Прагляд крыніцы для Вацлаў Іваноўскі

{{Палітык
|лацінка            = Vacłaŭ Ivanoŭski
|выява              = Вацлаў Леанардавіч Іваноўскі.jpg
|подпіс_пад_выявай  = Іваноўскі ў 1904 годзе
|пасада             = {{Сьцяг БНР}} [[Менскія бурмістры|Бурмістар Менску]]
|пачатак_тэрміну    = 17 лістапада 1941
|канец_тэрміну      = 7 сьнежня 1943
|віцэ-прэзыдэнт     =
|прэзыдэнт          =
|прэм’ер-міністар   =
|папярэднік         =[[Вітаўт Тумаш]]
|месца_нараджэньня = [[Лябёдка (вёска)|Лябёдка]], [[Лідзкі павет]], [[Віленская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]]
|месца_сьмерці     = [[Менск]], [[Генэральная акруга Беларусь]], [[Райхскамісарыят Остлянд]], [[Трэці Райх]]
|пасада2={{Сьцяг БНР}} [[Міністры асьветы БНР|Міністар асьветы]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]]|пачатак_тэрміну2=верасень 1918|канец_тэрміну2=сьнежань 1918|наступнік=[[Анатоль Комар]]|Псэўданімы=Вацюк Тройца, Антось Дурны, Антось Хатні}}
'''Вацлаў Леанардавіч Іваноўскі''' (25 траўня 1880, в. Лябёдка, цяпер [[Шчучынскі раён]] — 7 сьнежня 1943, [[Менск]]) — беларускі палітычны і грамадзкі дзяяч, доктар тэхнічных навук.

== Дзяцінства, адукацыя ==
Вацлаў Іваноўскі нарадзіўся ў фальварку Лябёдка Лідзкага павету [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] (цяпер у межах в. [[Галавічполе]], [[Шчучынскі раён|Шчучынскага раёну]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобл.]]).

Сярэднюю адукацыю атрымаў у 5-й Варшаўскай гімназіі, якую скончыў у 1898 годзе з залатым мэдалём.

У 1898 годзе паступіў у Пецярбурскі тэхналягічны інстытут на аддзяленьне хіміі, які скончыў у 1904 годзе з дыплёмам 1-й ступені. Згодна пастановы Рады Тэхналягічнага інстытуту, быў пакінуты пры інстытуце стыпэндыстам, гатовіцца да прафэсарскай работы.

У 1906 годзе быў пасланы ад Тэхналягічнага інстытуту на два гады на студыі за мяжу. Студыяваў у спэцыяльных лябараторыях і фабрыках у [[Капэнгаген]]е, [[Гётынген]]е, [[Мюнхэн]]е, [[Бэрлін]]е. У 1909 годзе абараніў у Мюнхэне дысэртацыю «Ueber Bestimmungen des Wertes und des Preises der Brennereikartoffelschlempe».<ref>[https://www.tib.eu/de/suchen/id/TIBKAT%3A270059571/Ueber-Bestimmungen-des-Wertes-und-des-Preises-der/ Інфармацыйны цэнтар імя Ляйбніца. Jwanowski Waclaw. Ueber Bestimmungen des Wertes und des Preises der Brennereikartoffelschlempe]</ref> Атрымаў ад Мюнхэнскай вышэйшай тэхнічнай школы дыплём доктара тэхнічных навук з прыпісам: «з адзнакаю».

Вярнуўшыся ў 1910 годзе ў [[Санкт-Пецярбург]], Радаю Жаночага політэхнічнага інстытуту быў абраны спачатку на лябаранта пры катэдры тэхнічнай мікрабіялёгіі, пасьля быў абраны ў Тэхналягічны інстытут лябарантам тэхналёгіі харчовых прадуктаў, а з 1911 году працаваў лектарам курсу тэхнічнай мікрабіялёгіі. У гэтым жа часе ў Жаноцкім політэхнічным інстытуце быў абраны на катэдру тэхналёгіі брадзільных працэсаў.

У 1912 годзе быў прызначаны ў Міністэрства сельскай гаспадаркі старшым спэцыялістам па тэхнічнай перапрацоўцы садавіны і гародніны. Апроч гэтага, знаходзячыся ў Пецярбургу, чытаў лекціі па таваразнаўству ў Гандлёвай школе Таварыства настаўнікаў на Разьежджай вуліцы. У 1913 годзе, хочучы вярнуцца на Бацькаўщыну, прыняў месца загадчыка Гандлёва-фабрычнага аддзелу Віленскага таварыства сельскай гаспадаркі. На гэтай пасадзе знаходзіўся ў Вільні да эвакуацыі.

== Дзейнасьць у беларускім руху ==
Заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|Беларускай рэвалюцыйнай партыі]] (1902). Пасьля яе расколу ў 1903 годзе ўзначаліў [[Круг беларускай народнай прасьветы і культуры]]. Займаўся выдавецкай дзейнасьцю, зрабіў апрацоўку першага буквара сучаснай беларускай мовы. У 1904—1905 гадах чалец ЦК [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] (БСГ). Адыграў важную ролю ў арганізацыі прапагандысцкай работы БСГ, заснаваньні партыйнай друкарні ў [[Менск]]у і выдавецтва «Грамада» ў Пецярбургу. На пачатку 1906 году ўзначаліў створанае ім у Пецярбургу першае беларускае выдавецтва — суполку «[[Загляне сонца і ў наша аконца]]». Адначасова супрацоўнічаў з газэтамі «[[Наша доля]]» і «[[Наша Ніва]]» (псэўданім ''Вацюк Тройца'').

У 1913—1915 гадах В. Іваноўскі жыў у [[Вільня|Вільні]], кіраваў [[Беларускае выдавецкае таварыства|Беларускім выдавецкім таварыствам]], садзейнічаў заснаваньню беларускай кнігарні [[Вацлаў Ластоўскі|В. Ластоўскага]]. У сакавіку — верасьні 1915 году старшыня [[Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны|Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны]]. У канцы 1915 адышоў ад палітычнай дзейнасьці і жыў у эвакуацыі ў [[Расейская імпэрыя|Расеі]]. У [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускі нацыянальны камітэт]] пад старшынствам [[Раман Скірмунт|Р. Скірмунта]] абраны завочна. Пасьля [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкага перавароту 1917 году]] ўключыўся ў палітычную дзейнасьць, удзельнічаў ва [[Першы Ўсебеларускі кангрэс|Ўсебеларускім зьезьдзе 1917 году]] ў Менску. Вырашэньне пытаньня беларускай дзяржаўнасьці зьвязваў з нацыянальнай праграмай [[бальшавікі|бальшавікоў]].

У 1918 годзе В. Іваноўскі стаў міністрам асьветы ва ўрадзе [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], які ўзначальваў [[Антон Луцкевіч|А. Луцкевіч]]. 6 лістапада 1918 напісаў заяву ў Раду ў Менскага настаўніцкага інстытуту з прапановай чытаць там лекцыі па хіміі. У сьнежні 1918, пасьля адступленьня нямецкіх войск, застаўся ў Менску разам зь [[Язэп Лёсік|Язэпам Лёсікам]], А. Уласавым і некаторымі іншымі чальцамі [[Рада БНР|Рады БНР]], спадзяючыся на стварэньне кааліцыйнага ўраду [[БССР]] з удзелам камуністаў і сацыял-дэмакратаў. У траўні 1919 году арыштаваны савецкімі ўладамі і інтэрнаваны ў горад [[Смаленск]].

Пасьля вызваленьня В. Іваноўскі адмовіўся выехаць у [[Польшча|Польшчу]], вярнуўся ў Менск, дзе працаваў загадчыкам літаратурна-выдавецкага аддзелу Менскага губэрнскага камісарыяту асьветы [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі|Літоўска-Беларускай ССР]].

Восеньню 1919 году, пераканаўшыся ў памылковасьці арыентацыі на Савецкую Расею, В. Іваноўскі пачаў супрацоўнічаць з польскай адміністрацыяй. У лютым — сакавіку 1920 году як упаўнаважаны [[Найвышэйшая рада БНР|Найвышэйшай Рады БНР]] удзельнічаў у беларуска-польскіх перамовах, імкнуўся прадухіліць падзел Беларусі, выступаў за стварэньне [[фэдэрацыя|фэдэрацыі]] Польшчы і Беларусі. Адначасова займаўся пашырэньнем сеткі беларускіх школ на Меншчыне, кіраваў Менскім беларускім пэдагагічным інстытутам, арганізаваў выпуск літаратурнага штотыднёвіка «Рунь». У кастрычніку 1920 стаў дырэктарам дэпартамэнту гандлю ва ўрадзе [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]], дзе дырэктарам дэпартамэнту замежных справаў быў ягоны брат Юры Іваноўскі.

Падзел Беларусі ў выніку [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы]] пазбавіў В. Іваноўскага надзеі на ажыцьцяўленьне ідэі беларускай дзяржаўнасьці. Ён адмовіўся ад палітычнай дзейнасьці і вярнуўся да навуковай працы. У 1922—1939 займаў пасаду прафэсара Варшаўскага політэхнічнага інстытуту. Пасьля [[Польская абарончая вайна|заваяваньня Польшчы нацысцкай Нямеччынай]], восеньню 1939 году Іваноўскі ізноў апынуўся ў Вільні, выкладаў тут ва ўнівэрсытэце.

== Дзейнасьць у часы нямецкай акупацыі Беларусі ==
У першыя месяцы нямецкай акупацыі Беларусі В. Іваноўскі кіраваў адноўленым Беларускім нацыянальным камітэтам. У 1942 годзе быў прызначаны нямецкімі акупацыйнымі ўладамі на пасаду бургамістра Менску. У 1943 годзе зьяўляўся старшынём [[Беларуская рада даверу|Беларускай рады даверу]] пры генэральным камісары Беларусі [[Вільгельм Кубэ|В. Кубэ]], адначасова быў намесьнікам старшыні [[Беларускае навуковае таварыства (1942)|Беларускага навуковага таварыства]]. Падтрымліваў сувязь з прадстаўнікамі [[Армія Краёва|Арміі Краёвай]].

=== Гібель ===
[[Файл:Vacłaŭ Ivanoŭski, mahiła.JPG|значак|Магіла Вацлава Іваноўскага на Кальварыйскіх могілках]]
6 сьнежня 1943 году Вацлаў Іваноўскі быў цяжка паранены невядомымі на вуліцы, быў прывезены ў шпіталь, але там пакінуты бязь лекарскай дапамогі і назаўтра памёр.

Раней замах на яго прыпісвалі шэфу менскага СД Штраўху, або савецкім ці польскім партызанам, а выканаўцаў лічылі невядомымі. У наш час мяркуецца, што забойства было арганізавана — зь ведама і згоды в. а. генэральнага камісара Беларусі [[Курт фон Готбэрг|Курта фон Готбэрга]] — [[Радаслаў Астроўскі|Радаславам Астроўскім]], які спаборнічаў з Іваноўскім за ўладу ў Генэральнай акрузе «Беларусь» Райхскамісарыяту «Остлянд».

Распаўсюджаная вэрсія пра зьдзяйсьненьне замаху савецкімі партызанамі была прынятая, з розных прычын, як у пасьляваеннай [[савецкая гістарыяграфія|савецкай гістарыяграфіі]], так і ў беларускім эмігранцкім асяродку, але, відаць, была створаная і пушчаная ў абарот Готбэргам.

Вацлаў Іваноўскі пахаваны ў Менску на [[Кальварыйскія могілкі|Кальварыйскім цьвінтары]].

== Сям’я ==
Бацька Вацлава Іваноўскага Леанард — інжынэр і старшыня тэхнічнага камітэту пры Міністэрстве фінансаў у Пецярбургу.

Маці — Ядвіга з роду баронаў фон Райхель.

Іваноўскі меў трох родных братоў, якія, у адрозьненьне ад яго беларускай нацыянальнай арыентацыі, абралі для сябе іншую нацыянальную ідэнтычнасьць і сталі дзеячамі польскага і літоўскага руху: [[Ужы Іваноўскі|Юры Іваноўскі]] стаў інжынэрам і польскім палітыкам, Станіслаў Іваноўскі — віленскім адвакатам, а [[Тадэвуш Іваноўскі]] увайшоў у гісторыю як літоўскі грамадзкі дзеяч і вядомы навуковец-біёляг.

У 2001 годзе жонка Іваноўскага Сабіна і дачка [[:pl:Anna Kornecka|Ганна]] былі ўшанаваныя тытулам «[[Праведнікі народаў сьвету]]» за выратаваньне ў 1941 годзе, падчас нацысцкай акупацыі, дзьвюх жанчын-габрэек, сябровак Іваноўскіх.<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=29647 Дачка і жонка Вацлава Іваноўскага маюць тытул «Праведнікі народаў свету»] - [[Наша Ніва]], 18.09.2009</ref><ref>[http://db.yadvashem.org/righteous/family.html?language=en&itemId=4321184 The Righteous Among The Nations: Kornecka FAMILY] - [[Яд Вашэм]]</ref>

== Глядзіце таксама ==
* [[Ежы Іваноўскі]], родны брат В. Іваноўскага
* [[Тадэвуш Іваноўскі]], родны брат В. Іваноўскага

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Вацлаў Іваноўскі, 1880—1943. Мн., 1990.
* Туронак Ю. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. — Мн., 2006. {{ISBN|985-6530-40-7}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=04qvwqU_LU8 Дакумэнтальны фільм пра В. Іваноўскага]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Іваноўскі, Вацлаў}}
[[Катэгорыя:Палітыкі БНР]]
[[Катэгорыя:Міністры асьветы БНР]]
[[Катэгорыя:Асобы Менску]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Менску]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя на Кальварыйскіх могілках]]
[[Катэгорыя:Забітыя палітыкі]]
[[Катэгорыя:Сябры Беларускай народнай самапомачы]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 25 траўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1880 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 7 сьнежня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1943 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лідзкім павеце (Расейская імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Сябры Арганізацыі беларускіх нацыяналістаў]]
[[Катэгорыя:Беларускія калябаранты з нацысцкай Нямеччынай]]
[[Катэгорыя:Менскія бурмістры (1941—1944)]]