Прагляд крыніцы для Брагмагупта

{{Навуковец 
|Арыгінал імя         = {{мова|sa|ब्रह्मगुप्त}}
|Навуковая сфэра      = [[матэматыка]]
|Месца працы          = 
|Альма-матэр          = 
|Навуковы кіраўнік    = 
|Знакамітыя вучні     = 
|Вядомы як            = апісальнік [[0 (лік)|нуля]]
|Узнагароды і прэміі  = 
|Сайт                 = 
}}
'''Брагмагупта''' ({{мова-sa|ब्रह्मगुप्त}} {{праслухаць|Brahmagupta.ogg|праслухаць}}; [[597]] — [[668]]) — індыйскі матэматык і астраном, які напісаў дзьве істотныя працы па матэматыцы і астраноміі: [[Brāhmasphuṭasiddhānta]] (''Брагма-спгута-сідганта''; {{мова-be|Удасканаленая навука Брахмы|скарочана}}), тэарэтычны трактат, і [[Khaṇḍakhādyaka]] (''Хандахад’яка''), больш практычны твор. Існуе меркаваньне, што Брагмагупта паходзіў з {{артыкул у іншым разьдзеле|Бгінмал|Бгінмалу|en|Bhinmal}}.

Брагмагупта першым выклаў правілы, паводле якіх магчымыя арытмэтычныя апэрацыя з [[0 (лік)|нулём]]. Творы Брагмагупты былі вершаванымі, што было ўласьціва [[Матэматыка Індыі|індыйскім матэматыкам]]. У матэматычных працах, акрамя нуля, Брагмагупта разглядаў [[квадратны корань|квадратны]] і [[кубічны корань]], [[адсотак|адсоткі]], [[геамэтрыя|геамэтрыю]], адмоўныя і дадатныя лікі, [[ірацыянальны лік|ірацыянальныя лікі]] і іншыя вобласьці тагачаснай матэматыкі.

== Біяграфія ==
Брагмагупта нарадзіўся прыблізна ў 598 годзе. Гэты вынікае з кнігі «Брагма-спгута-сыдганта», у якой ён паведамляе, што напісаў гэты тэкст ва ўзросьце 30-ці гадоў у 628 годзе{{Зноска|Colebrooke|1817|Brahmagupta, Bhaskara, Colebrooke H.-T.|p=xxxv-xxxvi}}<ref name="world_bio">{{спасылка|url=http://www.encyclopedia.com/topic/Brahmagupta.aspx#1 |загаловак=Brahmagupta|выдавец=Encyclopedia of World Biography|дата=2006|accessdate=2013-08-20}}</ref>. Брагмагупта нарадзіўся ў Бгіламале (сучасны горад [[Бгінмал]] у штаце [[Раджастган]] Паўночна-Заходняй Індыі), які тады быў сталіцай зямель дынастыі Гурджара. Ягоным бацькам быў Джыснугупта<ref name="brahmagupta">{{Спасылка|url=http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Brahmagupta.html |загаловак=Brahmagupta|выдавец=Архіў гісторыі матэматыкі Мактутару|аўтар= J J O'Connor and E F Robertson|accessdate=2013-08-20}}</ref>. Верагодна, ён пражыў большую частку жыцьця ў Бгінмале ў час панаваньня і, магчыма, пры заступніцтве, правіцеля Ўяграмукгі{{Зноска|Plofker|2007|Plofker|p=418—419}}, таму яго нярэдка называюць Бгіламакар’я, што азначае «настаўнік з Бгілама»<ref name="sci_bio">{{Спасылка|url=http://www.encyclopedia.com/topic/Brahmagupta.aspx#2 |загаловак=Brahmagupta|выдавец=Complete Dictionary of Scientific Biography|accessdate=2013-08-20}}</ref>. Брагмагупта быў кіраўніком астранамічнай абсэрваторыі ва [[Уджайн|Ўджайне]]. Абсэрваторыя, у якой таксама працаваў [[Варагамігіра]], была самай лепшай у старажытнай Індыі<ref name="brahmagupta"/>.

На дасьледаваньні Брагмагупты значна паўплывалі ягоныя рэлігійныя погляды. Зьяўляючыся прыхільнікам традыцыйнага [[індуізм]]у, ён крытыкаваў касмалягічныя погляды, у тым ліку меркаваньне Арыябгаты, які сьцьвярджаў, што сфэрычная Зямля круціцца<ref name="britannica">{{Спасылка|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/77073/Brahmagupta |загаловак=Brahmagupta|выдавец=Энцыкляпэдыя Брытаніка|аўтар= Takao Hayashi|accessdate=2013-08-20}}</ref>.

Хоць Брагмагупта быў знаёмы з працамі [[Арыябгата|Арыябгаты]], невядома, ці быў ён знаёмы з працамі [[Бгаскара I|Бгаскары]]. Працы Брагмагупты ўтрымліваюць шматлікія крытычныя заўвагі ў адрас сучасных да яго астраномаў, а зьмест «Брагма-спгута-сыдганты» сьведчыць аб расколе сярод тагачасных індыйскіх матэматыкаў. Рознагалосьсі былі абумоўлены ў значнай ступені выбарам астранамічных парамэтраў і тэорыі. Крытыка тэорыяў апанэнтаў Брагмагупты зьмешчана ў першых дванаццаці разьдзелах «Брагма-спгута-сыдганты» і адсутнічае ў трынаццатым і васямнаццатым разьдзелах.

Арабскі навуковец [[Аль-Біруні]] ў сваёй кнізе «Кітаб аль-Гінд» (каля [[1035]] году) прааналізаваў і апісаў ідэі індыйскіх астраномаў. У сваёй працы ён спасылаецца на Брагмагупту, як на самага аўтарытэтнага зь іх<ref name="unesco">{{кніга|аўтар=Katz V. J., Imhausen A.|загаловак=История человечества|Mathematics in India|Edited by M. A. Al-Bakhit, L. Bazin and S. M. Cissoko|allpages=796|pages=410-412|спасылка=http://books.google.ca/books?id=http://books.google.ca/books?id=xMhb5HRbTG4C&source=gbs_navlinks_s|том = IV. VII-XVI века|выдавецтва=Издательский дом Магистр-Пресс|год=2003|ref=UNESCO}}{{ref-ru}}</ref>.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{кніга|аўтар=Brahmagupta, Bhaskara, Colebrooke H.-T.|загаловак=Algebra, with arithmetic and mensuration, from Sanscrit of Brahmagupta and Bhascara|allpages=378|спасылка=http://books.google.ca/books?id=ebZIAAAAcAAJ&source=gbs_navlinks_s|выдавецтва=John Murray|год=1817|ref=Colebrooke}}{{ref-en}}
* {{кніга|аўтар = Plofker K. |частка = Mathematics in India |адказны = Editor Katz V. J. |загаловак=The Mathematics of Egypt, Mesopotamia, China, India, and Islam: A sourcebook |Mathematics in India |Plofker K. |allpages=685 |спасылка=http://books.google.ca/books?id=3ullzl036UEC&source=gbs_navlinks_s |выдавецтва=Princeton University Press|год=2007|ref=Plofker}}{{ref-en}}

[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 598 годзе]]
[[Катэгорыя:Індыйскія матэматыкі]]
[[Катэгорыя:Індыйскія астраномы]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 668 годзе]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]