Прагляд крыніцы для Вайна Харватыі за незалежнасьць

{{Узброены канфлікт
|Назва                 = Вайна Харватыі за незалежнасьць
|Частка                = [[Югаслаўскія войны]]
|Выява                 = Croatian War of Independence collage.jpg|300пкс
|Подпіс да выявы       = Па гадзіньнікавай стрэлцы: пашкоджаная воданапорная вежа ў [[Вукавар]]ы; харвацкія жаўнеры падчас бою рыхтуюцца зьнішчыць сэрбскі танк; мэмарыяльныя могілкі ў Вукавары; падбіты сэрбскі танк [[Т-55]] каля [[Дрніш]]у; вуліца Страдун падчас аблогі [[Дуброўнік]]у
|Дата                  = 1991—1995
|Месца                 = [[Харватыя]]
|Прычына               = {{Просты сьпіс|
* абвяшчэньне незалежнасьці Харватыі ад [[Югаславія|Югаславіі]]
* абвяшчэньне харвацкімі сэрбамі [[Рэспубліка Сэрбская Краіна|рэспублікі Сэрбская Краіна]]
}}
|Вынік                 = {{Просты сьпіс|
* перамога Харватыі
* ліквідацыя рэспублікі Сэрбская Краіна
}}
|Тэрытарыяльныя зьмены = адыход Харватыі ад Югаславіі
|Супернік1             = {{Просты сьпіс|
* {{Сьцягафікацыя|Харватыя}}
* [[Файл:Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg|20пкс|Сьцяг Рэспублікі Босьніі і Герцагавіны]] [[Рэспубліка Босьнія і Герцагавіна]] (1995)
}}
|Супернік2             = {{Просты сьпіс|
* {{Сьцягафікацыя|Югаславія}} (1991—1992)
* [[Файл:Flag of Republika Srpska.svg|20пкс|Сьцяг Рэспублікі Сэрбскай]] [[Рэспубліка Сэрбская]] (1992—1995)
* [[Файл:Flag of Serbian Krajina (1991).svg|20пкс|Сьцяг Сэрбскай Краіны]] [[Рэспубліка Сэрбская Краіна]] (1992—1995)
* {{Сьцягафікацыя|Сэрбія}}
* {{Сьцягафікацыя|Чарнагорыя}}
* [[Файл:Chetniks Flag.svg|20пкс|Сьцяг Чэтнікаў]] [[Сэрбская дабраахвотная гвардыя|Чэтнікі]]
}}
|Супернік3             = 
|Супернік4             = 
|Камандуючыя1          = {{Просты сьпіс|
* {{Сьцяг Харватыі|20пкс}} [[Франьё Туджман]]
* {{Сьцяг Харватыі|20пкс}} [[Гойка Шушак]]
* {{Сьцяг Харватыі|20пкс}} [[Антон Тус]]
* {{Сьцяг Харватыі|20пкс}} [[Янка Бабэтка]]
* {{Сьцяг Харватыі|20пкс}} [[Званімір Чэрвэнка]]
* [[Файл:Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg|20пкс]] [[Атыф Дудакавіч]]
}}
|Камандуючыя2          = {{Просты сьпіс|
* [[Файл:State Flag of Serbian Krajina (1991).svg|20пкс]] [[Мілан Марціч]]
* [[Файл:State Flag of Serbian Krajina (1991).svg|20пкс]] [[Мілан Бабіч]]
* [[Файл:State Flag of Serbian Krajina (1991).svg|20пкс]] [[Горан Гаджыч]]
* [[Файл:Flag of SFR Yugoslavia.svg|20пкс]] [[Вэлька Кадыевіч]]
* [[Файл:State Flag of Serbian Krajina (1991).svg|20пкс]] [[Міле Мркшыч]]
* {{Сьцяг|Рэспубліка Сэрбская}} [[Ратка Младзіч]]
* {{Сьцяг Сэрбіі|20пкс}} [[Слабадан Мілошавіч]]
* [[Файл:Flag of the Republic of Western Bosnia (Fictitious).svg|20пкс]] [[Фікрэт Абдыч]]
}}
|Камандуючыя3          = 
|Камандуючыя4          = 
|Сілы1                 = 70 000 (1991)<br>200 000 (1995)
|Сілы2                 = 145 000 (1991)<br>50 000 (1995)
|Сілы3                 = 
|Сілы4                 = 
|Страты1               = забітыя 6788—8784 жаўнеры і 4508—7186 цывільных<br>220 000 уцекачоў
|Страты2               = забітыя 5456 жаўнераў і 2650 цывільных<br>300 000 уцекачоў
|Страты3               = 
|Страты4               = 
|Агульныя страты       = ~20 000 забітых
|Дадаткі               = 
}}
'''Вайна́ Харва́тыі за незале́жнасьць''', '''''Харва́цкая вайна́''''' ({{Мова-hr|Domovinski rat}}, {{Мова-sh|Рат у Хрватској}}) — ваенны канфлікт у 1991—1995 роках на тэрыторыі былой [[Сацыялістычная Рэспубліка Харватыя|Сацыялістычнай Рэспублікі Харватыя]], выкліканы выхадам [[Харватыя|Харватыі]] са складу [[Югаславія|Югаславіі]], супраць аб’яднаных [[Вялікая Сэрбія|вялікасэрбскіх]] сілаў&nbsp;— [[Сэрбы|сэрбскіх]] [[Экстрэмізм|экстрэмістаў]] у Харватыі, [[Сацыялістычная Фэдэратыўная Рэспубліка Югаславія|саюзнай]] [[Югаслаўская народная армія|Югаслаўскай народнай арміі]] і [[Сэрбія|Сэрбіі]] і [[Чарнагорыя|Чарнагорыі]].

Пасьля абвяшчэньня Харватыяй незалежнасьці сэрбскае насельніцтва Харватыі спрабавала стварыць сваю дзяржаву на ейнай тэрыторыі, каб не выходзіць са складу Югаславіі<ref name="судетик">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 5 жніўня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/08/05/world/serbs-refuse-to-negotiate-in-croatia.html
 | загаловак       = Serbs Refuse to Negotiate in Croatia
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJuN77S
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="бабич вердикт">{{Спасылка
 | url         = http://www.icty.org/x/cases/babic/cis/en/cis_babic_en.pdf
 | загаловак   = Milan Babić verdict
 | выдавец     = МТБЮ
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJcvqQc
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref>. Харватыя расцаніла гэта як спробу ўключэньня тэрыторыяў Харватыі ў склад Сэрбіі<ref name="велика сербия">{{Спасылка
 | дата          = 27 сьнежня 1991
 | url           = http://www.nytimes.com/1991/12/27/world/serb-led-presidency-drafts-plan-for-new-and-smaller-yugoslavia.html?ref=croatia
 | загаловак     = Serb-Led Presidency Drafts Plan For New and Smaller Yugoslavia
 | выдавец       = The New York Times
 | мова          = en
 | archiveurl    = http://www.webcitation.org/69jJdU9uW
 | archivedate   = 2012-08-07
}}</ref><ref name="браун и карим">{{кніга
 |аўтар          = Brown, Cynthia; Karim, Farhad.
 |загаловак      = Playing the «Communal Card»: Communal Violence and Human Rights
 |месца          = New York City
 |выдавецтва     = Human Rights Watch
 |год            = 1995
 |старонкі       = 120
 |isbn           = 9781564321527
 |мова           = en
}}</ref>. У 2007 [[Міжнародны трыбунал па былой Югаславіі|Міжнародным трыбуналам па былой Югаславіі]] (МТБЮ) было даказана, што лідэр Рэспублікі Сэрбскай Краіны [[Мілан Марціч]] меў дамоўленасьць са [[Слабадан Мілошавіч|Слабаданам Мілошавічам]] пра далучэньне РСК да [[Югаславія|Саюзнай Рэспублікі Югаславія]] і стварэньне «адзінай сэрбскай дзяржавы»<ref name="единое сербское гос-во">{{Спасылка|дата публікацыі = 12 чэрвеня 2007
 | url             = http://www.icty.org/sid/8870
 | загаловак       = Milan Martić sentenced to 35 years for crimes against humanity and war crimes
 | выдавец         = МТБЮ
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJdzGEx
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. У 2011 Міжнародны трыбунал па былой Югаславіі вынес прысуд, згодна зь якім харвацкія генэралы Гатовіна і Маркач на загад вайскова-палітычнага кіраўніцтва Харватыі ў ходзе вайны зьдзяйсьнялі ваенныя злачынствы супраць сэрбаў з мэтай іхняга выгнаньня і засяленьня гэтых тэрыторыяў харватамі<ref name="готовина вердикт">{{Спасылка|дата публікацыі = 15 красавіка 2011
 | url             = http://www.icty.org/x/cases/gotovina/tjug/en/110415_summary.pdf
 | загаловак       = Judgement Summary for Gotovina et al.
 | выдавец         = МТБЮ
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJesBIw
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>, аднак у 2012 апэляцыйная камісія МТБЮ цалкам апраўдала абодвух генэралаў<ref name="оправдание готовины">{{Спасылка|дата публікацыі = 16 лістапада 2012
 | url             = http://lenta.ru/news/2012/11/16/gotovina/
 | загаловак       = Хорватский генерал Готовина оправдан по делу о военных преступлениях
 | выдавец         = Лента.Ру
 | мова            = ru
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6CbslG1tR
 | archivedate     = 2012-12-02
}}</ref><ref name="оправдание маркача">{{Спасылка|дата публікацыі = 16 лістапада 2012
 | url             = http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-20352187
 | загаловак       = Hague war court acquits Croat Generals Gotovina and Markac
 | выдавец         = BBC News
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6CbsnWkaa
 | archivedate     = 2012-12-02
}}</ref>.

Першапачаткова вайна вялася паміж сіламі [[Югаслаўская народная армія|Югаслаўскай народнай арміі]], харвацкімі сэрбамі і харвацкай паліцыяй. Кіраўніцтва Югаславіі сіламі фэдэральнай арміі паспрабавала захаваць Харватыю ў складзе краіны<ref name="кадиевич134">{{Кніга
 |аўтар          = Kadijević, Veljko
 |загаловак       = Moje viđenje raspada: vojska bez države
 |спасылка         = http://books.google.hr/books?id=dJJsQgAACAAJ
 |месца          = Бялград
 |выдавецтва   = Politika
 |год            = 1993
 |старонкі       = 134—135
 |isbn           = 8676070474
 | мова          = sr
}}</ref>. Пасьля распаду краіны і спыненьня існаваньня ЮНА на тэрыторыі Харватыі была створаная [[Сьпіс непрызнаных краінаў|самаабвешчаная дзяржава]] сэрбаў — [[Рэспубліка Сэрбская Краіна]]. Затым пачалася барацьба паміж [[Узброеныя сілы Харватыі|харвацкай арміяй]] і [[Узброеныя сілы Рэспублікі Сэрбская Краіна|арміяй краінскіх сэрбаў]]. У 1992 было падпісанае пагадненьне пра спыненьне агню, пасьля якога адбылося прызнаньне Харватыі як сувэрэннай дзяржавы<ref name="кинзер">{{Спасылка
 | url         = http://www.nytimes.com/1991/12/24/world/slovenia-and-croatia-get-bonn-s-nod.html?ref=croatia
 | загаловак   = Slovenia and Croatia Get Bonn’s Nod
 | аўтар       = Stephen Kinzer.
 | выдавец     = The New York Times
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJfJurh
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref><ref name="монтгоимер">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 23 траўня 1992
 | url             = http://www.nytimes.com/1992/05/23/world/3-ex-yugoslav-republics-are-accepted-into-un.html?scp=4&sq=croatia%2022%20may%201992%20&st=cse
 | загаловак       = 3 Ex-Yugoslav Republics Are Accepted Into U.N.
 | аўтар           = Paul L. Montgomery.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJfomNp
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. У Харватыю былі ўведзеныя [[UNPROFOR|міратворчыя войскі]] [[ААН]], у выніку чаго канфлікт прыняў вялацякучы, ачаговы характар<ref name="совбез оон">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 21 лютага 1992
 | url             = http://www.undemocracy.com/S-RES-743(1992)
 | загаловак       = Resolution 743 S-RES-743(1992)
 | выдавец         = [[Савет Бясьпекі ААН]]
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJgaqMM
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. У 1995 року войска Харватыі правяла дзьве буйныя наступальныя апэрацыі, у выніку якіх значная частка тэрыторыі РСК перайшла пад харвацкі кантроль<ref name="победа хорватии">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 8 жніўня 1995
 | url             = http://articles.latimes.com/1995-08-08/news/mn-32662_1_serb-refugees
 | загаловак       = Croats Declare Victory, End Blitz
 | аўтар           = Dean E. Murphy.
 | выдавец         = [[Los Angeles Times]]
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJhDvy1
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="кохен">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 2 траўня 1995
 | url             = http://www.nytimes.com/1995/05/02/world/croatia-hits-area-rebel-serbs-hold-crossing-un-lines.html?ref=croatia
 | загаловак       = Croatia hits area rebel serbs hold, crossing U.N. lines
 | аўтар           = Roger Cohen.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJhpu9u
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Вайна скончылася падпісаньнем Эрдуцкага і [[Дэйтанская дамова|Дэйтанскага пагадненьняў]], паводле якіх Усходняя Славонія была ўключана ў склад Харватыі ў 1998 року<ref name="хеджес">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 12 лістапада 1995
 | url             = http://www.nytimes.com/1995/11/13/world/serbs-in-croatia-resolve-key-issue-by-giving-up-land.html?ref=croatia
 | загаловак       = Serbs in Croatia resolve key issue by giving up land
 | аўтар           = Chris Hedges.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJiL6jM
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="хеджес2">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 16 студзеня 1998
 | url             = http://www.nytimes.com/1998/01/16/world/an-ethnic-morass-is-returned-to-croatia.html?ref=croatia
 | загаловак       = «An Ethnic Morass Is Returned to Croatia»
 | аўтар           = Chris Hedges.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJiqK58
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Канфлікт суправаджаўся ўзаемнымі [[Этнацыд|этнічнымі чысткамі]] сэрбскага і харвацкага насельніцтва.

У выніку вайны Харватыя дамаглася незалежнасьці і захаваньня сваёй тэрытарыяльнай цэласнасьці<ref name="победа хорватии"/><ref name="хеджес"/>. У ходзе баявых дзеяньняў шматлікія [[Гарады Харватыі|гарады]] і вёскі моцна пацярпелі і былі разбураныя<ref name="разрушенные">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 18 кастрычніка 1991
 | url             = http://www.randevu-zip.narod.ru/europe/east/slavian/war.htm
 | загаловак       = Yugoslavia Army Begins Offensive
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJjL9Vs
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Шкода народнай гаспадарцы Харватыі ацэньваецца ў 37 млрд [[Даляр ЗША|$]]<ref name="ущерб">{{Спасылка
 | url           = http://books.google.hr/books?id=Hwi0s3I5jLEC&pg=PA75&lpg=PA75&dq=croatia+war+damage+estimated&source=bl&ots=k_MqfO-_hd&sig=p26yaeAHVs49EmDDXd4mjCcZ414&hl=hr&ei=DSINTbeANY_xsgaoor3ZDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=10&ved=0CGgQ6AEwCQ#v=onepage&q=croatia%20war%20damage%20estimated&f=falseEurope
 | загаловак     = Review
 | выдавец       = World of Information (2003). Kogan Page. стр.75. {{ISBN|0-7494-4067-8}}
 | мова          = en
}}</ref>. Агульная колькасьць загінулых падчас вайны перавышае 20 000 чалавек<ref name="президентс">{{Спасылка
 | url         = http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3095774.stm
 | загаловак   = Presidents apologise over Croatian war
 | выдавец     = BBC News Online
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJaGOLE
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref>. Вялікая колькасьць харвацкіх уцекачоў была выгнаная з тэрыторыяў, якія кантраляваліся сэрбамі ў 1991—1992 роках. У той жа час, згодна з паведамленьнем Камісарыяту па справах уцекачоў ААН, да 1993 толькі з тэрыторыяў пад кантролем [[Заграб]]у было выгнана 251 000 сэрбаў<ref>{{Кніга
 |аўтар         = Радослав И. Чубрило, Биљана Р. Ивковић, Душан Ђаковић, Јован Адамовић, Милан Ђ. Родић и др.
 |загаловак     = Српска Крајина
 |спасылка      = 
 |адказны       = 
 |месца         = Београд
 |выдавецтва    = Матић
 |год           = 2011
 |том           = 
 |старонкі      = 304
 |isbn          = 
}}</ref>. Іншы буйны паток сэрбскіх уцекачоў (каля 230 000 чалавек) быў зафіксаваны ў 1995 пасьля правядзеньня [[Бура (апэрацыя)|апэрацыі «Бура»]]. 115 000 сэрбскіх уцекачоў пасьля вайны вярнуліся ў Харватыю.

У Харватыі для абазначэньня канфлікту выкарыстоўваецца тэрмін «Айчынная вайна» ({{Мова-hr|Domovinski rat}}), радзей выкарыстоўваецца тэрмін «Сэрбская агрэсія» ({{Мова-hr|Velikosrpska agresija}})<ref name="зубринич">{{Спасылка|дата публікацыі = 16 ліпеня 1992
 | url             = http://www.croatianhistory.net/etf/et112.html
 | загаловак       = Croatia within ex-Yugoslavia
 | аўтар           = Darko Zubrinic.
 | выдавец         = Croatianhistory.net.
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJV0uKd
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="биланджич агрессиЯ">{{Спасылка|url = http://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=65472
 | загаловак   = Hrvatska vojska u međunarodnim odnosima
 | аўтар       = Mirko Bilandžić.
 | мова        = hr
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJkDjmE
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref>. У Сэрбіі часьцей за ўсё гэты канфлікт называюць «Вайна ў Харватыі» ({{Мова-sr|Рат у Хрватскоj}})<ref name="рат у хрватской">{{Спасылка|url = http://www.b92.net/info/emisije/kaziprst.php?yyyy=2010&mm=11&nav_id=470273
 | загаловак   = Srbija-Hrvatska, temelj stabilnosti
 | выдавец     = B92
 | мова        = sr
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJkuvOP
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref> або «Вайна ў Краіне» {{Мова-sr|Рат у Крајини}})<ref name="война в краіне">{{Спасылка|url=http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2006/05/20/srpski/R06051901.shtml|загаловак=Избеглица Савка Галовић два месеца живи у поплављеној кући: Од марта не скида гумене чизме|дата доступу=4 сакавіка 2011|аўтар=Младен Радуловић.|дата публікацыі=20 траўня 2006|выдавец=Глас Јавности|камэнтар=Kada je počeo rat u Krajini, Hrvati su joj ubili sina Mileta.|мова=sr|archiveurl=http://www.webcitation.org/6CbshmhkZ|archivedate=2012-12-02}}</ref><ref name="рат у краине">{{Спасылка|url=http://www.glas-javnosti.rs/clanak/ljudi-i-dogadjaji/glas-javnosti-21-10-2008/triput-mrtav-ziv|загаловак=Судбина Младена Шубаре, бившег ратника из Чајнича у Републици Српској: Трипут мртав, а жив!|дата доступу=4 сакавіка 2011|аўтар=Зоран Шапољић.|дата публікацыі=21 кастрычніка 2008|выдавец=Глас Јавности|камэнтар=Krenemo tog dana nas trojica u patrolu, i u jednoj kući blizu Šibenika, a rat u Krajini već je uveliko trajao, naletimo na gomilu pušaka, eksploziva, municije.|мова=sr|archiveurl=http://www.webcitation.org/6CbsiZ2dc|archivedate=2012-12-02}}</ref>.

== Перадумовы ==

=== Гісторыя ===
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Харватыі|Аўстрыйская ваенная мяжа}}

[[Сэрбы]] на гістарычных харвацкіх землях кампактна пражывалі з пачатку XIV стагодзьдзя. Рэзкае павелічэньне колькасьці сэрбаў на гэтых тэрыторыях было выклікана пасяленьнем тут сэрбскіх бежанцаў з тэрыторыяў, занятых [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыяй]], і ўтварэньнем аўстрыйскімі [[Род Габсбургаў|Габсбургамі]] Ваеннай мяжы. З 1918 году Харватыя ўваходзіла ў склад [[Каралеўства Югаславія|Каралеўства сэрбаў, харватаў і славенцаў]] (з 1929 году — [[Каралеўства Югаславія]]).

У пэрыяд [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] існавала [[Незалежная дзяржава Харватыя]], якая супрацоўнічала з [[Нацысцкая Нямеччына|гітлераўскай Нямеччынай]] і ажыцьцяўляла [[генацыд]] сэрбаў. Аднак створаныя ў маі 1941 атрады сэрбскіх нацыяналістаў-чэтнікаў у шэрагу выпадкаў выступалі на баку Трэцяга Райха і займаліся [[этнічныя чысткі|этнічнымі чысткамі]] басьнійскіх мусульман і харватаў{{Зноска|Ramet|2006|Ramet|146}}<ref name="малаяантанта">{{Спасылка
 | url         = http://militera.lib.ru/research/zadohin_ag/05.html
 | загаловак   = От малой Антанты к тройственному пакту (внешняя политика Югославии в 1920—1941 годы)
 | выдавец     = militera.lib.ru
 | мова        = ru
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJnQRpV
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref>.

Падчас Другой сусьветнай вайны па ініцыятыве [[Іосіп Броз Ціта|Ціта]] ў лістападзе 1943 году адбылася другая сэсія АВНВЮ, на якой было прынята рашэньне аб тым, што югаслаўская дзяржава будзе арганізавана на фэдэратыўнай аснове, на прынцыпах раўнапраўя і самавызначэньня народаў, і ў 1945 годзе была абвешчаная [[Сацыялістычныя Фэдэратыўная Рэспубліка Югаславія|Фэдэратыўная Народная Рэспубліка Югаславія]] (ФНРЮ), якая складалася з шасьці рэспублік. Прынцыпы вызначэньня меж паміж імі не былі выразнымі — у адных выпадках ужывалі гістарычны падыход, у іншых — этнічны. Найбольш складана праходзіла разьмежаваньне паміж Харвацкай СР і СР Сэрбіяй, дзе мяжу вызначала камісія [[Камунізм|камуністаў]] зь пяці чалавек на чале зь Мілаванам Джыласам. Па выніках работы камісія ўстанавіла разьмежаваньне, прычым Харватыі дасталіся некалькі сёл з большасьцю сэрбскага насельніцтва, а [[Аўтаномны край Ваяводзіна|Ваяводзіне]] — харвацкага<ref name="Славяноведение">{{Навіна | загаловак=Особенности решения национального вопроса в Югославии в первые послевоенные годы|выдавец=Институт славяноведения Российской Академии Наук| спасылка=http://www.inslav.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=204:---q-----q|дата публікацыі=26/09/2009 |аўтар=Гуськова Елена Юрьевна| мова=ru}}</ref>. Згодна з Канстытуцыяй Харвацкай СР 1947, Харватыя зьяўлялася рэспублікай харвацкага і сэрбскага народаў<ref name="Славяноведение"/>.

=== Рост нацыяналізму ў Югаславіі ===
У 1981 абвастрыліся супярэчнасьці паміж косаўскімі албанцамі і [[Сэрбы ў Косава|сэрбамі]] ў [[Косава (гістарычная вобласьць)|Косава]]<ref name="косово">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 23 ліпеня 2010
 | url             = http://topics.nytimes.com/top/news/international/countriesandterritories/serbia/kosovo/index.html
 | загаловак       = Косово
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJo0wVP
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="косово1981">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 31 траўня 1988
 | url             = http://www.nytimes.com/1988/07/31/world/yugoslavia-threatens-tough-moves-on-unrest.html
 | загаловак       = Yugoslavia Threatens Tough Moves on Unrest
 | аўтар           = 
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6BdGQVDoS
 | archivedate     = 2012-10-23
}}</ref>. Таксама кіраўніцтва саюзных рэспублік Славеніі і Харватыі імкнулася да [[дэцэнтралізацыя|дэцэнтралізацыі]] і [[дэмакратыя|дэмакратычных]] пераўтварэньняў<ref name="камм">{{Спасылка
 | url         = http://www.nytimes.com/1985/12/08/world/yugoslav-republic-jealously-guards-its-gains.html?ref=croatia
 | загаловак   = Yugoslav republic jealously guards its gains
 | аўтар       = Henry Kamm.
 | выдавец     = The New York Times
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJprcuw
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref>. У сваю чаргу, улады ў Бялградзе імкнуліся падавіць сэпаратысцкія рухі ў краіне. У пачатку 1990-х гадоў сэрбскае кіраўніцтва на чале са [[Слабадан Мілошавіч|Слабаданам Мілошавічам]] фактычна скасавала аўтаномію Косава<ref name="косово"/>.

Адначасова з патрабаваньнямі дэцэнтралізацыі і атрыманьня больш шырокай аўтаноміі ў [[Славенія|Славеніі]] і [[Харватыя|Харватыі]] адбываўся рост [[нацыяналізм]]у. Пасьля прыходу да ўлады ў Сэрбіі Мілошавіча югаслаўскае кіраўніцтва заявіла пра неабходнасьць цэнтралізаванага кіраваньня зь Бялграда. Супярэчнасьці паміж саюзнымі рэспублікамі і фэдэральным цэнтрам нарасталі. Акрамя росту нацыяналізму ў Славеніі і Харватыі, сэрбскі нацыяналізм таксама станавіўся пагрозай адзінству югаслаўскай дзяржавы. У 1989 годзе адзін зь лідэраў сэрбскіх нацыяналістаў Ваіслаў Шэшаль наведаў ЗША, дзе адзін зь лідэраў сэрбскіх чэтнікаў Мамчыла Джуіч прысвоіў яму званьне ''«ваявода»''<ref name="шэшэль">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 15 студзеня 2003
 | url             = http://www.icty.org/x/cases/seselj/ind/en/ses-ii030115e.pdf
 | загаловак       = «Vojislav Seselj indictment»
 | выдавец         = МТБЮ
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJqNHJ3
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>.

У сакавіку 1989 году крызіс у Югаславіі паглыбіўся. Сэрбскае кіраўніцтва дэ-факта ліквідавала аўтаноміі Ваяводзіны і Косава, а таксама, атрымаўшы падтрымку ад [[Сацыялістычная Рэспубліка Чарнагорыя|Чарнагорыі]], змагло істотна ўплываць на прыняцьце рашэньняў на фэдэральным узроўні<ref name="бывшая югославия">{{Спасылка
 | url         = http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/yutoc.html#yu0130
 | загаловак   = A Country Study: Yugoslavia (Former): Political Innovation and the 1974 Constitution (chapter 4)
 | выдавец     = The Library of Congress
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJqopwk
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref>. Гэта выклікала пратэсты з боку кіраўнікоў Славеніі, Харватыі, Босьніі і Герцагавіны. Пасьля чаго сталі ўзьнікаць заклікі да рэфармаваньня [[Сацыялістычная Фэдэратыўная Рэспубліка Югаславія|югаслаўскай фэдэрацыі]] з боку кіраўнікоў саюзных рэспублік<ref name="фруч">{{Кніга
 |аўтар          = Frucht, Richard C.
 |загаловак      = Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture
 |спасылка       = http://books.google.hr/books?id=lVBB1a0rC70C
 |год            = 2005
 |старонкі       = 433
 |isbn           = 1576078000
}}{{Ref-en}}</ref>.

Такім чынам, паступовы рост [[нацыяналізм]]у ў Югаславіі на працягу 1980-х гадоў прывёў да агульнаюгаслаўскага крызісу і падзеньня [[Камунізм|камуністычнай сыстэмы]]<ref name="пешич">{{Кніга
 |аўтар          = Весна Пешич.
 |загаловак      = Serbian Nationalism and the Origins of the Yugoslav Crisis
 |спасылка       = http://www.usip.org/publications/serbian-nationalism-and-origins-yugoslav-crisis
 |выдавецтва     = Peaceworks
 |год            = 1996
}}{{Ref-en}}</ref>.

=== Крызіс у Югаславіі ===
{{Асноўны артыкул|Распад Югаславіі}}

[[Файл:FranjoTudman.JPG|значак|Франьё Туджман]]

Рост нацыяналізму ў югаслаўскім грамадзтве распаўсюдзіўся і на [[Саюз камуністаў Югаславіі]], многія яго члены выйшлі з партыі і сталі ідэолягамі стварэньня [[правыя, палітыка|правых палітычных партыяў]]. У 1989 годзе ў Югаславіі было дазволена стварэньне палітычных партыяў. Адной зь першых была створана правая харвацкая партыя [[Харвацкая дэмакратычная садружнасьць]] ({{Мова-hr|Hrvatska demokratska zajednica}})<ref name="магаш хдс">{{Спасылка
 | url         = http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/obituary-franjo-tudjman-1132142.html
 | загаловак   = «Obituary: Franjo Tudjman»
 | аўтар       = Branka Magas.
 | выдавец     = [[The Guardian]]
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJrJHCV
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref>. Лідэр партыі [[Франьё Туджман]] зьдзейсьніў некалькі міжнародных візытаў з мэтай заручыцца падтрымкай шматлікай харвацкай дыяспары за мяжой<ref name="радош">{{Спасылка
 | url         = http://www.vecernji.hr/vijesti/tudmana-je-posjeta-americi-1987-trebao-ubiti-srpski-vojni-likvidator-clanak-64356
 | загаловак   = Tuđmana je za posjeta Americi 1987. trebao ubiti srpski vojni likvidator
 | аўтар       = Ivica Radoš.
 | выдавец     = [[The Guardian]]
 | мова        = hr
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJsSw8T
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref>.

На XIV зьезьдзе Саюза камуністаў Югаславіі 20 студзеня 1990 дэлегаты не змаглі дамовіцца па асноўных пытаньнях. Дэлегаты з Славеніі і Харватыі запатрабавалі стварэньня [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыі]], сэрбскія ж прадстаўнікі выступалі супраць гэтага. У выніку славенскія і харвацкія члены партыі пакінулі зьезд<ref name="паўкович">{{Спасылка
 | url         = http://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=55640
 | загаловак   = Posljednji kongres Saveza komunista Jugoslavije: uzroci, tijek i posljedice raspada
 | аўтар       = Davor Pauković.
 | мова        = hr
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJtndtz
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref><ref name="рачан">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 30 красавіка 2007
 | url             = http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/obituaries/article1722946.ece
 | загаловак       = Ivica Racan
 | выдавец         = [[The Times]]
 | мова            = en
}}</ref>, гэта прывяло да распаду партыі.

У лютым 1990 году ў [[Кнін]]е Ёванам Рашкавічам была заснавана Сэрбская дэмакратычная партыя ({{Мова-sr|Српска демократска Странка}}). У праграме партыі гаварылася, што «тэрытарыяльны падзел Харватыі састарэў» і што «ён не адпавядае інтарэсам сэрбскага народу»<ref name="голдшицейн">{{Кніга|аўтар=Goldstein, Ivo.|загаловак=Croatia: A History|спасылка=http://books.google.hr/books?id=pSxJdE4MYo4C|выдавецтва=C. Hurst & Co. Publishers|год=1999|старонкі=214|isbn=1850655251|мова = en}}</ref>. Праграма партыі супадала зь меркаваньнем афіцыйнага Бялграду аб пераглядзе межаў унутры Югаславіі для таго, каб усе сэрбы жылі ў адной дзяржаве<ref name="судетик"/>. 4 сакавіка 1990 на Пятровай гары прайшоў мітынг, на якім сабралася каля 50 000 сэрбаў. Удзельнікі мітынгу выказалі незадаволенасьць палітыкай харвацкіх улад і Туджмана і заявілі аб падтрымцы [[Слабадан Мілошавіч|Слабадана Мілошавіча]]{{Зноска|Ramet|2006|Ramet|382}}<ref name="комиссия">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 1 траўня 1990
 | url             = http://www.unhcr.org/refworld/country,,,QUERYRESPONSE,HRV,4562d8b62,3ae6ab78c,0.html
 | загаловак       = «Yugoslavia: Demonstrations in Croatia and Vojvodina»
 | выдавец         = UNCHR
 | мова            = en
}}</ref>.

Першыя шматпартыйныя выбары ў Югаславіі прайшлі ў канцы красавіка — пачатку траўня<ref name="эволюция в европе">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 23 кастрычніка 1990
 | url             = http://www.nytimes.com/1990/04/23/world/evolution-in-europe-yugoslavia-hopes-for-free-vote-in-90.html?ref=croatia
 | загаловак       = «EVOLUTION IN EUROPE; Yugoslavia Hopes for Free Vote in '90»
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJuwDzz
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. ХДС апублікавала праграму, накіраваную на ажыцьцяўленьне [[суверэнітэт]]у Харватыі шляхам аддзяленьня ад Югаславіі. У перадвыбарнай праграме партыя сьцьвярджала, што толькі яе палітыка зможа абараніць Харватыю ад імкненьня сэрбскага кіраўніцтва на чале зь Мілошавічам стварыць [[Вялікая Сэрбія|Вялікую Сэрбію]]. Па выніках выбараў ХДС атрымала падтрымку выбаршчыкаў, і партыя змагла прыступіць да фармаваньня новага [[Урад Харватыі|ўрада Харватыі]]<ref name="эволюция в европе2">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 9 траўня 1990
 | url             = http://www.nytimes.com/1990/05/09/world/evolution-in-europe-conservatives-win-in-croatia.html?ref=croatia
 | загаловак       = «EVOLUTION IN EUROPE; Conservatives Win in Croatia»
 | publisher       = The New York Times
 | lang            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJvVMB7
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. У Харватыі быў хутка ўсталяваны аўтарытарны нацыяналістычны рэжым Франья Туджмана<ref name="авторитарный туджман">{{Кніга
 |аўтар          = Коллектив авторов.
 |загаловак      = Авторитарные режимы в Центральной и Восточной Европе (1917-1990-е годы). Центральноевропейские исследования. Выпуск 1
 |месца          = М.
 |выдавецтва     = Логос
 |год            = 1999
 |старонкі       = 196
 |isbn           = 5757600675
}}</ref><ref>{{Кніга
 |аўтар         = Коллектив авторов.
 |загаловак     = Югославия в XX веке: очерки политической истории
 |месца         = М.
 |выдавецтва    = Индрик
 |год           = 2011
 |старонкі      = 792-793
 |isbn          = 9785916741216
}}</ref>. Палітычныя партыі і арганізацыі Харватыі заявілі аб дзяржаўна-палітычным укладзе рэспублікі на этнанацыяльнай аснове і абвясьцілі курс на яе сувэрэнітэт. Ідэолягі харвацкага нацыяналізму, якіх шырока публікавалі харвацкія [[СМІ]], імкнуліся абгрунтаваць гістарычныя правы харватаў на нацыянальна-этнічную самабытнасьць і ўласную дзяржаўнасьць. Ідэалёгія «Братэрства і адзінства» паўднёваславянскіх народаў была заменена на канцэпцыю этнанацыянальнага адраджэньня і стварэньня самастойнай дзяржавы<ref name="авторитарный туджман"/>.

Напружанасьць у міжнацыянальных адносінах у Харватыі асабліва ўзрасла пасьля беспарадкаў і [[Беспарадкі ў Заграбе на футбольным матчы «Дынама» — «Црвена Зьвезда» (1990)|масавай бойкі балельшчыкаў на футбольным матчы]] паміж заграбскім «Дынама» і бялградзкай «Црвенай Зьвездай» 13 траўня 1990 году<ref name="загрэбское побоище">{{Спасылка
 | url         = http://dalje.com/en-sports/video--day-when-maksimir-stadium-went-up-in-flames/257791
 | загаловак   = «Day When Maksimir Stadium Went up in Flames»
 | выдавец     = Dalje.com
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJw2pP1
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref>.

=== Дыскрымінацыя сэрбаў у Харватыі ===
30 траўня новы парлямэнт Харватыі правёў сваё першае пасяджэньне. Прэзыдэнт Туджман заявіў аб пачатку мноства палітычных, эканамічных і сацыяльных рэформ. Таксама была прынята новая [[Канстытуцыя Харватыі]], у якой статус сэрбаў быў зьменены з «устаноўчай нацыі» на «нацыянальную меншасьць»<ref name="пешич"/><ref name="дискриминациясербов">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 22 сьнежня 1990
 | url             = http://www.nytimes.com/1990/12/22/world/crisis-in-the-kremlin-croatia-takes-right-to-secede.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Crisis in the Kremlin; Croatia Takes Right to Secede»
 | выдавец         = The New York Times. Associated Press.
 | дата доступу    = 10 сьнежня 2010
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6BA9F6nf2
 | archivedate     = 2012-10-04
}}</ref><ref name="дискриминациясербов2">{{Спасылка
 | url          = http://www.istorya.ru/strany/croatia.php
 | загаловак    = «История Хорватии»
 | выдавец      = История.ру
 | дата доступу = 27 верасьня 2012
 | мова         = ru
 | archiveurl   = http://www.webcitation.org/6BA9FdywX
 | archivedate  = 2012-10-04
}}</ref>. У новай Канстытуцыі гаварылася, што «Харватыя зьяўляецца дзяржавай харватаў і нацыянальных меншасьцей, якія пражываюць у Харватыі»<ref name="дискриминациясербов2"/>. У афіцыйнай перапісцы і ў сродках масавай інфармацыі было забаронена [[Кірыліца|кірылічнае пісьмо]], таксама была выдадзена забарона харвацкім сэрбам мець уласныя радыё і ТБ<ref name="югославия в 20 веке">{{кніга
 |аўтар         = Коллектив авторов.
 |загаловак     = Югославия в XX веке: очерки политической истории
 |месца         = {{М.}}
 |выдавецтва    = Индрик
 |год           = 2011
 |старонкі      = 780
 |isbn          = 9785916741216
}}</ref>. Са школьных праграм былі канфіскаваныя тэксты па сэрбскай гісторыі, выданьні сэрбскіх пісьменьнікаў і паэтаў. Сэрбаў у дзяржаўных установах прымушалі падпісваць «лісты лаяльнасьці» новаму харвацкаму ўраду. Тых, хто адмаўляўся рабіць гэта, неадкладна звальнялі. Асабліва прыкметна гэта было ў сыстэме МУС<ref name="югославия в 20 веке"/>. Аказваўся ціск на прадстаўнікоў сэрбскай інтэлігенцыі<ref name="српска краина1">{{кніга
 |аўтар          = Радослав И. Чубрило, Биљана Р. Ивковић, Душан Ђаковић, Јован Адамовић, Милан Ђ. Родић и др.
 |загаловак       = Српска Крајина
 |месца          = Београд
 |выдавецтва   = Матић
 |год            = 2011
 |allpages       = 201-206
 |isbn           = 9788679780284
}}{{ref-sr}}</ref>.

Супраць прыняцьця новай канстытуцыі адразу ж выступілі сэрбскія палітыкі. На думку сэрбаў, новая канстытуцыя не гарантавала бясьпеку і ўшчамляла правы [[Сэрбы ў Харватыі|сэрбскага насельніцтва Харватыі]]. Да 1991 году сэрбы складалі 12% насельніцтва Харватыі, аднак каля 17% афіцыйных службовых асобаў былі сэрбамі. Асабліва вялікая колькасьць служачых сэрбаў была ў паліцыі. Пасьля прыходу ХДС да ўлады пачалося выцясьненьне сэрбаў з органаў дзяржаўнага кіраваньня. Сэрбскія служачыя актыўна замяняліся [[Харваты|харватамі]]<ref name="хорватия в югославии1945-91">{{Спасылка
 | url         = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/143561/Croatia/223957/Croatia-in-Yugoslavia-1945-91?anchor=ref476690
 | загаловак   = «Croatia in Yugoslavia, 1945-91»
 | publisher   = Encyclopædia Britannica
 | lang        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jJz364K
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref>. Рабілася гэта па этнічнай прыкмеце і без уліку палітычных поглядаў тых, каго звальнялі. Напрыклад, 17 кастрычніка 1990 г. кіраўнік харвацкага ўрада Іосіп Маноліч звольніў усіх сэрбаў, якія працавалі ва ўрадзе і яго апараце<ref name="српска краина2">{{кніга
 |аўтар         = Радослав И. Чубрило, Биљана Р. Ивковић, Душан Ђаковић, Јован Адамовић, Милан Ђ. Родић и др.
 |загаловак      = Српска Крајина
 |месца         = Београд
 |выдавецтва  = Матић
 |год           = 2011
 |старонкі      = 292
}}{{ref-sr}}</ref>. Тады ж пачаліся шматлікія напады харвацкіх экстрэмістаў на [[Сэрбская праваслаўная царква|Сэрбскую праваслаўную царкву]]. Былі адзначаны выпадкі зьбіцьця сьвятароў, правакацыяў ля цэркваў падчас набажэнстваў, мініраваньня храмаў і апаганьваньня магіл<ref>{{кніга
 |аўтар      = Коллектив авторов.
 |загаловак  = Югославия в XX веке: очерки политической истории
 |месца      = М.
 |выдавецтва = Индрик
 |год        = 2011
 |старонкі   = 781
 |isbn       = 9785916741216
}}</ref>.

Неаднаразова правакацыйныя заявы рабілі і харвацкія палітыкі. У прыватнасьці, прэзыдэнт Туджман заявіў, што [[Незалежная дзяржава Харватыя]] часоў Другой сусьветнай вайны была ня толькі калябаранцкім утварэньнем, але і выказвала тысячагадовыя памкненьні харвацкага народу<ref name="нгх">{{Кніга
 |аўтар      = Радослав И. Чубрило, Биљана Р. Ивковић, Душан Ђаковић, Јован Адамовић, Милан Ђ. Родић и др.
 |загаловак  = Српска Крајина
 |месца      = Београд
 |выдавецтва = Матић
 |год        = 2011
 |старонкі   = 204
}}{{ref-sr}}</ref>. Стыпе Месіч, у сваю чаргу, заявіў, што адзіная сэрбская зямля ў Харватыі тая, якую сэрбы прынесьлі з сабой на падэшвах чаравікаў<ref name="нгх"/>.

=== Грамадзянскія пратэсты ===
{{Асноўны артыкул|Рэвалюцыя бярвён}}

[[Файл:Былая Югаславія падчас вайны.svg|значак|280пкс|Тэрыторыя былой СФРЮ падчас Югаслаўскай вайны]]

Першапачаткова сэрбы, якія пражывалі на тэрыторыі Харватыі, не імкнуліся да незалежнасьці. Аднак пасьля першых шматпартыйных выбараў у Харватыі і прыняцьця новай канстытуцыі 25 ліпеня 1990 на поўнач ад Кніну была створана «Сэрбская Асамблея» як прадстаўнічы орган [[Сэрбы ў Харватыі|сэрбскага народу ў Харватыі]]<ref name="сэрбская ассмблея">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 12 чэрвеня 2007
 | url             = http://www.icty.org/x/cases/martic/tjug/en/070612.pdf
 | загаловак       = «The Prosecutor vs. Milan Martic (paragraph 127—150)»
 | выдавец         = МТБЮ
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK0C9J8
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. У той жа дзень была прынята Дэклярацыя аб сувэрэнітэце сэрбаў у Харватыі<ref>{{кніга|аўтар=Мартынова М. Ю.|загаловак=Балканский киризис: народы и политика|спасылка=http://dev.eurac.edu:8085/mugs2/do/blob.pdf?type=pdf&serial=1150729550739|месца=М.|выдавецтва=«Старый сад»|год=1998|старонак=466|ISBN=5-201-13730-x}}</ref>. 21 сьнежня ў Кніне была абвешчана [[Сэрбская аўтаномная вобласьць Краіна]] (САВК). Згодна з прынятым Статутам, ''«Сэрбская аўтаномная вобласьць Краіна зьяўляецца відам тэрытарыяльнай аўтаноміі ў складзе Рэспублікі Харватыі … у рамках Фэдэратыўнай Югаславіі»''<ref>{{кніга
|аўтар        = Е. Ю. Гуськова.
|загаловак    = Вооруженные конфликты на территории бывшей Югославии: хроника событий
|спасылка     = http://books.google.com/books?ei=vVLWTo24C86gOvr18V8&ct=result&hl=ru&id=xiNMAAAAMAAJ&dq=сэрбская+автономная+обласць+краина&q=.#search_anchor
|выдавецтва   = ИНИОН РАН
|год          = 1998
|старонкі     = 36
|isbn         = 5248001900, 9785248001903
}}</ref>. Пасьля прыходу да ўлады Туджмана многія харваты былі звольнены з органаў дзяржаўнай і мясцовай улады ў тых раёнах, якія кантраляваліся САВ Краіна. Паступова ў рэгіёнах, дзе большасьць насельніцтва складалі сэрбы, уладу ў рукі ўзяло кіраўніцтва САВ Краіны<ref name="сао краина">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 2 кастрычніка 1990
 | url             = http://www.nytimes.com/1990/10/02/world/croatia-s-serbs-declare-their-autonomy.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Croatia’s Serbs Declare Their Autonomy»
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK0iQB4
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>.

У жніўні 1990 году ў сэрбскіх раёнах Харватыі з мэтай адмяніць зьмены харвацкай канстытуцыі быў праведзены рэфэрэндум аб [[Сувэрэнітэт|сувэрэнітэце]] і [[Аўтаномія|аўтаноміі]] сэрбаў у Харватыі<ref name="сэрбский рэфэрэндум">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 7 жніўня 1990
 | url             = http://www.nytimes.com/1990/08/07/world/serb-minority-seek-role-in-a-separate-croatia.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Serb Minority Seek Role in a Separate Croatia»
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK1HGPl
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Харвацкае кіраўніцтва паспрабавала перашкодзіць галасаваньню, пасылаючы паліцэйскіх у сэрбскія раёны. У адказ сэрбы з Кнінскай Краіны, выкарыстоўваючы паваленыя дрэвы і бульдозэры, блякавалі дарогі, якія вядуць да Кніна і Бенкаваца, а таксама да [[Адрыятычнае мора|Адрыятычнага ўзьбярэжжа]]. Харвацкія ўлады адказалі на гэта адпраўкай спэцыяльных паліцэйскіх падразьдзяленьняў на [[вэрталёт]]ах да месцаў галасаваньня. Аднак югаслаўскія ўлады аддалі загад ваенна-паветраным сілам перахапіць харвацкія верталёты, пасьля чаго апошнія былі вымушаны вярнуцца ў [[Заграб]]<ref name="хорватские вертолеты">{{Спасылка
 | url         = http://www.bosniafacts.info/web/chronology_of_events_1985_to_1995.php
 | загаловак   = «Yugoslavia: Chronology of events 1985 — 1995»
 | выдавец     = Bosniafacts.info
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/6BdGR3Lb4
 | archivedate = 2012-10-23
}}</ref>.

Становішча ў Харватыі абвастрылася да краю пасьля таго, як 18 жніўня 1990 у бялградзкай газэце «Вячэрнія навіны» ({{Мова-sh|Večernje novosti}}) зьявілася публікацыя, у якой гаварылася аб двух мільёнах [[Сэрбская гвардыя|сэрбскіх добраахвотнікаў]], гатовых адправіцца ў Харватыю на абарону сэрбскага насельніцтва<ref name="вечерни новини">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 19 жніўня 1990
 | url             = http://www.nytimes.com/1990/08/19/world/roads-sealed-as-yugoslav-unrest-mounts.html?ref=croatia
 | загаловак       = Roads Sealed as Yugoslav Unrest Mounts
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK1okQ2
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. У той жа час у Сэрбіі былі забароненыя мітынгі ў падтрымку сэрбаў у Харватыі аж да арышту іх удзельнікаў<ref>{{кніга
 |аўтар          = Елена Гуськова.
 |загаловак      = История югославского кризиса (1990-2000)
 |месца          = {{М.}}
 |выдавецтва     = Русское право/Русский Национальный Фонд
 |год            = 2001
 |старонкі       = 141
 |isbn           = 5941910037
}}</ref>.

Пасьля [[Рэфэрэндум аб незалежнасьці Славеніі (1990)|славенскага рэфэрэндуму]] аб незалежнасьці югаслаўскія ўлады заявілі аб адмене [[Ваенная дактрына|ваеннай дактрыны]] «ўсенароднай абароны», згодна зь якой у кожнай рэспубліцы існавалі свае падразьдзяленьні тэрытарыяльнай абароны (ТА), якія падпарадкоўваліся рэспубліканскім уладам. З гэтага часу ўсе падразьдзяленьні ТА павінны былі падпарадкоўвацца камандаваньню ў Бялградзе. Такім чынам, харвацкія ўлады маглі страціць кантроль над харвацкімі падразьдзяленьнямі ТА і апынуцца ў залежнасьці ад югаслаўскіх улад у Бялградзе<ref name="церриториальная оборона">{{Спасылка|url = http://www.slovenskavojska.si/en/about-the-slovenian-armed-forces/history/ |загаловак = History—Territorial Defence |выдавец = Узброеныя сілы Славеніі |мова = en |archiveurl = http://www.webcitation.org/69jK2OQuw |archivedate = 2012-08-07}}</ref>.

== Сілы бакоў ==

=== Югаслаўскія і сэрбскія войскі ===
Узброеныя сілы [[СФРЮ|сацыялістычнай Югаславіі]] былі ўтвораны на аснове НВАЮ, якая змагалася супраць войскаў [[Краіны Восі|краінаў Восі]] і югаслаўскіх калябарантаў падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]. Стратэгія [[Югаслаўская Народная Армія|Югаслаўскай Народнай Арміі]] ({{Мова-sh|Jugoslovenska narodna armija}}) грунтавалася на вядзеньні [[Партызанская вайна|партызанскай вайны]] ў выпадку ўварваньня, бо ў адкрытай вайне з войскамі патэнцыяльных праціўнікаў з [[Варшаўская дамова|Арганізацыі Варшаўскай дамовы]] або [[НАТО]] югаслаўскія ўзброеныя сілы практычна ня мелі шанцаў. Гэта прывяло да стварэньня сыстэмы тэрытарыяльнай абароны ({{Мова-sh|Opštenarodna odbrana}}) ў краіне<ref name="радич">{{Спасылка|url = http://scindeks.nb.rs/article.aspx?artid=0352-31600602087R&redirect=ft |загаловак = Vežba Avala—Jugoslovenska odbrana od Varšavskog pakta 1968. godine |аўтар = Aleksandar Radić. |выдавец = Belgrade: Institut za savremenu istoriju |мова = sh |archiveurl = http://www.webcitation.org/69jK3DEfn |archivedate = 2012-08-07}}</ref>.

У тэорыі ЮНА была магутнай сілай, якая мела 2000 [[танк]]аў (у асноўным [[СССР|савецкія]] Т-54/55) і 300 баявых рэактыўных [[самалёт]]аў (савецкія МіГ-21). Аднак да 1991 году большасьць гэтага ўзбраеньня састарэла<ref name="западноевропейский союз">{{Спасылка|url = http://books.google.hr/books?id=aQcVAAAAYAAJ
 | загаловак     = Proceedings—Assembly of Western European Union: Actes officiels
 | аўтар         = Aleksandar Radić.
 | выдавец      = Western European Union. University of Virginia. стр. 107.
 | мова          = en
}}</ref>. Акрамя савецкага ўзбраеньня, ЮНА эксплюатавала і ўзбраеньне югаслаўскай вытворчасьці: танкі М-84 і штурмавікі СОКО Г-4 Супэр Галеб і СОКО Ј-22 Орао, абсталяваныя кіраванымі ракетамі AGM-65 Maverick<ref name="финлан">{{кніга
 |аўтар        = Finlan, Alastair.
 |загаловак    = The Collapse of Yugoslavia, 1991–1999
 |спасылка     = http://books.google.hr/books?id=Y7mwpWxqXIUC
 |выдавецтва   = Osprey Publishing
 |год          = 2004
 |старонкі     = 20—21
 |isbn         = 1841768057
 |мова         = en
}}</ref>. Таксама на ўзбраеньні стаялі супрацьтанкавы комплекс 9К111-1 «Конкурс» і зэнітны комплекс «Страла-3».

[[Файл:JNA offensive plan 1991 - ru.svg|значак|Схема апэрацыяў ЮНА ў 1991 годзе супраць харвацкіх фармаваньняў]]
Перад пачаткам вайны колькасьць [[ЮНА]] складала 169 000 чалавек, у тым ліку 70 000 прафэсійных вайскоўцаў. Каля 57% афіцэраў у ЮНА былі сэрбамі. Падчас [[Дзесяцідзённая вайна|баявых дзеяньняў у Славеніі]] ў шэрагах ЮНА была зафіксаваная вялікая колькасьць [[дэзэртырства|дэзэртыраў]], войска пакінулі практычна ўсе [[славенцы]] і [[харваты]]. У адказ на гэта югаслаўскае камандаваньне правяло некалькі [[мабілізацыя]]ў ваеннаслужачых запасу з [[Сэрбія|Сэрбіі]], кожны раз затым распускаючы мабілізаваных. Калі ў першую мабілізацыю водгук рэзэрвістаў быў даволі высокім, то да апошняй прыкладна 100 000 чалавек ухілілася ад прызыву, і папаўненьне не стала эфэктыўнай баявой сілай. Пазьней у ходзе канфлікту ў Харватыі сэрбскае камандаваньне актыўна прыцягвала нерэгулярныя фармаваньні сэрбскіх добраахвотнікаў: «[[Белыя арлы (ваенізаваная арганізацыя)|Белыя арлы]]», «[[Сэрбская гвардыя]]», «[[Сэрбская добраахвотніцкая гвардыя]]» й іншыя<ref name="бели орлови">{{Спасылка|url = http://www.nytimes.com/1991/12/23/world/brutal-impasse-yugoslav-war-special-report-yugoslav-ethnic-hatreds-raise-fears.html?ref=croatia
 | загаловак   = Yugoslav Ethnic Hatreds Raise Fears of a War Without an End
 | выдавец     = The New York Times
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jK4PPLG
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref>. Таксама ў ходзе вайны ў сэрбскіх войсках змагаліся замежныя добраахвотнікі і найміты, у асноўным з [[Расея|Расеі]]<ref name="русские добровольцы">{{Спасылка|дата публікацыі = 29 жніўня 1995
 | url             = http://www.un.org/documents/ga/docs/50/plenary/a50-390add1.htm
 | загаловак       = Use of mercenaries as a means of violating human rights and impeding the exercise of the right of peoples to self-determination — Note by the Secretary-General
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK4ycik
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Пасьля спыненьня існаваньня ЮНА ў 1992 року падразьдзяленьні сэрбскай тэрытарыяльнай абароны ў Харватыі былі рэарганізаваны ва [[Узброеныя сілы Рэспублікі Сэрбская Краіна|Ўзброеныя сілы Рэспублікі Сэрбская Краіна]]<ref name="юна-вск">{{Спасылка|дата публікацыі = 3 студзеня 1992
 | url             = http://www.nytimes.com/1992/01/03/world/yugoslav-factions-agree-to-un-plan-to-halt-civil-war.html?ref=croatia
 | загаловак       = Yugoslav Factions Agree to U.N. Plan to Halt Civil War
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK5QeDg
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="хьюман райт вотч">{{Спасылка|дата публікацыі = 13 сьнежня 2006
 | url             = http://www.hrw.org/en/node/11081/section/5
 | загаловак       = «Weighing the Evidence»
 | выдавец         = Human Rights Watch
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK5zLsg
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>.

З пачаткам вайны ў 1991 року сэрбскім кіраўніцтвам (Мілошавічам і Ёвічам) перад міністрам абароны Югаславіі [[Велька Кадзіевіч|Кадзіевічам]] была пастаўлена задача звольніць усіх [[Харваты|харватаў]] і [[Славенцы|славенцаў]] зь ЮНА<ref name="изваза">{{Спасылка|url = http://www.icty.org/x/cases/slobodan_milosevic/proswitness/bcs/mil-wit-jovic.htm
 | загаловак   = Izjava na osnovu pravila 89 (F)
 | мова        = sr
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jK6cKTH
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref>. На пачатку канфлікту харваты складалі значны адсотак у югаслаўскім генэралітэце, займаючы многія ключавыя пасады, што дазволіла некаторым дасьледчыкам гаварыць аб дамінаваньні харватаў у вышэйшым ваенным камандаваньні. Але да канца 1991 року большасьць генэралаў і старшых афіцэраў харвацкага паходжаньня дэзэрціравалі ў фармаваныя харвацкія войскі<ref name="тус из юна в хв">{{Спасылка|url = http://www.vojska.net/hrv/zivotopis/t/tus/anton/
 | загаловак   = Anton Tus
 | выдавец     = Vojska.net
 | мова        = hr
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jK77GfA
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref><ref name="стипетич из юна в хв">{{Спасылка|дата публікацыі = 8 чэрвеня 1998
 | url             = http://www.ogulin.hr/povijest/poznati/pocasni-gradani/petar-stipetic
 | загаловак       = Petar Stipetić
 | выдавец         = Službene stranice grada Ogulina
 | мова            = hr
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK7cxeU
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="Аготина из юна в хв">{{Спасылка|дата публікацыі = 19 сакавіка 2012
 | url             = http://www.morh.hr/hr/vijesti-najave-i-priopcenja/priopcenje/ministar-kotromanovic-uputio-brzojav-sucuti-obitelji-generala-agotica.html
 | загаловак       = Ministar Kotromanović uputio brzojav sućuti obitelji generala Agotića
 | выдавец         = Министерство обороны Хорватии
 | мова            = hr
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK8BeGx
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>.

=== Харвацкія войскі ===
[[Файл:Serb T-55 Battle of the Barracks.JPG|значак|зьлева|Харвацкая армія папоўніла дэфіцыт узбраеньня, захапіўшы арсэналы ЮНА]]
Узброеныя сілы харватаў былі ў значна горшым стане, чым сэрбскія войскі. У пачатковы пэрыяд вайны з-за адсутнасьці ўзброеных сіл частку цяжкіх баёў прыняла на сябе харвацкая паліцыя. Таксама ў харвацкіх войсках адчуваўся дэфіцыт сучаснага ўзбраеньня, некаторая колькасьць стралковай зброі закуплялася за мяжой. Часта харвацкія падразьдзяленьні выкарыстоўвалі састарэлую зброю — самалёты [[Ан-2]] і танкі [[Т-34]] часоў [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]<ref name="мадер">{{кніга
 |аўтар      = Georg Mader.
 |загаловак  = Croatia’s embargoed air force
 |месца      = London
 |выдавецтва = World Air Power Journal
 |год        = 2006
 |isbn       = 1-874023-66-2
 |мова       = en
}}</ref>. Харвацкая армія была дастаткова матываваная, бо ейныя падразьдзяленьні ў асноўным былі ўкамплектаваныя выхадцамі тых раёнаў, у якіх гэтыя падразьдзяленьні дзейнічалі<ref name="блашкович">{{кніга
 |аўтар      = Blaskovich, Jerry.
 |загаловак  = Anatomy of Deceit: An American Physician's First-Hand Encounter with the Realities of the War in Croatia
 |спасылка   = http://books.google.hr/books?id=ngkIAAAACAAJ
 |выдавецтва = Dunhill Publishing
 |год        = 1997
 |isbn       = 0935016244
 |мова       = en
}}</ref>.

11 красавіка 1991 у Харватыі была ўтворана [[Нацыянальная гвардыя Харватыі]] ({{Мова-hr|Zbor narodne garde}}), на аснове якой пазьней былі сфармаваныя [[Узброеныя сілы Харватыі|харвацкія ўзброеныя сілы]]({{Мова-hr|Hrvatska vojska}})<ref name="збор нарордне">{{кніга
 |аўтар      = Finlan, Alastair.
 |загаловак  = Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States
 |спасылка   = http://books.google.hr/books?id=qmN95fFocsMC
 |выдавецтва = Routledge
 |год        = 1998
 |pages      = 272—278
 |isbn       = 1-85743-058-1
 |мова       = en
}}</ref>. У жніўні 1991 харвацкая армія налічвала менш за 20 [[брыгада (войска)|брыгадаў]], але пасьля правядзеньня ўсеагульнай мабілізацыі ў кастрычніку таго ж году армія вырасла да 60 брыгадаў і 37 асобных [[батальён]]аў<ref name="число хорватов">{{Спасылка|дата публікацыі = 6 кастрычніка 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/10/06/world/shells-still-fall-on-croatian-towns-despite-truce.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Shells Still Fall on Croatian Towns Despite Truce»
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK8mfBh
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. У ходзе вайны на баку харвацкай арміі ваявалі 456 замежных наймітаў і добраахвотнікаў (139 [[Вялікабрытанія|брытанцаў]], 69 [[Францыя|французаў]] і 55 [[Нямеччына|немцаў]])<ref name="елинич">{{Спасылка|дата публікацыі = 24 студзеня 2009
 | url             = http://www.nacional.hr/clanak/72091/zivot-nakon-rata-za-tudu-domovinu
 | загаловак       = Život nakon rata za tuđu domovinu
 | аўтар           = Berislav Jelinić.
 | выдавец         = Nacional. NCL Media Grupa d.o.o
 | мова            = hr
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK9I8f2
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Пасьля захопу казармаў ЮНА на тэрыторыі Харватыі ў верасьні — сьнежні 1991 харвацкая армія папоўніла дэфіцыт узбраеньня і вярнула сабе зброю, якая была канфіскавана камандаваньнем ЮНА ў харвацкай ТА ў 1990 годзе. Было захоплена шмат цяжкага ўзбраеньня, а таксама ўвесь арсэнал 32-га корпусу ЮНА<ref name="ковуэлл">{{Спасылка|дата публікацыі = 24 верасьня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/09/24/world/serbs-and-croats-seeing-war-in-different-prisms.html
 | загаловак       = «Serbs and Croats: Seeing War in Different Prisms»
 | аўтар           = Alan Cowell.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKAKTOR
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="биндер">{{Спасылка|дата публікацыі = 24 лістапада 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/11/24/world/yugoslav-rivals-sign-a-cease-fire.html?ref=croatia
 | загаловак       = Yugoslav rivals sign a cease-fire
 | аўтар           = David Binder.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKApc46
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="душагн стоянович">{{Спасылка|дата публікацыі = 19 сакавіка 2010
 | url             = http://www.boston.com/news/world/europe/articles/2010/03/19/ex_serb_general_hero_or_traitor/
 | загаловак       = Ex-Serb general: hero or traitor?
 | аўтар           = Dušan Stojanović.
 | выдавец         = [[Boston Globe]]
 | мова            = en
}}</ref>. Да зімы 1994 харвацкая армія, Харвацкі савет абароны (ХСА), а таксама саюзная харватам армія Босьніі і Герцагавіны налічвалі каля 250 000 чалавек і 750 танкаў супраць 130 000 сэрбскіх вайскоўцаў<ref name="кохен эмбарго">{{Спасылка |дата публікацыі = 5 лістапада 1994 |url = http://www.nytimes.com/1994/11/05/world/arms-trafficking-to-bosnia-goes-on-despite-embargo.html?ref=croatia |загаловак = Arms Trafficking to Bosnia Goes On Despite Embargo |аўтар = Roger Cohen. |выдавец = The New York Times |мова = en |archiveurl = http://www.webcitation.org/69jKBKNb5 |archivedate = 2012-08-07}}</ref>.

У ходзе вайны Харватыя ў абход [[эмбарга]] [[ААН]] на пастаўкі зброі ў краіны былой Югаславіі актыўна імпартавала зброю — ад [[Аўтамат Калашнікава|аўтаматаў Калашнікава]] да [[танк]]аў і [[самалёт]]аў. Інфармацыя адносна каналаў пастаўкі зброі неадназначная: некаторыя крыніцы паказваюць, што значная частка ўзбраеньняў была набыта ў [[Нямеччына|Нямеччыны]], якая распрадавала арсэналы былой [[НДР]]<ref name="немецкое оружие">{{кніга
 |аўтар      = Валецкий Олег.
 |загаловак  = Югославская война, 1991—1995 годы
 |спасылка   = 
 |адказны    = 
 |месца      = Москва
 |выдавецтва = Крафт+
 |год        = 2011
 |том        = 
 |старонак   = 
 |старонкі   = 544
 |isbn       = 978-5-93675-180-6
}}</ref>, іншыя называюць краіны былога [[Арганізацыя Варшаўскага дагавора|Варшаўскага блёку]], у першую чаргу [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] і [[Румынія|Румынію]]<ref name="венгесркоеоружие">{{кніга
 |аўтар      = Marko Hajdinjak.
 |загаловак  = Smuggling in Southeast Europe: The Yugoslav Wars and the Development of Regional Criminal Networks in the Balkans
 |спасылка   = http://books.google.co.il/books?id=srjE2eFi_nsC&pg=PA9
 |выдавецтва = CSD
 |год        = 2002
 |старонкі   = 9
 |старонак   = 80
 |isbn       = 9544770992
 |мова       = en
}}</ref>, у якасьці асноўных пастаўцоў. Згадваюцца таксама пастаўкі з [[Аўстрыя|Аўстрыі]]<ref name="австрийскоеоружие">{{Спасылка|дата публікацыі = 7 лістапада 2007
 | url             = http://dalje.com/en-croatia/ex-general--croatia-gained-weapons-from-austria/96302
 | загаловак       = Ex General: Croatia Gained Weapons From Austria
 | выдавец         = Dalje.com
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6BdGRXa6c
 | archivedate     = 2012-10-23
}}</ref>, Аргентыны<ref name="аргентинское оружие">{{Спасылка|дата публікацыі = 7 ліпеня 2001
 | url             = http://www.kommersant.ru/doc/273649
 | загаловак       = Бывший президент Аргентины будет сидеть дома
 | выдавец         = «Коммерсантъ», №118 (2248)
 | мова            = ru
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKBqESq
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>, [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|ПАР]]<ref name="венгесркоеоружие"/> і шэрагу іншых краінаў<ref name="закупкахорватами">{{Спасылка|дата публікацыі = 6 кастрычніка 2009
 | url             = http://metro-portal.hr/osudjeni-casnici-koji-su-ubili-svjedoka-isporuke-oruzja-hrvatskoj/23676
 | загаловак       = Osuđeni časnici koji su ubili svjedoka isporuke oružja Hrvatskoj
 | выдавец         = Metro-portal.hr
 | мова            = hr
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKEpMPx
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Значную фінансавую і арганізацыйную дапамогу Харватыі ў закупцы ўзбраеньняў аказвала шматлікая харвацкая дыяспара, прадстаўнікі якой занялі ў краіне многія важныя пасады<ref name="венгесркоеоружие"/><ref name="закупки оружия хорватами">{{Спасылка|дата публікацыі = 17 сакавіка 2007
 | url             = http://www.jutarnji.hr/300-milijuna/217229/
 | загаловак       = 300 milijuna
 | аўтар           = Davor Butković.
 | выдавец         = Jutarnji.hr
 | мова            = hr
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKEAkQw
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Пасьля ў харвацкай прэсе зьявіліся паведамленьні пра тое, што са сродкаў, сабраных мясцовымі жыхарамі і прадстаўнікамі дыяспары на куплю зброі, значныя сумы былі разрабаваныя<ref name="закупки оружия хорватами"/>.

== Хада вайны ==

=== 1991: Пачатак баявых дзеяньняў ===

==== Першыя ўзброеныя сутыкненьні ====
[[Файл:Plitvice Lakes incident, memorial, of the first killed croatian policemen.JPG|значак|Помнік першай харвацкай ахвяры вайны — Ёсіфу Ёвічу, які загінуў у [[Плітвіцкі крывавы Вялікдзень|сутыкненьнях]] на [[Плітвіцкія азёры|Плітвіцкіх азёрах]]]]

Напружанасьць у міжнацыянальных адносінах расла і падсілкоўвалася прапагандай з абодвух бакоў. 20 лютага 1991 урад Харватыі прадставіў парлямэнту Канстытуцыйны закон, які вызначаў прыярытэт рэспубліканскіх законаў над саюзнымі і прыняў Рэзалюцыю аб «раздружэньні» Харватыі і СФРЮ. У адказ на гэта 28 лютага Сэрбскае нацыянальнае веча і Выканаўчае веча САВ Краіны прынялі Рэзалюцыю аб «раздружэньні» з Рэспублікай Харватыя на аснове вынікаў рэфэрэндуму<ref>{{Кніга
|аўтар      = Е. Ю. Гуськова.
|загаловак  = Вооружённые конфликты на территории бывшей Югославии: хроника событий
|спасылка   = http://books.google.com/books?ei=vVLWTo24C86gOvr18V8&ct=result&hl=ru&id=xiNMAAAAMAAJ&dq=сербская+автономная+область+краина&q=.#search_anchor
|выдавецтва = ИНИОН РАН
|год        = 1998
|старонкі   = 37
|isbn       = 5248001900, 9785248001903
}}</ref>. У сакавіку адбыліся першыя ўзброеныя сутыкненьні. У ходзе сутыкненьняў паміж харвацкай паліцыяй і мясцовымі сэрбскімі міліцыянтамі ў [[Пакрац]]ы загінула 20 чалавек<ref name="энгенберг">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 3 сакавіка 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/03/03/world/belgrade-sends-troops-to-croatia-town.html?ref=croatia
 | загаловак       = Belgrade Sends Troops to Croatia Town
 | аўтар           = Stephen Engelberg.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKFTUlh
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref> і адбылося першае боесутыкненьне паміж харвацкай паліцыяй і сіламі ЮНА. У пэрыяд са жніўня 1990 па красавік 1991 року было зафіксавана 89 сутыкненьняў паміж харвацкай паліцыяй і сэрбскімі сіламі<ref name="первые столкновения">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 28 сьнежня 1994
 | url             = http://www.ess.uwe.ac.uk/comexpert/anx/IV.htm
 | загаловак       = Final report of the United Nations Commission of Experts established pursuant to security council resolution 780 (1992), Annex IV — The policy of ethnic cleansing; Prepared by: M. Cherif Bassiouni
 | выдавец         = [[ААН]]
 | млва            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKG25fB
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>.

У красавіку 1991 сэрбамі была абвешчана [[аўтаномія]] на тэрыторыях, дзе яны складалі большасьць. Гэты крок сэрбскіх уладаў афіцыйны [[Заграб]] расцаніў як мяцеж<ref name="сэрбская ассмблея"/><ref name="биндер2">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 18 сакавіка 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/03/18/world/serbian-official-declares-part-of-croatia-separate.html?ref=croatia
 | загаловак       = Serbian Official Declares Part of Croatia Separate
 | аўтар           = David Binder.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKGX8sI
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="судетик88">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 2 красавіка 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/04/02/world/rebel-serbs-complicate-rift-on-yugoslav-unity.html?ref=croatia
 | загаловак       = Rebel Serbs Complicate Rift on Yugoslav Unity
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKH75ki
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Міністэрства ўнутраных справаў Харватыі пачало стварэньне вялікай колькасьці спэцыяльных паліцэйскіх сіл. Гэта прывяло да таго, што 9 красавіка 1991 року Туджман падпісаў указ пра стварэньне Нацыянальнай гвардыі Харватыі, якая стала асновай для стварэньня харвацкіх узброеных сілаў<ref name="збор нарордне"/>.

Неабходна адзначыць, што ў гэты пэрыяд адбываліся ня толькі сутыкненьні, але і спробы вырашыць супярэчнасьці мірным шляхам. У прыватнасьці, перамовы пра нармалізацыю становішча ва Ўсходняй Славоніі пачаліся 9 красавіка. Сэрбскую дэлегацыю ўзначальваў кіраўнік мясцовага аддзяленьня Сэрбскай дэмакратычнай партыі [[Горан Хаджыч]], харвацкую — начальнік паліцыі [[Осіек]]а Ёсіп Райхл-Кір. На сустрэчы ўдалося дамовіцца аб ліквідацыі выстаўленых сэрбамі барыкад да 14 красавіка, а паліцыя гарантавала сэрбам бясьпеку. Нягледзячы на падзеі 1—2 траўня ў Баравым Сяле перамоўны працэс працягваўся. 1 ліпеня Рэйхл-Кір, намесьнік старшыні выканаўчага савета Скупшчыны Осіек Горан Зобунджыя, дэпутат Скупшчыны Мілан Княжэвіч і начальнік гораду Цені Мірка Турбіч адправіліся ў Ценю для працягу перагавораў. На дарозе іх спыніла група паліцэйскіх на чале з харвацкім эмігрантам з [[Аўстралія|Аўстраліі]] Антунам Гудэляй<ref name=autogenerated2>{{Спасылка|url=http://dnevnik.hr/vijesti/hrvatska/ekskluzivna-snimka-iskaza-svjedoka-ubojstva-reihl-kira-zasto-su-hrvati-ubili-hrvata.html|загаловак=Jadranka Reihl-Kir: 'Šeks, Šušak i Glavaš naručili su ubojstvo mog supruga'|выдавец=Dnevnik|дата доступу=2012-08-06|мова=hr|archiveurl=http://www.webcitation.org/6A09gjL67|archivedate=2012-08-18}}</ref>, кіраўніком ХДС у Цені. Паліцыянты расстралялі дэлегацыю, выжыў толькі Турбіч, які атрымаў цяжкае раненьне. Паводле адной вэрсіі, зроблена гэта было на распараджэньне [[Бранімір Главаш|Браніміра Главаша]], асуджанага за ваенныя злачынствы ў 2009 року<ref name=autogenerated2 />. Пасьля гэтага адбылася эскалацыя напружанасьці, перагаворы паміж процілеглымі бакамі былі сарваныя.

==== Абвяшчэньне незалежнасьці ====
{{Асноўны артыкул|Дзесяцідзённая вайна|Рэфэрэндум пра незалежнасьць Харватыі}}

19 траўня 1991 року ў Харватыі адбыўся рэфэрэндум аб незалежнасьці, на які было вынесена пытаньне пра статус краіны<ref name="рэфэрндум в хорватии">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 16 ліпеня 1991
 | url             = http://articles.latimes.com/1991-07-16/news/mn-2455_1_croatia-calls
 | загаловак       = Croatia Calls for EC-Style Yugoslavia
 | выдавец         = Los Angeles Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKHfL4j
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="хорватский рэфэрэндум">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 2 траўня 1991
 | url             = http://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/254259.html
 | загаловак       = ODLUKA o raspisu referenduma
 | выдавец         = Narodne Novine
 | мова            = hr
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKIJjXP
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Мясцовыя сэрбы рэфэрэндум байкатавалі. Па выніках галасаваньня амаль 94% прагаласаваўшых выказалася за выхад са складу Югаславіі і за незалежную харвацкую дзяржаву<ref name="судетик89">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 20 траўня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/05/20/world/croatia-votes-for-sovereignty-and-confederation.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Croatia Votes for Sovereignty and Confederation»
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKIlYos
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Пасьля гэтага харвацкія ўлады 25 чэрвеня 1991 прынялі дэклярацыю незалежнасьці<ref name="судетик90">{{Спасылка
 | даат публікацыі = 26 чэрвеня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/06/26/world/2-yugoslav-states-vote-independence-to-press-demands.html?ref=croatia
 | загаловак       = 2 Yugoslav states vote independence to press demands
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKJJJTW
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. [[Эўрапейская камісія]] заклікала Харватыю прыпыніць яе дзеяньне на тры месяцы<ref name="ридинг">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 26 чэрвеня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/06/26/world/europeans-warn-on-yugoslav-split.html?ref=croatia
 | загаловак       = Europeans Warn on Yugoslav Split
 | аўтар           = Alan Riding.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKJrRVM
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>, харвацкія ўлады [[Брыёнскае пагадненьне|пагадзіліся]], аднак гэта рашэньне не спрыяла зьняцьцю напружанасьці<ref name="судетик91">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 29 чэрвеня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/06/29/world/conflict-in-yugoslavia-2-yugoslav-states-agree-to-suspend-secession-process.html?ref=croatia
 | загаловак       = Conflict in Yugoslavia; 2 Yugoslav States Agree to Suspend Secession Process
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKKQp1Z
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>.

У чэрвені — ліпені 1991 сілы [[ЮНА]] былі задзейнічаны ў кароткай [[Дзесяцідзённая вайна|сілавой акцыі]] супраць [[Славенія|Славеніі]], якая скончылася правалам. Апэрацыя супраць славенскіх сэпаратыстаў насіла кароткачасовы характар шмат у чым з-за этнічнай аднастайнасьці Славеніі<ref name="судетик92">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 3 ліпеня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/07/03/world/conflict-in-yugoslavia-yugoslav-troops-battle-slovenes-ending-cease-fire.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Conflict in Yugoslavia; Yugoslav Troops Battle Slovenes, Ending Cease-Fire»
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKKyl6j
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. У ходзе [[Дзесяцідзённая вайна|вайны ў Славеніі]] многія [[Славенцы|славенскія]] і [[Харваты|харвацкія]] ваенныя [[ЮНА]] адмаўляліся ваяваць і дэзэрціравалі з радоў югаслаўскай арміі<ref name="энгенберг2">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 16 ліпеня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/07/16/world/yugoslav-army-revamping-itself-after-setbacks.html?ref=croatia
 | загаловак       = Yugoslav Army Revamping Itself After Setbacks
 | аўтар           = Stephen Engelberg.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKLWw0g
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>.

==== Эскаляцыя канфлікту ====
{{Глядзіце таксама|Бітва за Вукавар|Апэрацыя «Бераг-91»|Аблога Дуброўніку|Бітва за казармы|Разьня ў Белавары|Разьня ў Госьпічы}}

[[Файл:Eastern slavonia 91-92 map -ru.jpg|значак|Мапа баявых дзеяў ва Ўсходняй Славоніі]]
{{Рамка-цытата
|загаловак            = 
|цытата               = Вайны б не было, калі б мы адмовіліся ад мэты стварэньня самастойнай і незалежнай Харватыі
|крыніца              = <small>[[Франьё Туджман]] у выступленьні 24 траўня 1992 року на пляцы бана Елачыча ў [[Заграб]]е{{Зноска|Гуськова|2001|старонкі=153}}<ref name="цитата туджмана">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 23 кастрычніка 2006
 | url             = http://www.icty.org/x/cases/martic/trans/en/061023IT.htm
 | загаловак       = Заседание по делу Милана Мартича. стр. 9913 — 9914
 | выдавец         = МТБЮ
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6A09iEgQK
 | archivedate     = 2012-08-18
}}</ref>.</small>
|шырыня               = 20%
|цытата_выроўніваньне = left
}}

Пасьля няўдалай спробы захаваць Славенію ў складзе Югаславіі югаслаўскае кіраўніцтва прыцягнула [[ЮНА]] да баявых дзеяньняў супраць апалчэньня і паліцыі самаабвешчанай харвацкай дзяржавы. У ліпені 1991 сілы сэрбскай тэрытарыяльнай абароны пачалі наступ на [[Далмацыя|далмацінскім]] [[Адрыятычнае мора|узьбярэжжы]] ў рамках апэрацыі «Бераг-91» ({{Мова-sh|Operacija Obala-91}})<ref name="опала 91">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 1 жніўня 1991
 | url             = http://articles.latimes.com/1991-09-29/news/mn-4747_1_army-barracks
 | загаловак       = Army Leaves More Towns in Croatia
 | выдавец         = Los Angeles Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jKM5Tn8
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Да пачатку жніўня вялікая частка тэрыторыі рэгіёну Банія апынулася пад кантролем сэрбскіх сілаў<ref name="паўэр">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 1 жніўня 1991
 | url             = http://articles.latimes.com/1991-08-01/news/mn-177_1_defense-force
 | загаловак       = Serbian Forces Press Fight for Major Chunk of Croatia
 | аўтар           = Charles T. Powers.
 | выдавец         = Los Angeles Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jOwtLjO
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Пасьля гэтага многія харваты, а таксама [[македонцы]], [[альбанцы]] і [[басьнійцы]] сталі ўхіляцца ад прызыву ў фэдэральныя войскі і дэзертыраваць зь ЮНА. Гэта прывяло да таго, што склад ЮНА паступова станавіўся [[Сэрбы|сэрбска]]-[[Чарнагорцы|чарнагорскім]]<ref name="состав юна">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 1 верасьня 1993
 | url             = http://www.unhcr.org/refworld/country,,IRBC,COUNTRYREP,HRV,,3ae6a80c4,0.html
 | загаловак       = Croatia and the Federal Republic of Yugoslavia (FRY): Military Service
 | выдавец         = United Nations High Commissioner for Refugees – Refworld. Immigration and Refugee Board of Canada
 | мова            = en
}}</ref>.

Празь месяц пасьля абвяшчэньня Харватыяй незалежнасьці каля 30%тэрыторыі краіны знаходзіліся пад кантролем ЮНА і ўзброеных фармаваньняў краінскіх сэрбаў. Вялізная перавага сэрбскіх войскаў у танках, [[Артылерыя|артылерыі]] і іншых відах узбраеньня дазваляла ім праводзіць працяглыя абстрэлы пазыцыяў непрыяцеля, часам ня лічачыся са шкодай, якая прычынялася цывільнаму насельніцтву. У ходзе баявых дзеяньняў [[Дуброўнік]], [[Госьпіч]], Шыбенік, Задар, Карловац, Сісак, Славонскі-Брод, Осіек, Вінкаўцы і [[Вукавар]] падвяргаліся наймацнейшым абстрэлам з боку югаслаўскіх войскаў<ref name="обстрэл дубровника">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 3 кастрычніка 1991
 | url             = http://articles.latimes.com/1991-10-03/news/mn-4617_1_yugoslav-army
 | загаловак       = Yugoslav Army Driving on Dubrovnik, 2 Other Cities
 | выдавец         = Los Angeles Times. Associated Press
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jOxf7Vk
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="керолл вильямс">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 4 лістапада 1991
 | url             = http://articles.latimes.com/1991-11-04/news/mn-719_1_final-warning
 | загаловак       = Belgrade Gets a Final Warning From EC
 | аўтар           = Carol J. Williams.
 | выдавец         = Los Angeles Times. Associated Press
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jOyDsoH
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="Charles T. Powers">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 28 ліпеня 1991
 | url             = http://articles.latimes.com/1991-07-28/news/mn-503_1_federal-army
 | загаловак       = 30 Killed as Croatia Battles Rage Unabated
 | аўтар           = Charles T. Powers.
 | выдавец         = Los Angeles Times. Associated Press
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jOynBuT
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="обстрэлы хорватских городов">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 29 сьнежня 1991
 | url             = http://articles.latimes.com/1991-12-29/news/mn-2113_1_surface-to-surface-missiles
 | загаловак       = Croatia Says Missiles Aimed at Its Fighters
 | выдавец         = Los Angeles Times. Reuters
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jOzLRkd
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Нягледзячы на тое, што [[ААН]] увяла [[эмбарга]] на пастаўкі зброі ваюючым бакам, ЮНА мела дастаткова ўзбраеньня і боепрыпасаў для вядзеньня буйнамаштабных баявых дзеяньняў. Эмбарга моцна ўдарыла па баяздольнасьці харвацкай арміі, і харвацкаму кіраўніцтву прыйшлося таемна закупляць узбраеньне і [[кантрабанда]]й дастаўляць яго ў [[Харватыя|Харватыю]]<ref name="беллами">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 10 кастрычніка 1992
 | url             = http://www.independent.co.uk/news/world/croatia-built-web-of-contacts-to-evade-weapons-embargo-1556500.html
 | загаловак       = Croatia built 'web of contacts' to evade weapons embargo
 | аўтар           = Christopher Bellamy.
 | выдавец         = [[The Independent]]
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jOzutQk
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Харвацкае кіраўніцтва таксама дазволіла ўезд у краіну радыкальным прадстаўнікам харвацкай эміграцыі, у тым ліку і тым, хто прытрымліваўся ідэалёгіі [[Усташы|ўсташоў]] часоў [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]<ref>{{кніга
 |аўтар      = Васильева, Нина, Гаврилов, Виктор.
 |загаловак  = Балканский тупик? Историческая судьба Югославии в XX веке
 |месца      = М.
 |выдавецтва = Гея Итэрум
 |год        = 2000
 |pages      = 354
 |isbn       = 5855890635
}}</ref>.
[[Файл:Vukovar turm.jpg|200пкс|зьлева|значак|Воданапорная вежа ў Вукавары — сымбаль пачатку вайны]]

У жніўні 1991 року ў адказ на блякаду югаслаўскага гарнізону ў [[Вукавар]]ы падразьдзяленьні ЮНА перакінулі дадатковыя сілы ва Ўсходнюю Славонію і пачалі штурм гораду<ref name="судетик99">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 24 жніўня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/08/24/world/fighting-may-unravel-yugoslav-truce.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Fighting May Unravel Yugoslav Truce»
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jP0q8Gd
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Адначасова з аблогай Вукавару баі ішлі на тэрыторыі ўсёй Усходняй Славоніі, у Осіеку і Вінкаўцах<ref name="судетик100">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 23 жніўня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/08/23/world/croatia-angrily-sets-deadline-on-truce.html
 | загаловак       = Croatia Angrily Sets Deadline on Truce
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jP1PzgP
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="вуковар">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 2 верасьня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/09/02/world/europeans-arrive-in-yugoslavia-to-promote-peace-plan.html
 | загаловак       = Europeans Arrive in Yugoslavia to Promote Peace Plan
 | аўтар           = John Tagliabue.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jP1ynqL
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="вуковар2">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 11 верасьня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/09/11/world/europeans-are-unable-to-pacify-a-croatian-city.html
 | загаловак       = Europeans Are Unable to Pacify a Croatian City
 | аўтар           = John Tagliabue.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jP2XVFG
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. У верасьні падразьдзяленьні ЮНА практычна цалкам акружылі Вукавар. Харвацкі гарнізон (204-я брыгада і фармаваньні мясцовых харватаў-апалчэнцаў) абараняў горад, адбіваючыся ў цяжкіх [[вулічны бой|вулічных баях]] ад элітных бранятанкавых і мэханізаваных брыгад ЮНА, а таксама нерэгулярных фармаваньняў сэрбскіх добраахвотнікаў<ref name="вуришич о вуковарэ">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 18 лістапада 2006
 | url             = http://www.jutarnji.hr/vukovar-18-11-1991---4004-branitelja--81-884-agresora/162600/
 | загаловак       = Vukovar 18.11.1991.: 4004 branitelja, 81.884 agresora
 | аўтар           = Vlado Vurušić.
 | выдавец         = Jutarnji list
 | мова            = hr
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jP36Brj
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref><ref name="партос о вуковрае">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 13 чэрвеня 2003
 | url             = http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2988304.stm
 | загаловак       = Vukovar massacre: What happened
 | аўтар           = Gabriel Partos.
 | выдавец         = BBC News Online
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jP3ua8t
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref> і аддзелаў тэрытарыяльнай абароны мясцовых сэрбаў. У ходзе баёў за Вукавар значная колькасьць жыхароў зьбегла з гораду, а пасьля ўзяцьця гораду югаслаўскімі сіламі 22 000 жыхароў было выгнана з гораду<ref name="беженцы вуковара">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 19 лістапада 2001
 | url             = http://www.nytimes.com/2001/11/19/world/15000-recall-siege-of-vukovar-in-1991.html
 | загаловак       = 15,000 Recall Siege of Vukovar in 1991
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jP4dwgw
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Усяго за час баёў за Вукавар загінула каля 3000 чалавек<ref name="мештрович77">{{Кніга
 | аўтар      = Meštrović, Stjepan Gabriel.
 | загаловак  = Genocide After Emotion: The Postemotional Balkan War
 | спасылка   = http://books.google.se/books?id=xGShXjNZzEsC
 | выдавецтва = Routledge
 | год        = 1996
 | старонкі   = 77
 | isbn       = 0415122945
}} {{ref-en}}</ref><ref name="поцери в вуковарэ">{{Спасылка
 | url         = http://www.ess.uwe.ac.uk/comexpert/anx/III-A.htm#IV.B.21
 | загаловак   = Special Forces Final report of the United Nations Commission of Experts, established pursuant to
 | выдавец     = UN Security Council resolution 780 (1992)
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/69jP5GVXg
 | archivedate = 2012-08-07
}}</ref><ref name="поцери сэрбов">{{Спасылка
 | url         = http://www.aimpress.ch/dyn/trae/archive/data/199711/71128-026-trae-beo.htm
 | загаловак   = Dead Warriors Mislaid In The Political Haze
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/6DS21U6Xj
 | archivedate = 2013-01-05
}}</ref><ref name="героивуковара">{{Спасылка
 | url         = http://www.croatia.org/crown/articles/9616/1/Croatian-Heroes-Heroes-of-Vukovar-TV-serial-by-Eduard--Dominik-Galic-part-2.html
 | загаловак   = Heroes of Vukovar
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/6DAf7Q6hs
 | archivedate = 2012-12-25
}}</ref> (як грамадзянскіх асобаў, так і вайскоўцаў з абодвух бакоў).

[[Файл:Muzej DR-crop.JPG|значак|Пашкоджаны будынак у Дуброўніку]]

У першай палове верасьня харвацкія ўзброеныя фармаваньні на загад Туджмана масава атакавалі казармы, склады й іншыя аб’екты ЮНА, якія знаходзіліся на тэрыторыях з большасьцю харвацкага насельніцтва. Некаторым югаслаўскім гарнізонам удалося выстаяць, большая частка была захопленая або эвакуяаваная на тэрыторыю іншых рэспублік, якія заставаліся ў складзе Югаславіі. У харвацкай гістарыяграфіі гэтыя падзеі атрымалі назву «[[бітва за казармы]]». Пры гэтым былі зафіксаваныя ваенныя злачынствы супраць здаўшыхся ў палон салдат і афіцэраў ЮНА<ref name="злочин у беловару">{{Спасылка
 | url         = http://www.centar-za-mir.hr/index.php?page=article_sudjenja&trialId=130&article_id=48&lang=hr
 | загаловак   = Zločin u Bjelovaru
 | выдавец     = Centar za nenasilje
 | мова        = hr
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/6DAf8VsNY
 | archivedate = 2012-12-25
}}</ref><ref name="веритас на инцернету">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 11 сьнежня 2011
 | url             = http://www.veritas.org.rs/saopstenja/paulindvor.htm
 | загаловак       = Saopstenje Paulin Dvor
 | выдавец         = Veritas na internetu
 | мова            = sr
 | archiveurl      = http://web.archive.org/20120717164550/www.veritas.org.rs/saopstenja/paulindvor.htm
 | archivedate     = 2012-07-17
}}</ref>. У ходзе сутыкненьняў за вайсковыя аб’екты ЮНА былі зафіксаваныя ахвяры як сярод мірнага насельніцтва, так і сярод байцоў харвацкіх падразьдзяленьняў і югаслаўскіх вайскоўцаў. Напрыклад, падчас захопу казармаў ЮНА ў Вараждыне было забіта 3 мірныя жыхары, 2 салдаты ЮНА і 1 харвацкі салдат<ref name="вараждин">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 15 кастрычніка 2001
 | url             = http://www.hic.hr/dom/356/dom08.htm
 | загаловак       = Kronologija rata u Varaždinu
 | выдавец         = Dom i svijet
 | мова            = hr
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfA5vAM
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>.

[[Файл:Lovas1.jpg|значак|зьлева|230пкс|Фатаздымкі ахвяраў гвалту ў Ловасе]]

3 кастрычніка [[Вайскова-марскія сілы СФР Югаславіі|югаслаўскі флёт]] пачаў блякаду асноўных партоў Харватыі, на тэрыторыі Харватыі разгарнуліся баі за казармы і склады ЮНА, а таксама завяршылася апэрацыя «Бераг-91». У ходзе апэрацыі сэрбскім войскам не ўдалося цалкам адрэзаць Харватыю ад далмацінскага ўзьбярэжжа<ref name="судетик110">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 3 кастрычніка 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/10/04/world/navy-blockade-of-croatia-is-renewed.html?ref=croatia
 | загаловак       = Navy Blockade of Croatia Is Renewed
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfBH0FU
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>.

5 кастрычніка Туджман выступіў з прамовай, у якой заклікаў харватаў мабілізавацца для абароны ад «[[Вялікая Сэрбія|вялікасэрбскага]] [[імпэрыялізм]]у»<ref name="число хорватов"/>. 7 кастрычніка ваенна-паветраныя сілы Югаславіі правялі бамбаваньне будынку ўраду ў [[Заграб]]е<ref name="бомбарлдировка загрэба">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 8 кастрычніка 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/10/08/world/yugoslav-planes-attack-croatian-presidential-palace.html
 | загаловак       = Yugoslav Planes Attack Croatian Presidential Palace
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfBpEWp
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. На наступны дзень [[парлямэнт Харватыі]] адмяніў дзеяньне мараторыя на дэклярацыю аб незалежнасьці і разарваў усе сувязі зь [[Югаславія]]й. Бамбаваньне [[Заграб]]у і [[аблога Дуброўніка]], якая пачалася ў кастрычніку, прывялі да таго, што Эўрапейская камісія ўвяла супраць Югаславіі санкцыі<ref name="биндер о дубровнике">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 9 лістапада 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/11/09/world/old-city-totters-in-yugoslav-siege.html?ref=croatia
 | загаловак       = Old City Totters in Yugoslav Siege
 | аўтар           = David Binder.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfCM8R8
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Замежныя [[СМІ]] відавочна перабольшвалі<ref name="разурэшэние дубровника">{{Кніга
 |аўтар     = Joseph Pearson.
 |загаловак = Dubrovnik’s Artistic Patrimony, and its Role in War Reporting
 |выданьне  = European History Quarterly
 |год       = 1991
 |том       = 2
 |старонкі  = 197–216
}} {{ref-en}}</ref> маштаб разбурэньняў ад югаслаўскіх абстрэлаў у старой частцы [[Дуброўнік]]а, унесенай у [[сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКА]], і колькасьць ахвяр сярод мірнага насельніцтва. Тым ня менш, ад артылерыйскіх абстрэлаў пацярпела 56% будынкаў у гістарычнай частцы гораду<ref name="хронология сэрбов в хорватии">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 2004
 | url             = http://www.unhcr.org/refworld/country,,,CHRON,HRV,,469f387dc,0.html
 | загаловак       = Chronology for Serbs in Croatia
 | выдавец         = United Nations High Commissioner for Refugees – Refworld. Minorities at Risk
 | мова            = en
 | archiveurl      = 
 | archivedate     = 
}}</ref>.

==== Разгар вайны ====
{{Глядзіце таксама|Вукаварская бойня|Масавыя забойствы ў Сісаку|Бойня ў Ловасе|Апэрацыя «Адкос 10»|Бой у Карчуланскім канале|Апэрацыя «Аркан-91»|Бойня ў Паўлін-Двары}}

{{Рамка-цытата|шырыня=20%|цытата_выроўніваньне=left|цытата=«Харваты сталі ўцекачамі ва ўласнай краіне».|крыніца=<small>Мірка Ковач, югаслаўскі пісьменьнік<ref name="ковач мирко">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 9 кастрычніка 2005
 | url             = http://www.starisajt.nspm.rs/PrenetiTekstovi/2005_kovac_crnogorski.htm
 | загаловак       = «Nije bilo genocida nad srbima»
 | аўтар           = Mirko Kovač.
 | выдавец         = Crnogorski Književni List. Doclean Academy of Sciences and Arts
 | мова            = me
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfCrEzS
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>.</small>}}

Падразьдзяленьні 5-га корпусу [[ЮНА]] фарсіравалі [[Сава|Саву]] і пачалі разьвіваць наступ на [[Пакрац]] і далей на поўнач у Заходнюю Славонію. У адказ на гэта харвацкія войскі правялі першы буйны контранаступ. У ходзе апэрацыі «[[Апэрацыя «Адкос 10»|Адкос 10]]» ({{Мова-hr|Operacija «Otkos 10»|скарочана}}, 31 кастрычніка — 4 лістапада) харвацкае войска здолела адбіць тэрыторыю плошчай 270 км² паміж горнымі хрыбтамі [[Білагара]] і [[Папук]]<ref name="откос и оркан">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 24 сьнежня 2005
 | url             = http://www.pdfbe.com/5b/5ba0d59b11d8773b-download.pdf
 | загаловак       = «„Orkan“ i „Otkos“ raspršili velikosrpske planove»
 | аўтар           = Željko Krušelj.
 | мова            = hr
 | archiveurl      = http://web.archive.org/20120325191124/www.pdfbe.com/5b/5ba0d59b11d8773b-download.pdf
 | archivedate     = 2012-03-25
}}</ref>. У лістападзе сытуацыя для абаронцаў [[Вукавар]]у стала адчайнай<ref name="отчаянный вуковар">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 3 сьнежня 1991
 | url             = http://www.nytimes.com/1991/12/03/world/observers-blame-serb-led-army-for-escalating-war-in-croatia.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Observers Blame Serb-Led Army For Escalating War in Croatia»
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfDV58f
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. 18 лістапада 1991 року, пасьля трохмесячнай аблогі, горад быў узяты югаслаўскімі войскамі, пасьля чаго здарылася г. зв. [[вукаварская бойня]] — інцыдэнт масавага пакараньня сьмерцю харвацкіх ваеннапалонных<ref name="казнь в вуковаре">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 29 чэрвеня 1998
 | url             = http://www.independent.co.uk/news/croats-bury-victims-of-vukovar-massacre-1168387.html
 | загаловак       = «Croats bury victims of Vukovar massacre»
 | аўтар           = Eugene Brcic.
 | выдавец         = The Independent
 | мова            = en
}}</ref>. Ацалелыя абаронцы места былі дастаўлены ў лягеры для ваеннапалонных<ref name="пленные в вуковаре">{{Спасылка
 | дата публікацыі = сакавік 1992
 | url             = http://repository.forcedmigration.org/pdf/?pid=fmo:850
 | загаловак       = «Yugoslavia — further reports of torture»
 | выдавец         = Amnesty International
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfEUdFZ
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. У ходзе баёў за Вукавар былі разбураныя каля 15 000 будынкаў<ref>{{Навіна|аўтар=Хэлена Сіні|загаловак=Croatia: Vukovar is Still Haunted by the Shadow of its Past|спасылка=http://www.dw.com/en/croatia-vukovar-is-still-haunted-by-the-shadow-of-its-past/a-2129420|выдавец=Радыё «[[Нямецкая хваля]]»|мова=en|дата публікацыі=22 жніўня 2006|копія=http://www.webcitation.org/6DAfF32iH|дата копіі=25 сьнежня 2012|дата доступу=28 траўня 2016}}</ref><ref name="српски вуковар">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 18 лістапада 2008
 | url             = http://www.srpska.ru/article.php?nid=10088&sq=$sq
 | загаловак       = 17 лет взятия Вуковара
 | выдавец         = [http://www.srpska.ru/ Српска.ру]
 | мова            = ru
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfGgg1K
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. За час 87-дзённай бітвы штодня на горад падала 8000-9000 снарадаў<ref name="сантандер">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 18 лістапада 2005
 | url             = http://us.mvp.hr/Portals/US/Bulletin%202.47.pdf
 | загаловак       = Prime Minister Ivo Sanader: «Vukovar Defended Itself and Croatia»
 | выдавец         = Weekly bulletin
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfOiiLs
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Працяглая аблога места прыцягнула ўвагу міжнародных СМІ.

У гэты ж час адбыліся шматлікія [[ваенныя злачынствы]]: масавыя забойствы ў Эрдуцы, Ловасе і Шкабрнье<ref name="убитйства в эрдуте">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 30 траўня 2007
 | url             = http://jurist.law.pitt.edu/paperchase/2007/05/serbia-war-crimes-prosecutor.php
 | загаловак       = «Serbia war crimes prosecutor investigating 12 for 1991 mass murders of Croats»
 | выдавец         = JURIST. JURIST Legal News & Research Services, Inc.
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6GW3WiKUc
 | archivedate     = 2013-05-10
}}</ref><ref name="массовая резня в эрдуте">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 2001
 | url             = http://fl1.findlaw.com/news.findlaw.com/hdocs/docs/icty/miloseviccroatiaindtmt100801.pdf
 | загаловак       = «The Prosecutor of the Tribunal against Slobodan Milosevic (стр. 53, 54, 56, 57, 58)»
 | выдавец         = МТБЮ
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfPGBZl
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref><ref name="системз">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 16 лістапада 2001
 | url             = http://articles.cnn.com/2001-11-16/world/croatia.extradict_1_war-crimes-war-crimes-bosnian-croat?_s=PM:WORLD
 | загаловак       = «Croatia war-crimes suspect extradited»
 | выдавец         = CNN International. Turner Broadcasting System
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfPiWa1
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>, Паўліна-Двары. Харвацкім МУС для сэрбаў быў створаны адмысловы [[лягер сьмерці]] ў Пакрачка-Паляне. Працягвалася барацьба і на далмацінскім узьбярэжжы, дзе 16 лістапада харвацкая берагавая артылерыя пашкодзіла патрульны катэр югаслаўскага флёту «Mukos» PČ 176, які быў захоплены харватамі і перайменаваны ў PB 62 «Šolta»<ref name="битва за адриатьику">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 8 ліпеня 2008
 | url             = http://www.nacional.hr/clanak/47102/bitka-za-jedrenjak-jadran
 | загаловак       = «Bitka za jedrenjak Jadran»
 | аўтар           = Eduard Šoštarić.
 | выдавец         = Nacional. NCL Media Grupa d.o.o
 | мова            = hr
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfQH21Q
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Пасьля гэтага бою югаслаўскі флёт працягваў дзейнічаць толькі ў паўднёвай частцы [[Адрыятычнае мора|Адрыятыкі]]<ref name="бернардич">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 15 лістапада 2004
 | url             = http://arhiv.slobodnadalmacija.hr/20041115/temedana01.asp
 | загаловак       = «Admiral Letica je naredio: Raspali!»
 | аўтар           = Stjepan Bernardić.
 | выдавец         = SlobodnaDalmacija
 | мова            = hr
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfRdAgh
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref><ref name="ьрчич о борьбе за ядран">{{Спасылка
 |дата публікацыі = 29 ліпеня 2008
 |url             = http://dnevnik.hr/vijesti/svijet/brcic-hrvatsko-obalno-topnistvo-prvo-je-otvorilo-vatru.html
 |загаловак       = «Brčić: Hrvatsko obalno topništvo prvo je otvorilo vatru»
 |выдавец         = dnevnik.hr. Nova TV
 |мова            = hr
 |archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfSOU9D
 |archivedate     = 2012-12-25}}</ref>.

[[Файл:Croatian War 1991 child refugee.jpg|значак|Харвацкія ўцекачы, сьнежань 1991]]
У сьнежні харвацкая армія правяла яшчэ адну наступальную апэрацыю — «[[Апэрацыя «Аркан-91»|Аркан-91]]» ({{Мова-hr|Operacija Orkan '91|скарочана}}), якая суправаджалася масавымі чысткамі і забойствамі сэрбскага насельніцтва ў Славоніі. Этнічныя чысткі сэрбаў харвацкім войскам былі праведзеныя ў 10 местах і 183 вёсках Заходняй Славоніі, адкуль зьбегла ад 50 000 да 70 000 сэрбаў<ref>{{Кніга
 |аўтар      = Штрбац Саво.
 |загаловак  = Хроника прогнаних крајишника
 |месца      = Београд
 |выдавецтва = Српско културно друштво «Зора»
 |год        = 2005
 |старонкі   = 218
 |isbn       = 86-83809-24-2
}}</ref>. У ходзе гэтай апэрацыі харватам удалося адбіць 1440 км²<ref name="откос и оркан"/>. Заканчэньне апэрацыі азнаменавала завяршэньне першага этапу вайны, бо ў студзені 1992 пры пасярэдніцтве замежных дыпляматаў было падпісанае пагадненьне пра спыненьне вагню. У ходзе шасьцімесячных баявых дзеяньняў 10 000 чалавек загінулі, тысячы чалавек сталі ўцекачамі, а шматлікія месты і вёскі былі разбураныя<ref name="первый этап войны">{{Спасылка
 |дата публікацыі = 20 чэрвеня 1993
 |url             = http://www.nytimes.com/1993/06/20/world/fighting-in-bosnia-eases-under-truce.html
 |загаловак       = «Fighting in Bosnia Eases Under Truce»
 |аўтар           = Chuck Sudetic.
 |выдавец         = New York Times
 |мова            = en
 |archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfU5Zy0
 |archivedate     = 2012-12-25}}</ref>.

19 сьнежня Харватыя была [[Міжнароднае прызнаньне|прызнаная]] як незалежная дзяржава першай краінай — [[Ісьляндыя]]й, пазьней Харватыю прызнала [[Нямеччына]]<ref name="кинзер"/>. У гэты ж час сэрбскія аўтаномныя вобласьці ў [[Славонія|Славоніі]] і [[Краіна (Югаславія)|Краіне]] абвясьцілі ўтварэньне [[Рэспубліка Сэрбская Краіна|Рэспублікі Сэрбскай Краіны]] са сталіцай у [[Кнін]]е<ref name="рск">{{Спасылка|дата публікацыі=19 сьнежня 1991|url = http://www.nytimes.com/1991/12/20/world/croatia-clashes-rise-mediators-pessimistic.html?ref=croatia|загаловак = «Croatia Clashes Rise; Mediators Pessimistic»|выдавец = New York Times|мова = en|archiveurl=http://www.webcitation.org/6DAfUxy10|archivedate=2012-12-25}}</ref>. Кіраўніцтва РСК заявіла пра намер увайсьці ў склад [[Саюзная Рэспубліка Югаславія|«абноўленай» Югаславіі]].

=== 1992: Спыненьне вагню ===
{{Глядзіце таксама|Басьнійская вайна|Апэрацыя на Мільеўцкім плято}}
У студзені 1992 року паміж ваюючымі бакамі была складзеная чарговая дамоўленасьць пра спыненьне вагню (15-я па ліку<ref>{{Спасылка
 | дата публікацыі = 18 лістапада 2006
 | url             = http://www.hrono.ru/sobyt/1991horv.html
 | загаловак       = Война в Хорватии 1991-1992 гг.
 | выдавец         = Хронос.ру
 | мова            = ru
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfVTDxy
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>), якая завяршыла асноўныя баявыя дзеяньні.

15 студзеня 1992 Харватыя была афіцыйна прызнаная [[Эўрапейская супольнасьць|Эўрапейскай супольнасьцю]]<ref name="кинзер"/>. У пачатку 1992 ЮНА пачала вывад войскаў з тэрыторыі Харватыі, аднак занятыя ёю тэрыторыі засталіся пад кантролем сэрбскіх сілаў, бо шматлікія падразьдзяленьні ЮНА ў гэтых раёнах былі ўкамплектаваныя мясцовымі сэрбамі і пасьля перафармаваныя ў падразьдзяленьні [[Узброеныя сілы Рэспублікі Сэрбская Краіна|ўзброеных сілаў Сэрбскай Краіны]] ({{Мова-sr|Српска Војска Крајине|скарочана}}). Пад кантролем сэрбскіх сілаў знаходзіліся 13 913 км² у Краіне і Славоніі<ref name="република хрватска">{{Спасылка
 | url         = http://www.profil.hr/index.php?cmd=show_proizvod&proizvod_id=30205
 | загаловак   = «Republika Hrvatska i Domovinski rat 1990. — 1995. dokumenti»
 | выдавец     = The New York Times
 | мова        = hr
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/6DAfb6gsS
 | archivedate = 2012-12-25
}}</ref>.

21 лютага 1992 року рэзалюцыяй 743 [[Рада Бясьпекі ААН|Рады Бясьпекі ААН]] былі створаныя міратворчыя сілы [[UNPROFOR]]. У сакавіку ў Харватыю з мэтай кантролю за выкананьнем замірэньня і недапушчэньня аднаўленьня актыўнай фазы баявых дзеяньняў былі ўведзеныя міратворчыя сілы [[ААН]]<ref name="совбез оон"/>. 22 траўня Харватыя стала сябрам ААН<ref name="монтгоимер"/>. Аднак уцёкі нясэрбскага насельніцтва з тэрыторыяў, якія кантраляваліся РСК, працягнуліся і пасьля ўвядзеньня міратворцаў, роўна як і чысткі сэрбскага насельніцтва на падкантрольных харватам тэрыторыях. У большасьці выпадкаў сілы UNPROFOR не перашкаджалі высылцы харвацкага і сэрбскага насельніцтва, а ў некаторых выпадках спрыялі гэтаму<ref name="кэролл вильямся">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 9 траўня 1992
 | url             = http://articles.latimes.com/1992-05-09/news/mn-1574_1_croatian-forces
 | загаловак       = «Non-Serbs in Croatian Zone Forced to Leave»
 | аўтар           = Carol J. Williams.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfcyARC
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>, бо менавіта на міратворцаў ускладалася адказнасьць за перавоз грамадзянскіх асобаў па-за лінію супрацьстаяньня.

[[Файл:Captured Serb cannon and truck in Siritovci 1.jpg|значак|зьлева|Харвацкія жаўнеры перавозяць захопленую падчас [[Апэрацыя на Мільеўцкім плято|баёў на Мільеўцкім плято]] сэрбскую гармату]]
У пачатковы пэрыяд вайны ЮНА і сэрбскія фармаваньні захапілі вялікую колькасьць харвацкіх грамадзян і інтэрніравалі іх у лягеры ў [[Рэспубліка Сэрбія (1990—2006)|Сэрбіі]], [[Рэспубліка Чарнагорыя (1992—2006)|Чарнагорыі]] і [[Рэспубліка Сэрбская|Рэспубліцы Сэрбскай]]. Харвацкія войскі таксама захапілі шмат сэрбскіх палонных, асабліва падчас аблог казарм ЮНА і масавых арыштаў сэрбаў, якіх падазравалі ў неляяльнасьці да харвацкай улады. Для ўтрыманьня захопленых асобаў бакі стваралі адмысловыя лягеры. Напрыклад, лягер у Срэмскай-Мітравіцы для харвацкіх палонных і лягер «Лора» на тэрыторыі захопленай югаслаўскай вайскова-марской базы ў [[Спліт|Спліце]] для сэрбскіх ваеннапалонных. У ходзе замірэньня бакі дамовіліся на абмен палоннымі, і да канца 1992 року большасьць ваеннапалонных была абмененая<ref name="обмен пленными">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 27 траўня 1994
 | url             = http://www.ess.uwe.ac.uk/comexpert/ANX/VIII-01.htm#III
 | загаловак       = «Final report of the United Nations Commission of Experts, established pursuant to the UN Security Council Resolution 780 (1992), Annex VIII—Prison camps; Under the Direction of: M. Cherif Bassiouni; S/1994/674/Add.2 (Vol. IV)»
 | выдавец         = Annex VIII: Prison camps. School of Humanities, Languages and Social Sciences (UWE)
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://web.archive.org/20001121054800/www.ess.uwe.ac.uk/comexpert/ANX/VIII-01.htm#III
 | archivedate     = 2000-11-21
}}</ref>.
[[Файл:Destroyed tank on the road to Drnis 1.jpg|значак|Згарэўшы танк [[Т-55]] каля [[Дрніш]]у]]
Баявыя дзеяньні працягваліся і на працягу 1992 року, аднак у меншых маштабах і зь перапынкамі. Харвацкія войскі правялі шэраг дробных апэрацыяў з мэтай аблегчыць становішча [[Аблога Дуброўніку|абложанага Дуброўніку]], а таксама Госьпічу, Шыбеніку і Задару. 22 траўня харваты правялі апэрацыю «Ягуар» ({{Мова-hr|Operacija Jaguar|скарочана}}) ля вёскі Бібінье пад Задарам. 21—22 чэрвеня харвацкія войскі атакавалі пазыцыі [[Узброеныя сілы Рэспублікі Сэрбская Краіна|сэрбаў]] на Мільеўцкім плято каля Дрнішу<ref name="кауфман">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 24 чэрвеня 1992
 | url             = http://www.nytimes.com/1992/06/24/world/croatian-troops-hit-serbian-area.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Croatian Troops Hit Serbian Area»
 | аўтар           = Michael T. Kaufman.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAkDweAH
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Зь 1 па 13 ліпеня ў рамках апэрацыі «Тыгар» ({{Мова-hr|Operacija Tigar|скарочана}}) харвацкая армія контратакавала сэрбскія войскі, якія аблажылі [[Дуброўнік]]<ref name="кауфман2">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 15 ліпеня 1992
 | url             = http://www.nytimes.com/1992/07/15/world/the-walls-and-the-will-of-dubrovnik.html?ref=croatia
 | загаловак       = «The Walls and the Will of Dubrovnik»
 | аўтар           = Michael T. Kaufman.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAkEUZTE
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. З 20 па 25 верасьня шлі баі за Канаўле і на гары Ўлашціца, зь якой вяліся абстрэлы Дуброўніку. Вынікам гэтых баёў сталі вывад падразьдзяленьняў югаслаўскіх войскаў з гэтых раёнаў і ўсталяваньне над імі харвацкага кантролю<ref name="боли у превлаки">{{Спасылка
 | url         = http://www.un.org/en/peacekeeping/missions/past/unmop/background.html
 | загаловак   = «Prevlaka Peninsula—UNMOP—Background»
 | выдавец     = [[ААН]]
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/6DAkF2IoP
 | archivedate = 2012-12-25
}}</ref>.

Увесну 1992 пачалася [[Басьнійская вайна|вайна ў Босьніі і Герцагавіне]], і рэгулярная харвацкая армія і добраахвотніцкія падразьдзяленьні актыўна перакідваліся ў Босьнію. Харвацкія сілы разьмяшчаліся на тэрыторыях са значным адсоткам харвацкага насельніцтва і прымалі шырокі ўдзел у баявых дзеяньнях супраць басьнійскіх сэрбаў і югаслаўскай арміі, найбольш вядомым прыкладам стаў удзел у баях у Пасавіне і ў [[Герцагавіна|Герцагавіне]]. Харвацкі Генштаб актыўна дапамагаў басьнійскім харватам ствараць свае ўзброеныя структуры. На думку расейскага дасьледчыка Іёнава, Генштаб арміі басьнійскіх харватаў папросту стаў «філіяй» Генштабу Харватыі<ref name="генштаб ХСО">{{Спасылка
 |url          = http://artofwar.ru/i/ionow_a_a/text_0010.shtml
 |загаловак    = Очерки военной истории конфликта в Югославии (1991-1995)
 |выдавец      = Artofwar
 |дата доступу = 2012-07-23
 |мова         = ru
 |archiveurl   = http://www.webcitation.org/6DAkFWR5b
 |archivedate  = 2012-12-25
}}</ref>.

У баку не засталіся і краінскія сэрбы. Для ўдзелу ў [[Апэрацыя «Калідор»|апэрацыі «Калідор»]] імі была сфармаваная і адпраўлена на фронт спэцыяльная брыгада міліцыі Краіны. Добраахвотнікі з Сэрбскай Краіны часта ўдзельнічалі ў баёх на баку [[Узброеныя сілы Рэспублікі Сэрбскай|арміі басьнійскіх сьрбаў]]<ref name="генштаб ХСО"/>.

=== 1993: Харвацкія наступленьні ===
{{Глядзіце таксама|Апэрацыя «Масьленіца»|Апэрацыя «Медацкая кішэня»}}
[[Файл:Maslenicki most 02.jpg|зьлева|значак|«Стары» [[Масьленіцкі мост]], які адноўлены ў 2005]]
Баявыя дзеяньні былі адноўлены ў пачатку 1993 году. Харвацкае камандаваньне прыняло рашэньне правесьці наступальную апэрацыю каля вёскі [[Масьленіца (Харватыя)|Масьленіца]] пад [[Задар]]ам з мэтай паляпшэньня стратэгічнай сытуацыі ў дадзеным рэгіёне. У пачатку верасьня 1991 году, падчас першых баёў у Харватыі, 9-ы корпус ЮНА пад камандаваньнем [[Ратка Младзіч]]а пры падтрымцы аддзелаў мясцовых сэрбаў правёў наступальную апэрацыю ў раёне харвацкага гораду [[Новіград (Задар)|Новіград]]. Стратэгічная важнасьць дадзенага раёну заключаецца ў тым, што ў берагавую лінію тут глыбока ўдаецца заліў, злучаны з [[Адрыятычнае мора|Адрыятыкай]] толькі вузкім Ноўскім пралівам. Праз Ноўскі праліў перакінуты Масьленіцкі мост, па якім праходзіць прыбярэжная [[Адрыятычная шаша]]<ref name="масьленицкий мост">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 24 студзеня 1992
 | url             = http://www.nytimes.com/1993/01/24/world/croats-battle-serbs-for-a-key-bridge-near-the-adriatic.html?scp=3&sq=maslenica&st=cse
 | загаловак       = «Croats Battle Serbs for a Key Bridge Near the Adriatic»
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAkGOQxI
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Зьнішчыўшы гэты мост, сэрбы ліквідавалі скразныя зносіны па харвацкай Далмацыі і адрэзалі Паўночную Далмацыю ад Паўднёвай. Адзіны пакінуты ў харватаў шлях для сувязі праходзіў па Паскім мосьце, востраве Паг і пароме ў Паўночную Далмацыю. Гэтыя посьпехі сэрбаў дазволілі ім таксама весьці артылерыйскія абстрэлы Задару.

22 студзеня харвацкія войскі пачалі наступленьне пры падтрымцы авіяцыі. У першыя ж дні баёў харвацкая армія ўзяла пад кантроль Ноўскі праліў і заняла Новіград. Сэрбскія войскі адступалі ўглыб кантынэнту, аказваючы супраціўленьне. Пасьля таго, як мэты апэрацыі былі дасягнутыя, 1 лютага харвацкае камандаваньне прыняло рашэньне аб завяршэньні [[Апэрацыя «Масьленіца»|апэрацыі «Масьленіца»]]({{Мова-hr|Operacija «Maslenica»}}). У ходзе гэтых баёў бакі панесьлі адчувальныя страты: [[харваты]] страцілі 127 чалавек забітымі, а [[сэрбы]], паводле розных ацэнак, ад 348<ref name="масьленицаРТВ"/> да 490 чалавек<ref name="поцери на масьленицу">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 20 студзеня 2007
 | url             = http://dnevnik.hr/vijesti/hrvatska/maslenica-obiljezava-14-obljetnicu.html
 | загаловак       = «'Maslenica' obilježava 14.obljetnicu»
 | выдавец         = dnevnik.hr. Nova TV
 | мова            = hr
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAkHM9CT
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>, у тым ліку жанчын і дзяцей<ref name="масьленицаРТВ">{{Спасылка
 |url          = http://rtv.rs/sr_ci/hronika/godisnjica-stradanja-srba-u-akciji-maslenica_235001.html
 |загаловак    = Годишњица страдања Срба у акцији «Масьленица»
 |выдавец      = РТВ
 |дата доступу = 2012-09-07
 |мова         = sr
 |archiveurl   = http://www.webcitation.org/6DAkIs3t5
 |archivedate  = 2012-12-25}}</ref>.

Пасьля гэтага харвацкае камандаваньне сплянавала яшчэ адну наступальную апэрацыю ([[апэрацыя «Мэдацкая кішэня»]], {{Мова-hr|Operacija «Medački džep»}}). Мэтай апэрацыі было ліквідаваць «Мэдацкую кішэню» — тэрыторыю [[Рэспубліка Сэрбская Краіна|Рэспублікі Сэрбская Краіна]], якая ўкліньвалася ў тэрыторыю Харватыі на поўдзень ад Госьпічу<ref name="симпсоны">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 3 сьнежня 2002
 | url             = http://www.nytimes.com/2002/12/03/world/croatia-protects-a-general-charged-with-war-crimes.html?pagewanted=2
 | загаловак       = «Croatia Protects a General Charged With War Crimes»
 | аўтар           = Daniel Simpson.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAkL328G
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. З 9 па 17 верасьня ў «Мэдацкай кішэні» ішлі жорсткія баі, пасьля якіх пазыцыі сэрбскай артылерыі, якія абстрэльвалі Госьпіч, былі ліквідаваныя. У выніку апэрацыі харвацкай арміяй былі ўзятыя пад кантроль і цалкам зьнішчаныя сэрбскія вёскі Дзівасяло, Чытлук і Пачыцель<ref name="виндсор">{{Спасылка
 | url         = http://www.cda-cdai.ca/cdai/uploads/cdai/2008/12/medakpocket_leewindsor.pdf
 | загаловак   = «The Medak Pocket»
 | аўтар       = Lee A. Windsor.
 | выдавец     = Ottawa. Conference of Defense Associations Institute
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/6DAkLePPl
 | archivedate = 2012-12-25
}}</ref>. Было забіта 88 сэрбаў, у тым ліку 36 грамадзянскіх асобаў<ref name="читлукпочицель">{{Спасылка
 |url        = http://www.rtrs.tv/vijesti/vijest.php?id=45872
 |загаловак  = Београд — парастос жртвама у Медачком џепу
 |publisher  = РТРС
 |accessdate = 2012-09-07
 |мова = sr}}</ref>. Паводле зьвестак [[Дзяржаўны дэпартамэнт ЗША|Дзярждэпартамэнту ЗША]], было забіта 67 чалавек, у тым ліку грамадзянскіх асобаў<ref name="госдепсша о кармане">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 31 студзеня 1994
 | url             = http://www.hri.org/docs/USSD-Rights/93/Croatia93.html
 | загаловак       = CROATIA HUMAN RIGHTS PRACTICES. 1993
 | выдавец         = U.S. DEPARTMENT OF STATE
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jJZpoXO
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. У 2001—2003 гадох Міжнародным трыбуналам па былой Югаславіі былі высунуты абвінавачваньні супраць кіраўнікоў апэрацыі — генэралаў [[Янка Бабетка]]<ref name="Bobetko">{{Спасылка
 | url        = http://www.icty.org/x/cases/bobetko/ind/en/bob-ii020826-e.pdf
 | загаловак  = ICTY: Initial Indictment against Janko Bobetko
 | выдавец    = МТБЮ
 | мова       = en
 |archiveurl  = http://www.webcitation.org/6DAkMjw04
 |archivedate = 2012-12-25}}</ref>, Рахіма Адэмі<ref>{{Спасылка
 | url         = http://www.icty.org/x/cases/ademi_old/ind/en/ade-ii010608e.htm
 | загаловак   = ICTY: Initial Indictment against Rahim Ademi
 | выдавец     = МТБЮ
 | мова        = en
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/6DAkNCBXb
 | archivedate = 2012-12-25
}}</ref> і Мірка Нораца<ref>{{Спасылка
 | дата публікацыі = 
 | url             = http://www.icty.org/x/cases/norac/ind/en/nor-ii040520e.htm
 | загаловак       = ICTY: Initial Indictment against Mirko Norac
 | выдавец         = МТБЮ
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAkNcuxv
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Сутнасьць абвінавачваньняў зводзілася да таго, што яны не спынілі бясчынствы жаўнераў і афіцэраў харвацкай арміі, якія падпарадкоўваліся ім, у дачыненьні да мірнага сэрбскага насельніцтва (г. зв. «[[камандная адказнасьць]]»)<ref name="адеми норац">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 1 лістапада 2005
 | url             = http://web.archive.org/web/20080317231540/http://www.un.org/icty/pressreal/2005/p1015-e.htm
 | загаловак       = «CT/MO/1015e—RAHIM ADEMI AND MIRKO NORAC CASE TRANSFERRED TO CROATIA»
 | аўтар           = 
 | выдавец         = 
 | дата доступу    = 
 | мова            = en
 | archiveurl      = 
 | archivedate     = 
}}</ref>.

{| class="wikitable" style="float: зьлева; margin-right: 17px;" color="blue"
|+ Насельніцтва Рэспублікі Сэрбская Краіна (1991—1993)
|-
! Нацыянальнасьць || Агулам<br />(1991)<ref name="сэрбы1991">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 22 кастрычніка 2002
 | url             = http://www.icty.org/x/cases/slobodan_milosevic/ind/en/ind_cro010927.pdf
 | загаловак       = «The Prosecutor of the Tribunal against Slobodan Milošević (IT-02-54) — Indictment». стр. 22
 | выдавец         = МТБЮ
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAkO6oQA
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref> || Адсотак<br />(1991) || Агулам<br />(1993)<ref name="сэрбы1993">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 12 чэрвеня 2007
 | url             = http://www.icty.org/x/cases/martic/tjug/en/070612.pdf
 | загаловак       = «The Prosecutor vs. Milan Martic — Judgement». стр. 112
 | выдавец         = МТБЮ
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK0C9J8
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref> || Адсотак<br />(1993)
|-
| Сэрбы || 245 800 || 52,3% || 398 900 || 92%
|-
| Харваты || 168 026 || 35,8% || 30 300 || 7%
|-
| Іншыя ||  55 895 || 11,9% || 4 395 || 1%
|-
| Агулам || 469 721 || 100% || 433 595 || 100%
|}

Пад ціскам сусьветнай супольнасьці апэрацыя харвацкіх войскаў была спынена, і харвацкія падразьдзяленьні вярнуліся на пазыцыі, якія яны займалі да 9 верасьня. Тэрыторыю «Медацкай кішэні» занялі [[UNPROFOR|міратворчыя сілы ААН]], якія складаліся з падразьдзяленьняў канадзкага палка лёгкай пяхоты «Прынцэса Патрыцыя» і двух францускіх рот мотапяхоты. Пасьля заканчэньня баёў [[Урад Канады|канадзкія ўлады]] заявілі, што ў ходзе апэрацыі харвацкія войскі спрабавалі перашкаджаць уваходжаньню міратворцаў і пэрыядычна ўступалі ў баявыя сутыкненьні з канадзкім міратворчым кантынгентам, з прычыны чаго былі параненыя 4 канадзкія міратворцы і забітыя 27 харвацкіх жаўнераў<ref name="ионов о медакском кармане">{{Спасылка
 | url         = http://artofwar.ru/i/ionow_a_a/text_0010.shtml
 | загаловак   = Очерки военной истории конфликта в Югославии (1991-1995). Операции «Масленица» и «Медакский карман»: необъявленная война против Сербской Краины
 | аўтар       = Ионов Александр Алексеевич.
 | выдавец     = Аrtofwar.ru
 | мова        = ru
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/65CtneSTJ
 | archivedate = 2012-02-04
}}</ref><ref name="убийство канадсьцев">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 2001
 | url             = http://www.army.forces.gc.ca/caj/documents/vol_04/iss_3/CAJ_vol4.3_08_e.pdf
 | загаловак       = «Professionalism Under Fire»
 | аўтар           = Lee Windsor.
 | выдавец         = The Army Doctrine and Training Bulletin (Canadian Forces Land Force Command)
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAkOduVa
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>.

У чэрвені 1993 актыўна пачаўся працэс аб’яднаньня [[Рэспубліка Сэрбская Краіна|Сэрбскай Краіны]] і [[Рэспубліка Сэрбская|Рэспублікі Сэрбскай]] у [[Заходне-сэрбская фэдэрацыя|адзіную дзяржаву]]<ref name="западносэрбская фэдерация">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 20 чэрвеня 1993
 | url             = http://www.nytimes.com/1993/06/20/world/fighting-in-bosnia-eases-under-truce.html
 | загаловак       = «Fighting in Bosnia Eases Under Truce»
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAfU5Zy0
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Міністар унутраных справаў РСК [[Мілан Марціч]] заявіў, што «аб’яднаньне Сэрбскай Краіны і Рэспублікі Сэрбскай — гэта першы крок да стварэньня агульнай дзяржавы ўсіх сэрбаў»<ref name="приговр мартичу">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 12 чэрвеня 2007
 | url             = http://www.icty.org/x/cases/martic/tjug/en/070612.pdf
 | загаловак       = «The Prosecutor vs. Milan Martic (paragraph 335—336)»
 | выдавец         = МТБЮ
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/69jK0C9J8
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. У кастрычніку 1993 року гэтым намерам было супрацьпастаўлена прыняцьце Саветам Бясьпекі ААН рэзалюцыі 871, якая гарантавала тэрытарыяльную цэласнасьць Харватыі<ref name="хорватия соборная">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 3 кастрычніка 1993
 | url             = http://www.ohr.int/other-doc/un-res-bih/default.asp?content_id=7106
 | загаловак       = «UN Security Council resolution 871 (1993) on the situation in Former Yugoslavia»
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAkP4P7G
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>.

У 1992 і 1993 гадох каля 225 000 харвацкіх уцекачоў з Босьніі і Сэрбіі беглі на тэрыторыю Харватыі. Акрамя гэтага, Харватыя прыняла каля 280 000 басьнійскіх уцекачоў<ref name="чазан">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 9 чэрвеня 1992
 | url             = http://www.guardian.co.uk/world/1992/jun/09/warcrimes
 | загаловак       = «Deadly Clash in a Yugoslav Republic»
 | аўтар           = Yigan Chazan.
 | выдавец         = The Guardian
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAkPuyqj
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. У гэты ж час Харватыя актыўна ўмацоўвала сваю рэгулярную армію і ўдзельнічала ў [[Басьнійская вайна|грамадзянскай вайне ў суседняй Босьніі]]. Харвацкая армія ўдзельнічала ў Басьнійскай вайне на баку [[Харвацкая рэспубліка Герцаг-Босна|Харвацкай рэспублікі Герцаг-Босна]], а харвацкія добраахвотнікі змагаліся ў шэрагах узброеных фармаваньняў басьнійскіх харватаў<ref name="боснийские хорваты">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 6 ліпеня 1992
 | url             = http://www.nytimes.com/1992/07/06/world/croats-claim-their-own-slice-of-bosnia.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Croats Claim Their Own Slice of Bosnia»
 | аўтар           = John F. Burns.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = http://www.webcitation.org/6DAkR5KAL
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>.

=== 1994: Часовае зацішша ===
{{Глядзіце таксама|Харвацка-басьнійскі канфлікт|Вашінгтонскае пагадненьне|Апэрацыя «Зіма-94»|Бамбаваньне аэрадрому Удбіна}}
[[Файл:A destroyed T-34-85 tank in Karlovac, Croatia.jpg|значак|Падбіты танк [[Т-34|Т-34-85]] у [[Карлавац (горад)|Карлавацы]]]]
У пэрыяд адноснай цішыні ў Харватыі праходзіў бязьлітасны [[харвацка-басьнійскі канфлікт]] у Босьніі. З 1992 року [[Харвацкая рада абароны]] вяла баевыя дзеяньні супраць [[Армія Рэспублікі Босьніі і Герцагавіны|узброеных сілаў басьнійскіх мусульманаў]]. Да 1994 року на баку Герцаг-Босны ў канфлікце бралі ўдзел 3000—5000 жаўнераў харвацкай арміі<ref name="хорваты в боснийской войне">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 4 лютага 1994
 | url             = https://www.nytimes.com/1994/02/04/world/un-security-council-warns-croatia-on-troops-in-bosnia.html?ref=croatia
 | загаловак       = «U.N. Security Council Warns Croatia on Troops in Bosnia»
 | аўтар           = Paul Lewis.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkRbZjd
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. У лютым 1994 року пад ціскам ЗША бакі пачалі перамовы. 26 лютага ў Вашынгтоне за пасрэдніцтвам<ref name="посредничесвто">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 25 лютага 1994
 | url             = http://articles.latimes.com/1994-02-25/news/mn-27191_1_bosnian-muslims
 | загаловак       = «Croats, Muslims Summoned to U.S. for Talks»
 | аўтар           = Doyle McManus.
 | выдавец         = Los Angeles Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkS7io2
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref> [[Дзяржаўны сакратар ЗША|дзяржсакратара ЗША]] [[Ўорэн Крыстафэр|Ўорэна Крыстафэра]] пачаліся перамовы між прадстаўнікамі [[Харватыя|Харватыі]], [[Харвацкая рэспубліка Герцаг-Босна|Герцаг-Босны]] ды [[Рэспубліка Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіны]]. 4 сакавіка [[Франьё Туджман]] ухваліў заключэньне пагадненьня, якое прадугледжвала стварэньне [[Фэдэрацыя Босьніі і Герцагавіны|Фэдэрацыі Босьніі і Герцагавіны]] ды зьвяз басьнійскіх харватаў і басьнійцаў<ref name="вашингтон агримент">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 24 лютага 1994
 | url             = https://www.nytimes.com/1994/02/24/world/croats-and-muslims-reach-truce-to-end-the-other-bosnia-conflict.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Croats and Muslims Reach Truce To End the Other Bosnia Conflict»
 | аўтар           = William E. Schmidt.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkSnrgs
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref><ref name="вашингтон агмимент2">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 27 лютага 1994
 | url             = https://www.nytimes.com/1994/02/27/world/christopher-hears-demands-of-2-warring-bosnia-sides.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Christopher Hears Demands Of 2 Warring Bosnia Sides»
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkTJCq8
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Пагадненьне таксама прадугледжвала стварэньне свабоднай [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыі]] між Харватыяй і Фэдэрацыяй Босьніі і Герцагавіны, што дазволіла Харватыі афіцыйна ўвесьці войскі ў Босьнію і Герцагавіну і браць удзел у [[Басьнійская вайна|вайне]]<ref name="гринхаус">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 18 сакавіка 1994
 | url             = https://www.nytimes.com/1994/03/19/world/muslims-and-bosnian-croats-give-birth-to-a-new-federation.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Muslims and Bosnian Croats Give Birth to a New Federation»
 | аўтар           = Steven Greenhouse.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkTsL1X
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref><ref name="союз мусульман и хорватов">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 4 сакавіка 1994
 | url             = https://www.nytimes.com/1994/03/05/world/croatian-leader-backs-pact-by-bosnia-s-muslims-and-croats.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Croatian Leader Backs Pact by Bosnia’s Muslims and Croats»
 | аўтар           = Stephen Kinzer.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkUNRcN
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Такім чынам, колькасьць варожых бакоў у Басьнійскай вайне скарацілася з трох да двух<ref name="с трёх до двух">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 4 сакавіка 1994
 | url             = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bk.html
 | загаловак       = «Bosnia and Herzegovina—Background»
 | выдавец         = The World Factbook. [[ЦРУ|Central Intelligence Agency]]
 | мова            = en
}}</ref>.

У канцы 1994 року харвацкая армія некалькі разоў брала ўдзел у буйных апэрацыях у Босьніі. З 1 да 3 лістапада харвацкія войскі ўдзельнічалі ў апэрацыі «Цінцар» ({{Мова-hr|Operacija «Cincar»|скарочана}}) у раёне [[Купрэс]]у<ref name="цинцар">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 4 лістапада 1994
 | url             = https://www.nytimes.com/1994/11/04/world/bosnian-army-and-croats-drive-serbs-out-of-a-town.html
 | загаловак       = «Bosnian Army and Croats Drive Serbs Out of a Town»
 | аўтар           = Chuck Sudetic.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkUsJeO
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. 29 лістапада падразьдзяленьні Спліцкага корпусу харвацкай арміі пад даводзтвам генэрала [[Антэ Гатовіна|Гатовіны]] разам з падразьдзяленьнямі [[Харвацкая рада абароны|ХРА]] пад даводзтвам генэрала [[Ціхамір Блашкіч|Блашкіча]] пачалі наступ на пазыцыі [[Узброеныя сілы Рэспублікі Сэрбскай|арміі басьнійскіх сэрбаў]] у раёне гары [[Дзінара]] і [[Ліўна|Ліўны]] ў рамках апэрацыі «[[Зіма-94 (апэрацыя)|Зіма-94]]» ({{Мова-hr|Operacija «Zima '94»|скарочана}})<ref name="кохен об войне за независимость">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 12 студзеня 1995
 | url             = https://www.nytimes.com/1995/01/12/world/croatia-is-set-to-end-mandate-of-un-force-on-its-territory.html
 | загаловак       = «Croatia Is Set to End Mandate Of U.N. Force on Its Territory»
 | аўтар           = Roger Cohen.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkVNeXn
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Мэтамі апэрацыі былі адцягваньне сэрбскіх сілаў ад [[Біхач]]у і захоп пляцдарму для ізаляцыі сталіцы РСК [[Кнін]]у з поўначы{{Зноска|Ramet|2006|Ramet|452}}. Да 24 сьнежня харвацкія войскі захапілі каля 200 км² тэрыторыі і выканалі пастаўленыя задачы<ref name="ионов о зиме94">{{Спасылка
 | url         = http://artofwar.ru/i/ionow_a_a/text_0010.shtml
 | загаловак   = Очерки военной истории конфликта в Югославии (1991—1995). Операция «Зима-94»: наступление хорватов в долине Ливно
 | аўтар       = Ионов Александр Алексеевич.
 | выдавец     = Artofwar.ru
 | мова        = ru
 | archiveurl  = https://www.webcitation.org/65CtneSTJ
 | archivedate = 2012-02-04
}}</ref>. 21 лістапада авіяцыя [[НАТО]] атакавала аэрадром [[Удбіна|Удбіны]], кантраляваны краінскімі сэрбамі. 23 лістапада авіяцыя Паўночнаатлянтычнага альянсу працягнула наносіць удары і абстраляла ракетамі [[AGM-88 HARM]] аб’ект СПА арміі Сэрбскай Краіны ля [[Двор (Харватыя)|Двара]]<ref name="бомбардировкиНАТО">{{Кніга
 |аўтар      = Bucknam, Mark.
 |назва      = Responsibility of Command
 |месца      = Maxwell Air Force Base
 |выдавецтва = Air University Press
 |год        = 2003
 |старонкі   = 182—183
 |isbn       = 1-58566-115-5
}}{{ref-en}}</ref>.
[[Файл:Ethnic Clensing.JPG|значак|зьлева|Зруйнаваны харвацкі дом]]
[[Файл:Sunja (Croatia).JPG|значак|Зруйнаваны сэрбскі дом]]

У канцы 1994 року за пасярэдніцтвам [[ААН]] пачаліся перамовы між кіраўніцтвам РСК і ўрадам Харватыі. У сьнежні [[Кнін]] і [[Заграб]] заключылі эканамічнае пагадненьне пра адкрыцьцё сэрбамі для вольнага перамяшчэньня кавалку шашы «[[Аўтамагістраль А3 (Харватыя)|Братэрства і адзінства]]» ў Заходняй Славоніі, нафтаправоду і энэргасыстэмы. Аднак па галоўным пытаньні — статусе РСК — бакі дамовіцца ня здолелі. Неўзабаве з-за няўдалых спробаў перамоваў траса зноўку была закрытая, а між бакамі расло напружаньне<ref name="хорватско-сербские переговооры">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 4 января 1995
 | url             = https://www.nytimes.com/1995/01/04/world/opened-road-in-croatia-path-to-peace.html
 | загаловак       = «Opened Road in Croatia: Path to Peace?»
 | аўтар           = Stephen Kinzer.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkVsY8V
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Прэзыдэнт Харватыі Туджман паведаміў, што Харватыя не працягне мандат міратворчых сілаў ААН, у адказ на гэта парлямэнт РСК прыпыніў усе кантакты з харвацкім бокам. Такім чынам, перамоўны працэс між Харватыяй і Сэрбскай Краінай зайшоў у тупік.

Харвацкае кіраўніцтва, карыстаючыся замірэньнем, актыўна ўмацоўвала і рэарганізоўвала армію. З 1994 року падрыхтоўку харвацкіх афіцэраў вялі адмыслоўцы з кампаніі [[MPRI]]<ref name="мпри2">{{Спасылка
 | url       = http://www.globalsecurity.org/intell/ops/croatia.htm
 | загаловак = «Croatia — Operation Storm 1995»
 | выдавец   = [[GlobalSecurity.org]]
 | мова      = en
}}</ref><ref name="приватизациявойны">{{Спасылка
 | url           = http://army.armor.kiev.ua/hist/privat-army.shtml
 | загаловак     = Приватизация войны
 | аўтар         = О.В.Валецкий, Ю.Г.Веремеев.
 | назва праекту = Анатомия армии
 | мова          = ru
 | archiveurl    = https://www.webcitation.org/6DAkWMplu
 | archivedate   = 2012-12-25
}}</ref>. У сухапутных войсках былі створаныя восем элітных гвардзейскіх брыгадаў, арыентаваных на «натаўскія» стандарты падрыхтоўкі. Паводле некаторых зьвестак, іхнюю падрыхтоўку таксама вялі інструктары MPRI<ref name="станконишич">{{Кніга
 |аўтар      = Станко Нишић.
 |назва      = Хрватска олуја и српске сеобе
 |месца      = Београд
 |выдавецтва = Књига комерц
 |год        = 2002
 |старонкі   = 61
}}{{ref-sr}}</ref>. Гэтыя найбольш баяздольныя падразьдзяленьні арміі Харватыі камплектаваліся прафэсійнымі вайскоўцамі. У хадзе апэрацыі «Зіма-94» (першай з восені 1993 для рэгулярняй харвацкай арміі) гвардзейскія часткі паказалі баявыя якасьці, якія значна пераўзыходзілі ўзровень падразьдзяленьняў [[Узброеныя сілы Рэспублікі Сэрбскай|РС]] і [[Узброеныя сілы Рэспублікі Сэрбскай Краіны|СК]]<ref name="ионов о зиме94"/>.

=== 1995: Канец вайны ===
{{Глядзіце таксама|Апэрацыя «Маланка»|Ракетны абстрэл Заграбу|Апэрацыя «Лета-95»|Апэрацыя «Бура»|Эрдуцкае пагадненьне}}
У пачатку 1995 року сытуацыя ў Харватыі зноўку стала напружанай. Харвацкае кіраўніцтва аказвала ціск на кіраўніцтва Сэрбскай Краіны з мэтаю ўзнаўленьня канфлікту. 12 студзеня Франьё Туджман паведаміў генэральнаму сакратару ААН [[Бутрас Бутрас-Галі|Бутрасу Бутрасу-Галі]], што з 31 сакавіка Харватыя плянуе дэнансаваць пагадненьні, датычныя знаходжаньня ў Харватыі [[UNPROFOR|міратворчых сілаў ААН]]. Гэты крок матываваўся тым, што, паводле словаў Туджмана, нягледзячы на пацьверджаньне тэрытарыяльнай цэласнасьці Харватыі, Сэрбія аказваее дапамогу сэрбскім сілам у Харватыі, і гэтыя тэрыторыі, на думку харвацкага прэзыдэнта, інтэгруюцца ў Саюзную Рэспубліку Югаславію. Таксама па дадзеным пытаньні быў накіраваны запыт у ААН<ref>{{Спасылка|дата публікацыі=13 студзеня 1995|url=https://www.nytimes.com/1995/01/13/world/croatia-tells-un-troop-accord-ends.html?ref=croatia|загаловак=Croatia Tells U.N. Troop Accord Ends|выдавец=The New York Times|мова =en|archiveurl=https://www.webcitation.org/6DAkXp39w|archivedate=2012-12-25}}</ref>. Генэральная Асамблея ААН прыняла рэзалюцыю A/RES/49/43, у якой паведамлялася: {{Цытата|ГА ААН… заклікае ўсе бакі, і ў прыватнасьці Саюзную Рэспубліку Югаславіі (Сэрбію і Чарнагорыю), напоўніцу выконваць усе рэзалюцыі Рады Бясьпекі, датычныя становішча ў Харватыі, і строга паважаць ейную тэрытарыяльную цэласнасьць, і ў зьвязку з гэтым прыходзіць да высновы, што іхняя дзейнасьць, накіраваная на забесьпячэньне інтэграцыі акупаваных тэрыторыяў Харватыі ў адміністрацыйную, вайсковую сыстэму і сыстэмы адукацыі, транспарту і сувязі Саюзнай Рэспублікі Югаславіі (Сэрбіі і Чарнагорыі), ёсьць незаконнай, ня мае ніякай юрыдычнай сілы, і мусіць быць неадкладна спыненая<ref>{{Спасылка|дата публікацыі=9 лютага 1995|url=http://www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.nsf/TestFrame/3feb9ee66c4dad69802567ba00335341?Opendocument|загаловак=The situation in the occupied territories of Croatia|выдавец=United Nations General Assembly|мова=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/6DAkYJTdV|archivedate=2012-12-25}}</ref>.}}.

[[Файл:Operation flash map - ru.jpg|250пкс|значак|Мапа [[Апэрацыя «Маланка»|апэрацыі «Маланка»]]]]
У канцы студзеня 1995 сусьветная супольнасьць і ААН распрацавалі плян мірнага ўрэгуляваньня «Заграб-4», які прадугледжваў інтэграцыю [[Сэрбская Краіна|Сэрбскай Краіны]] ў Харватыю і наданьне сэрбам [[Культурная аўтаномія|культурнай аўтаноміі]]<ref>{{Спасылка|дата публікацыі=31 студзеня 1995|url=https://www.nytimes.com/1995/01/31/world/croatian-serbs-won-t-even-look-at-plan-for-limited-autonomy.html?ref=croatia|загаловак=Croatian Serbs Won’t Even Look At Plan for Limited Autonomy|выдавец=The New York Times|мова=en|archiveurl =https://www.webcitation.org/6DAkYtPDO|archivedate=2012-12-25}}</ref>. Аднак кіраўніцтва краінскіх сэрбаў адмовілася ад абмеркаваньня гэтага пляну да тае пары, пакуль харвацкі бок чыніць першакоду працягу мандату міратворчых сілаў<ref>{{Спасылка|дата публікацыі=14 сакавіка 1995|url=https://www.nytimes.com/1995/03/14/world/croatia-s-serbs-balk-at-a-new-un-role.html?ref=croatia|загаловак=Croatia’s Serbs Balk at a New U.N. Role|аўтар=Raymond Bonner.|выдавец=The New York Times|мова=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/6DAkZOSwn|archivedate=2012-12-25}}</ref>. 12 сакавіка Заграб пагадзіўся працягнуць мандат міратворчых сілаў, аднак пры ўмове іхняга перайменаваньня ў «{{Не перакладзена|UNCRO|Апэрацыю ААН па аднаўленьні даверу ў Харватыі||United Nations Confidence Restoration Operation in Croatia}}»)<ref>{{Спасылка|дата публікацыі=1 красавіка 1995|url=https://www.nytimes.com/1995/04/01/world/un-votes-to-keep-its-troops-in-balkans-for-8-more-months.html?ref=croatia|загаловак=U.N. Votes to Keep Its Troops In Balkans for 8 More Months|аўтар=Christopher S. Wren|выдавец=The New York Times|мова=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/6DAkaHPZe|archivedate=2012-12-25}}</ref>.

[[Файл:Martic-order1995.jpg|220пкс|значак|зьлева|Загад на эвакуацыю сэрбскага насельніцтва]]
Канфлікт ізноў успыхнуў у траўні 1995 року пасьля таго, як Кнін страціў падтрымку Бялграду, шмат у чым з-за ціску міжнароднай супольнасьці. 1 траўня харвацкая армія ўварвалася на кантраляваную сэрбамі тэрыторыю. У хадзе апэрацыт «[[Апэрацыя «Маланка»|Маланка]]» ўся тэрыторыя [[Славонія|Заходняй Славоніі]] перайшла пад кантроль Харватыі<ref name="кохен"/>. Большасьць [[Сэрбы ў Харватыі|сэрбскага насельніцтва]] была вымушаная ўцякаць з гэтых тэрыторыяў. Сэрбскі бок страціў 283 чалавекі забітымі і зьніклымі бязь вестак, у тым ліку 57 жанчын і 9 дзяцей, а таксама 1500 жаўнераў і афіцэраў паланёнымі<ref name="потери сербов в молинии">{{Спасылка
 | url         = http://www.vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/134057/Godisnjica-stradanja-u-operaciji-Bljesak
 | загаловак   = Godišnjica stradanja u akciji «Bljesak»
 | выдавец     = vesti-online.com
 | мова        = sh
 | archiveurl  = https://www.webcitation.org/6DAkb7gqd
 | archivedate = 2012-12-25
}}</ref>, харвацкая армія і паліція страцілі 60 чалавек забітымі<ref name="ионов о vjkybb">{{Спасылка
 | url         = http://artofwar.ru/i/ionow_a_a/text_0010.shtml
 | загаловак   = Очерки военной истории конфликта в Югославии (1991—1995). Возобновление сербско-хорватской войны
 | аўтар       = Ионов Александр Алексеевич.
 | выдавец     = Аrtofwar.ru
 | мова        = ru
 | archiveurl  = https://www.webcitation.org/65CtneSTJ
 | archivedate = 2012-02-04
}}</ref>. У адказ на гэтую апэрацыю краінскія сэрбы [[Ракетны абстрэл Заграбу|абстралялі Заграб]], у выніку чаго загінулі 7 і былі параненыя больш за 175 цывільных жыхароў<ref name="обстрел загреба1">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 3 траўня 1995
 | url             = https://www.nytimes.com/1995/05/03/world/rebel-serbs-shell-croatian-capital.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Rebel serbs shell croatian capital»
 | аўтар           = Roger Cohen.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkeAa1S
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref><ref name="обстрел загреба2">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 4 траўня 1995
 | url             = https://www.nytimes.com/1995/05/04/world/rebel-serbs-pound-zagreb-for-second-day.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Rebel Serbs Pound Zagreb for Second Day»
 | аўтар           = Roger Cohen.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkefUus
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Таксама ў гэты час [[Узброеныя сілы Югаславіі|югаслаўская армія]] пачала перамяшчэньне войска і танкаў да харвацкай граніцы з мэтаю перашкоджаньня захопу Ўсходняй Славоніі<ref name="кохен о в.славнонии">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 7 мая 1995
 | url             = https://www.nytimes.com/1995/05/07/world/serbia-moves-tanks-to-croatia-border.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Serbia Moves Tanks to Croatia Border»
 | аўтар           = Roger Cohen.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkfV2hT
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>.

Цягам наступных месяцаў сусьветная супольнасьць спрабавала памірыць абодва бакі, стварыўшы «зоны бясьпекі» паводле ўзору суседняй Босьніі. У гэты ж час кіраўніцтва Харватыі дало зразумець, што не дапусьціць падзеньня «Біхацкага анкляву»{{Зноска|Ramet|2006|Ramet|452}} і будзе ўсяляк падтрымліваць [[Армія Босьніі і Герцагавіны|басьнійскія войскі]]. Пасьля гэтага адбылася сустрэча прэзыдэнтаў [[Прэзыдэнт Босьніі і Герцагавіны|Босьніі і Герцагавіны]] і [[Прэзыдэнт Харватыі|Харватыі]], і 22 ліпеня ў [[Спліт|Спліце]] была падпісаная дэклярацыя пра супольныя дзеяньні і ўзаемадапамогу харвацкіх і басьнійскіх войскаў<ref name="хорваты помогают боснийцам">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 23 ліпеня 1995
 | url             = https://www.nytimes.com/1995/07/23/world/croatia-to-assist-bosnia.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Croatia to Assist Bosnia»
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkg0Tp7
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. 25 ліпеня харвацкая армія і харвацкая рада абароны атакавалі сэрбскія войскі на поўнач ад гары [[Дзінара|Дзінары]], захапіўшы [[Босанска Грахава]]. У хадзе апэрацыі «[[Апэрацыя «Лета-95»|Лета-95]]», скончанай 30 ліпеня, харваты здолелі канчаткова разарваць сувязь між [[Кнін]]ам і [[Баня-Лука]]й<ref name="лето95">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 30 ліпеня 1995
 | url             = https://www.nytimes.com/1995/07/30/world/croatia-presses-offensive-against-serbs.html
 | загаловак       = «Croatia Presses Offensive Against Serbs»
 | аўтар           = Alan Cowell.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkgup1i
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>.

4 жніўня харвацкая армія пачала апэрацыю «[[Апэрацыя «Бура»|Бура]]» з мэтаю аднаўленьня кантролю практычна над усімі тэрыторыямі, кантраляванымі краінскімі сэрбами. У гэтай найбуйнейшай пасьля Другой сусьветнай вайны наземнай апэрацыі ў Эўропе харваты задзейнічалі больш за 100 000 вайскоўцаў<ref name="олуя1">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 5 жніўня 1995
 | url             = http://articles.nydailynews.com/1995-08-05/news/17980293_1_croatian-serbs-krajina-region-serb-missile-sites
 | загаловак       = «Two navy planes fire on serb missile sites»
 | аўтар           = Richard Sisk.
 | выдавец         = Daily News (Mortimer Zuckerman)
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkhqpyS
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref><ref name="олуя">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 8 жніўня 1995
 | url             = https://www.nytimes.com/1995/08/08/opinion/the-croatian-offensive.html
 | загаловак       = «The Croatian Offensive»
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkjEkLR
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Наступ скончыўся 9 жніўня поўным выкананьнем задачы<ref name="победа хорватии"/>. Паводле зьвестак міжнанароднай няўрадавай арганізацыі «[[Міжнародная амністыя]]», у часе наступу да 200 000 сэрбаў сталі ўцекачамі і былі змушаныя пакінуць свае хаты<ref name="сербские беженцы">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 25 жніўня 2005
 | url             = https://www.amnesty.org/en/library/info/EUR64/002/2005
 | загаловак       = «Croatia: „Operation Storm“ — still no justice ten years on»
 | выдавец         = Amnesty International
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/69jJZHjM1
 | archivedate     = 2012-08-07
}}</ref>. Падчас судовага працэсу ў Міжнародным трыбунале па былой Югаславіі было даказана, што толькі 20 000 сэрбаў былі дэпартаваныя гвалтоўна<ref name="готовина вердикт"/>. Пасьля ліквідацыі Сэрбскай Краіны харватам, якія зьбеглі з гэтых мясьцінаў у 1991 року, было дазволена вярнуцца ў свае хаты. Толькі ў 1996 року каля 85 000 перамешчаных харватаў вярнуліся ў Краіну і Заходнюю Славонію<ref name="ворлд рефьдж">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 13 траўня 2007
 | url             = https://web.archive.org/web/jsp/Interstitial.jsp?seconds=5&date=1205554701000&url=http%3A%2F%2Fwww.refugees.org%2Fcountryreports.aspx%3Fid%3D822&target=http%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20080315041821%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.refugees.org%2Fcountryreports.aspx%3Fid%3D822
 | загаловак       = «World Refugee Survey—Croatia»
 | выдавец         = U.S. Committee for Refugees and Immigrants
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAkjpxDe
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. У часе апэрацыі «Бура» харвацкія войскі страцілі ад 174 да 196 чалавек забітымі і 1430 параненымі<ref name="потери в олуе">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 13 траўня 2007
 | url             = http://www.b92.net/eng/news/in_focus.php?id=111&start=0&nav_id=35990
 | загаловак       = «News — In focus — Operation Storm marked in Croatia»
 | выдавец         = B92
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DDmuM473
 | archivedate     = 2012-12-27
}}</ref>. Сэрбскі бок страціў ад 500 да 742 вайскоўцаў забітымі, 2500 былі параненыя, каля 5000 жаўнераў і афіцэраў трапілі ў палон<ref name="потери в олуе"/><ref name="олуясрпска.ру">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 14 сакавіка 2006
 | url             = http://www.srpska.ru/article.php?nid=4303
 | загаловак       = Операция «Олуя» — падение Сербской Краины
 | выдавец         = Српска.ру
 | мова            = ru
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DDmxck8E
 | archivedate     = 2012-12-27
}}</ref>. Таксама ад 324<ref name="убитыесербыв олуе">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 14 красавіка 2011
 | url             = http://www.haguejusticeportal.net/index.php?id=12548
 | загаловак       = «Verdict due on Friday 15 April at ICTY for Croatian ex-general Ante Gotovina»
 | выдавец         = The Hague Justice Portal
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAlPgtSA
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref> да 677<ref name="убитыесербы в буре">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 28 красавіка 2011
 | url             = http://www.adnkronos.com/IGN/Aki/English/Politics/Croatia-Helsinki-Committee-contests-prosecutors-data-on-war-crimes_311952970198.html
 | загаловак       = «Croatia: Helsinki Committee contests prosecutor’s data on war crimes»
 | выдавец         = Adnkronos
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAlQMuun
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref> цывільных асобаў загінулі ў выніку баявых дзеяньняў і ваенных злачынстваў. Паводле зьвестак сэрбскай няўрадавай арганізацыі «Вэрытас», у часе апэрацыі «Бура» былі забіты і зьніклі бязь вестак 1042 сэрбскія грамадзяне<ref name="олуясрпска.ру"/>.

Пасьля правядзеньня апэрацыі «Бура» паўстала пагроза пачатку баявых дзеяньняў ва Ўсходняй Славоніі. Гэтая пагроза стала яшчэ больш рэальнай пасьля заявы Туджмана пра магчымасьць працягу канфлікту<ref name="продолжения войны">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 27 жніўня 1995
 | url             = https://www.nytimes.com/1995/08/27/world/croatia-s-president-pledges-to-retake-serb-held-enclave.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Croatia’s President Pledges To Retake Serb-Held Enclave»
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAlRtpM5
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref> і перакіданьня харвацкіх войскаў у кастрычніку<ref name="перегруппировка хорватских войск">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 15 кастрычніка 1995
 | url             = https://www.nytimes.com/1995/10/17/world/croatia-reported-to-move-troops-to-disputed-serb-region.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Croatia Reported to Move Troops to Disputed Serb Region»
 | аўтар           = Chris Hedges.
 | выдавец         = The New York Times
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAlSQkmp
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Туджман адзначыў, што харвацкая армія пакідае за сабой права пачаць апэрацыю ва Ўсходняй Славоніі, калі да канца лістапада ня будзе падпісаная мірная ўгода<ref name="кроатиан президент">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 5 лістапада 1995
 | url             = https://www.nytimes.com/1995/11/05/world/croatian-president-again-threatent-attack.html?ref=croatia
 | загаловак       = «Croatian President Again Threatent Attack»
 | выдавец         = The New York Times. Reuters
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAlSwmJj
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. 12 лістапада ў [[Эрдут|Эрдуце]] адбылося [[Эрдуцкае пагадненьне|ягонае падпісаньне]] прадстаўнікамі Харватыі, Рэспублікі Сэрбскай Краіны<ref name="хеджес"/><ref name="миланмиланович">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 12 лістапада 1995
 | url             = http://www.usip.org/files/file/resources/collections/peace_agreements/croatia_erdut_11121995.pdf
 | загаловак       = «The Erdut Agreement»
 | выдавец         = United States Institute of Peace
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAlTYUeS
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref> і Югаславіі<ref name="ван линден">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 29 сакавіка 1996
 | url             = http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/WorkingDocs/Doc96/EDOC7510.htm
 | загаловак       = «Croatia’s request for membership of the Council of Europe — Report»
 | аўтар           = René van der Linden.
 | выдавец         = Рада Эўропы
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAlTyYTn
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref><ref name="слобомилошевич">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 15 кастрычніка 2003
 | url             = http://www.icty.org/x/cases/slobodan_milosevic/trans/en/031015ED.htm
 | загаловак       = «Slobodan Milošević trial — Transcript». pp. 27555–27556
 | выдавец         = International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6DAlUWCcp
 | archivedate     = 2012-12-25
}}</ref>. Пагадненьне прадугледжвала інтэграцыю ў Харватыю рэшты тэрыторыяў Усходняй Славоніі, якія засталіся пад сэрбскім кантролем, цягам двух гадоў. Пагадненьне таксама патрабавала роспуску [[UNCRO]] і стварэньня новай місіі ААН, якая будзе сачыць за выкананьнем пагадненьня. Пасьля гэтага рэзалюцыяй 1037 Рады Бясьпекі ААН 15 студзеня 1996 року была створаная новая місія «{{Не перакладзена|Пераходная адміністрацыя ААН для Ўсходняй Славоніі, Бараньі і Заходнага Срэму|||United Nations Transitional Administration for Eastern Slavonia, Baranja and Western Sirmium}}»<ref name="западный срембаранья">{{Спасылка
 | дата публікацыі = 1996
 | url             = http://www.undemocracy.com/S-RES-1037(1996)
 | загаловак       = Резолюция 1037 S-RES-1037(1996)
 | выдавец         = [[Совет Безопасности ООН]]
 | мова            = en
 | archiveurl      = https://www.webcitation.org/6BF2NyCmn
 | archivedate     = 2012-10-07
}}</ref>. 15 студзеня 1998 року дадзеныя тэрыторыі ўвайшлі ў склад Харватыі<ref name="хеджес2"/>.

== Вынікі ==
Вайна забрала жыцьцё болей за 21 000 чалавек, 13 583 з харвацкага боку (у тым ліку зьніклых бязь зьвестак).

== Глядзіце таксама ==
* [[Развал Югаславіі]]
* [[Дзесяцідзённая вайна|Вайна ў Славеніі]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|3}}

[[Катэгорыя:Вайна Харватыі за незалежнасьць| ]]
[[Катэгорыя:Войны Югаславіі]]