Прагляд крыніцы для Беларускі нацыяналізм

[[Файл:Flag_of_Belarus_(1918,_1991-1995).svg|міні|250пкс|[[Бел-чырвона-белы сьцяг|Нацыянальны сьцяг Беларусі]]]]
'''Белару́скі нацыяналі́зм''' — [[ідэалёгія]], якая базуецца на прызнаньні [[беларусы|беларускай]] нацыі найвышэйшай каштоўнасьцю і ейнай першаснасьці ў [[дзяржава]]ўтваральным працэсе{{Няма крыніцы інфармацыі}}. У сучасных умовах існуе шырокі спэктар арганізацыяў, ідэалягічнай асновай якіх зьяўляецца беларускі нацыяналізм ([[Партыя БНФ]], [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|КХП-БНФ]] ды іншыя). Беларускія нацыяналісты выступаюць за скасаваньне саюзных адносінаў з [[Расея]]й, дзяржаўнага статусу [[расейская мова|расейскай мовы]], умацаваньне незалежнасьці беларускай дзяржавы, прыняцьце ў якасьці дзяржаўных сымбаляў гістарычных [[бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белага сьцяга]] і герба «[[Пагоня]]», разьвіцьцё беларускай нацыянальнай самасьвядомасьці.

У сродках масавай інфармацыі і ў вуснах грамадзкіх дзеячоў, якія не адносяць сябе да прыхільнікаў беларускага нацыяналізму, гэтае паняцьце часам набывае нэгатыўны сэнс, у яго ўкладваецца ідэя нацыянальнай перавагі, нацыянальнага [[антаганізм]]у, [[русафобія|русафобіі]], нацыянальнай замкнёнасьці.

Нацыяналізм меў папулярнасьць на пачатку [[1990-я|1990-х]] гадоў на хвалі крызісу [[камунізм|камуністычнай]] ідэалёгіі і эканамічнага крызісу ў краіне.

== Мінуўшчына ==
Працэсы этнагенэзу на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|землях Беларусі]] пачалі ўваходзіць у стадыю нацыятварэньня яшчэ ў кругабег раньнемадэрнавай [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. На тэрыторыі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] яшчэ захоўваўся ідэнтыфікацыйны падзел на [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]], прынцып якога пакуль цалкам ня вызначаны. Галоўнай праблемай этнагенэтычных працэсаў стала засваеньне мясцовай арыстакратыяй «польскай» культурна-палітычнай тоеснасьці, хоць і ў адметнай форме «ліцьвін паходжаньнем, паляк нацыянальнасьцю»<ref name=":0">{{Артыкул|загаловак=Традыцыяналізм і Беларусь, альбо пра міф Сярэдняй Еўропы|спасылка=http://palityka.org/wp-content/uploads/2014/04/lastouski-druvis.pdf|год=2011|аўтар=[[Аляксей Ластоўскі|Ластоўскі, А.]]|выданьне=[[Druvis]]|мова=be|старонкі=221―231|нумар=3}}</ref>.

Ужо ў XIX стагодзьдзі Беларусь стала аб’ектам розных мабілізацыйных стратэгіяў, адны зь якіх апэлявалі да ідэалаў раньнемадэрнавай дзяржавы, асновай якой была або манархічная дынастыя ([[Расейская імпэрыя]]), альбо шляхецкі народ (Рэч Паспалітая), другія ўжо бралі на ўзбраеньне агрэсіўную рыторыку [[Расейскі нацыяналізм|расейскага]] альбо [[Польскі нацыяналізм|польскага нацыяналізму]] з правобразам гамагеннай культурнай нацыі. На скрыжаваньні гэтых канфліктных інтарэсаў пачало выкарыстоўвацца паняцьце [[беларусы]], каб пазначыць сялянскай масы<ref name=":0" />.

Фармаваньне беларускае нацыі праходзіла  са значным спазненьнем, нават у параўнаньні з [[Украінцы|украінцамі]] і [[Летувісы|летувісамі]]. Толькі ў другой палове XIX ст. носьбіты гібрыднай польска-беларускай ідэнтычнасьці (найперш [[Кастусь Каліноўскі]] і [[Францішак Багушэвіч]]) агучылі палітычныя і сацыяльныя патрабаваньні «новага» беларускага народу. Але гэтыя вытлумачэньні беларускай нацыі мелі яшчэ хутчэй пераходны характар і былі моцна зьвязаныя з папярэднімі ідэнтыфікацыйнымі шаблёнамi Вялікага Княства Літоўскага й Рэчы Паспалітай<ref name=":0" />.

Першыя ўласна беларускія нацыяналісты ўжо былі мясцовай інтэлігенцыяй (браты [[Луцкевіч|Луцкевічы]], [[Вацлаў Ластоўскі]] ды іх паплечнікі), якія былі пераважна з дробнай шляхты. Яны ўзяліся за справу масавай мабілізацыі беларусаў, ставячу за першасную задачу даказаць мясцоваму насельніцтву, што яны – менавіта беларусы, а не «[[Тутэйшыя (выраз)|тутэйшыя]]». Разам з тым нацыяналістычныя патрабаваньні былі моцна пераплеценыя з сацыялістычна-рэвалюцыйнымі. Асноўнай іхняй зброяй стала адукацыя і друк<ref name=":0" />.

Паводле [[Валянцін Акудовіч|Валянціна Акудовіча]], Беларусь паўстала ў выніку паразы арыстакратычнага міту перад плебействам, але, як адзначае [[Аляксей Ластоўскі]], беларусы паўсталі як нацыя ўжо тады, калі палітычныя рухі грунтаваліся менавіта на плебействе. Таксама, як зазначае Акудовіч, першым супраць нізавога міту беларусаў паўстаў Вацлаў Ластоўскі, прапанаваўшы ўзамен міталягему велічнай крыўскай цывілізацыі<ref name=":0" />.

На сумежжы XIX і XX стагодзьдзяў рэшткі данацыянальнага сьветапогляду на Беларусі спрабаваў захаваць [[Краёўцы|рух краёўцаў]], які апэляваў да ідэі культурна-палітычнае адзінства Краю (земляў былога Вялікага Княства Літоўскага). Але гэты рух, хоць і маючы моцную інтэлектуальную базу, быў  асуджаны на паразу, праз сваю архаічнасьць.

У часы Расейскай імпэрыі беларускі нацыяналізм заставаўся досыць маргінальным рухам, без асаблівай масавай падтрымкі, пра што сьведчыць гісторыя [[БНР|Беларускае Народнае Рэспублікі]]<ref name=":0" />.

За [[СССР|савецкай уладай]] пры дапамозе дзяржаўных інстытутаў беларускі нацыяналізм стаў рухавіком пераўтварэньня грамадзкай сьвядомасьці ў Беларусі. Паскораны працэс мадэрнізацыі праз індустрыялізацыю, урбанізацыю і масавую адукацыю прывёў да вынішчэньня рэшткаў былых сьветапоглядных канструкцыяў (арыстакратычных, сялянскай тутэйшасьці). За савецкім часам беларуская нацыя з інтэлектуальнага фэномэну стала жывой рэчаіснасьцю<ref name=":0" />.

== Погляд на гісторыю ==
У беларускай інтэлектуальнай і культурнай прасторы з канца ХІХ ст. канкуруюць два асноўныя гістарычныя мэта-наратывы, якія даюць базіс вытлумачэньня гістарычных падзеяў і іх сэнсу. Адмысловае месца для абодвух наратываў мае пытаньне вытокаў дзяржаўнасьці. Гэта<ref>{{Артыкул|загаловак=Пачаткі беларускай дзяржаўнасці ў гістарыяграфічнай традыцыі і калектыўнай свядомасці|спасылка=https://fly-uni.org/stati/pachatki-belaruskaj-dzyarzha%D1%9Enasci-%D1%9E-gistaryyagrafichnaj-tradycyi-i-kalekty%D1%9Enaj-svyadomasci/|год=03 лютага 2014|аўтар=[[Аляксей Ластоўскі|Ластоўскі, А.]]|выданьне=[[Лятучы ўнівэрсытэт]]|мова=be}}</ref>:

* Нацыянальны, які прасочвае вытокі беларускае дзяржаўнасьці з [[Полацкае княства|Полацкага княства]], каторае разглядаецца як незалежная дзяржава. За [[Залаты век беларускай гісторыі|залаты век]] уважаецца [[Вялікае Княства Літоўскае]]. [[Беларуская Народная Рэспубліка]] прызнаецца за легітымную форму аднаўленьня традыцыі той дзяржаўнасьці ў мадэрновую эпоху.
* Русацэнтрычны, які глядзіць на гісторыю Беларусі, як складовую частку агульнарускай. Полацкае княства — частка [[Кіеўская Русь|Кіеўскае Русі]], а Вялікае Княства Літоўскае — дзяржава летувіскіх фэдалаў, якія прыгняталі рускую праваслаўную культура. Мадэрновым увасабленьнем гэтага наратыву стала [[БССР]].

=== Ліцьвінства ===
{{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}}
Складовай часткай беларускага нацыянальнага наратыву ёсьць [[ліцьвінства]], якое таксама можа разглядацца як рэгіянальная самаідэнтыфікацыя або як этап у разьвіцьці [[Беларусы|беларускага народу]] й [[Беларусь|Беларусі]]. Гэта шырокая гістарыяграфічная, культурная і грамадзка-палітычная плынь, якая грунтуе гісторыю [[Беларусь|Беларусі]] на спадчыне [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і акцэнтуе ўвагу на беспасярэдняй повязі паміж гістарычных [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] і сучасных [[Беларусы|беларусаў]]<ref name="BielaruskiPartyzan-2017">[https://web.archive.org/web/20220303191615/https://belaruspartisan.by/politic/368099/ Литвины vs белорусы: поиск своего места в истории или глупые разборки?], [[Беларускі партызан]], 19 студзеня 2017 г.</ref>.

== Канцэпцыя Вацлава Ластоўскага ==
У 1923—1927 гадах [[Вацлаў Ластоўскі|Ластоўскі]] выдаваў часопіс «[[Крывіч (часопіс)|Крывіч]]», на старонках якога выказваў сваё бачаньне мінуўшчыны і будучыні беларускага народу, ягонай дзяржаўнасьці, рэлігійнага жыцьця, прынцыпу самавызначэньня і прынцыпаў суіснаваньня з суседзямі. Ластоўскі пэрыядызаваў і характыразаваў гісторыю наступным чынам<ref name=":1">{{Артыкул|загаловак=«Крывiя» и «Zadruga» как культурно-политические горизонты национально-возрожденческих проектов Беларуси и Польши: опыт сравнительного анализа|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфэра]]|год=2009|спасылка=http://journal.palityka.org/video/13-2009-elity-i-nefarmalnaya-palityka/|аўтар=Михеева, И.|мова=ru|нумар=13|issn=1819-3625}}</ref>:

* Крыўска-рускі пэрыяд (X—XIII стст.): пачатак [[Варагі|вараскай]] няволі, якую Ластоўскі параўноўвае з [[Мангола-татарскае ярмо|мангольскім панаваньнем]] у [[Гісторыя Расеі|расейскай гісторыі]]. Крывічы зьмяняюць сваю назву на «русы» і пад ціскам прымаюць [[праваслаўе]]. Варагі нічога пазытыўнага з сабою не прынесьлі.
* Літоўска-рускі пэрыяд (XIII ст.—1569 г.): злучэньне з балцкімі каранямі, цяпер крывічы адначасова «ліцьвіны» (паводле дзяржаўнай прыналежнасьці), і «рускія» (паводле веры).
* Літоўска-польскі пэрыяд (1569—1795 гг.): [[палянізацыя]] эліты, адрываньне іх ад народных масаў.
* Расейска-беларускі пэрыяд (1795—пач. XX ст.): праваслаўная шляхта [[Русіфікацыя Беларусі|русыфікуецца]], беларусы ператвараюцца ў «''тубыльчую сялянскую касту, у якую новыя сілы зьнікуль не прыбывалі, а лепшыя, здатнейшыя, адыходзілі''».

Ластоўскі быў пэўны ў патрэбе самастойнага разьвіцьця Беларусі, без патранажу суседзяў, бо «''нашы гістарычныя традыцыі ня маюць нічога супольнага ні з маскоўскім азіяцкім абсалютызмам, ні з польскім анархістычным шляхецтвам''». У нацыянальным будаўніцтве ён лічыў, што трэба вярнуць старое імя (крывічы, Крывія або Крыўя), абгрунтаваць сутнасьць «нацыянальнага пасланьніцтва» і стварыць нацыянальна-рэлігійную арганізацыю. Ластоўскі таксама прызнаваў найменьні «беларусы», «Беларусь» заганнымі, бо<ref name=":1" />:<blockquote>''Як «беларусы» мы  – толькі адбіцьцё агульнарускай індывідуальнасьці… Але як «крывічы» – мы асобны індывідуюм, асобнае славянскае племя са сваёй багатай мінуўшчынай, сваёй асобнай мовай, тэрыторыяй і духовай творчасьцю.''</blockquote>З расейскім і польскім народам Ластоўскі бачыў толькі гвалтоўна-палітычную сувязь, з балтыйскімі ж краінамі (перадусім зь [[Летува|Летувай]]) натуральна-гістарычныя<ref name=":1" />. Гістарычную місію крыўскага народу Вацлаў Ластоўскі вызначаў так<ref name=":1" />:<blockquote>''Крывічанская славяншчына ў цэлым павінна даць чалавецтву новыя культурныя цэннасmці… Нашае заданmне ў гісторыі – дэцэнтралізм і народапраўства, якія дадуць новыя цэннасmці…''</blockquote>

== Канцэпцыя Вінцэнта Гадлеўскага ==
У 1930-я гады, разыходзячыся з [[Беларуская хрысьціянская дэмакратыя|БХД]], ксёндз [[Вінцэнт Гадлеўскі]] прапанаваў ідэю Беларускага Народнага Фронту для мабілізацыі ўсіх беларускіх патрыётаў на змаганьне зь ліквідатарамі Беларусі, у тым ліку шляхам стварэньня беларускага войска ў будучай [[Другая сусьветная вайна|сусьветнай вайне]], якую ён прадбачыў<ref name=":2">{{Артыкул|загаловак=Ксёндз Вінцэнт Гадлеўскі: Філасофскае абгрунтаванне беларускай ідэі|выданьне=[[Наша вера|Наша Вера]]|аўтар=[[Уладзімер Конан|Конан У.]]|год=2010|мова=be|спасылка=https://library.by/portalus/modules/belarus/readme.php?subaction=showfull&id=1291823652&archive=1292000901&start_from=&ucat=&}}</ref>.

У сваім эсэ «Патрэба нацыянальнай ідэі» (15 чэрвеня 1939) даводзіў, што толькі палітычныя партыі і народы, якія аб’ядноўваюцца на грунце нацыянальных каштоўнасьцяў, сваёй мовы і культуры, могуць перажыць усе жыцьцёвыя буры, захаваць сваю свабоду і адзінства<ref name=":2" />:<blockquote>''Нацыянальная ідэя лучыць усіх сяброў нацыі, і тых, што жывуць за граніцамі, і тых, што разьдзелены акіянамі, і тых, што разьдзелены часам. Нацыянальная ідэя лучыць паміж сабой пакаленьні, якія ўжо адышлі, з тымі, якія маюць прыйсьці, а злучвом ёсць жывучае пакаленьне. Сьведамы, ажыўлены нацыянальнай ідэяй беларус, скажам, у Амерыцы, з’яўляецца часткай беларускага народу, таксама як і той, што жыве на бацькаўшчыне. Таксама часткаю беларускага народу з’яўляюцца пакаленьні цяперашнія, мінулыя й будучыя. Чалавечая адзінка толькі праз цесную сувязь з жыцьцём свайго народу, зь ягонай мовай, зь ягонай культурай і традыцыяй можа разьвіваць свае творчыя магчымасьці.''</blockquote>Паводле Гадлеўскага, народ становіцца [[Нацыя|нацыяй]], калі ён усьведамляе сваё быцьцё ў сьвеце, мае волю для кансалідацыі ў асобную дзяржаву. Ядром беларускае нацыі і народу ён лічыў сялянства. У артыкуле «Што такое нацыяналізм?» Гадлеўскі вылучае творчы і імпэрыялістычны нацыяналізм. Творчы накіраваны на развіцьцё народу, яго дзяржаўнасці і культуры на дэмакратычных прынцыпах і хрысьціянскіх каштоўнасьцях, імпэрыялістычны —, карыстаючыся сваімі перавагамі, на падпарадкаваньне іншых народаў. Гадлеўскі адзначаў важнасьць творчага нацыяналізму<ref name=":2" />:<blockquote>''Значыць, нацыя, баронячыся, павінна адначасна тварыцца, разьвіваць свае нацыянальныя вартасьці, сваю мову, сваю літаратуру й мастацтва, ідучы разам з гэтым да здабыцьця для сябе палітычных правоў, роўных з іншымі народамі. Нацыя, якая б адказалася або не імкнулася да роўных правоў з іншымі народамі, ня ёсьць паўнавартаснай нацыяй і не заслугоўвае на імя нацыі (...) Без сваёй дзяржавы нацыя ня мае свабоды, якая патрэбна для разьвіцьця творчых сілаў народу (...) Усебакова разьвіваць свае нацыянальныя вартасьці нацыя зможа толькі ў сваёй дзяржаве (...) Такога творчага нацыяналізму спыняць ніхто ня мае права, - ані свой, ані чужы. Хто б спыняў, той грашыў бы супраць свайго народу або супраць чужога народу. Калі мы шукаем права адзінкі, дык яшчэ больш павінны шанаваць правы народаў.''</blockquote>Сярод фундамантальных правоў народаў Гадлеўскі вылучыў права кожнага народу на сваю родную мову<ref name=":2" />.

У артыкуле «Беларускае літвафільства» Вінцэнт Гадлеўскі даказвае нерэальнасьць спадзяваньняў на адраджэньне агульнай [[Вялікае Княства Літоўскае|літоўска-беларускай дзяржавы]] з цэнтрам у [[Вільня|Вільні]], бо гэтага не жадаюць летувіскія лідэры<ref name=":2" />.

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==

=== Кнігі ===

* {{Кніга|загаловак=Гісторыя беларускага нацыяналізму|аўтар=[[Валер Булгакаў|Булгакаў В.]]|isbn=978-80-86961-14-9|старонак=326|год=2006|месца=[[Вільня]]|спасылка=https://store.arche.by/item/3655|выдавецтва=Інстытут беларусісістыкі}}
* {{Кніга|загаловак=Белорусы. От «тутэйшых» – к нации|год=2010|аўтар=[[Юлія Чарняўская|Чернявская, Ю]].|выдавецтва=ФУАинформ|месца=[[Менск|Минск]]|старонак=512}}
* {{Кніга|загаловак=Интеллектуальная история беларуского национализма. Краткий очерк|аўтар=[[Максім Кірчанаў|Кирчанов, М. В.]]|выдавецтва=Книжный клуб «Посох»|сэрыя=Неизвестная история|год=2011|месца=[[Смаленск|Смоленск]]|старонак=212}}
* {{Кніга|загаловак=The Rise and Fall of Belarusian Nationalism, 1906–1931|аўтар=[[Пэр Андэрс Рудлінг|Rudling, P. A.]]|старонак=436|месца=[[Пітсбург|Pittsburgh]]|год=2014|isbn=978-0-8229-6308-0|выдавецтва=[[Пітсбурскі ўнівэрсытэт|University of Pittsburgh]] Press}}
* {{Кніга|загаловак=Белорусский национализм против русского мира|старонак=192|год=2015|аўтар=[[Кірыл Авяр’янаў-Мінскі|Аверьянов-Минский К.]], [[Уладзіслаў Мальцаў|Мальцев В.]]|isbn=978-5-8041-0808-4|выдавецтва=CIS-EMO|спасылка=http://ross-bel.ru/f/extremizm_doklad_2.pdf|месца=[[Масква|Москва]]}}

=== Артыкулы ===

==== Па-беларуску ====
* {{Артыкул|загаловак=Канцэпцыі беларускай нацыі і палітыкі ў позні савецкі перыяд (1986–1990 гады)|год=2012|нумар=18-19 (1-2)|аўтар=[[Андрэй Асадчы|Асадчы А.]]|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфера]]|спасылка=http://journal.palityka.org/video/18-19-2012-ideya-litvy/|мова=be|issn=1819-3625}}
* {{Артыкул|загаловак=Беларускі нацыяналізм: учора, сёньня, заўтра|аўтар=[[Анатоль Астапенка|Астапенка А.]]|спасылка=http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/ast2702ec.html?OpenDocument|нумар=27|год=2007|мова=be|выданьне=[[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]}}
* {{Артыкул|загаловак=Нацыянальна-дэмакратычны праект беларускай палітыкі па версіі Зянона Пазняка, 1987-1995 гг.|год=2010|нумар=14|аўтар=[[Сяргей Богдан|Богдан С.]]|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфера]]|спасылка=http://journal.palityka.org/video/14-2010-natsyya-vs-natsyyanalny-praekt/|мова=be|issn=1819-3625}}
* {{Артыкул|загаловак=Незалежнасць і знешняя палітыка: візія беларускіх нацыянал-дэмакратаў, канец 1980-х — 1995 гг. (прыклад Зянона Пазьняка)|год=2010|нумар=15 (2)|аўтар=[[Сяргей Богдан|Богдан С.]]|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфера]]|спасылка=http://journal.palityka.org/video/15-2010-nezalezhnasts-ideya-i-instytuty/|мова=be|issn=1819-3625}}
* {{Артыкул|загаловак=Злыя дэманы беларускай гісторыі|год=2007|нумар=9 (60)|аўтар=[[Валер Булгакаў|Булгакаў В.]]|выданьне=[[Arche]]|спасылка=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2007-09/bulhakau709.htm|мова=be}}
* {{Артыкул|загаловак=Грамадская думка ў Беларусі 1960-х-1970-х гадоў: гісторыя, нацыя і незалежнасць|год=2010|нумар=15 (2)|аўтар=[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]]|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфера]]|спасылка=http://journal.palityka.org/video/15-2010-nezalezhnasts-ideya-i-instytuty/|мова=be|issn=1819-3625}}
* {{Артыкул|загаловак=Беларускі нацыяналізм ці нацыяналізм Беларусі|аўтар=[[Астрыд Зам|Зам, А.]]|год=2000|спасылка=http://www.belhistory.eu/astryd-zam-belaruski-nacyyanalizm-ci-nacyyanalizm-belarusi/|мова=be|выданьне=[[Беларускі Гістарычны Агляд]]}}
* {{Артыкул|загаловак=Пачаць пісаць па-беларуску. Рэгіянальны і сацыяльны склад беларускага адраджэння, 1880-1918 (канца ХІХ – пачатку ХХ стагоддзя)|год=2011|нумар=16-17 (1-2)|аўтар=[[Андрэй Казакевіч|Казакевіч А.]], [[Андрэй Асадчы|Асадчы А.]]|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфера]]|спасылка=http://journal.palityka.org/video/14-2010-natsyya-vs-natsyyanalny-praekt/|мова=be|issn=1819-3625}}
* {{Артыкул|загаловак=Канцэпцыі (ідэі) беларускай нацыі ў перыяд незалежнасці, 1990-2009|год=2010|нумар=14|аўтар=[[Андрэй Казакевіч|Казакевіч А.]]|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфера]]|спасылка=http://journal.palityka.org/video/14-2010-natsyya-vs-natsyyanalny-praekt/|мова=be|issn=1819-3625}}
* {{Артыкул|загаловак=Яшчэ адна гісторыя пра беларускі нацыяналізм|год=2007|нумар=7—8 (58—59)|аўтар=[[Андрэй Казакевіч|Казакевіч А.]]|выданьне=[[Arche]]|спасылка=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2007-07/kazakievic707.htm|мова=be}}
* {{Артыкул|загаловак=«Druvis»: праект балцкае ідэнтычнасці|год=2006|нумар=1, 2 (41, 42)|аўтар=[[Андрэй Казакевіч|Казакевіч А.]]|выданьне=[[Arche]]|спасылка=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2006-1/kazakievic106.htm|мова=be}}
* {{Артыкул|загаловак=Кароткая генеалогія крыўскае ідэі|год=2006|нумар=6|аўтар=[[Андрэй Казакевіч|Казакевіч А.]]|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфера]]|спасылка=http://journal.palityka.org/video/6-2006/|мова=be}}
* {{Артыкул|загаловак=Да праблемы генезісу беларускай ідэнтычнасці|год=2006|нумар=6|аўтар=[[Вольга Казакевіч|Казакевіч В.]], [[Андрэй Казакевіч|Казакевіч А.]]|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфера]]|спасылка=http://journal.palityka.org/video/6-2006/|мова=be}}
* {{Артыкул|загаловак=«Мы — ратаі святла, крывічы»: тры вякі крыўскай ідэі|аўтар=[[Віктар Корбут|Корбут В.]]|год=2005|выданьне=[[Druvis]]|спасылка=https://web.archive.org/web/20100613011338/http://kryuja.org/artykuly/druvis/korbut_historyja_kryuskaj_idei.html|нумар=1|мова=be}}
* {{Артыкул|загаловак=Расавыя ідэі ў беларускім нацыяналізме пачатку ХХ ст.|выданьне=Беларускі гістарычны зборнік|год=Снежань 2019|спасылка=http://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=54675|аўтар=[[Аляксей Ластоўскі|Ластоўскі А.]]|мова=be|старонкі=66—79|issn=1232-7468}}
* {{Артыкул|загаловак=Банальная гісторыя беларускага нацыяналізму|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфэра]]|год=2012|спасылка=http://palityka.org/2012/02/banalnaya-gistoryya-belaruskaga-nacyyanalizmu/|аўтар=[[Аляксей Ластоўскі|Ластоўскі А.]]|мова=be}}
* {{Артыкул|загаловак=Бунт тутэйшых супраць нацыі|год=2011|нумар=16-17 (1-2)|аўтар=[[Аляксей Ластоўскі|Ластоўскі А.]]|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфера]]|спасылка=http://journal.palityka.org/video/14-2010-natsyya-vs-natsyyanalny-praekt/|мова=be|issn=1819-3625}}
* {{Артыкул|загаловак=Русацэнтрызм як ідэалагічны праект беларускай ідэнтычнасці|год=2010|нумар=14|аўтар=[[Аляксей Ластоўскі|Ластоўскі А.]]|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфера]]|спасылка=http://journal.palityka.org/video/14-2010-natsyya-vs-natsyyanalny-praekt/|мова=be|issn=1819-3625}}
* {{Артыкул|загаловак=Пакараць нельга злітавацца: беларускі нацыяналізм у даследаванні Пэра Андэрса Рудлінга|выданьне=Беларускі гістарычны зборнік|год=Снежань 2016|спасылка=https://en.ehu.lt/wp-content/uploads/2017/10/BHA-23.pdf|аўтар=[[Алена Маркава|Маркава А.]].|мова=be|старонкі=238—260}}
* {{Артыкул|загаловак=Лукашэнка і «чырвона-карычневыя»: дзяржаўная ідэалогія, ушанаванне мінулага і палітычная прыналежнасць|год=2010|нумар=14|аўтар=[[Пэр Андэрс Рудлінг|Рудлінг, П. А.]]|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфера]]|спасылка=http://journal.palityka.org/video/14-2010-natsyya-vs-natsyyanalny-praekt/|мова=be|issn=1819-3625}}
* {{Артыкул|загаловак=Гісторыя нацыяналізму без нацыяналізму|аўтар=[[Андрэй Ціхаміраў|Ціхаміраў А.]]|год=2006|выданьне=[[Беларускі Гістарычны Агляд]]|спасылка=http://www.belhistory.eu/andrej-cixamira%D1%9E-gistoryya-nacyyanalizmu-bez-nacyyanalizmu/}}

==== Па-расейску ====

* {{Артыкул|аўтар=[[Аляксандар Гронскі|Гронский, А. Д.]]|год=2008|спасылка=https://www.hist.msu.ru/Labs/UkrBel/gronski-rab.htm|мова=ru|загаловак=Национальный вопрос на страницах газеты «Наша Нiва» (1910 г.)}}
* {{Артыкул|аўтар=[[Аляксандар Гронскі|Гронский, А. Д.]]|год=2008|спасылка=https://www.hist.msu.ru/Labs/UkrBel/gronski-rab.htm|мова=ru|загаловак=Белорусские националисты и Первая мировая война}}
* {{Артыкул|аўтар=[[Аляксандар Гронскі|Гронский, А. Д.]]|год=2006|спасылка=https://www.hist.msu.ru/Labs/UkrBel/gronski-rab.htm|мова=ru|загаловак=«Краткая история Белоруссии» В. Ластовского как катехизис белорусского национализма: между русской и польской традицией}}
* {{Артыкул|аўтар=[[Аляксандар Гронскі|Гронский, А. Д.]]|год=2006|спасылка=https://www.hist.msu.ru/Labs/UkrBel/gronski-rab.htm|мова=ru|загаловак=Белорусское национальное движение начала ХХ в. и его влияние на массы}}
* {{Артыкул|аўтар=[[Аляксандар Гронскі|Гронский, А. Д.]]|спасылка=https://www.hist.msu.ru/Labs/UkrBel/gronski-rab.htm|мова=ru|загаловак=Образ Российской империи и белорусского национального движения в новом школьном учебнике по истории Белоруссии}}
* {{Артыкул|загаловак=Павел Рябцевич: Белорусский национализм – миф и реальность|год=20.02.2020|выданьне=Украина.ру|спасылка=https://ukraina.ru/interview/20200220/1026773674.html|мова=ru|аўтар=Кондакова Е.}}
* {{Артыкул|загаловак=Белоруссия: феномен отложенного национализма|аўтар=[[Мікалай Мяжэвіч|Межевич Н.]]|год=09.09.2020|спасылка=https://ru.valdaiclub.com/a/highlights/belorussiya-fenomen-otlozhennogo-natsionalizma/|мова=ru|выданьне=Валдай}}
* {{Артыкул|загаловак=«Крывiя» и «Zadruga» как культурно-политические горизонты национально-возрожденческих проектов Беларуси и Польши: опыт сравнительного анализа|выданьне=[[Палітычная сфэра (часопіс)|Палітычная сфэра]]|год=2009|спасылка=http://journal.palityka.org/video/13-2009-elity-i-nefarmalnaya-palityka/|аўтар=Михеева, И.|мова=ru|нумар=13|issn=1819-3625}}
* {{Артыкул|загаловак=Кто и когда придумал белорусов. Рецензия на книгу «Взлет и падение белорусского национализма»|год=20.05.2020|мова=ru|спасылка=https://carnegie.ru/commentary/81819|аўтар=[[Максім Самарукаў|Саморуков М.]]|выданьне=Московский центр Карнеги}}
* {{Артыкул|загаловак=Беларусь – не проект! Нечаянный успех и неоконченная история синтетического национализма.|год=2012|аўтар=[[ЮрыЧавусаў|Чаусов, Ю.]]|мова=ru|спасылка=http://inbelhist.org/belarus-ne-proekt-nechayannyj-uspex-i-neokonchennaya-istoriya-sinteticheskogo-nacionalizma/|выданьне=Інстытут беларускай гісторыі і культуры}}

==== Па-польску ====

* {{Артыкул|загаловак=Kulturowy nacjonalizm białoruski|год=11 grudnia 2013|аўтар=[[Марцін Скальскі|Skalski M.]]|мова=pl|спасылка=https://kresy.pl/publicystyka/kulturowy-nacjonalizm-bialoruski/|выданьне=Kresy.pl}}
* {{Артыкул|загаловак=Białoruska tożsamość narodowa. Rys historyczny i perspektywy przyszłości|год=2018|выданьне=Polityka Narodowa|нумар=XIX|спасылка=https://narodowcy.net/bialoruska-tozsamosc-narodowa-rys-historyczny-i-perspektywy-przyszlosci/|мова=pl|аўтар=[[Адам Шабэляк|Szabelak A.]]}}
* {{Артыкул|загаловак=Białoruś – narodziny narodu|спасылка=https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1968408,1,bialorus--narodziny-narodu.read|год=25 sierpnia 2020|выданьне=Polityka|мова=pl|аўтар=[[Казімер Вуйціцкі|Wóycicki K.]]}}

==== На іншых мовах ====

* {{Артыкул|загаловак=Про «слабку» національну ідентичність білорусів: спроба проб лематизації|аўтар=[[Мікола Рабчук|Рябчук, М. Ю.]]|год=2012|спасылка=https://ipiend.gov.ua/wp-content/uploads/2018/07/riabchuk_pro.pdf|старонкі=265-281|мова=uk|выданьне=ІПіЕНД ім. І. Ф. Кураса НАН України|нумар=5 (61)}}
* {{Артыкул|загаловак=Belarusian Nationalism:Taking Stockof Its Accomplishments|аўтар=[[Рыгор Ёфэ|Ioffe, Gr.]]|год=2021|спасылка=https://www.interanalytics.org/jour/article/view/313|старонкі=146–161|мова=en|выданьне=Journal of International Analytics}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://slounik.org/nac/ Беларускі нацыяналізм. Даведнік]

{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Беларускі нацыяналізм| ]]