Прагляд крыніцы для Гармата Гатлінга

{{Зброя
|назва = Гармата Ґатлінґа
|выява = [[Файл:Gatling gun.jpg|300пкс]]
|подпіс выявы =
|краіна паходжаньня = [[ЗША]]
|тып = Хуткастрэльная гармата
<!-- Выбар тыпу -->
|дыстанцыйная зброя = так
<!-- Гісторыя выкарыстаньня -->
|пэрыяд выкарыстаньня = 1862—1911
|выкарыстаньне = [[ЗША]], [[Японія]]
|войны =
<!-- Гісторыя вытворчасьці -->
|канструктар = [[Рычард Джордан Гатлінг]]
|дата стварэньня =
|вытворца =
|кошт адзінкі =
|пэрыяд вытворчасьці =
|адзінак створана =
|мадыфікацыі =
<!-- Агульныя характарыстыкі -->
|назва спэцыфікацыі =
|вага = 27,2
|даўжыня = 107,9
|даўжыня часткі = 67,3
|шырыня =
|вышыня =
|дыямэтар =
|экіпаж = 4 чалавекі
|пасажыры =
<!-- Характарыстыкі дыстанцыйнай зброі -->
|зарад =
|вага зараду =
|калібар =
|колькасьць ствалоў = 5—10
|прынцып дзеяньня =
|хуткастрэльнасьць = 200—1000 (пры ручным прывадзе), да 3000 (пры электрапрывадзе) стрэлаў за хвіліну
|пачатковая хуткасьць =
|прыцэльная далёкасьць =
|найбольшая далёкасьць =
|від боясілкаваньня =
|прыцэл =
}}
'''Гармата Ґатлінґа''' ({{мова-en|Gatling gun}}) — шматствольная хуткастрэльная стралковая зброя, папярэднік сучаснага кулямёта.

Запатэнтавана доктарам [[Рычард Джордан Гатлінг|Рычардам Джорданам Ґатлінґам]] у 1862 годзе пад назваю ''Revolving Battery Gun''. Папярэдніцаю гарматы Ґатлінґа зьяўляецца [[мітральеза]]{{Заўвага|Вынайдзеная ў Бэльгіі ў 1855 годзе мітральеза, у францускай традыцыі, дала сваю назву ўсім наступным хуткастрэльным сыстэмам, уключаючы сучасныя кулямёты, аднак у ангельскай традыцыі назва мітральеза захавалася толькі за сыстэмамі залпавага агню}}.

«Ґатлінґ» забясьпечаны разьмешчаным зьверху магазынам з гравітацыйнаю падачаю боепрыпасаў (без спружыны). На працягу цыклю заваротку блёка ствалоў на 360°, кожны ствол робіць адзіны стрэл, вызваляецца ад гільзы й зараджаецца зноў. За гэты час адбываецца натуральнае астуджэньне ствала. Кручэньне ствалоў у першых мадэляў Ґатлінґа ажыцьцяўлялася ўручную, у пазьнейшых для яго выкарыстоўваўся электрычны прывад. Хуткастрэльнасьць мадэляў з ручным прывадам складала ад 200 да 1000 стрэлаў у хвіліну, а пры выкарыстаньні электрапрывада магла дасягаць і 3000 стрэлаў за хвіліну.

== Гісторыя ==
[[Файл:GatlingGunDrawing.jpg|міні|З патэнтавага апісаньня Рычарда Ґатлінґа ''Батарэйная прылада'', 9 траўня 1865]]
[[Файл:Mitrailleuse Gatling APX1895 Paris FRA 001.jpg|міні|1895 Кулямёт Ґатлінґа]]

Арыгінальная канструкцыя Ґатлінґа адносіцца да [[палявая артылерыя|палявой артылерыі]], з баепрыпасамі на [[дымлівы порах|дымлівым пораху]], зь некалькімі стваламі, прыводнымі ў кручэньне ручкаю, і зараджаўся пасродкам мэталічных касетаў з патронамі, якія вольна пададуцца ў ствол пад дзеяньнем сілы цяжару. Экстракцыя стрэляных гільзаў адбывалася таксама пад дзеяньнем сілы цяжару, калі ствол апыняўся ў ніжняй кропцы. Стральба магла весьціся безупынна датуль, пакуль не канчаліся патроны або патрон не закліноўвала ў ствале.

Навізна канструкцыі Ґатлінґа складалася не ў кручэньні ствалоў (падобная сыстэма была рэалізавана значна раней у [[рэвальвэр]]ах) і не ў множнасьці ствалоў ([[мітральеза]]), а менавіта ў сыстэме вольнае падачы патронаў з бункеру, што дазваляла неспрактыкаванаму разьліку весьці стральбу ў высокім тэмпе.

Першыя прататыпы Гарматы Ґатлінґа былі ўпершыню скарыстаны падчас [[Грамадзянская вайна ў ЗША|Грамадзянскае вайны ў ЗША]]. Кулямёты былі прыняты на ўзбраеньне [[Войска Поўначы|Войскам поўначы]] у 1866 годзе пасьля таго, як прадстаўнік кампаніі, якая іх вырабляла, прадэманстраваў іх на поле бою<ref name="proceedings">Emmott, N.W. «The Devil’s Watering Pot» ''United States Naval Institute Proceedings'' September 1972 pp.70</ref>. [[Лейтэнант]] Нацыянальнае Ґвардыі Канэктукута А. Ховард меў долю ў прадпрыемстве — вытворцы дадзеных гарматаў, і выкарыстоўваў уласны «Ґатлінґ» у 1885 годзе супраць [[канадзкія мэтысы|канадзкіх метысаў]]<ref name="proceedings"/>, падчас паўстаньня пад правадырствам [[Люі Рыель|Люі Рэеля]] у [[Саскачэван]]е.
[[Файл:Gatling gun 1865.jpg|міні|Кулямёт Ґатлінґа [[Вялікабрытанія|брытанскай]] вытворчасьці. [[Каралеўскі артылерыйскі музэй]], [[Лёндан]]]]

Гарматы Ґатлінґа ўвесь час удасканальваліся, расла іх надзейнасьць і хуткастрэльнасьць. Да прыкладу, у 1876 годзе мэханічная пяціствольная мадэль кулямёта калібра 0,45 [[цаля]]ў дазваляла весьці агонь з хуткасьцю стральбы 700 стрэлаў у хвіліну, а пры стральбе кароткімі чэргамі кулямёт быў здольны дасягнуць неймаверных для таго часу 1000 стрэлаў у хвіліну. Пры гэтым ствалы зусім не пераграваліся — на адзін ствол не даводзілася больш 200 стрэлаў у хвіліну, істотную ролю гуляў і ствараны пры кручэньні струмень паветра, які абдзімае ствалы.

На мяжы XIX і XX стагодзьдзяў гарматы сыстэмы Ґатлінґа пачалі абсталёўваць электрапрывадам. Падобная мадэрнізацыя дазволіла давесьці хуткастрэльнасьць гарматы да 3000 стрэлаў у хвіліну, але сыстэма электрапрывада рабіла кулямёт яшчэ больш грувасткім.<ref name="ИОО-127">{{кніга|аўтар=Уільям Кішэнь|назва=Указ. сач.|старонкі=127}}</ref>

Са зьяўленьнем аднаствольных кулямётаў, якія працуюць на прынцыпе выкарыстаньня энэрґіі аддачы ствала пры яго кароткім ходзе, гармата Ґатлінґа, падобна іншым шматствольным сыстэмам, паступова выйшла з ужываньня. Не аказала істотнага ўплыву на лёс «Ґатлінґаў» і іх значна больш высокая хуткастрэльнасьць, паколькі на той момант у хуткастрэльнасьці вышэй за 400 стрэлаў у хвіліну ўжо не было адмысловае патрэбы. Затое аднаствольныя сыстэмы відавочна выйгравалі ў кулямёта Ґатлінґа ў вазе, манэўранасьці й прастаце зараджаньня, што ў выніку й вызначыла прыярытэт аднаствольнай сыстэмы.

Але канчаткова «Ґатлінґі» выцесьнены так і не былі — іх працягвалі ўсталёўваць на вайсковых караблях у якасьці сродкаў [[СПА]]. Асаблівую актуальнасьць шматствольныя сыстэмы здабылі падчас [[Другая сусьветная вайна|Другое сусьветнай вайны]], калі прагрэс авіяцыі запатрабаваў стварэньня аўтаматычных гарматаў і кулямётаў зь вельмі высоках хуткасьцю стральбы. Ужо пасьля вайны быў распрацаваны шэраг гарматаў і кулямётаў рознага калібра, якія працавалі [[Кулямёт з круцельным блёкам ствалоў|«па схеме Ґатлінґа»]]. Дадзеныя гарматы маглі мець электрычны, гідраўлічны, пнэўматычны або ґазавы прывад, а сілкаваньне ажыцьцяўляецца з дапамогаю патронных стужкаў ці барабанных магазынаў.

== У масавай культуры ==
* Кулямёт Ґатлінґа — «клясычны» атрыбут навукова-фантастычнае стылістыкі [[стымпанк]]а.
* Кулямёт Ґатлінґа выкарыстоўваецца адным з герояў у фільме [[Сукіякі Вэстэрн Джанга (фільм)|Сукіякі Вэстэрн Джанга]], прычым у якасьці ручнога кулямёта.
* Кулямёт Ґатлінґа выкарыстоўваецца ў фільме [[Апошні самурай (фільм, 2003)|«Апошні самурай»]] у фінальнай сцэне бітвы паўсталых самураяў з урадавымі войскамі.
* Кулямёт Ґатлінґа выкарыстоўваецца ў ганконскіх камэдыйных баявіках [[Экспрэс мільянераў|«Millionaires Express»]] (1986 год, іншая назва «Шанхайскі экспрэс») і [[Шанхайскія рыцары|«Шанхайскія рыцары»]] (2000 год).
* Кулямёты Ґатлінґа ў багацьці прысутнічаюць у фільме [[Дзікі, дзікі захад|«Дзікі, дзікі захад»]] у якасьці лёгкай аўтаматычнай зброі разнастайных баявых машынаў.
* Кулямёты Ґатлінґа выкарыстоўваюцца ў гульні [[Call of Juarez: Bound in Blood]] у якасьці ручнога (пры гульні за Рэя) й стацыянарнай зброі (пры гульні за любога з пэрсанажаў).
* Кулямёт Ґатлінґа выкарыстоўваецца ў шоў [[Разбуральнікі міфаў]], як сродак разбурэньня легендаў, злучаных з агнястрэльнай зброяю.
* Кулямёты Ґатлінґа выкарыстоўваюцца ў гульні [[Command & Conquer: Generals]] у якасьці стацыянарнае ўсталёўкі й супрацьпяхотнага танку Кітая.
* Кулямёт Ґатлінґа ў працы (стральбе па слоіках) паказаны ў канцы камэдыйнага фільма жахаў [[Дрыготка зямлі 4: Пачатак легенды|«Дрыготка зямлі 4»]] (2004 г.).
* Кулямёт Ґатлінґа выкарыстоўваецца ў [[анімэ]] «[[One piece]]» як назва аднаго з галоўных удараў Люфі.
* Кулямётам Ґатлінґа забіваюць чатырох ваяроў Анівабансю ў манге й анімэ «[[Rurouni Kenshin]]».

== Дадатковыя зьвесткі ==
Картэчаніца Ґатлінґа здымалася ў фільме «[[Джосі Ўэйлс — чалавек па-за законам]]» 1976 году, з Клінтам Іствудам у галоўнай ролі. Ўэйлс-Іствуд, страляючы з картэчаніцы, зьнішчае палову атрада паўночнікаў-кавалерыстаў, помсьцячы за згубу партызанскага атраду, які патрапіў у засаду.
* Існуе зусім адметная ад ґатлінґаўскай схемы сілкаваньня шматствольнай зброі, якая базуецца на гільзах адмысловае формы. Гэта сыстэма [[Рэвальвэр#«Траўнд» Дардыка|«траўнд» Дардыка]], сама па сабе арыґінальная й эфэктыўная, але ня мелая ніякага ўжываньня з-за чыста канструктыўнай недасканаласьці зброі.

=== Кулямёт Ґатлінґа ў сусьветным кінэматографе ===
Фільмаграфія:

* [[Вера Круз]] '''«Vera Cruz»''' (1954 г.)
* [[Сабата]] '''«Sabata»''' (1969 г.)
* [[Бывай Сабата]] '''«Adios Sabata»''' (1971)
* [[Добры, Дрэнны, '''Злы''']] (1979)
* Кулямёт Ґатлінґа '''«The Gatling gun»''' (1973)
* [[Рустэр Когбэрн]] '''«Rooster Cogburn»''' (1975)
* [[Джозі Уйэлс, чалавек па-за законам]] ''' (1977)
* [[Экспрэс мільянераў]] '''«Foo gwai lit che»''' (1986)
* [[Дзікі дзікі Вэст]] '''«Wild wild west»''' (1999)
* [[Амэрыканскія героі]] '''«American Outlaws»''' (2001)
* [[Шанхайскія рыцары]] '''«Shanghai Knights»''' (2003)
* [[Апошні самурай]] '''«The Last Samurai»''' (2003)
* [[Сукіякі Вэстэрн Джанга]] '''«Sukiyaki Western Django»''' (2007)
* [[Цягнік на Юму]] '''«3:10 To Yuma»''' (2007)
* [[Джона Хэкс]] '''«Jonah Hex»''' (2010)
* [[Каўбоі супраць прышэльцаў]] '''«Cowboys & Aliens»''' (2011)

Кніга Ілая (2010)

== Глядзіце таксама ==
* [[Зброя з круцельным блёкам ствалоў]]
* [[Гармата Гаста]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{кніга|аўтар=Уільям Карман|назва=Гісторыя Агнястрэльнай зброі|месца=М.|выдавецтва=Центрополиграф|год=2007|старонкаў=299|тыраж=4000|isbn=978-5-9524-3274-1}}
* [https://web.archive.org/web/20120830180249/http://www.popmech.ru/article/4838-karusel-smerti/page/1/ Карусель сьмерці: Кулямёт Ґатлінґа], Часопіс «[[Папулярная мэханіка]]», люты 2009 г

{{Ізаляваны артыкул}}

[[Катэгорыя:Кулямёты]]