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарыстаў [[Мікалоюс Акелаітіс]] ({{мова-lt|Mikalojus Akelaitis|скарочана}}) у 1884 годзе.

Да канца XIX стагодзьдзя слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня «Пагоні». Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»<ref>{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}</ref>.

== Гісторыя ==
У 1920 годзе [[летувісы]] ўзялі за герб уласнай незалежнай дзяржавы варыянт гербу [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] [[Пагоня (герб)|Пагоні]]. Такім парадкам, прысваеньне літоўскага гербу мусіла падмацаваць прэтэнзіі маладой Летувіскай Рэспублікі на гістарычную пераемнасьць зь Вялікім Княствам Літоўскім.

Аднак у 1920—1930-я гады многія дзяржаўныя дзеячы Летувы зьвярталі ўвагу на неадпаведнасьць гербу менавіта летувіскай гістарычнай традыцыі, у летувіскім друку агучваліся прапановы зьмяніць назву краіны на [[Жамойць]], а герб — на жамойцкага [[Мядзьведзь (герб)|Мядзьведзя]]<ref name="Arlou-2012-373">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 373.</ref>. У 1935 годзе прэм’ер-міністар Летувіскай Рэспублікі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёзас Тубаліс||lt|Juozas Tūbelis}} афіцыйна прызнаў не летувіскае (славянскае<ref name="Arlou-2012-373"/>) паходжаньне Пагоні і паведаміў пра тое, што ідзе праца з стварэньня новага дзяржаўнага гербу. З усяго відаць, гэтую працу спынілі падзеі 1939—1940 гадоў<ref>{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 155.</ref><ref>Скобла М. [https://web.archive.org/web/20110811153426/http://www.svaboda.org/PrintView.aspx?Id=872644 Анатоль Цітоў: «Гербу „Пагоня“ — 730 гадоў»], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2008 г.</ref>. 

У 1940 годзе, па акупацыі краіны [[Савецкі Саюз|Савецкім Саюзам]], дзяржаўны герб Летувіскай Рэспублікі забаранілі да ўжытку.

Напярэдадні распаду [[СССР|Савецкага Саюзу]] «Віціс» разам зь іншымі гістарычнымі сымбалямі сталі сымбалямі нацыянальнага адраджэньня Летувы.

У 1988 годзе «Віціс» атрымаў статус нацыянальнага сымбалю, а 11 сакавіка 1990 году ён зноў стаў дзяржаўным сымбалем Летувы. 10 красавіка 1990 году афіцыйны статус гербу зацьвердзіў Вярхоўны Савет Летувы.

== Структура ==
На [[Чырвоны колер|чырвоным]] фоне геральдычнага шчыта намаляваны срэбны вершнік у латах на белым кані, з паднятым у правай руцэ над галавой срэбным мячом. На левым плячы вершніка [[Сіні колер|сіні]] шчыт з падвойным залатым крыжом. Сядло і аброць у каня сіняга колеру, дзяржальня мяча, страмёны, злучэньні збруі і іншыя дэталі — залатога колеру. У каня хвост падняты ўверх.

== Выкарыстаньне ==
Карыстацца пячаткамі, блянкамі дакумэнтаў, вокладкамі і тытульнымі старонкамі друкаваных выданьняў з Гербам Летувы маюць права:
* [[Летувіскі Сойм]] і падведамныя ўстановы,
* [[прэзыдэнт Летувіскай Рэспублікі]], Урад Летувы і яго ўстановы, міністэрствы,
* [[Банк Летувы]],
* адміністрацыі начальнікаў [[Паветы Летувы|паветаў]],
* Канстытуцыйны суд і суды, Генэральная пракуратура і тэрытарыяльныя пракуратуры,
* Дэпартамэнт дзяржаўнай бясьпекі і яго тэрытарыяльныя падпадзяленьні, Служба адмысловых расьсьледаваньняў, установы паліцыі,
* дыпляматычныя прадстаўніцтвы і консульскія ўстановы,
* установы самакіраваньня, якія ня маюць усталяваных афіцыйных гербаў, дзяржаўныя ўстановы адукацыі і навукі,
* прыставы і натарыюсы, некаторыя іншыя службовыя асобы (напрыклад, старасты ў мясцовасьцях, дзе адсутнічаюць установы грамадзянскай мэтрыкацыі выкарыстоўваюць гербавую пячатку пры рэгістрацыі сьмерці і зьдзяйсьненьні натарыяльных дзеяньняў).

На пячатках вершнік (элемэнт дзяржаўнага гербу) адлюстроўваецца бяз поля геральдычнага шчыта.

== Галерэя ==
<gallery widths=150 heights=150 class="center">
POL województwo żmudzkie IRP COA.svg|[[Мядзьведзь (герб)|Мядзьведзь]] — гістарычны герб [[Жамойць|Жамойці]] (XVI—XVIII стагодзьдзі)
Coat of arms of Lithuania (1920).png|Адзін з варыянтаў гербу Летувы (1920)
National Arms of Lithuania 1936.svg|Герб, які выкарыстоўваўся на банкнотах і плакатах ў 1920–30 гады
Older version of Lithuania COA.png|Малюнак герба Ю. Зікараса (1925 г.), які выкарыстоўваўся на манетах Літвы да 1940 г. 
Литовский герб - Эдуардас Красаускас. 1930.jpg|Герб, які выкарыстоўваўся на марках і ў чыгуначным ведамстве ў 1930 гады
Coat of arms on the Foreign Passport of the Republic of Lithuania 1940.svg|Герб з паспарта Літоўскай Рэспублікі 1940 года
Emblem of Lithuanian SSR (early version).svg|[[Герб Літоўскай ССР]]
Coat of arms of Lithuania (1990–1991).svg|Герб Літоўскай рэспублікі ў 1990-1991 гадах<ref>[https://web.archive.org/web/20210820184101/http://www.aruodai.lt/paieska2/vaizdas.php?VId=2489 Aruodai. Lietuvių kultūros šaltinių elektroninis sąvadas] (aruodai.lt)</ref><ref>[https://aminoapps.com/c/artrus/page/blog/gerb-litvy-1990-goda/n0kl_nVSLu8R4pY7EP6MZp5J3aLjQ1BLzP Герб Литвы 1990 года] (aminoapps.com)</ref><ref>[https://images.vector-images.com/img/106/litva_coa_1990.gif/?lng=en Image: Litva COA 1990] (vector-images.com)</ref><ref> [http://www.heraldicum.ru/lietuva/state.htm Гербы Литовской Республики] (heraldicum.ru)</ref>
Stamp printed in Lithuania state arms Vytis 1991.svg|Літоўская марка 1991 гады з дзяржаўным гербам
Coat of arms of the Seimas of Lithuania.svg|Вялікі герб Летувы
</gallery>

== Глядзіце таксама ==
* [[Сьцяг Летувы]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)}}

{{Гербы краін Эўропы|колер=Летува}}

[[Катэгорыя:Дзяржаўныя сымбалі Летувы]]
[[Катэгорыя:Дзяржаўныя гербы|Летува]]