Прагляд крыніцы для Баскі

{{Этнас
|Назва           = Баскі
|Выява           = [[Файл:24 Basque people.jpg|300пкс]]
|Подпіс да выявы = 
|Колькасьць      = ~ 12 млн. чалавек
|Рэгіёны         = {{Сьцягафікацыя|Аргентына}} 3 500 069 чал.,<br/>{{Сьцягафікацыя|Краіна Баскаў}} ~ 2 589 669 чал.,<br/>{{Сьцягафікацыя|Чылі}} ~ 2 500 699 чал.,<br/>{{Сьцягафікацыя|Куба}} ~ 1 699 690 чал.,<br/>{{Сьцягафікацыя|Мэксыка}} 1 100 000 чал.,<br/>{{Сьцягафікацыя|Пэру}} ~ 700 000 
чал.,<br/>{{Сьцягафікацыя|Гішпанія}} (за выключэньнем Краіны Баскаў) ~ 500 000 чал.,<br/>{{Сьцягафікацыя|Уругвай}} ~ 102 690 чал.
|Мовы            = [[басконская мова|басконская]] ([[нацыянальная мова]]),<br/>[[гішпанская мова|гішпанская]]
|Рэлігія         = [[хрысьціянства]] ([[каталіцтва]])
|Блізкія этнасы  = ня выяўленыя
}}
'''Ба́скі''' (саманазва: ''euskaldunak'') — этнас, які ў большасьці гістарычна пражывае на поўначы [[Гішпанія|Гішпаніі]] ў правінцыях [[Краіна Баскаў]] ды [[Навара (аўтаномная супольнасьць)|Навара]] і на паўднёвым-захадзе Францыі, якія агулам складаюць гістарычны рэгіён [[Краіна Баскаў (гістарычны рэгіён)|Краіна Баскаў]]. Агульная колькасьць баскаў, паводле ацэнак, сягае да 12 мільёнаў чалавек. Існуюць некалькі недаказаных гіпотэзаў паводле паходжаньня баскаў. Гэтак паводле некаторых зь іх, баскі альбо нашчадкі [[ібэрыйцы|ібэрыйцаў]], альбо далёкія сваякі каўкаскіх народаў, альбо нават частка старажытнага даіндаэўрапейскага першабытнага насельніцтва [[Эўропа|Эўропы]].

== Гісторыя ==
У дагістарычныя часы продкі баскаў былі шырока распаўсюджаныя ў заходняй Эўропе, засяляючы тэрыторыі [[Гішпанія|Гішпаніі]] й [[Францыя|Францыі]] ([[аквітанцы]]). Пасьля былі выцесьнены [[Кельты|кельтамі]].

[[Image:Basque Country Location Map.svg|міні|зьлева|Абшар асноўнага расьсяленьня баскаў]]
Да [[10 стагодзьдзе|X стагодзьдзя]] краіна баскаў разам з правінцыяй [[Навара (аўтаномная супольнасьць)|Навара]] ўтварала [[Каралеўства Навара]], якое ў наступстве ўвайшло ў склад Гішпаніі. Да сярэдзіны [[19 стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]] баскі карысталіся адмысловымі правамі і мелі некаторую [[аўтаномія|аўтаномію]] ў дачыненьні да гішпанскай кароны.

За ўсю сваю гісторыю ў баскаў толькі аднойчы была ўласная дзяржава. Падчас [[Грамадзянская вайна ў Гішпаніі|грамадзянскай вайны ў Гішпаніі]] баскі ў кастрычніку [[1936]] году абвесьцілі рэспубліку Эўскадзі, якая аднак ужо ў чэрвені [[1937]] году перастала існаваць.

У канцы эпохі дыктатуры [[Франсыска Франка]] ўтварылася падпольная басконская арганізацыя ''Басконія і свабода'' ({{мова-eu|Euskadi Ta Askatasuna|скарочана}}), вядомай пад скаротам [[ЭТА]]. Ейнай мэтай было вызваленьне ад дыктатуры і ўтварэньне незалежнай басконскай дзяржавы. Для гэтага яна выкарыстала тактыку [[тэрарызм|тэрарыстычных]] актаў, якія яна праводзіла па ўсёй Гішпаніі. У якасьці аднаго з мэтадаў фінансаваньня ЭТА шантаж прадпрымальнікаў і прымус іх да выплаты гэтак званага «рэвалюцыйнага падатку», займалася таксама рабункамі [[банк]]аў і атрыманьня выкупу праз выкраданьне людзей. Па лібэралізацыі ў Гішпаніі баскі нароўні зь іншымі народамі краіны атрымалі ўласную аўтаномную супольнасьць, але й дагэтуль у краіне захоўваюцца тэрарыстычная дзейнасьць шэрагу нацыянальных арганізацыяў баскаў або сэпаратысцкія рухі.

=== Паходжаньне ===
На цяперашні час агульнапрынята, што баскі не зьяўляюцца роднаснымі іншым этнасам Эўропы, якія належаць да індаэўрапейцаў (большая частка этнасаў Эўропы), фіна-вуграў ([[вугорцы]], [[фіны]], [[саамы]], [[эстонцы]], шэраг народаў эўрапейскае [[Расея|Расеі]]) і сэмітаў ([[мальтыйцы]]).

Шэраг гісторыкаў і лінгвістаў ставілі спробы высьветліць роднасныя сувязі баскаў зь іншай дараманскай этнапляменнай групай Гішпаніі, ібэрамі, аднак яе гістарычныя й лінгвістычныя аргумэнты на цяперашні час лічацца недастаткова абгрунтаванымі (так, мовазнаўцы [[19 стагодзьдзе|ХІХ]] ст. адзначаліся пэўнымі нацяжкамі й няправільнымі [[этымалёгія]]мі ў пошуку роднасьці між ібэрскай і басконскай мовай). Пазьней паўстала гіпотэза аб роднасьці баскаў з аквітанамі (неіндаэўрапейскім насельніцтвам поўдня Францыі пачатку н.э.), якая ў некаторай ступені пацьвярджаецца дзякуючы некаторай этымалягічнай сувязі між зафіксаванымі аквітанскімі імёнамі й сучаснымі лексэмамі басконскае мовы. Сярод савецкіх мовазнаўца была папулярнай гіпотэза сувязі баскаў з картвэльскімі народамі, якая, аднак, моцна крытыкавалася заходнімі дасьледчыкамі. У параўнальна нядаўнія часы пэўныя штуршкі атрымалі [[гіпотэза васконскага субстрату]] (згодна зь якой баскі ўяўляюць сабою рэшткі роднасных даіндаэўрапейскіх этнасаў прыатлянтычнага рэгіёну) і [[сына-каўкаская гіпотэза|сына-каўкаская]] гіпотэза (пастулюе даўнюю роднасьць баскаў з сына-тыбэцкімі, паўночнакаўкаскімі, тырэнскімі, гурыта-ўрарцкімі народамі і шэрагам іншых).

Некаторыя гісторыкі адзначаюць у Краіне Баскаў даўнюю прысутнасьць індаэўрапейскіх тапонімаў, што, на іх думку, можа сьведчыць на карысьць позьняй міграцыі баскаў у гэты рэгіён.

== Мова ==
[[Нацыянальная мова]] — [[басконская мова|басконская]], таксама распаўсюджаныя гішпанская мова (асабліва ў Навары) і француская (у сумежных частках Францыі) мовы. Баскі ёсьць адзіным заходнеэўрапейскі народам, які не размаўляе на [[індаэўрапейскія мовы|мове індаэўрапейскай групы]]. Басконская мова лічыцца [[ізаляваная мова|ізаляванай мовай]], бо ў [[лінгвістыка|лінгвістаў]] дагэтуль не атрымалася выявіць аніводнай сур’ёзнай сувязі басконскай мовы зь іншымі мовамі.

Зыходзячы з праблемы паходжаньня баскаў, сярод лінгвістаў здаўна прадпрымаюцца спробы па выяўленьні генэтычных сувязяў басконскае мовы зь іншымі. Першай падобнай гіпотэзай стала спроба выяўленьня сувязі між басконскай ды ібэрскай мовай (мова ібэраў — аднаго з даіндаэўрапейскага насельніцтва Гішпаніі), якая, аднак, пазьней стала крытыкавацца за нацяжкі пры пошуку агульнай этымалёгіі. Пазьней ставіліся спробы выявіць роднасныя сувязі мовы з [[картвэльскія мовы|картвэльскімі]] мовамі (была асабліва папулярнай сярод савецкіх мовазнаўцаў, моцна крытыкавалася заходнімі басколягамі). Найбольш прадстаўнічымі сучаснымі гіпотэзамі зьяўляюцца гіпотэзы роднасьці басконскае мовы з [[аквітанская мова (старажытная)|аквітанскай]] мовай (неідэнтыфікаванай мовай поўдня Францыі пачатку н.э.) або [[сына-каўкаскія мовы|сына-каўкаскімі]] (аб’ядноўвае басконскую, [[паўночнакаўкаскія мовы|паўночнакаўкаскую]], [[сына-тыбэцкія мовы|сына-тыбэцкія]], тырэнскія, гурыта-ўрарцкія, [[енісейскія мовы|енісейскія]] мовы, мовы на-дэнэ й мову [[бурушаскі]], але й само гэтае аб’яднаньне зьяўляецца дыскусійным). Пэўнай падтрымкай сярод заходніх басколягаў карыстаецца гіпотэза васконскага субстрату (гл. вышэй), якая грунтуецца на эўрапейскай [[гідранімія|гідраніміі]]. [[Лексыка]] й [[марфалёгія (лінгвістыка)|марфалягічны]] лад мовы рэзка адрозьніваюцца ад усіх моваў Эўропы.

На грунце басконскае мовы ўзьнікла крэольская мова [[эрамінчэла]] — мова [[цыганы|цыганоў]] Краіны Баскаў.

Пісьмовая мова на аснове [[лацініца|лацініцы]], поруч з гішпанскай ёсьць афіцыйнай мовай Краіны Баскаў і Навары.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.basques.euskadi.net/t32-7413/en/ Урад краіны Баскаў]

[[Катэгорыя:Баскі| ]]