Прагляд крыніцы для Гаўтама Буда

{{Артаграфія}}
{{Філёзаф
|Імя                 = Буда Сак’ямуні
|Арыгінальнае імя    = गौतम बुद्ध
|Партрэт             = Buddha-little.statue.jpg
|Памер               = 150пкс
|Апісаньне           = 
|Імя пры нараджэньні = 
|Дата нараджэньня    = каля [[563 да н. э.]]
|Месца нараджэньня   = 
|Дата сьмерці        = каля [[483 да н. э.]]
|Месца сьмерці       = 
|Школа               = 
|Пэрыяд              = 
|Кірунак             = 
|Зацікаўленасьці     = 
|Ідэі                = 
|Папярэднікі         = 
|Наступнікі          = 
|Грамадзянства       = 
|Сайт                = 
|ВікіКрыніца         = 
}}
'''Буда Гатама, Шак’ямуні, Сак’ямуні''' ([[Санскрыт]]: गौतम बुद्ध; [[563 да н. э.]] — [[483 да н. э.]]) — індыйскі мудрэц і настаўнік, легендарны заснавальнік [[будызм]]у<ref>[http://www.buddhanet.net/buddha.htm. «The Buddha, His Life and Teachings»]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Buddhanet.net.</ref>, жыў у паўночна-ўсходняй частцы Індыйскага субкантынэнту, стваральнік вучэньня «[[Чатыры шляхетныя праўды|Чатырох шляхетных праўдаў]]». У большасьці будыйскіх традыцыяў ён лічыцца ''Вярхоўным Будам'', што значыць «абуджаны» альбо «асьветлены». Час ягонага нараджэньня й сьмерці дакладна невядомы, але большасьць гісторыкаў адносяць ягонае жыцьцё да [[563 да н. э.|563]]—[[483 да н. э.|483 гадоў да н. э.]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110226184207/http://indology.info/papers/cousins/ «The dating of the historical Buddha: a review article»], Journal of the Royal Asiatic Society</ref>, паводле некаторых зьвестак дата сьмерці вызначаецца паміж [[411 да н. э.|411]] і [[400 да н. э.|400 гадамі да н. э.]]<ref>«The Date of the Historical Śākyamuni Buddha» (2003) Edited by A. K. Narain. B. R. Publishing Corporation, New Delhi. {{ISBN|81-7646-353-1}}.</ref> Па традыцыі, Гаўтама, як кажуць, нарадзіўся ў невялікай дзяржаве [[Капілавасту]], на тэрыторыі, дзе цяпер знаходзіцца [[Нэпал]], а потым навучаўся ў першую чаргу ва ўсіх рэгіёнах Усходняй Індыі, як то [[Магадга]] й [[Кашала|Кашалы]]<ref>Warder, A.K. «Indian Buddhism». 2000. p. 45</ref><ref>Skilton, Andrew. «A Concise History of Buddhism». 2004. p. 41</ref>.

Гаўтама, вядомы таксама пад імём Шак’ямуні («Мудрэц з роду [[Шак’і|Шак’яў]]»), зьяўляецца галоўнай фігурай у [[Будызм|будызьме]], і апавяданьні пра ягонае жыцьцё, ягоныя дыскурсы, манаскія правілы, якіх цяпер прытрымліваюцца будысты, былі абагульнены пасьля ягонай сьмерці й захаваныя ягонымі пасьлядоўнікамі (гл. [[Трыпітака]]). Розныя калекцыі вучэньняў, як лічыцца, былі перададзены ім праз вусную традыцыю, і ўпершыню былі пісьмова зафіксаваны прыкладна праз 400 гадоў пасьля ягонай сьмерці. Ён таксама лічыцца богам альбо прарокам у іншых сусьветных [[рэлігія]]х ці канфэсіях, як то [[індуізм]], [[ахмадыя]]<ref>[http://books.google.co.uk/books?id=Q78O1mjX2tMC&pg=PA26&dq=ahmadiyya+buddha&hl=en&ei=wbZHTbfyBcWYhQeO-eS9BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=ahmadiyya%20buddha&f=false Islam and the Ahmadiyya jamaʻat]. Retrieved on February 2011</ref> і веры [[багаі]].

== Асноўныя вучэньні й практыка ==
Першымі словамі Буды пасьля Абуджэньня былі: «О, як жа цудоўна! Кожная істота без выключэньня зьяўляецца [[Буда (будызм)|Будам]]».

=== Чатыры шляхетныя праўды ===
[[Файл:Sermon in the Deer Park depicted at Wat Chedi Liem-KayEss-1.jpeg|міні|Буда пасьля Абуджэньня дзеліцца ведамі зь Пяцю Аскетамі, першымі вучнямі і пасьлядоўнікамі, у Парку Газеляў у Сарнасе.]]
{{Асноўны артыкул|Чатыры шляхетныя праўды}}

Сутнасьць альбо падставовыя погляды Абуджанага выкладзеныя ў [[Чатыры Шляхетныя Праўды|Чатырох Шляхетных Праўдах]] ([[Палі]]: ''cattāri ariya saccāni''; [[Санскрыт]]: ''catvāry ārya satyāni''), сфармуляваных ім падчас першага казаньня ў Парку Газеляў у Сарнасе. [[Чатыры Шляхетныя Праўды]] прымаюцца ўсіма традыцыямі [[Будызм]]у без выключэньня. Гэта:

# '''Першая Шляхетная Праўда аб Цярпеньні''' ([[Палі]]: ''dukkha ariya sacca''; [[Санскрыт]]: ''arya duhkha satya'') — «Народзіны ёсьць цярпеньне, старэньне ёсьць цярпеньне, сьмерць ёсьць цярпеньне; роспач, нараканьне, боль і напружаньне ёсьць цярпеньне; павязаньне зь непажаданым ёсьць цярпеньне; расстаньне з пажаданым ёсьць цярпеньне; не дасягненьне пажаданага ёсьць цярпеньне.»<ref>http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/sn/sn56/sn56.011.than.html</ref>
# '''Другая Шляхетная Праўда аб Прычыне Цярпеньня''' ([[Палі]]: ''dukkha samudayo ariya sacca''; [[Санскрыт]]: ''arya samudaya satya'') — прычынай цярпеньня ёсьць жаданьне — «Гэта, мніхі, Шляхетная Праўда аб Прычыне Цярпеньня: жаданьне, якое стварае далейшае станаўленьне (перанараджэньне) — якое суправаджае запал і захапленьне, што знаходзіць радасьць то тут, то там — жаданьне пачуцьцёвае прыемнасьці, жаданьне станаўленьня, жаданьне небыцьця.»
# '''Трэцяя Шляхетная Праўда аб Спыненьні Цярпеньня''' ([[Палі]]: ''dukkha nirodho ariya sacca''; [[Санскрыт]]: ''arya nirodha satya'') — «поўнае зьнікненьне й спыненьне, адмова, пакіданьне, вызваленьне, адпусканьне жаданьня.»
# '''Чацьвёртая Шляхетная Праўда аб Сьцежцы, якая праводзіць да Вызваленьня''' ([[Палі]]: ''dukkha nirodha gāmini paṭipadā ariya sacca''; [[Санскрыт]]: ''arya mārga satya'') — шляхам да спыненьня цярпеньня зьяўляецца [[Шляхетная Васьмёркавая Сьцежка]] — адпаведны погляд, адпаведнае рашэньне, адпаведная мова, адпаведнае дзеяньне, адпаведнае жыцьцё, адпаведнае імкненьне, адпаведнае засяроджаньне, адпаведная [[Мэдытацыя ў будызьме|медытацыя]].<ref>https://web.archive.org/web/20071012132724/http://theravada.int.pl/projektdhamma/sacca.htm</ref>

Далейшыя навукі вынікаюць з [[Чатыры Шляхетныя Праўды|Чатырох Шляхетных Праўдаў]], складаюць іхні аналіз і разьвіцьцё. Аднак для іх правільнага зразуменьня неабходна таксама зразуменьне дактрыны нетрываласьці й браку вечнага «я» ([[Палі]]: ''anattā'', [[Санскрыт]]: ''anatman''), г.зн. факту, што ўсе зьявы пазбаўленыя трывалай «істоты»/субстанцыі — ёсьць пустыя і існуюць ва ўзаемнай залежнасьці й ніколі не зьяўляюцца незалежнымі ад умоваў.

=== Шляхетная Васьмёркавая Сьцежка ===
{{Асноўны артыкул|Шляхетная Васьмёркавая Сьцежка}}

Шляхетная Васьмёркавая Сьцежка (таксама: ''Васьміасьпектавая'') ёсьць сьцежкай практыкі. Прытрымліваньне ейных радаў і ўказаньняў, сабраных у васьмі пунктах (адтуль яе і назва) мае праводзіць да поўнага зьнікненьня цярпеньня і, адпаведна, канчатковага пераходу [[Буда (будызм)|абуджанай істоты]] з самсары да Нірваны. [[Шляхетная Васьмёркавая Сьцежка]] вынікае з [[Чатыры Шляхетныя Праўды|Чацьвёртай Шляхетнай Праўды, Праўды аб Сьцежцы, якая праводзіць да Спыненьня Цярпеньня]]. Буда мовіў навуку, што дзякуючы цнатлівасьці, ведам і засяроджаньню можна дасягнуць дасканаласьці — Абуджэньня — а [[Чатыры Шляхетныя Праўды]] й [[Шляхетная Васьмёркавая Сьцежка]] вызначаюць дарогу, якая вядзе да дасягненьня гэтай мэты.

[[Файл:Dharma Wheel.gif|міні|100пкс|Восем сьпіцаў Кола Дгармы сымбалізуюць [[Шляхетная Васьмёркавая Сьцежка|Шляхетную Васьмёркавую Сьцежку]]]]

Для таго, каб цалкам зразумець [[Чатыры Шляхетныя Праўды]], Буда раіў ісьці [[Шляхетная Васьмёркавая Сьцежка|Шляхетнаю Васьмёркаваю Сьцежкаю]], якая складаецца з:

# '''Слушны Погляд''' — пазнаньне [[Чатыры Шляхетныя Праўды|Чатырох Шляхетных Праўдаў]] ([[Палі]]: ''{{Юнікод|sammā-diṭṭhi}}''; [[Санскрыт]]: ''{{Юнікод|samyak-dṛṣṭi}}'')
# '''Слушчане Рашэньне''' — гэта рашэньне адмовы ад злой волі й адступленьне ад выкліканьня любой крыўды ([[Палі]]: ''{{Юнікод|sammā-saṅkappa}}''; [[Санскрыт]]: ''{{Юнікод|samyak-saṃkalpa}}'')
# '''Слушнае Слова''' — устрыманьне ад хлусьні, ад мовы выклікаючай непаразуменьні паміж людзьмі («дзелячай» мовы), абразьлівай мовы, пустаслоўя ([[Палі]]: ''sammā-vācā''; [[Санскрыт]]: ''samyak-vāc'')
# '''Слушны Чын''' — гэта ўстрыманьне ад забойства, ад крадзежы, ад няскромнасьці ([[Палі]]: ''sammā-kammanta''; [[Санскрыт]]: ''samyak-karmānta'')
# '''Слушнае Зарабкаваньне''' — гэта ўстрыманьне ад зарабкаваньня, якое прыносіць шкоду іншым істотам, такога як: рыбалоўства, гандаль зброяй, жывымі істотамі альбо іх целамі, алкаголем і іншымі наркотыкамі, атрутай, на бойні, у вайсковых структурах, зьвязаных з хлусьнёй, здрадай, прадказаньнем будучыні, ашукваньнем, выкарыстаньнем і г. д. ([[Палі]]: ''sammā-ājīva''; [[Санскрыт]]: ''samyak-ājīva'')

# '''Слушны Высілак''' — гэта намеры й высілак, якія не дазваляюць паўстаньня злых, а спрыяюць паўстаньню добрых мэнтальных уласьцівасьцяў. ([[Палі]]: ''sammā-vāyāma''; [[Санскрыт]]: ''samyak-vyāyāma'')
# '''Слушная Ўважлівасьць''' — захаваньне ўважлівасьці ва ўсім, што прадпрымліваецца ([[Палі]]: ''sammā-sati''; [[Санскрыт]]: ''{{Юнікод|samyak-smṛti}}'')
# '''Слушная Мэдытацыя''' — імкненьне да дасягненьня станаў, у якіх зьнікае «эга» ([[Палі]]: ''sammā-samādhi''; [[Санскрыт]]: ''samyak-samādhi'')<ref>https://web.archive.org/web/20071017143821/http://theravada.int.pl/projektdhamma/sacca4.htm Szlachetna Prawda o Ścieżce Wiodącej do Zniszczenia Cierpienia — polskie tłumaczenie tekstów z Tipitaki; oryginał z www.accesstoinsight.org</ref><ref>Партал тлумачэньня Будыйскіх тэкстаў http://sasana.wikidot.com/magga</ref>

[[Санскрыт|Санскрыцкае]] ''samyak'' і [[Палі]]йскае ''sammā'' значаць тое, што «зьвярнуцца да аднаго», «адвярнуцца ад рэшты», «цэлы», «увесь», «правільны», «уласьцівы», «праўдзівы». [[Шляхетная Васьмёркавая Сьцежка|Шляхетная Васьміасьпектавая Сьцежка]] разглядаецца некаторымі [[Будызм|Будыйскімі]] школамі/традыцыямі як асобныя ўзроўні разьвіцьця, празь якія мусіць прайсьці практыкуючы. У голас гэтаму погляду, пазнаньне й рэалізацыя аднаго прыступку, праводзіць як наступства да наступнага. Існуе таксама супрацьлеглы погляд, які раіць разьвіваць усе аспэкты адначасова (кола зь няроўнымі сьпіцамі не паедзе).

[[Шляхетная Васьмёркавая Сьцежка|Шляхетная Васьміасьпектавая Сьцежка]] дзеліцца часта на тры «суполкі» правілаў, якія са-ствараюць і даакрэсьліваюць асноўныя цнатлівасьці: мудрасьць ([[Палі]]: ''paññā''; [[Санскрыт]]: ''prajñā''), маральнасьць ([[Палі]]: ''sīla''; [[Санскрыт]]: ''śīla'') і засяроджаньне ([[Палі]]: ''samādhi''; [[Санскрыт]]: ''samādhi'')<ref>[http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/bodhi/waytoend.html The Noble Eightfold Path — The Way to the End of Suffering; Bhikkhu Bodhi]</ref>.

=== Мэдытацыя ===
{{Асноўны артыкул|Мэдытацыя ў будызьме}}
'''Мэдытацыя''' — працэс самапаглыбленьня з мэтай самадасканаленьня, пры якім істота застаецца сам на сам са сваёю сьвядомасьцю. Мэтай медытацыі зьяўляецца дасягненьне стану браку думак альбо стану розуму, «які нагадвае прастору» (стану пусткі), Вызваленьне з Кола Перанараджэньняў, дасягненьне спакою, зьнішчэньне (цярпеньня), разьвіцьцё мудрасьці, дасягненьне Асьвятленьня, стану Нірваны, атрыманьне непасрэдных ведаў, паляпшэньне здароўя і такім чынам прадаўжэньне працягласьці жыцьця з мэтай дапамагчы іншым істотам вызваліцца зь цярпеньня і г. д.<ref>«Тыбецкая Кніга Жыцьця і Паміраньня» Сог’ял Рынпочэ (назва арыгіналу The Tibetian Book of Living and Dying by Sogyal Rinpoche; у польскім перакладзе «Tybetańska Księga Życia i Umierania» Sogjal Rinpocze http://wyborcza.pl/1,75517,2891488.html)</ref>

=== Карма ===
{{Асноўны артыкул|Карма ў будызьме}}
'''Карма''' альбо '''карман''' з [[санскрыт]]у कर्म ([[Палі]]: ''kamma'') зьяўляецца падставовым і вельмі важным паняцьцем [[Будызм|Навукі Абуджанага]]. Даслоўна гэта слова азначае «дзеяньне» альбо «чын»; што-кольвек нехта робіць, гаворыць альбо думае паўстае карма. У [[Будызм|Будыйскім]] значэньні не азначае выніку, які акрэсьліваецца як плён ([[Санскрыт]], [[Палі]]: ''vipaka''), эфэкту альбо прызначэньня. Правіла прычыны і наступства называецца ў мове [[Палі]] ''kamma-vipaka'' (дзеяньне-плён) і гаворыць, што кожны ўчынак мае свае наступствы — добрыя ўчынкі вяртаюцца ў выглядзе шчасьця, злыя ўчынкі — у выглядзе цярпеньня.

[[Карма ў будызьме|Карма]] зьяўляецца рухавіком, які прыводзіць у рух кола цыклу некантраляванага перанараджэньня. [[Карма ў будызьме|Карме]] падлягаюць усе неасьветленыя істоты.

==== Як паўстае карма? ====
Істоты праз свае чыны зьбіраюць досьвед у розуме, нэгатыўны альбо пазітыўны, у залежнасьці ад таго, ці зьяўляюцца яны карысныя для іншых істотаў, ці шкодныя. У эфэкце свайго дзеяньня істота засявае [[Карма ў будызьме|кармічнае]] насеньне ў розуме, калі будуць прысутнічаць наступныя чыньнікі:

# Сьвядомасьць палажэньня ў якім знаходзіцца
# Намер зьдзяйсьненьня чыну й плян ягонага выкананьня
# Зьдзяйсьненьне чыну альбо намаўленьне каго-небудзь да яго зьдзяйсьненьня
# Задавальненьне з выніку гэтага дзеяньня

У выпадку наяўнасьці ўсіх чатырох элемэнтаў [[Карма ў будызьме|кармічнае]] наступства зьяўляецца наймацнейшым і вынік чыну будзе найбольш інтэнсіўны. Напрыклад: кіроўца, які ненаўмысна выклікаў аварыю і зраніў пешага: (1) быў сьвядомы, што машына зьяўляецца небясьпечным сродкам перамяшчэньня і можа выклікаць аварыю й цярпеньне іншых, (2) не хацеў яго скрыўдзіць, (3) аднак гэта зрабіў, (4) зусім ня быў з таго задаволены. У гэтым выпадку пакінуты [[Карма ў будызьме|кармічны]] сьлед у розуме няўдалага кіроўцы будзе толькі частковы.

==== Асабістая і сукупная карма ====
Тэрмін [[Карма ў будызьме|кармы]] прымяняльны як да асобных індывідуўмаў (у вялікім скарачэньні: кожная асоба заслугоўвае на тое, што мае), так і да збору істотаў: суполка, народ (кожны народ мае тое, на што заслугоўвае; цяперашняе становішча абумоўлена папярэднімі чынамі), насельніцтва зямлі і г. д.

=== Указаньні Буды ===
{{Асноўны артыкул|Будыйскія ўказаньні}}

Указаньні — у [[Будызм|Навуцы Абуджанага]] азначаюць збор парадаў альбо рэкамэндацыяў для неасьветленых асобаў, якія дазваляюць ім пазьбегнуць нэгатыўнай [[Карма ў будызьме|кармы]]. У розных [[Будызм|Будыйскіх]] традыцыях фармулююцца ў крыху розных формах, тым ня меней іх зьмест застаецца нязьменны. Найчасьцей замест слова «наказ» адьбо «запаведзь» ужываецца менавіта слова «ўказаньне», паколькі маюць яны характар дабравольнага абавязаньня. [[Буда Гаўтама|Буда]] казаў, што добра іх прытрымлівацца, аднак нікому ня могуць быць навязаныя.

==== Першая Будыйская Запаведзь ====
''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад адбіраньня жыцьця.''

У адрозьненьне ад рэлігіяў, дзе запаведзь «не забівай» адносіцца толькі да чалавека, [[Будызм|Будыйская]] запаведзь мае на ўвазе кожную істоту, якая мае цела, кожнае стварэньне, якое здольна адчуваць. Словы Абуджанага з [[Дхамапада|Дхамапады]]:

: ''Усе дрыжаць, калі бачаць узьнесены кій.''
: ''Усе баяцца сьмерці.''
: ''Беручы самаго сябе за прыклад,''
: ''Не належыць удараць іншых''
: ''ані выклікаць, каб былі бітыя.''

: ''Усе дрыжаць, калі бачаць узьнесены кій.''
: ''Жыцьцё дорага кожнаму.''
: ''Беручы самаго сябе за прыклад,''
: ''Не належыць удараць іншых''
: ''ані выклікаць, каб былі бітыя.''

: ''У адлеглых часах існавалі толькі тры хваробы: жаданьне, голад і сапсаваньне; але з прычыны забойстваў жывёлаў яны павялічыліся да дзевяноста васьмі.'' (Словы Абуджанага з Сута Ніпата)

: ''Спадару Таямніцаў!''
: ''Першасная мудрасьць усёведаючага зацьвітае з кораня спачуваньня.'' (Словы Абуджанага з Сутры Ўказаньня Таямніцаў Татхагаты)

Перакладаючы дадзеныя радкі на сучасную мову, Першая Будыйская Запаведзь азначае, у тым ліку, быць [[вэганства|вэганам]]: ня толькі ўласнаруч не забіваць жывых істотаў («не належыць удараць іншых»), але і не выкарыстоўваць прадукты атрыманыя ў выніку забойства: трупы, органы, мускулатура, скура і г. д. («ані выклікаць, каб былі бітыя»).

==== Пяць Указаньняў ====
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад адбіраньня жыцьця.''
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад браньня таго, што ня дадзена.''
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад злога (неадпаведнага, няправільнага) сэксуальнага чыну.''
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад неадпаведнай мовы.''
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад спажываньня ап’яняльных напояў і наркотыкаў, якія праводзяць да неразважлівасьці.''

Прытрымліваньне прынамсі [[Будыйскія ўказаньні|Пяці Ўказаньняў]], а таксама прыняцьце прыстанішча ў Трох Каштоўнасьцях адрозьнівае вучня [[Буда Гаўтама|Буды]] ад небудыста.

==== Восем Указаньняў ====
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад адбіраньня жыцьця.''
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад браньня таго, што ня дадзена.''
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад злога (неадпаведнага, няправільнага) сэксуальнага чыну.''
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад неадпаведнай мовы.''
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад спажываньня ап’яняльных напояў і наркотыкаў, якія праводзяць да неразважлівасьці.''
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад прыняцьця ежы ў неадпаведным часе'' (належыць прымаць пасілак адзін раз на дзень да палудня).
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад танцаў, сьпеваў, музыкі, наведваньня забаўляльных мерапрыемстваў, нашэньня гірляндаў, выкарыстаньня парфумаў і касьметыкі для ўпрыгожваньня цела.''
# ''Абавязуюся прытрымлівацца запаведзі, устрымлівацца ад выкарыстаньня высокіх альбо вялікіх ложкаў.''

Мніхі прытрымліваюцца дадаткова шэрагу ўказаньняў, большасьць зь якіх зьяўляецца разьвіцьцём альбо паглыбленьнем [[Будыйскія ўказаньні|Васьмі Ўказаньняў]]. Так напрыклад Трэцяе Ўказаньне для мніха азначае нават не дакранацца да жанчыны. Каб утрымліваць цела і розум у чысьціні, мніхі вучацца шанаваць усіх жанчынаў і трактаваць старэйшых жанчынаў як матак, равесьніцаў як сёстраў, а малодшых жанчынаў як дачок. Акрамя таго мніхі не карыстаюцца грашыма («золатам і срэбрам»), прытрымліваюцца шэрагу правілаў этычнага захаваньня. Да цярпеньня, між іншым, праводзіць таксама позьняя пара начнога адпачынку.

=== Погляд на Навуку Буды ===
Шляхетная Васьмёркавая Сьцежка дае магчымасьць разглядаць [[Будызм]] як тры фундамэнтальныя практыкі:
* ''Маральная дысцыпліна'' (належнае слова, належны чын, належнае зарабкаваньне)
* ''[[Мэдытацыя ў будызьме|Медытацыйная]] ўраўнаважанасьць'' (адпаведнае імкненьне, адпаведнае засяроджаньне, адпаведная [[Мэдытацыя ў будызьме|медытацыя]])
* ''Дасканалая мудрасьць'' (уласьцівы погляд, уласьцівае мысьленьне)

У даслоўным перакладзе з [[палі]] і [[санскрыт]]у, моваў найстарэйшых [[Будызм|будыйскіх]] тэкстаў, [[Будызм|«Навука Абуджанага»]].

Клясыфікаваньне [[будызм]]у як [[рэлігія|рэлігіі]] зьяўляецца памылкай, паколькі «[[Навука Абуджанага]]» не грунтуецца на веры ў кагокольвек альбо штокольвек, у тым ліку не грунтуецца на веры ў кіруючага сьветам Бога. Буда заўсёды адзначаў, што навучае аб «цярпеньні й канцы цярпеньня», а ягоныя навукі павінны мець перадусім практычнае прымяненьне й служыць вызваленьню зь цярпеньня.<ref>Партал тлумачэньня [[Будызм|Будыйскіх]] тэкстаў sasana.pl «Мастацтва жыцьця — [[Мэдытацыя ў будызьме|медытацыя]] погляду» (на [[Польская мова|польскай]]), http://sasana.wikidot.com/sztuka-zycia-medytacja-wgladu</ref><ref>Stephen Batchelor «[[Будызм]] бязь вераваньняў» (на [[Польская мова|польскай]]), https://web.archive.org/web/20130729185851/http://www.buddyzm.edu.pl/cybersangha/page.php?id=925</ref> Стаўленьне Буды да рэлігіяў адлюстроўвае прыповесьць «Ці існуе Бог?», а таксама наступныя словы Абуджанага:

: ''У нічога ня вер, незалежна ад таго, дзе гэта прачытаў альбо хто табе гэта сказаў, нават калі я гэта сказаў, у выпадку калі гэта не згаджаецца з тваім разуменьнем сьвету й здаровым глуздам.'' Распаўсюджаны [[Будызм|Будыйскі]] выраз. Паўстаў, магчыма, на падставе Словаў Буды з Каляма Суты.

: ''Чалавек, які ёсьць вольны ад сьляпой веры, які ведае тое, што не было створанае, адрэзаў усе турботныя абмежаваньні, выдаліў усе прычыны (выклікаючыя [[Карма ў будызьме|каму]], добрыя і злыя) і які адкінуў усе жаданьні — зьяўляецца сапраўды найвыбітнейшым зь людзей.'' (97 верш [[Дхамапада|Дхамапады]])

: ''Ня верце ў якія-кольвек пасланьні толькі таму, што праз доўгі час абавязвалі ў многіх краінах. Ня верце ў нешта толькі таму, што многія людзі на працягу доўгага часу тое паўтараюць. Не прымайце нічога толькі з нагоды, што нехта іншы гэта сказаў, што падтрымлівае тое сваім аўтарытэтам нейкі мудрэц альбо каплан, альбо што напісана тое ў нейкім сьвятым пісаньні. Ня верце ў нешта толькі таму, што гучыць праўдападобна. Ня верце ў бачаньні альбо ўяўленьні, якія лічыце за пасланыя [[Бог]]ам. Майце давер да таго, што прынялі за праўдзівае па доўгім правяраньні, да таго што прыносіць посьпех вам і іншым.'' (Словы Буды з Каляма Суты)

: ''Мніхі і вучоныя!''
: ''Так як выпальваецца, выразаецца і паліруецца золата,''
: ''Так таксама належыць дасьледваць мае словы''
: ''І не прымаць іх адно толькі з павагі да мяне.'' (Словы Буды з [[Аватамсака сутра|Сутры Гірлянды Кветак]])

: ''Субхуці! Хто ня мае канцэпцыі на тэму [[Буда (будызм)|Буды]],
: ''Той ня думае таксама аб [[Дхарма|Дхарме]] і [[Сангха|Саньзе]].
: ''У гэты спосаб уваходзіцца ў праўдзівую існасьць.'' (Словы Буды з Праджняпараміты)

== Глядзіце таксама ==
* [[Буда (будызм)]]
* [[Бодгісатва]]
* [[Чатыры Шляхетныя Праўды]]
* [[Шляхетная Васьмёркавая Сьцежка]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік|Буда Шак'ямуні}}
{{Вікіцытатнік|Дхамапада}}
{{Вікіцытатнік|Сута Ніпата}}
* [http://slounik.org/153998.html Буда] — артыкул на slounik.org
* [http://www.bbc.co.uk/programmes/p00548br Buddha] ў перадачы «In Our Time» BBC. {{ref-en}}
* ''Александр Берзин''. [http://www.berzinarchives.com/web/ru/archives/approaching_buddhism/teachers/lineage_masters/life_shakyamuni_buddha.html Жизнь Будды Шакьямуни]{{ref-ru}}
* [http://ki-moscow.narod.ru/litra/fil/buddha.htm Жизнь Сиддхартхи Гаутамы (Шакьямуни Будды)]{{ref-ru}}
* [http://www.accesstoinsight.org/ptf/buddha.html Жизнеописание Будды, согласно Палийскому канону]{{ref-en}}

[[Катэгорыя:Будызм]]
[[Катэгорыя:Будыйская філязофія]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]