Прагляд крыніцы для Бамбаваньне Гернікі

{{Вайсковая апэрацыя
| назва             = Бамбаваньне Гернікі
| падзагаловак      = Апэрацыя „Руген“
| канфлікт          = 
| часткай           = [[Грамадзянская вайна ў Гішпаніі|грамадзянскай вайны ў Гішпаніі]]
| выява             = Bundesarchiv Bild 183-H25224, Guernica, Ruinen.jpg
| памер выявы       = 300пкс
| подпіс выявы      = Руіны Гернікі (1937)
| тып               = [[Авіяцыйны ўдар|авіяцыйнае бамбаваньне]]
| краіна            = Гішпанія
| месца             = [[Герніка (горад)|Герніка]], Краіна Баскаў
| каардынаты        = {{Каардынаты|43|18|50|паўночнае|2|40|42|заходняе|маштаб:10000|выяўленьне = загаловак}}
| шырата паўшар’е   = 
| шырата градусаў   = 
| шырата хвілінаў   = 
| шырата сэкундаў   = 
| даўгата паўшар’е  = 
| даўгата градусаў  = 
| даўгата хвілінаў  = 
| даўгата сэкундаў  = 
| дата распрацоўкі  = 
| распрацоўнікі     = {{Не перакладзена|Хунта нацыянальнай абароны||d|Q1626826}}
| камандзіры        = 
| мэта              = 
| цэль              = 
| праведзеная       = 
| дата              = {{Дата пачатку і век|1937|04|26}}
| час               = 
| час пачатку       = 16:30
| час заканчэньня   = 19:30
| часавы пас        = [[Цэнтральнаэўрапейскі час|CET]]
| выканаўца         = {{Сьцяг|Франкісцкая Гішпанія|1936}}
* {{Сьцяг|Нацысцкая Нямеччына}} [[Легіён „Кондар“]]
* {{Сьцяг|Каралеўства Італія|цывільны}} [[Легіянэрская авіяцыя]]
| завадатар         = 
| вынік             = 
| ахвяры            = 
| загінулі          = ~150–1650
| параненыя         = 
}}
{{Бітвы Грамадзянскай вайны ў Гішпаніі}}
'''Бамбава́ньне Герні́кі''', кодавая назва '''апэрацыя «Руген»''' ({{Мова-ням|Gernika}}) — [[Авіяцыйны ўдар|авіяцыйнае]] бамбаваньне [[Басконія|басконскага]] мястэчка [[Герніка|Гернікі]] ({{Мова-eu|Gernika}}) 26 красавіка 1937 року ў часе [[Грамадзянская вайна ў Гішпаніі|Грамадзянскай вайны ў Гішпаніі]], зладжанае на патрабаваньне {{Не перакладзена|Нацыяналістычная фракцыя|Нацыяналістычнай фракцыі|d|Q2742116}} [[Франсіска Франка]] [[Трэці райх|нацысцкім]] легіёнам «[[Легіён „Кондар“|Кондар]]» [[Люфтвафэ]] і [[Фашысцкая Італія (1922—1943)|фашысцкім]] [[Легіянэрская авіяцыя|авіяцыйным легіёнам]]. Мэтай атакі было зьнішчэньне мастоў і дарог Гернікі як камунікацыйнага цэнтру рэспубліканскіх войскаў паблізу лініі фронту<ref>John Corum, «The Persistent Myth of Guernica», Military History Quarterly 22, no. 4 (2010): 16</ref>. Апэрацыя адкрыла войскам Франка прахон да захопу [[Більбао]] і перамогі ў паўночнай Гішпаніі.

Бамбаваньне вайсковай авіяцыяй прывяло да мноства цывільных ахвяраў, з гэтай прычыны лічыцца [[Ваеннае злачынства|ваенным злачынствам]]. Паводле міжнароднага права, якое дзейнічала ў 1937 року, бамбаваньне лічылася законнай вайсковай цэльлю<ref>Corum, James (2008). Wolfram von Richthofen: Master of the German Air War. Lawrence: University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-1598-8., p. 134.</ref>. Бамбаваньне Гернікі стала адной зь першых падобных паветраных атакаў, якое стала сусьветна вядомым. Дагэтуль дакладна ня вызначаная колькасьць ахвяраў: тагачасны басконскі ўрад паведамляў пра 1654 забітых, хоць мясцовыя гісторыкі ідэнтыфікавалі 126 асобаў<ref name="deia.com">{{ref-es}} [https://archive.today/20120723171603/http://www.deia.com/2011/04/27/opinion/editorial/verdades-sobre-gernika «Verdades sobre Gernika»] ''Deia''. Retrieved 17 September 2013.</ref> (пазьней колькасьць перагледжаная да 153)<ref name="euskonews1">{{ref-es}} [http://www.euskonews.com/0621zbk/elkar_es.html «Los gernikarras hemos recibido desde niños por transmisión oral lo que fue el bombardeo»] Euskonews. Retrieved 17 September 2013.</ref>. Брытанскія крыніцы паведамляюць пра гібель 400 цывільных<ref name="Air 1998">[[Corum, James S.]] (1998) «Inflated by Air. Common perceptions of civilian casualties from bombing». [[Air War College]].</ref><ref name="news.bbc.co.uk">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6583639.stm «The legacy of Guernica»] BBC. Retrieved 17 September 2013.</ref>, савецкія архівы — пра 800 без уліку памерлых у шпіталях пазьней<ref>Abrosov, Sergei. ''V nebe Ispanii, 1936—1939 gody''. Moscow 2003.{{ISBN|978-5-699-25288-6}}</ref>.

Бамбаваньне стала тэмай антываеннай карціны [[Паблё Пікаса]] ''[[Герніка (Пікаса)|Герніка]]'', створанай на замову [[Другая Гішпанская рэспубліка|рэспубліканскай Гішпаніі]]. Нямецкі мастак {{Не перакладзена|Гайнц Ківіц||d|Q1526654}}, пазьней забіты ў складзе [[Інтэрнацыянальныя брыгады|Інтэрнацыянальных брыгадаў]]<ref>Thomas Becker, [https://www.derwesten.de/staedte/duisburg/willkommen-im-club-id1427424.html «Willkommen im Club»] ''Der Westen'' (7 October 2008). Retrieved 11 February 2012 {{ref-de}}</ref>, стварыў на гэтую тэму драўляную скульптуру<ref>Siegfried Gnichwitz, [https://web.archive.org/web/20121120131329/http://kiwitz.hjs-kunst.com/Kiwitz_Folder.pdf «Heinz Kiwitz: gekämpft · vertrieben · verschollen»] (PDF) Stiftung Brennender Dornbusch. Folder from an exhibition in honor of the 100th anniversary of Kiwitz' birth. Liebfrauenkirche, Duisburg (7 November — 5 December 2010), pp.&nbsp;4-5. Retrieved 10 February 2012 {{ref-de}}</ref>. [[Рэнэ Магрыт]] напісаў карціну ''Le Drapeau Noir''<ref>[https://www.nationalgalleries.org/art-and-artists/691/le-drapeau-noir-black-flag National Galleries of Scotland — Le Drapeau Noir]</ref>. Мноства іншых творцаў таксама былі шакаваныя бамбаваньнем і стварылі на гэтую тэму ўласныя творы, такія як скульптура [[Рэнэ Ішэ]], адзін зь першых электраакустычных твораў [[Патрык Аск’ёнэ|Патрыка Аск’ёнэ]], музычныя кампазыцыі [[Актавіё Васкес]]а, [[Рэнэ-Люі Барон]]а і [[Майк Бат|Майка Бата]], вершы [[Поль Элюар|Поля Элюара]] і [[Эйс Крыге|Эйса Крыге]], кароткамэтражны фільм ''[[Герніка (фільм, 1950)|Герніка]]'' [[Ален Рэнэ|Алена Рэнэ]].

== Перадумовы ==
Герніка аддаўна была цэнтрам нацыянальнай ідэнтычнасьці і духоўнай сталіцай [[Баскі|басконскага народу]]<ref name="spartacus.schoolnet.co.uk">Peter, McMillan. (27 April 1937). Guernica, Spartacus Educational. http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/SPguernica.ht{{Недаступная спасылка|date=November 2016 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Тут расьце {{Не перакладзена|Дрэва Гернікі|дуб|d|Q919957}}, які сымбалізуе свабоду [[Біская|Біскаі]] і басконскага народу ў цэлым. З 1912 року там дзейнічала прадпрыемства па вытворчасьці зброі [[Astra-Unceta y Cia SA]] для войска і паліцыі. У часе бамбаваньня ў Герніцы жыло 7000 чалавек<ref>Vilar, Pierre (1977). ''[https://books.google.com/books?id=1R304lcSa4kC&pg=PA354 Guernica Guernica]''. University of California Press. p. 354. {{ISBN|0520028309}}</ref>.

[[Файл:Frente del Norte - Spanish Civil War (March-Sept 1937).svg|значак|350пкс|Наступ нацыяналістаў у паўночнай Гішпаніі ў 1937 року]]
Пасьля ўварваньня [[Франкісцкая Гішпанія|нацыяналісцкіх]] войскаў на чале з [[генэралісімус]]ам [[Франсіска Франка]] на тэрыторыю, падкантрольную [[Другая Гішпанская рэспубліка|рэспубліканскаму ўраду]], Герніка аказалася важным стратэгічным ключом да [[Більбао]] і шляхам для адступленьня рэспубліканцаў ад Біскаі. Побач разьмяшчаліся 23 батальёны басконскай арміі, хоць непасрэдных вайсковых дзеяньняў каля Гернікі дагэтуль не адбывалася.

31 сакавіка 1937 року войскі генэрала {{Не перакладзена|Эміліё Моля|Эміліё Молі|d|Q352918}} пачалі наступ у правінцыі Біскаі, дзе легіён «Кондар» разбамбіў [[Дуранга (Гішпанія)|Дуранга]]. Рэспубліканцы аказалі немцам адчайны супраціў, але вымушаныя былі адступіць. Мноства ўцекачоў схаваліся ў Герніцы. 25 красавіка Моля паведаміў Франка, што зьбіраецца бамбаваць Герніку<ref>Zentner, Joe. The Destruction of a Basque Town served as a Model for Terror Bombing and Inspired an Anti-War Masterpiece. Military History, 08897328, June 97, Vol. 14, Issue 2</ref>.

Панядзелак 26 красавіка быў рынкавым днём, таму ў Герніцы сабралася больш за 10 000 чалавек<ref>Casanova, Julian. (2010) ''The Spanish Republic and Civil War''</ref>. У у гэты дзень фэрмэры з вакольных паселішчаў прывозілі на продаж свой ураджай.

== Апэрацыя ==
[[Файл:Luftwaffe 1kg Incendiary Bomb.jpg|значак|Запальная бомба Люфтвафэ, датаваная 1936 рокам]]
Легіён «Кондар» знаходзіўся цалкам пад камандаваньнем гішпанскіх нацыяналістаў: загады ягонаму вайскаводу, [[обэрстлейтэнант]]у [[Вольфрам фон Рыхтгофэн|Вольфраму Фрайгеру фон Рыхтгофэну]], паступалі ад гішпанскага штабу<ref>Telegram for the CO of Legion Condor, sent by HQ at Salamanca, in: Maier: Guernica 26 April 1937. Die deutsche Intervention in Spanien und der «Fall Guernica», Freiburg 1977, Appendix 6.</ref>. Рыхтгофэн разумеў значнасьць мястэчка пры наступе на Більбао і адсяканьні шляхоў адыходу рэспубліканцам, таму загадаў атакаваць дарогі і масты ў ваколіцах. Пасьля зьнішчэньня мосту трэба было запабегчы ягонаму аднаўленьню.

У апэрацыі ўдзельнічалі два [[Heinkel He 111]], адзін [[Dornier Do 17]], васямнаццаць [[Junkers Ju 52|Ju 52 ''Behelfsbomber'']], а таксама тры [[Savoia-Marchetti SM.79]] {{Не перакладзена|Італьянскі добраахвотніцкі корпус|Італьянскага экспэдыцыйнага корпусу|d|Q798836}}. Яны былі ўзброеныя 250-кіляграмовымі сярэднімі фугаснымі, 50-кіляграмовымі лёгкімі фугаснымі і 1-кіляграмовымі [[Запальная бомба|запальнымі бомбамі]]. Сумарная магутнасьць [[Боепрыпас|боезапасу]] 24 бамбавікоў складала 22 т.

Першы налёт на Герніку распачаўся прыблізна а 16:30 скіданьнем дванаццаці 50-кг бомбаў з Dornier Do 17. Італьянскія SM.79 скінулі 36 50-кг бомбаў на дарогу і мост, каб спыніць варожае адступленьне. Да 18:00 адбыліся яшчэ тры налёты. Найбольшую шкоду ў месьце ўчынілі Junkers Ju 52 між 18:30 і 18:45, а на адыходных дарогах уцекачоў расстрэльвалі [[Messerschmitt Bf 109]]B і [[Heinkel He 51]].

== Вынікі ==
Пасьля бамбаваньня Герніка ня здолела супраціўляцца акупацыі нацыяналістамі; да 29 красавіка места было занятае цалкам. Тры чвэрці будынкаў мястэчка былі зьнішчаныя пераважна вагнём, які ня здолелі згасіць да наступнага дня<ref>{{Cite web | url=http://mismentirasfavoritasdiego.blogspot.ca/2015/04/guernica-fue-incendiada-por-los-rojos.html |title = Mis Mentiras Favoritas: Guernica fue incendiada por los rojos|year = 2015 |language=es}}</ref>. Астатнія збудаваньні пашкоджаныя ў большай ці меншай ступенях. Сярод зьнішчаных былі збройныя фабрыкі ''Unceta and Company'' і ''Talleres de Guernica'', а таксама ''Дом сходаў'' і [[Дрэва Гернікі]].

Да 1980-х рокаў колькасьць цывільных ахвяраў, палеглых у бамбаваньні, лічылася большай за 1700 чалавек, аднак цяпер гэтая лічба стала перабольшанай<ref name="The legacy of Guernica">[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/6583639.stm «The legacy of Guernica»] [[BBC]] website, 27 April 2007</ref>. Сучасныя гісторыкі сыходзяцца ў меркаваньнях, што ад бомбаў загінулі ад 170 да 300 чалавек. Першыя дасьледаваньні мясцовай арганізацыі Gernikazarra Historia Taldea налічылі 126 ахвяраў<ref name="deia.com"/>; пазьней іхняя колькасьць павялічылася да 153, але лічыцца пакуль няпоўнай<ref name="euskonews1"/>. Гэтыя зьвесткі прыкладна адпавядаюць захаваным пахавальным дакумэнтам і ня ўлічваюць 592 сьмерцяў, зафіксаваных у шпіталі Більбао. Іншыя гішпанскія дасьледнікі называюць лічбы 250—300 памерлых<ref>«El Bombardeo de Guernica», ''El Mundo'', volume 12 (October 2005)</ref>; на гэткіх лічбах сыходзяцца і такія сродкі масавай інфармацыі, як [[BBC]] ці ''[[El Mundo]]''<ref>{{Cite news | url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/6583639.stm | title=The legacy of Guernica| date=26 April 2007 |publisher=BBC}}</ref>.

Праз тры дні, калі зьнішчэньне Гернікі атрымала міжнародны розгалас, нацыяналістычная хунта спрабавала пераканаць супольнасьць у тым, што мястэчка спалілі самі рэспубліканцы пры адступленьні, што нападу на Герніку ўвогуле не было, і спрабавалі трымацца гэтага пункту гледжаньня дзесяцігодзьдзямі. Франкісцская газэта ''Arriba'' ў 1970 року паведамляла, што колькасьць ахвяраў складае 12<ref>Arriba. 30 January 1970 edition.</ref>. Немцы ўвогуле адмаўлялі свой удзел у апэрацыі. Як часта атрымліваецца ў такіх сытуацыях, спроба схаваць злачынства прынесла болей шкоды, чым карысьці. Міжнароднае абурэньне раззлавала нават [[Адольф Гітлер|Гітлера]], які запатрабаваў ад франкісцкага ўраду вызваленьня легіёну «Кондар» ад усялякай адказнасьці. Франсіска Франка адгэтуль забараніў бамбіць любы адкрыты горад бяз войскаў ці вайсковай прамысловасьці безь ягонага непасрэднага дазволу<ref name="Payne">Payne, Stanley G., and Jesús Palacios. Franco: A personal and political biography. University of Wisconsin Pres, 2014, pp.181-183</ref>.

8 траўня абаронцам Біскаі з цэнтральнай Гішпаніі былі высланыя на дапамогу 9 зьнішчальнікаў [[І-15]] і 6 [[Р-Z]]. Пры пералёце праз францускую [[Тулюза|Тулюзу]] яны былі раззброеныя і пазьней вернутыя ў месца адпраўленьня.

== Памяць ==
[[Файл:The tragedy of Guernica (George Steer).jpg|значак|Рэпартаж Джорджа Стэера ў ''The Times'']]
Розгалас пра Герніку неадкладна разышоўся па ўсім сьвеце, бо быў прадстаўлены як наўмыснае бамбаваньне цывільных жыхароў<ref>{{cite book|last1=DeCoste|first1=F. C.|last2=Schwartz|first2=Bernard|title=The Holocaust's Ghost: Writings on Art, Politics, Law, and Education|chapter-url=https://books.google.com/books?id=lLnBSq7YP0gC&pg=PA98|year=2000|publisher=University of Alberta|isbn=9780888643377|page=98|chapter=From Guernica to Hiroshima to Bagdad}}</ref>. Першым сьведкам на месцы стаў брытанскі журналіст ''[[The Times]]'' {{Не перакладзена|Джордж Стыер||d|Q5544815}}, які задаў тон усім наступным рэпартажам пра падзею. У сваім першым рэпартажы 28 красавіка ён пацьвердзіў удзел у акцыі нямецкай авіяцыі, паказаўшы здымкі трох бомбаў зь нямецкім імпэрскім [[Арол (геральдыка)|арлом]]. Пазьней басконскія ўлады ўшанавалі памяць Стыера, назваўшы ягоным імем вуліцу ў Більбао і ўсталяваўшы ягоны бронзавы бюст<ref>The dedication took place on April 2006, the 69th Anniversary of the bombing. See [http://www.timesonline.co.uk/article/0,,13509-2151127,00.html The Tragedy of Guernica], ''[[The Times]]'', 28 April 1937.</ref>.

Асобныя гісторыкі лічаць асуджэньне бамбаваньня Гернікі паваротным пунктам у збудаваньні сучаснага разуменьня [[Правы чалавека|правоў чалавека]]<ref>{{Cite book |last=Carroll |first=Peter |title=From Guernica to Human Rights: Essays on the Spanish Civil War |publisher=Kent State University Press |year=2015 |isbn=978-1-60635-238-0}}</ref><ref>{{Артыкул |прозьвішча = Hodgson |імя = Jack |год = 2021-04-03 |загаловак = Accessing children’s historical experiences through their art: four drawings of aerial warfare from the Spanish Civil War |спасылка = https://doi.org/10.1080/13642529.2021.1928393 |выданьне = Rethinking History |том = 25 |выпуск = 2 |старонкі = 145—165 |doi = 10.1080/13642529.2021.1928393 |s2cid = 235465621 |issn = 1364-2529}}</ref>.

[[Файл:Mural del Gernika.jpg|значак|upright=1.4|Мурал у Герніцы паводле [[Герніка (Пікаса)|карціны Пікаса]]]]
Чалавечыя ахвяры ў Герніцы сталі тэмай [[Герніка (Пікаса)|аднайменнай карціны]] [[Паблё Пікаса]]<ref>{{cite web| title= Guernica: Testimony of War|website =[[PBS]]
|url =https://www.pbs.org/treasuresoftheworld/a_nav/guernica_nav/main_guerfrm.html
| access-date =2 December 2008 }}</ref>. Першапачаткова карціну для павільёну Гішпаніі на Парыскай міжнароднай выставе ў маляра замовіў рэспубліканскі ўрад, але распачаў працу над ёй Пікаса толькі даведаўшыся пра бамбаваньне. Дагэтуль Пікаса ніколі асабліва не пераймаўся палітыкай. Праца над карцінай заняла ў яго два месяцы. Твор быў выстаўлены ў гішпанскім рэспубліканскім павільёне [[Сусьветная выстава (1937)|Сусьветнай выставы]] і ў часе [[Пераход Гішпаніі да дэмакратыі|пераходу Гішпаніі да дэмакратыі]] стаў сымбалем [[Басконскі нацыяналізм|басконскага нацыяналізму]]. Цяпер ён захоўваецца ў [[Нацыянальны цэнтар мастацтваў каралевы Сафіі|Нацыянальным цэнтры мастацтваў каралевы Сафіі]] ў Мадрыдзе.

Францускі скульптар [[Рэнэ Ішэ]] неўзабаве па бамбаваньні стварыў адну з сваіх самых жорсткіх і асабістых [[Герніка (Ішэ)|скульптураў]], шакаваны забойствам мірнага насельніцтва. Ён адмовіўся выстаўляць публічна свой твор празь ягоную жорсткасьць. Упершыню скульптура была паказаная толькі на пасьмяротнай выставе мастака, пасьля чаго вернутая сям’і<ref>Artnet Worldwide Corporation. (2012). Artnet: The Art World Online. http://www.artnet.com/artwork/426192928/425934316/rene-iche-guernica.html</ref>.

У 1997 року, у 60-ю гадавіну апэрацыі «Руген», тагачасны нямецкі прэзыдэнт [[Роман Герцаг]] пісьмова выбачыўся перад ацалелымі ў бамбаваньні за ўвесь нямецкі народ і ўвогуле ўдзел Нямеччыны ў гішпанскай грамадзянскай вайне<ref>Глядзіце [https://web.archive.org/web/20070210141106/http://archives.cnn.com/2000/STYLE/arts/04/25/guernica.anniversary.ap/index.html ''Exhibit recalls German destruction of Spanish town of Guernica''] CNN.com 25 April 2000.</ref>. Пазьней ягоны зварот ратыфікаваў нямецкі парлямэнт, які ў 1998 року дадаткова пастанавіў прыбраць імёны ўсіх удзельнікаў легіёну «Кондар» зь нямецкіх вайсковых базаў.

У 70-ю гадавіну бамбаваньня старшыня [[Парлямэнт Краіны Баскаў|басконскага парлямэнту]] сустрэўся з палітыкамі, ляўрэатам [[Нобэлеўская прэмія міру|Нобэлеўскай прэміі міру]] [[Адольфа Пэрэс Эсківэль|Адольфа Пэрэсам Эсківэлем]], пасламі з [[Хірасіма|Хірасімы]], [[Валгаград]]у, [[Пфорцгайм]]у, [[Дрэздэн]]у, [[Варшава|Варшавы]], [[Асьвенцім]]у, а таксама некалькімі выжылымі з Гернікі<ref name="The legacy of Guernica"/><ref>[http://www.elmundo.es/elmundo/2007/04/26/espana/1177559395.html «Guernica recuerda el 70º aniversario de los bombardeos con un espíritu de paz»] {{ref-es}} ''El Mundo,'' 27 красавіка 2007</ref>.

У 2016 року выйшаў прысьвечаны Герніцы [[Герніка (фільм, 2016)|аднайменны фільм]]<ref>{{Cite web | url = https://www.imdb.com/title/tt2556114/?ref_=nv_sr_1 |title = Gernika|website = [[IMDb]]|date = 9 September 2016|мова = en}}</ref>.

== Глядзіце таксама ==
* [[Легіён „Кондар“]]
* [[Легіянэрская авіяцыя]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|3}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
  |прозьвішча = Braatz
  |імя = Kurt
  |год = 2005
  |назва = Gott oder ein Flugzeug – Leben und Sterben des Jagdfliegers Günther Lützow
  |мова = de
  |месца = Moosburg, Germany
  |выдавецтва = NeunundzwanzigSechs Verlag
  |isbn = 978-3-9807935-6-8
}}
* Corum, James S. — ''Wolfram Von Richthofen: Master of the German Air War'' (University Press of Kansas, 2008)
* Corum, James. ''The Luftwaffe: Creating the Operational Air War, 1918—1940''. Kansas University Press. 1997. {{ISBN|978-0-7006-0836-2}}
* Coverdale, John F. — ''Italian Intervention in the Spanish Civil War.'' Princeton University Press, 1975
* Maier, Klaus A. — ''Guernica 26 April 1937: Die Deutsche Intervention in Spanien und der «Fall Guernica.»'' Freiburg im Breisgau: Rombach, 1975
* Patterson, Ian — ''Guernica and Total War'' (London: Profile; USA, Harvard University Press, 2007. {{ISBN|978-1-86197-764-9}})
* Moa, Pío — ''Los Mitos de la Guerra Civil'', La Esfera de los Libros, 2003.
* Ramírez, Juan Antonio — ''Guernica: la historia y el mito'', Electa, Madrid, 1999
* Arias Ramos, Raúl; ''El Apoyo Militar Alemán a Franco:La Legión Cóndor En La Guerra Civil'', La Esfera de los Libros, 2003
* Rankin, Nicholas — ''Telegram From Guernica: The Extraordinary Life of George Steer, War Correspondent'' (Faber & Faber, London, {{ISBN|0-571-20563-1}})
* Southworth, Herbert Rutledge — ''Guernica! Guernica!, a study of journalism, diplomacy, propaganda, and history'', Berkley, 1977
* Gordon Thomas and Max Morgan Witts, ''Guernica: The Crucible of World War II'', Stein and Day, 1975, {{ISBN|0-8128-1839-3}}.
* César Vidal Manzanares, [http://www.buber.net/Basque/History/guernica-ix.html Chapter 9 of ''La Destrucción de Guernica''], translated into English by Peter Miller. A detailed account of the attack and an account of its likely motivations. The sections of the article on the timing of the attacks and the particular planes and armaments used draw heavily on this source.
* Boling, Dave. ''Guernica: A Novel'' (Bloomsbury, US, 2008 {{ISBN|978-0-330-46066-8}})

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.bbc.com/mundo/noticias-39633923 Бамбаваньне Гернікі] {{ref-es}} // BBC
* [https://historia.nationalgeographic.com.es/a/bombardeo-guernica-1937-masacre-que-inspiro-a-picasso_12702 Бамбаваньне Гернікі] {{ref-es}} // National Geographic
* [https://www.museodelapaz.org/docu_bombardeo.php Бамбаваньне Гернікі] {{ref-es}} // {{Не перакладзена|Музэй міру Гернікі||d|Q5482950}}
* [https://www.culturaydeporte.gob.es/cultura/areas/archivos/mc/archivos/cdmh/destacados/2017/bombardeo-gernika.html Бамбаваньне Гернікі] {{ref-es}} // {{Не перакладзена|Міністэрства культуры і спорту Гішпаніі|Міністэрства культуры Гішпаніі|d|Q54909112}}

[[Катэгорыя:Герніка]]
[[Катэгорыя:Выбухі 1937 году]]
[[Катэгорыя:1937 год у Гішпаніі]]
[[Катэгорыя:Бітвы Італіі]]
[[Катэгорыя:Бітвы Грамадзянскай вайны ў Гішпаніі]]
[[Катэгорыя:Стратэгічныя бамбаваньні Нямеччыны]]
[[Катэгорыя:Разаніны Грамадзянскай вайны ў Гішпаніі]]
[[Катэгорыя:Канфлікты 1937 году]]
[[Катэгорыя:Авіяўдары Грамадзянскай вайны ў Гішпаніі]]