Прагляд крыніцы для Валахія

{{Ня блытаць|Валаскае княства|княствам Валахія}}
[[Файл:Walachia.png|frame|справа|Мапа Румыніі, жоўтым выдзелена Валахія]]
'''Вала́хія''' ({{мова-ro|Ţara Românească}}, перш ''Цѣра Рȣмѫнѣскъ'', ''Ţeara Rumînească'' і таксама ''Wallahia'') — [[гістарычная вобласьць]] на поўдні [[Румынія|Румыніі]], паміж [[Карпаты|Карпатамі]] і [[Дунай|Дунаем]]; падзяляецца ракой [[Олт]] на [[Мунтэнія|Мунтэнію]] (''Вялікую Валахію'') і [[Алтэнія|Алтэнію]] (''Малую Валахію'')<ref>[http://feb-web.ru/feben/pushkin/serial/is3/is3-402-.htm Двойченко-Маркова Е. М., Пушкин и румынская народная песня о Тудоре Владимиреску // Пушкин: Исследования и материалы / АН СССР. Ин-т рус. лит. (Пушкин. Дом). — М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1960. — Т. 3. — с.402—417.]</ref>.
 
З XIV стагодзьдзя Валахія — фэўдальнае княства, з XVI стагодзьдзя — пад турэцкім панаваньнем. Па [[Адрыянапальскі мірны дагавор 1829 году|Адрыянапальскім мірным дагаворы]] 1829 году фактычна аўтаномная (пад [[пратэктарат]]ам [[Расея|Расеі]] да 1856 г.). У 1859—1861 гг. аб’ядналася з [[Малдаўскае княства|Малдаўскім княствам]] у адзіную дзяржаву (з студзеня 1862 г. — [[Румынскае княства]]).

== Гісторыя ==

=== Старажытныя часы ===
Гісторыя Валахіі ўзыходзіць да найстаражытнейшых пэрыядаў. Згадваюць гэту тэрыторыю старажытныя аўтары, напрыклад [[Ёрдан (гісторык)|Ёрдан]], Флявіюс, [[Прыск Панійскі]], [[Пракоп Кесарыйскі]] і інш. Калі румынскія гісторыкі гавораць пра «Дакійскае царства», то старажытныя аўтары на тэрыторыі Дакіі, і ў Дабруджы, паказваюць на стольныя гарады, сярод іх сталіца скіфаў г. Томіс, Дабруджа, пры імпэратары Канстанцыю пераназваная ў Канстанцыю, і згаданыя старажытнагрэцкімі мітамі «Алімп»; старажытная горная рэзыдэнцыя [[Сармізэгетуса]]. На гэтай тэрыторыі, якая суседнічала з гетамі-мэзіямі (ня блытаць з пэрсамі-«мэзамі») на поўдні Дунаю, з гетамі-языгамі з Паноніі і з гетамі-бастарнамі на поўначы, хрысьціянства распаўсюджвалася дзякуючы сьвятому [[Андрэй Першазваны|апосталу Андрэю]], які, паводле легендарнай традыцыі, заснаваў у 62 годзе біскупствы ў бізантыі, Адэсасе ([[Варна]]) і Томісе (суч. [[Канстанца]]), так і хрысьціянам-бежанцам, якія ратаваліся ў Дакіі ад перасьледу Рымскай імпэрыяй.

У 105 годзе на чале [[IV Шчасьлівы Флявіяў легіён|IV Шчасьлівага Флявіевага легіёну]] і дапаможных частак з Мэзіі, поўдзень Дунаю, імпэратар [[Траян]] [[Другі дакійскі паход Траяна|уварваўся ў Дакію]]. Асноўныя баявыя дзеяньні вяліся на тэрыторыі Мунтэніі. Тады ж пала і была разбурана Сармізэгетуса. З 106 году тэрыторыя паўднёва-заходняй Дакіі, населеная гецкімі родамі, уключаючы Валахію, была ўлучана ў склад Рымскай імпэрыі («Дакійская правінцыя»), акупацыя падоўжылася да 271—275 гг. У гэты пэрыяд на тэрыторыі Дакіі старажытнымі аўтарамі згадваюцца дзьве буйныя вобласьці; «Гепідыя» (наступная Трансыльванія) і на тэрыторыі Мунтэніі — «Раксалянія». У 275 годзе готам атрымалася заняць акупаваныя рымлянамі поўдзень і захад Дакіі, пасьля кароткага перапынку, пасьля таго як у шэрагі гунаў увайшлі і дакійскія геты; раксаляны і гепіды, і пры падтрымцы сваіх хаўрусьнікаў, менавіта з тэрыторыі Мунтэніі гуны і пачалі свой генэральны наступ на Рым. Пасьля падзеньня Рыму ў Валахіі дынастыі зьмяняліся адна за адной; пасьля сьмерці [[Атыла|Атылы]] на сталец узышоў [[гепіды|гепід]] [[Ардарых]], пасьля яго іншыя.

=== Сярэднявечча ===
{{Асноўны артыкул|Княства Валахія}}
[[Файл:Man Curtea de Arges.SV.jpg|міні|300пкс|[[Сабор у Курця-дэ-Арджэш]] — галоўны храм сярэднявечнай Валахіі]]
Паданьне называе заснавальнікам Валаскага княства «[[Раду Нэгру|чорнага князя]]», які жыў нібы на зыходзе XIII стагодзьдзя. Больш верагодна, што яно было створана [[Басараб I Заснавальнік|Басарабам I]] у 1310 годзе, прычым першыя некалькі дзесяцігодзьдзяў залежала ад [[каралеўства Вугоршчына|Вугорскага каралеўства]].

Толькі з падзеньнем вугорскай дынастыі [[Арпады|Арпадаў]] улада Вугоршчыны ў Валахіі саслабла і княства стала незалежным. У такім стане яно праіснавала больш за 100 гадоў. З пачаткам наступу Асманскай імпэрыі на Балканы небясьпека захопу Валахіі асманамі ўзрастала. У выніку ў 1415 валаскі гаспадар (кіраўнік) вымушаны быў прызнаць сюзэрэнітэт асманскага султана.

Валахія была заціснута паміж турэцкімі землямі з поўдня і Вугоршчынай з поўначы. [[Трансыльванія]] належала Вугоршчыне і была свайго роду прамежнай тэрыторыяй паміж вугорскімі і валаскімі землямі. Акрамя таго, Валахія мела рэлігійную спэцыфікацыю: Турэччына была мусульманскай, Захад — каталіцкі, а Валахія — праваслаўнай. Гэта становішча Валахіі і абумовіла зьменлівасьць ваеннай палітыкі, асабліва пасьля 1453 году, калі Бізантыя пала пад націскам турак. Валаскія кіраўнікі то ішлі разам з вугорцамі на турак, то прапускалі турэцкія арміі ў вугорскую Трансыльванію.

Адрозьнівалася своеасаблівасьцю і ўнутраная сыстэма ўлады: васпаны абіраліся на прастол з аднаго і таго ж роду, але выбар ня быў абумоўлены якімі-небудзь зацьверджанымі прынцыпамі пераходу стальцу ў спадчыну. Усё вырашала выключна расстаноўка сілаў у колах валаскага баярства. Паколькі любы з прадстаўнікоў дынастыі мог мець мноства як законных, так і пабочных дзяцей, кожны зь якіх станавіўся прэтэндэнтам на сталец, то наступствам гэтага зьявілася вялікая чахарда ў зьмене кіраўнікоў. Звыклым быў тэрор у дачыненьні супернікаў на сталец, але найбольшай сілы ён дасягнуў пры [[Улад III Цэпэш|Ўладзе III Цэпэшы]].

=== Пад асманскім валадарствам ===
[[Файл:Türkei und Schutzstaaten Größte Ausdehnung bis zum Karlowitzer Frieden 1699.jpg|значак|Балканы ў 1699 г.]]

У 1476 годзе валаскія князі канчаткова сталі васаламі [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]]. У 1718—1737 гадах [[Алтэнія]] (Малая Валахія) належала Аўстрыйскай імпэрыі.

У 1829—1856 гг. княства было пратэктаратам Расеі.

== Аб’яднаньне зь іншымі княствамі ==
{{Асноўны артыкул|Аб’яднаньне Дунайскіх княстваў}}

У 1858 г. Валахія і [[Малдаўскае княства]] [[Аб’яднанае княства Валахіі і Малдавіі|аб’ядналіся ў адну дзяржаву]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Сьпіс кіраўнікоў Валахіі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Гістарычныя вобласьці Румыніі}}

[[Катэгорыя:Валахія| ]]
[[Катэгорыя:Былыя пратэктараты Расейскай імпэрыі]]