Прагляд крыніцы для Аўстрыйская імпэрыя

{{Колішняя дзяржава
| Статус            = Вялікая дзяржава
| Лацінка           = Aŭstryjskaja imperyja
| Код мовы          =
| Саманазва         = 
| Родны склон       = 
| Сьцяг             = 
| Апісаньне сьцягу  = [[Сьцяг Аўстрыі|Сьцяг]]
| Герб              = 
| Апісаньне гербу   = [[Герб Аўстрыі|Герб]]
| Кароткая назва    = Аўстрыя
| Сталіца           = 
| Найбуйнейшы горад =
| Афіцыйная мова    = 
| Мовы              = 
| Рэлігія           = [[каталіцтва]]
| Этнахаронім       = [[аўстрыйцы]]
| Граніцы           = 
| Форма ўраду       = 
| Ідэалёгія         = 
| Заканадаўчы орган = 
| Сябра             = 
| Дынастыя          = 
| Плошча            = 
| Насельніцтва      = 
| Валюта            = 
| Этнічны склад     = {{Пачатак схаванага блёку}}[[Аўстрыйцы]] 19{{%}}[[вугорцы]] 17{{%}}, [[італьянцы]] 15{{%}}, [[чэхі]] 11{{%}}, [[палякі]] 8{{%}}, [[украінцы]] 7{{%}}, [[харваты]] 6{{%}}, [[румыны]] 6{{%}}, [[габрэі]] 4{{%}}, [[славакі]] 3{{%}}, [[славенцы]] 2{{%}}, [[сэрбы]] 1{{%}}{{Канец схаванага блёку}}
| Пасада кіраўніка  = [[File:Imperial Crown of Austria (Heraldry).svg|45пкс|link=Карона Аўстрыйскай імпэрыі]]<br>[[Аўстрыйскі імпэратар|Імпэратар]]
| Кіраўнік          = [[Франц II (імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі)|Франц II]] (1804—1835),<br>[[Фэрдынанд I (аўстрыйскі імпэратар)|Фэрдынанд I]] (1835—1848),<br>[[Франц Ёзэф I (аўстрыйскі імпэратар)|Франц Ёзэф I]] (1848—1867)
| Пасада кіраўніка2 = [[Міністар-прэзыдэнт Аўстрыі|Міністар-прэзыдэнт]]
| Кіраўнік2         = [[Клемэнс фон Мэтэрніх]] (1821—1848, першы)<br>[[Фрыдрых Фэрдынанд фон Бойст]] (1867, апошні)
| Пасада кіраўніка3 = 
| Кіраўнік3         = 
| Пасада кіраўніка4 = 
| Кіраўнік4         = 
| Пасада кіраўніка5 = 
| Кіраўнік5         = 
| Пасада кіраўніка6 = 
| Кіраўнік6         = 
<!-- ГІСТОРЫЯ -->
| Год1              = 11 жніўня 1804
| Падзея1           = Абвяшчэньне
| Год2              = 6 жніўня 1806
| Падзея2           = роспуск [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай Імпэрыі]]
| Год3              = 8 чэрвеня 1815
| Падзея3           = [[Венскі кангрэс]]
| Год4              = 13 сакавіка 1815
| Падзея4           = Рэвалюцыя 1848—1849 гадоў у Аўстрыйскай імпэрыі
| Год5              = 20 кастрычніка 1820
| Падзея5           = [[Кастрычніцкі дыплём|Канстытуцыя]]
| Год6              = 14 чэрвеня 1866
| Падзея6           = Аўстра-пруская вайна
| Год7              = 15 сакавіка 1867
| Падзея7           = [[Аўстра-вугорскае пагадненьне]]
| Год8              = 
| Падзея8           = 
| Год9              = 
| Падзея9           = 
| Год10             = 
| Падзея10          = 
| Год11             = 
| Падзея11          = 
| Год12             = 
| Падзея12          = 
| Год13             = 
| Падзея13          = 
| Год14             = 
| Падзея14          = 
| Год15             = 
| Падзея15          = 
| Год16             = 
| Падзея16          = 
| Заўвагі           = 
<!-- ПАПЯРЭДНІКІ, НАСТУПНІКІ -->
| СьцягН1      = Flags of Austria-Hungary.png
| Наступнік1   = Аўстра-Вугоршчына
| СьцягН2      = Flag of Germany (1867–1918).svg
| Наступнік2   = Паўночнанямецкі зьвяз
| СьцягН3      = Banner of the Duchy of Warsaw.svg
| Наступнік3   = Варшаўскае герцагства
| СьцягН4      = Flag of Italy (1861-1946) crowned.svg
| Наступнік4   = Каралеўства Італія (1861—1946)
| СьцягП1      = Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1430-1806).svg
| Папярэднік1  = Сьвятая Рымская імпэрыя
| СьцягП2      = Flag of Austria (1230–1934).svg
| Папярэднік2  = Эрцгерцагства Аўстрыя
| СьцягП3      = Flag of Salzburg, Vienna, Vorarlberg.svg
| Папярэднік3  = Зальцбурскае курфюрства
| СьцягП4      = Flag of Louis II of Hungary.svg
| Папярэднік4  = Вугорскае каралеўства (1301—1526)
| СьцягП6      = Flag of Republic of Venice (1659-1675).svg
| Папярэднік6  = Вэнэцыянская рэспубліка
| СьцягП7      = Flag of the Duchy of Milan (1450).svg
| Папярэднік7  = Міланскае герцаства
| СьцягП8      = Flag of Bohemia.svg
| Папярэднік8  = Землі Багемскай кароны
| СьцягП9      = Flag of the Triune Kingdom of Croatia, Slavonia and Dalmatia.svg
| Папярэднік9  = Каралеўства Харватыя (Габсбургі)
| СьцягП10     = Flag of the Kingdom of Slavonia.svg
| Папярэднік10 = Каралеўства Славонія
| СьцягП11     = Flag of Galicia-Lodomeria (1890–1918).svg
| Папярэднік11 = Каралеўства Галіцыі і Ладамерыі
| СьцягП12     = Flag of Bukowina.svg
| Папярэднік12 = Герцагства Букавіна
| СьцягП13     = Flag of Transylvania before 1918.svg
| Папярэднік13 = Трансыльванскае княства (1711—1867)
| СьцягП14     = Banner of the Federation of the Sette Comuni.svg
| Папярэднік14 = Фэдэрацыя сямі грамадаў
| СьцягП15     = Banner of the Duchy of Warsaw.svg
| Папярэднік15 = Варшаўскае герцагства
}}
'''Аўстры́йская імпэ́рыя''' ({{мова-de|Kaiserthum Oesterreich|скарочана}}, суч. арт. ''Kaisertum Österreich'', {{МФА2|ˌ|k|a|ɪ|z|ɐ|t|u|ː|m|&#x20;|ˈ|ø|ː|s|t|ə|ʁ|a|ɪ|ç}})&nbsp;— колішняя шматнацыянальная [[Эўропа|эўрапейская]] [[Імпэрыялізм|імпэрыя]]<ref>{{Спасылка | загаловак = Was the Habsburg Empire an Empire? | спасылка = https://www.cambridge.org/core/journals/austrian-history-yearbook/article/was-the-habsburg-empire-an-empire/BF49ACF01998A8F11A5F002F05DB884A | аўтар = Thirty-Eighth Annual Robert A. Kann Memorial Lecture. | выдавец = Cambridge University Press on behalf of Center for Austrian Studies, University of Minnesota, in cooperation with the Conference Group for Central European History and the Society for Austrian and Habsburg History, [https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ CC BY 4.0] | мова = en | дата доступу = 22 ліпеня 2024 }}</ref>, якая існавала з 1804<ref name="The Austrian Empire">{{Спасылка | спасылка = https://www.visitingvienna.com/culture/austrian-empire/ | загаловак = The Austrian Empire | аўтар = [https://www.visitingvienna.com/ ''www.visitingvienna.com'']. | выдавец = Visiting Vienna: advice & info from an independent local | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | мова = en }}</ref> па 1867<ref name="Timeline">{{Спасылка | спасылка = https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780191736162.timeline.0001 | загаловак = Timeline Austria | аўтар = [https://www.oxfordreference.com/ ''www.oxfordreference.com'']. | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | мова = en }}</ref> год. Яна была створанай шляхам аб’яднаньня [[Габсбурская манархія|уладаньняў Габсбургаў]]. Падчас свайго існаваньня Аўстрыйская імпэрыя была трэцяй паводле колькасьці насельніцтва манархіяй у Эўропе пасьля [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] й [[Брытанская імпэрыя|Брытанскай імпэрыі]], была трэцяй паводле велічыні ў Эўропе пасьля Расейскай імпэрыі й [[Першая імпэрыя|Першай францускай імпэрыі]].

Імпэрыя была абвешчаная [[Франц II (імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі)|Францам II]] 11 жніўня 1804<ref name="Kaiserthum">{{Спасылка | спасылка = https://www.oesterreich.com/en/staat/geschichte/kaisertum | загаловак = Kaisertum | аўтар = [https://www.oesterreich.com ''www.oesterreich.com'']. | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | мова = de }}</ref> году ў адказ на абвяшчэньне [[Напалеон]]ам Першай імпэрыі<ref name="Geschichte">{{Спасылка | спасылка = https://www.geschichte-oesterreich.com/1804-1867/ | загаловак = Die Geschichte Österreichs von 1804 bis 1867 | аўтар = [https://www.geschichte-oesterreich.com/ ''Geschichte-Oesterreich.com'']. | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | мова = de }}</ref>. Аўстрыйская імпэрыя заставалася часткай [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] да роспуску апошняй у 1806 годзе. Аўстрыя працягвала ваяваць супраць Напалеона на працягу напалеонаўскіх войнаў, за выключэньнем пэрыяду паміж 1809 і 1813 гадамі, калі яна ўпершыню была ў зьвязе з Напалеонам падчас [[Вайна 1812 году|уварваньня ў Расею]], а пазьней стала нэўтральнай падчас першых тыдняў [[Вайна шостай кааліцыі|Вайны шостай кааліцыі]]. Аўстрыя й ейныя хаўрусьнікі выйшлі пераможцамі ў вайне, што прывяло да [[Венскі кангрэс|Венскага кангрэсу]], які пацьвердзіў імпэрыю як адну зь ''Вялікіх дзяржаваў''<ref name="Encarta">{{Кніга | аўтар  = Peter Howard, B. A., B. S., M. A., Ph. D. Assistant Professor, School of International Service, American University | загаловак = Great Powers // Encyclopedia Encarta | спасылка = http://encarta.msn.com/encyclopedia_761590309/Great_Powers.html | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | год = 2008 | выдавецтва = MSN | url-status = dead | archiveurl = https://web.archive.org/web/20091031190936/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761590309/Great_Powers.html | archivedate = 2009-10-31}}{{ref-en}}</ref><ref name="World history, 1815—1920">{{Кніга | загаловак = World history, 1815—1920 | выдавецтва = Harcourt, Brace and Company | год = 1922 | месца = United States of America | старонкі = 25—28, 36—44 | isbn = 1584770775 | спасылка = https://books.google.com/books?id=XeKyv9l-3QEC&pg=PA25 | прозьвішча = Fueter | імя = Eduard}}{{ref-en}}</ref><ref name="When the Stakes Are High—Deterrence and Conflict among Major Powers">''Danilovic, Vesna''. «When the Stakes Are High—Deterrence and Conflict among Major Powers», University of Michigan Press (2002), p. 27, p225—p228 [https://web.archive.org/web/20060830054642/http://www.press.umich.edu/titleDetailLookInside.do?id=16953 (PDF chapter downloads)], [http://www.press.umich.edu/pdf/0472112872-appb.pdf (PDF copy)].{{ref-en}}</ref> XIX стагодзьдзя.

Вугорскае каралеўства&nbsp;— як ''Regnum Independens''&nbsp;— кіравалася ўласнымі ўстановамі асобна ад астатняй імпэрыі. Пасьля паражэньня Аўстрыі ў [[Аўстра-пруская вайна|аўстра-прускай вайне]] 1866 году быў прыняты [[Аўстра-Вугорскі кампраміс 1867 году]], паводле якога Вугорскае каралеўства й Аўстрыйская імпэрыя былі абʼяднаны ў [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыну]]<ref name="Timeline" /><ref name="Kaiserthum" /><ref name="Geschichte" />.

== Нацыянальныя супярэчнасьці ==
Імкнучыся ўмацаваць цэнтральную ўладу ў нестабільнай шматнацыянальнай дзяржаве з моцнымі цэнтрабежнымі тэндэнцыямі, нямецкая вярхушка Вены ў значнай ступені абапіралася на захаваньне й умацаваньне сацыяльна-эканамічнай гегемоніі этнічных [[Немцы|немцаў]] па ўсёй імпэрыі. Немцы, аднак, складалі менш за чвэрць насельніцтва дзяржавы, а таму імпэрскія ўлады імкнуліся праводзіць палітыку [[Германізацыя|германізацыі]].

Асабліва важную ролю ў гэтым працэсе гулялі нямецкія месты й крэпасьці ў цэнтры, на поўначы й усходзе краіны, заснаваныя яшчэ падчас [[Расьсяленьне немцаў на ўсход|саксонскай калянізацыі]] XII&nbsp;— XIII стагодзьдзяў, і акружаныя суцэльнымі арэаламі расьсяленьня іншых народаў.

Палітыка германізацыі натыкнулася на рэзкі супраціў з боку нацыянальных меншасьцяў, асабліва тых, якія да ўваходжаньня ў Аўстрыйскую імпэрыю ўжо мелі даўнюю гісторыю ўласнай дзяржаўнасьці (вугорцы, чэхі, палякі). Асабліва моцным аказалася супраціўленьне вугорцаў, якое вылілася ў рэвалюцыйныя падзеі 1848 году {{Пераход|#Рэвалюцыя 1848—1849|1}}.

== Гісторыя ==
=== Стварэньне ===
Зьмены ў існасьці [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] адбыліся падчас канфэрэнцыяў у [[Раштат|Раштаце]] (1797—1799) і [[Рэгенсбург]]у (1801—1803). 24 сакавіка 1803 г. быў абвешчаны [[Заключная пастанова імпэрскай дэпутацыі|перапынак у імпэрыі]] ({{мова-de|Reichsdeputationshauptschluss|скарочана}}), які скараціў колькасьць [[Тэакратыя|царкоўных дзяржаваў]] з 81 да 3, а [[Вольны імпэрскі горад|вольнах імпэрскіх местаў]] зь 51 да 6. Гэтая мера была накіраваная на замену старой арґанізацыі Сьвятой Рымскай імпэрыі, але фактычным наступствам перапынку ў імпэрыі разам з акупацыяй французамі [[курфюрства Гановэр]]у ў тым жа месяцы і ўступам розных дзяржаваў Сьвятой Рымскай імпэрыі ў зьвяз з Францыяй альбо супраць яе стаў канец імпэрыі<ref>{{Кніга | прозьвішча = Williamson | імя = David G. | загаловак = Germany Since 1789: A Nation Forged and Renewed | выдавецтва = Palgrave Macmillan | год = 2016 | isbn = 978-1-137-35004-6 | выданьне = 2nd | месца = New York | старонкі = 14}}</ref>. Прымаючы да ўвагі гэта істотнае зьмяненьне, імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі Франц II стварыў тытул імпэратара Аўстрыі для сябе й сваіх пераемнікаў, тым самым стаўшы ''Францам I Аўстрыйскім''. Гэты новы тытул і дзяржава былі створаныя для захаваньня імпэрскага статусу ягонай дынастыі, паколькі ён прадбачыў альбо канец Сьвятой Рымскай імпэрыі, альбо абвяшчэньне Напалеона ў якасьці імпэратара Сьвятай Рымскай імпэрыі, які раней у тым жа годзе прыняў тытул імпэратара Францыі й заснаваў Першую імпэрыю. Пачаткова Франц II{{Рыска}}I працягваў насіць абодва тытулы, але адмовіўся ад прастола Сьвятой Рымскай імпэрыі ў 1806 годзе.

Гэтая новая імпэрыя альбо «''[[Kaiserthum]]''» уключала ў сябе ўсе землі манархіі Габсбургаў, якія да таго часу былі юрыдычна асобнымі каралеўствамі ў пэрсанальнай уніі (зборная манархія) пад кіраўніцтвам Франца й ягоных папярэднікаў. У адрозьненьне ад гэтага, Аўстрыйская імпэрыя юрыдычна была адзінай дзяржавай, хаця агульная структура й статус земляў, якія ўваходзілі ў яе склад, спачатку заставаліся такімі ж, як і пры зборнай манархіі. Гэта было асабліва прадэманстравана статусам ''Regnum Independens'' [[Вугорскае каралеўства (1526—1867)|Вугорскага каралеўства]], краіны, якая ніколі не была часткай Сьвятой Рымскай імпэрыі й якая заўсёды лічылася асобным каралеўствам. Гэты статус быў пацьверджаны артыкулам X вугорскай канстытуцыі 1790 году. Справамі Вугоршчыны па-ранейшаму кіравалі яе ўласныя інстытуты ([[Вугорскі кароль|кароль]] і сойм), як і раней; такім чынам, ніякія імпэрскія інстытуты не ўдзельнічалі ў кіраваньні Вугорскім каралеўствам<ref>{{Кніга | прозьвішча = Laszlo | імя = Péter. | загаловак = Hungary’s Long Nineteenth Century: Constitutional and Democratic Traditions | выдавецтва = Koninklijke Brill NV, Leiden, the Netherlands | год = 2011 | старонка = 6 }}{{ref-en}}&nbsp;Цытата: «''From the perspective of the Court since 1723, regnum Hungariae had been a hereditary province of the dynasty’s three main branches on both lines. From the perspective of the ország, Hungary was regnum independens, a separate Land as Article X of 1790 stipulated <…> In 1804, Emperor Franz assumed the title of Emperor of Austria for all the Erblande of the dynasty and for the other Lands, including Hungary. Thus Hungary formally became part of the Empire of Austria. The Court reassured the diet, however, that the assumption of the monarch’s new title did not in any sense affect the laws and the constitution of Hungary.''».</ref><ref>{{Кніга | прозьвішча = Zeilner | імя = Franz. | загаловак = Verfassung, Verfassungsrecht und Lehre des Öffentlichen Rechts in Österreich bis 1848: Eine Darstellung der materiellen und formellen Verfassungssituation und der Lehre des öffentlichen Rechts | выдавецтва = Lang, Frankfurt am Main | год = 2008 | старонкі = 45}}{{ref-de}}&nbsp;Цытата: «''Vor dem Jahr 1848 is[t] das Kaisertum Österreich verfassungsrechtlich als ein monarchischer Einheitsstaat auf differenziert föderalistischer Grundlage zu sehen, wobei die besondere Stel[l]ung Ungarns im Rahmen dieses Gesamtstaates stets offenkundig war. Eine weitere Differenzierung der föderalistischen Grundlage erfolgte ab 1815 durch die Zugehörigkeit eines teiles des Kaisertums zum Deutschen Bund.''».</ref><ref>{{Кніга | імя = József. | прозьвішча = Zachar | загаловак = Austerlitz 1805. december 2.  A három császár csatája&nbsp;— magyar szemmel | год = 2010 | выдавецтва = Eszmék, forradalmak, háborúk Vadász Sándor 80 éves, ELTE | месца = Budapest | год = 2010 | старонкі = 557 }}{{ref-hu}}</ref>.

[[Роспуск Сьвятой Рымскай імпэрыі|Падзеньне й распад Сьвятой Рымскай імпэрыі]] былі прысьпешаны францускім умяшаньнем у імпэрыю ў верасьні 1805 году. 20 кастрычніка 1805 году аўстрыйская армія пад камандаваньнем генэрала [[Карл Мак фон Ляйбэрых|Карла Мака фон Ляйбэрыха]] была [[Бітва пад Ульмам|разьбітая францускімі войскамі каля места Ульм]]. У выніку перамогі французаў было ўзята ў палон {{Лік|20000}} аўстрыйскіх салдат і шмат гармат. Армія Напалеона атрымала [[Бітва пад Аўстэрліцам|чарговую перамогу пад Аўстэрліцам]] 2 сьнежня 1805 году. Франц быў вымушаны весьці перамовы з французамі з 4 па 6 сьнежня 1805 году, якія завяршыліся замiрэньнем 6 сьнежня 1805 году.

Перамогі Францыі заахвоцілі кіраўнікоў некаторых імпэрскіх тэрыторыяў далучыцца да французаў і заявіць пра сваю фармальную незалежнасьць ад Імпэрыі. 10 сьнежня 1805 году [[Максыміліян IV Ёсіф]], прынц-курфюрст і герцаг [[Баварыя|Баварыі]], абвясьціў сябе [[Баварскае каралеўства|каралём]], 11 сьнежня герцаг Вюртэмбэргу [[Фрыдрых III (кароль Вюртэмбургу)|Фрыдрых III]] таксама [[Вюртэмбэргскае каралеўства|абвясьціў сябе каралём]]. [[Карл Фрэдэрык]], маркграф Бадэна, атрымаў тытул вялікага герцага 12 сьнежня. Кожная з гэтых новых дзяржаваў стала хаўрусьнікам Францыі<ref>{{Спасылка | дата публікацыі = 2024-04-13 | загаловак = Maximilian I {{!}} Duke and Elector of Bavaria (1573—1651) {{!}} Britannica | спасылка = https://www.britannica.com/biography/Maximilian-I-duke-of-Bavaria | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | аўтар = ''www.britannica.com'' | мова = en }}</ref>.

Франц II пагадзіўся на зьневажальную [[Прэсбурскуя дамова|Прэсбурскую дамову]], падпісаную ў Прэсбургу (сёньня [[Браціслава]], [[Славаччына]]) 26 сьнежня 1805 году, у якой ён прызнаваў гэтыя новыя тытулы й саступаў вялікую колькасьць тэрыторыі нямецкім хаўрусьнікам Напалеона й [[Італьянскае каралеўства|Італьянскаму каралеўству]]-сатэліту Францыі. На практыцы гэта азначала роспуск доўгаіснуючай Сьвятой Рымскай імпэрыі й рэарґанізацыю нямецкіх дзяржаваў паводле напалеонаўскай мадэлі. Аўстрыя адмовілася ад прэтэнзіяў на гэтыя нямецкія дзяржавы без выключэньняў.

12 ліпеня 1806 году была створаная [[Райнская канфэдэрацыя]], у склад якой увайшлі 16 сувэрэнаў і краінаў. Гэтая канфэдэрацыя пад уплывам Францыі дэ-факта паклала канец Сьвятой Рымскай імпэрыі. 6 жніўня 1806 году Франц абвясьціў аб роспуску Сьвятай Рымскай імпэрыі, бо не хацеў, каб Напалеон стаў ягоным пераемнікам.

Роспуск Сьвятай Рымскай імпэрыі ня быў прызнаны [[Георг III|Георгам III]], каралём [[Брытанская імпэрыя|Вялікабрытаніі]], які таксама быў курфюрстам [[Гановэр]]у (фармальна Брансўік-Люнэбург) і герцагам Саксен-Ляўэнбургу; Гановэр і [[Ляўэнбург]] былі ўключаны ў склад францускага сатэліту [[Каралеўства Вэстфалія]] ў 1807 годзе, пасьля шматразовай акупацыі з 1801 году, але Вялікабрытанія працягвала вайну з Францыяй, і не было падпісана дагавора аб прызнаньні іхнай анэксіі. Пазьней ягоныя прэтэнзіі былі задаволеныя стварэньнем [[Гановэрскае каралеўства|Гановэрскага каралеўства]], якое належала [[Георг IV|Георгу IV]] і [[Вільгельм IV|Вільгельму IV]] як Каралям Гановэру. Пераемнасьць магла быць толькі паводле мужчынскай лініі, таму пасьля ўступу [[Вікторыя (каралева Вялікабрытаніі)|каралевы Вікторыі]] на брытанскі трон ейны дзядзька, [[Эрнэст Аўгуст]], стаў каралём Гановэру, такім чынам спыніўшы асабістую унію зь Вялікабрытаніяй, якая дзейнічала з 1714 году.

=== Эпоха Мэтэрніха ===
[[Файл:Declaration of victory after the Battle of Leipzig, 1813 (by Johann Peter Krafft).jpg|значак|цэнтар|[[Карл фон Шварцэнбэрг]] і манархі Аўстрыі, [[Прусія|Прусіі]] і [[Расейская імпэрыя|Расеі]] пасьля [[Бітва пад Ляйпцыгам|бітвы пад Ляйпцыгам]], 1813 году.]]

[[Клемэнс фон Мэтэрніх]] стаў міністрам замежных справаў у 1809 годзе {{Пераход|#Замежная палітыка|1}}. Ён таксама займаў пасаду дзяржаўнага канцлера з 1821 па 1848 гады як пры Францу I, так і пры яго сыне [[Фэрдынанд I|Фэрдынандзе I]]. Пэрыяд 1815—1848 гадоў называюць «'''эпохай Мэтэрніха'''»<ref name="Sked, Alan 1918">{{Кніга | прозьвішча = Sked | імя = Alan. | загаловак = The Decline and Fall of the Habsburg Empire, 1815—1918 | месца = London | выдавецтва = Longman | год = 1989 Print}}{{ref-en}}</ref>. У гэты пэрыяд Мэтэрніх кантраляваў зьнешнюю палітыку габсбурскай манархіі й меў вялікі ўплыў на эўрапейскую палітыку. Ён быў вядомы сваімі моцнымі кансэрватыўнымі поглядамі й сваёй палітыкай, якая была рашуча супраць рэвалюцыі й [[лібэралізм]]у<ref name="Jelavich, Barbara 1918">{{Кніга | прозьвішча = Jelavich | імя = Barbara. | загаловак = The Habsburg Empire in European Affairs: 1814—1918 | месца = Chicago | выдавецтва = Rand Mcnally | год = 1969 Print }}{{ref-en}}</ref>. На ягоную думку, лібэралізм быў формай «узаконенай [[Рэвалюцыя|рэвалюцыі]]»<ref>{{Кніга | аўтар = Tuncer, Huner. | загаловак = Metternich and the Modern Era | выдавецтва  = Arts–Culture. Daily News | год = 6 September 1996. Web. 24 March 2015.}}{{ref-en}}</ref>. Мэтэрніх лічыў, што [[абсалютная манархія]] была адзінай правільнай сыстэмай кіраваньня<ref name="Sked, Alan 1918" />. Гэтае меркаваньне паўплывала на ягоную антырэвалюцыйную палітыку, накіраваную на захаваньне габсбурскай манархіі ў Эўропе. Мэтэрніх быў практыкам дыпляматыі балянсу моцаў<ref name="Sofka, James R 1998">{{Кніга | прозьвішча = Sofka | імя = James R. | загаловак = Metternich’s Theory of European Order: A Political Agenda for «Perpetual Peace». | выдавецтва = The Review of Politics | год = 60.01 (1998): 115. Web. }}{{ref-en}}</ref>. Ягоная замежная палітыка была накіраваная на падтрыманьне міжнароднай палітычнай раўнавагі для захаваньня ўлады і ўплыву Габсбургаў у міжнародных справах. Пасьля напалеонаўскіх войнаў Мэтэрніх быў галоўным архітэктарам [[Венскі кангрэс|Венскага кангрэсу ў 1815 годзе]]<ref name="Sofka, James R 1998" />. Аўстрыйская імпэрыя была галоўным бэнэфіцыярам Венскага кангрэсу, і яна ўстанавіла зьвяз з Брытаніяй, Прусіяй і Расеяй, утварыўшы [[Чацьвярны зьвяз]]. Аўстрыйская імпэрыя таксама атрымала новыя тэрыторыі зь Венскага кангрэсу, і ейны ўплыў пашырыўся на поўнач празь Нямецкі зьвяз, а таксама ў Італію<ref name="Jelavich, Barbara 1918" />. Дзякуючы Венскаму кангрэсу Аўстрыя была вядучым чальцом Нямецкага зьвязу<ref name="Mueller-1961">{{Кніга | загаловак = Handbook of Austria and Lombardy-Venetia Cancellations on the Postage Stamp Issues 1850–1864 | аўтар = Edwin Mueller | год = 1961 }}{{ref-en}}</ref>. Пасьля кангрэсу буйныя эўрапейскія дзяржавы дамовіліся сустрэцца й абмеркаваць рэзалюцыі ў выпадку будучых спрэчак альбо рэвалюцыяў. З-за галоўнай ролі Мэтэрніха ў архітэктуры Кангрэсу гэтыя сустрэчы таксама называюць «''кангрэсам Мэтэрніха''» альбо «''сыстэмай Мэтэрніха''». Пад кіраўніцтвам Мэтэрніха (ў якасьці міністра замежных справаў Аўстрыі) зьбіраліся іншыя кангрэсы для вырашэньня эўрапейскіх замежных справаў. Сюды ўваходзілі кангрэсы ў Экс-ла-Шапель (1818), Карлабадзкім (1819), Тропаўскім (1820), Лайбаскім (1821) і Вэронскім (1822)<ref name="Sked, Alan 1918" />. Мэтэрніхаўскія кангрэсы мелі на мэце падтрымаць палітычную раўнавагу паміж эўрапейскімі дзяржавамі й прадухіліць рэвалюцыйныя высілкі. Гэтыя сустрэчы таксама мелі на мэце вырашэньне замежных пытаньняў і спрэчак без прымяненьня ґвалту. Дзякуючы гэтым сустрэчам і абʼяднаўшы Аўстрыйскую імпэрыю зь іншымі эўрапейскімі дзяржавамі, чые манархі былі гэтак жа зацікаўленыя ў захаваньні кансэрватыўнага палітычнага кірунку, Мэтэрніх змог усталяваць уплыў Аўстрыйскай імпэрыі на эўрапейскую палітыку. Акрамя таго, дзякуючы таму, што Мэтэрніх выкарыстаў страх перад рэвалюцыямі сярод эўрапейскіх дзяржаваў, які ён таксама падзяляў, ён змог усталяваць бясьпеку й панаваньне Габсбургаў у Эўропе.

Пры Мэтэрніху [[Нацыяналізм|нацыяналістычныя]] паўстаньні ў аўстрыйскай паўночнай Італіі і ў нямецкіх дзяржавах былі ґвалтоўна падаўлены. На радзіме ён праводзіў аналягічную палітыку падаўленьня рэвалюцыйных і лібэральных ідэалаў. Ён выкарыстаў Карлабадзкія дэкрэты 1819 году, якія выкарыстоўвалі строгую цэнзуру адукацыі, друку й слова для падаўленьня рэвалюцыйных і лібэральных канцэпцыяў<ref name="Sked, Alan 1918" />. Мэтэрніх таксама выкарыстаў шырокую шпіёнскую сетку, каб аслабіць беспарадкі.

Мэтэрніх дзейнічаў вельмі вольна ў замежнай палітыцы падчас праўленьня імпэратара Франца I, які памёр у 1835 годзе. Гэтая дата азначае зьніжэньне ўплыву Мэтэрніха ў Аўстрыйскай імпэрыі. Спадчыньнікам Франца стаў ягоны сын Фэрдынанд I, але ён пакутаваў ад праблем са здароўем. Уступ Фэрдынанда захаваў дынастыю Габсбургаў, але ён ня быў здольны кіраваць<ref name="Jelavich, Barbara 1918" />. Кіраўніцтва Аўстрыйскай імпэрыяй было перададзена дзяржаўнай радзе ў складзе ''Мэтэрніха'', брата Франца I ''эрцгерцага Людовіка'' й графа ''[[Франц Антон фон Каляўрат-Лібштайнскі|Франца Антона фон Каляўрат-Лібштайнскага]]'', які пазьней стаў першым міністрам-прэзыдэнтам Аўстрыйскай імпэрыі. Лібэральныя рэвалюцыі 1848 году вымусілі Мэтэрніха сысьці ў адстаўку {{Пераход|#Рэвалюцыя 1848—1849|1}}. Мэтэрніх запомніўся сваімі посьпехамі ў захаваньні статус-кво і ўплыву Габсбургаў у міжнародных справах<ref name="Sked, Alan 1918" />. Аніводны міністар замежных справаў Габсбургаў пасьля Мэтэрніха не займаў падобную пасаду ў імпэрыі на працягу такога доўгага часу й ня меў такога вялікага ўплыву на эўрапейскія замежныя справы<ref name="Jelavich, Barbara 1918" />.

Гісторыкі звычайна лічаць эпоху Мэтэрніха ''пэрыядам стабільнасьці'': Аўстрыйская імпэрыя не вяла войнаў і не праводзіла радыкальных унутраных рэформаў<ref name="Crankshaw, Edward 1963">{{Кніга | прозьвішча = Crankshaw | імя = Edward. | загаловак = The Fall of the House of Habsburg | месца = New York | выдавецтва = Viking | год = 1963. Print }}{{ref-en}}</ref>. Гэты пэрыяд таксама лічыцца пэрыядам эканамічнага росту й росквіту імпэрыі<ref name="Crankshaw, Edward 1963" />. Насельніцтва Аўстрыі да 1843 году вырасла да 37,5 млн чалавек. Адбылося таксама пашырэньне местаў, і насельніцтва [[Вена|Вены]] дасягнула {{Лік|400000}} чалавек. У эпоху Мэтэрніха Аўстрыйская імпэрыя таксама падтрымлівала стабільную эканоміку й дасягнула амаль збалянсаванага бюджэту, нягледзячы на вялікі дэфіцыт пасьля напалеонаўскіх войнаў<ref>History of Austria, Austria in the Age of Metternich. N.&nbsp;p., n.&nbsp;d. Web. 24 March 2015.</ref>.

=== Рэвалюцыя 1848—1849 ===
У сакавіку 1848 году, у пэрыяд эканамічнага спаду, хваляваньні ў Вене прывялі да адстаўкі Мэтэрніха. Новая канстытуцыя аказалася недастаткова дэмакратычнай для радыкальных лідэраў, якія 15 траўня 1848 году арґанізавалі масавы выступ. Малаздольны імпэратар Фэрдынанд I, які зьмяніў памерлага ў 1835 году Франца I, бег у [[Інсбрук]], а пазьней адрокся ад пасаду. У розных частках Аўстрыйскай імпэрыі пачалася [[Рэвалюцыя 1848—1849 гадоў у Аўстрыйскай імпэрыі|рэвалюцыя]], таксама званая «[[Вясна народаў|вясной народаў]]», бо ў ненямецкіх землях (асабліва ў Вугоршчыны) яна мела, акрамя іншага, ''нацыянальна-вызваленчы характар''.

У сьнежні 1848 году на трон уступіў 18-гадовы пляменьнік Фэрдынанда I ''[[Франц Ёсіф I]]''.

[[Рэвалюцыя 1848—1849 гадоў у Вугоршчыне|Вугорская рэвалюцыя]] была задушана ў 1849 годзе, у тым ліку й з дапамогай войскаў Расеі, тады кароткачасовага хаўрусьніка Аўстрыйскай імпэрыі. У краіне захоўвалася пэўная стабільнасьць да таго часу, пакуль паражэньне ў Аўстра-італа-францускай вайне супраць Францыі й [[Сардынскае каралеўства|Сардынскага каралеўства]] ня скончыла з аўстрыйскім валадарствам у Італіі. Разам з тым рэакцыя, якая ўсталявалася ў краіне, скасавала ўсе праведзеныя ў ходзе рэвалюцыяў рэформы, вярнуўшы ў імпэрыі абсалютную манархію, якая абапіралася на магутны бюракратычны апарат. Сытуацыя пагаршалася зьнешнепалітычнай ізаляцыяй дзяржавы й цэнтрабежнымі тэндэнцыямі на ейных ускраінах. У краіне дзейнічалі арґанізацыі, якія патрабавалі як [[Фэдэрацыя|фэдэралізацыі]] дзяржавы, так і аддзяленьні ад Габсбурскай манархіі яе асобных частак.

Хоць большасьць плянаў рэвалюцыі праваліліся, некаторыя зьмены былі ўнесеныя; значныя працяглыя [[Рэформа|рэформы]] ўключалі скасаваньне прыгоннага права, скасаваньне [[Цэнзура|цэнзуры]] й абяцаньне, дадзенае [[Фэрдынанд I Аўстрыйскі|Фэрдынандам I Аўстрыйскім]], увесьці канстытуцыю ва ўсёй імпэрыі<ref>{{Спасылка | дата публікацыі = 15 красавіка 2024 | загаловак = Ferdinand (I) {{!}} Biography, Reign, & Facts {{!}} Britannica | спасылка = https://www.britannica.com/biography/Ferdinand-I-emperor-of-Austria | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | аўтар = ''www.britannica.com'' | мова = en }}</ref>.

=== Гады Баха ===
[[Файл:Francesco Giuseppe fra le truppe a Solferino 1859.jpg|значак|зьлева|[[Франц Ёсіф I]] са сваімі войскамі ў [[Бітва пры Сальфэрына|Бітве пры Сальфэрына]], 1859 год.]]

Пасьля сьмерці прынца [[Фэлікс Шварцэнбэрскі|Фэлікса Шварцэнбэрскага]] ў 1852 годзе міністар унутраных справаў барон [[Аляксандар фон Бах]] у значнай ступені дыктаваў палітыку ў імпэрыі. Бах цэнтралізаваў адміністрацыйную ўладу, падтрымаў рэакцыйную палітыку, якая скарачала волю прэсы й адмовілася ад публічных судоў. Пазьней ён прадстаўляў [[Асьвечаны абсалютызм|абсалютысцкую]] (альбо Клерыкабсалютусцкую, ад {{мова-de|Klerikalabsolutist|скарочана}}) партыю, кульмінацыяй якой стаў канкардат у жніўні 1855 году, які даў [[Каталіцкая Царква|Рыма-каталіцкай царкве]] кантроль над адукацыяй і сямейным жыцьцём. Гэты пэрыяд у гісторыі Аўстрыйскай імпэрыі стане вядомы як эпоха ''нэаабсалютызму'', альбо ''абсалютызму Баха''.

Слупамі так званай сыстэмы Баха (''Bachsches System'') былі, кажучы словамі [[Адольф Фішгоф|Адольфа Фішгофа]], чатыры «арміі»: ''армія стаячых салдат'', ''армія сядзячых службовых асобаў'', ''армія сьвятароў, якія стаяць на каленях'', і ''лісьлівая армія «фіскалаў»''.

Турмы былі поўныя палітычных зьняволеных, напрыклад, чэскі нацыяналістычны журналіст і пісьменьнік [[Карэл Гаўлічэк Бароўскі]], які быў прымусова выселены (1851—1855) у [[Брэсанонэ|Брыксэн]]. Ссылка падарвала здароўе Бароўскага, і ён неўзабаве памёр, што прынесла Баху вельмі дрэнную рэпутацыю сярод чэхаў і пасьля прывяла да ўзмацненьня чэскага нацыянальнага руху.

Аднак расслабленыя ідэалягічныя погляды Баха (акрамя нэаабсалютызму) прывялі да значнага ўздыму эканамічнай свабоды ў 1850-я гады. Былі скасаваныя ўнутраныя мытнія зборы, сяляне вызваляліся ад [[Фэадалізм|фэадальных]] павіннасьцяў<ref name=nie>{{Кніга | аўтар = Gilman, D. C.; Peck, H. T.; Colby, F. M., eds. | год = 1905 | загаловак = Bach, Alexander, Baron | адказны = New International Encyclopedia | выданьне = 1st ed | месца = New York | выдавецтва = Dodd, Mead. }}{{ref-en}}</ref>.

У якасьці кіраўніка Нямецкага зьвязу Аўстрыя ўдзельнічала з добраахвотнікамі ў [[Першая Шлезьвіская вайна|Першай Шлезьвіскай вайне]] (1848—1850)<ref name="Mueller-1961" />.

[[Сардынскае каралеўства|Сардынія]] абʼядналася з Францыяй для заваяваньня [[Лямбарда-Вэнэцыянскае каралеўства|Лямбардыі-Вэнэцыі]]. Ва ўзброеным канфлікце 1859 году Аўстрыя пацярпела паразу. Дамовы ў [[Віляфранка-ды-Вэрона|Віляфранцы]] й [[Цюрых]]у пазбавілі імпэрыю Лямбардыі, за выключэньнем часткі на ўсход ад ракі Мінча, да так званага Мантавана<ref>Mueller 1961, Historical Data, p. H5.{{ref-en}}</ref>.

=== Пасьля 1859 году ===
[[Файл:Austria-Hungary-flag-1869-1914-naval-1786-1869-merchant.svg|значак|Гандлёвы сьцяг з 1786 па 1869 год і марскі й баявы сьцяг з 1786 па 1915 год (дэ-юрэ, дэ-факта да 1918 году)]]

Канстытуцыя 1861 году, таксама вядомая як «[[Лютаўскі патэнт]]», стварала Палату лордаў (Herrenhaus) і Палату дэпутатаў (Abgeordnetenhaus). Але большасьць нацыянальнасьцяў манархіі засталіся незадаволеныя<ref>{{Спасылка | загаловак = February Patent {{!}} Austrian history {{!}} Britannica | спасылка = https://www.britannica.com/topic/February-Patent | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | аўтар = ''www.britannica.com''. | мова = en }}</ref>.

Пасьля другой вайны з Даніяй у 1864 годзе Гальштэйн апынуўся пад аўстрыйскай адміністрацыяй, а Шлезьвіг і Ляўэнбург — пад прускай. Але ўнутраныя цяжкасьці працягваліся<ref>Mueller 1961, p. H6.</ref>. Соймы замянілі парлямэнт у 17 правінцыях, вугорцы настойвалі на аўтаноміі, а Вэнэцыю прывабіла абʼяднаная Італія.

Пасьля паразы аўстрыйскай арміі ў аўстра-прускай вайне 1866 году й роспуску Нямецкага зьвязу быў прыняты [[Аўстра-Вугорскі кампраміс 1867 году]]. Гэтым актам Каралеўства Вугоршчына і Аўстрыйская імпэрыя як два асобныя субʼекты абʼядналіся на роўных правах і ўтварылі дуалістычную манархію Аўстра-Вугоршчыну. Частая абрэвіятура K.&nbsp;u.&nbsp;K. (Kaiserliche und Königliche, «Імпэратарская й каралеўская») не адносіцца да гэтай падвойнай манархіі, але ўзьнікла ў 1745 годзе, калі «каралеўская» частка адносілася да Вугорскага Апостальскага Каралеўства. Аднак падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] Аўстра-Вугоршчына выпусьціла ваенныя маркі для выкарыстаньня ў акупаваных раёнах з надпісам «K.&nbsp;u.&nbsp;K. Feldpost» альбо «K.&nbsp;u.&nbsp;K. Militärpost».

[[Файл:Imperial Standard of the Austrian Empire (1815-1866).svg|значак|зьлева|Імпэрскі штандар Аўстрыйскай імпэрыі, дэ-юрэ 1815—1866, дэ-факта да 1915]]

== Замежная палітыка ==
[[Напалеонаўскія войны]] дамінавалі ў замежнай палітыцы Аўстрыі з 1804 па 1815 год. Аўстрыйская армія была адной з самых грозных сіл, зь якімі давялося сутыкнуцца французам. Пасьля падпісаньня Прусіяй мірнай дамовы з Францыяй 5 красавіка 1795 году Аўстрыя амаль дзесяць гадоў была вымушаная несьці асноўны цяжар вайны з напалеонаўскай Францыяй. Гэта сурʼёзна перагрузіла аўстрыйскую эканоміку, што зрабіла вайну вельмі непапулярнай. Таму імпэратар Франц I надоўга адмаўляўся ўдзельнічаць у далейшай вайне супраць Напалеона. Зь іншага боку, Франц I працягваў інтрыгаваць наконт магчымасьці рэваншу супраць Францыі, заключыўшы ў лістападзе 1804 году сакрэтнае ваеннае пагадненьне з Расейскай імпэрыяй. Гэта пагадненьне павінна было забясьпечыць узаемнае супрацоўніцтва ў выпадку новай вайны супраць Францыі<ref>{{Кніга | імя = Gunther. | прозьвішча = Rothenberg | загаловак = Napoleon’s great adversaries: the Archduke Charles and the Austrian army, 1792—1814 | выдавецтва = Indiana University Press | год = 1982 }}{{ref-en}}</ref>

Нежаданьне аўстрыйцаў далучыцца да [[Антыфранцускія кааліцыі|Трэцяй кааліцыі]] было пераадолена брытанскімі субсыдыямі, але аўстрыйцы зноў выйшлі з вайны пасьля вырашальнай паразы ў бітве пад Аўстэрліцам. Нягледзячы на тое, што аўстрыйскі бюджэт пацярпеў ад выдаткаў падчас вайны й ейнае міжнароднае становішча было значна падарвана, зьневажальная Прэсбурская дамова дала шмат часу для ўмацаваньня арміі й эканомікі. Больш за тое, амбіцыйныя эрцгерцагі [[Карл Тэшэнскі]] і [[Ёган Філіп фон Штадыён]] ніколі не адмаўляліся ад мэты далейшай вайны з Францыяй.

[[Файл:Austrian Empire (1812).svg|значак|зьлева|Межы імпэрыі ў 1812 годзе.]]

Эрцгерцаг [[Карл Аўстрыйскі]] служыў кіраўніком Ваеннай рады й галоўнакамандуючым аўстрыйскай арміі. Надзелены пашыранымі паўнамоцтвамі, ён рэфармаваў аўстрыйскую армію для падрыхтоўкі да новай вайны. Ёган Філіп фон Штадыён, міністар замежных спраў, асабіста ненавідзеў Напалеона з-за канфіскацыі Напалеонам ягоных ўладаньняў у Францыі. Акрамя таго, трэцяя жонка Франца I [[Марыя Людовіка Мадэнская]] пагадзілася з намаганьнямі Штадыёна пачаць новую вайну. Клемэнс Вэнцэль фон Мэтэрніх, які знаходзіўся ў [[Парыж]]ы, заклікаў асьцярожна прасоўвацца ў справе вайны супраць Францыі. Параза францускай арміі ў [[Бітва пры Байлене|бітве пры Байлене]] ў [[Гішпанская імпэрыя|Гішпаніі]] 27 ліпеня 1808 году паклала пачатак вайне. 9 красавіка 1809 году аўстрыйскія войскі колькасьцю {{Лік|170000}} чалавек напалі на [[Баварскае каралеўства|Баварыю]]<ref>{{Кніга | імя = Robert. | прозьвішча = Goetz | загаловак = 1805, Austerlitz: Napoleon and the Destruction of the Third Coalition | год = 2005 }}{{ref-en}}</ref>.

Нягледзячы на ваенныя паражэньні аўстрыйскай арміі&nbsp;— асабліва ў бітвах пры [[Бітва пры Марэнга|Марэнга]], [[Бітва пры Ульме|Ульме]], Аўстэрліцы й [[Бітва пры Ваграме|Ваграме]]&nbsp;— і, адпаведна, страчаныя тэрыторыі падчас рэвалюцыйных і напалеонаўскіх войнаў (дамовы ў [[Кампа-Фармійскі мір|Кампа-Фармія ў 1797 годзе]], [[Люневільскі мір|Люневільская ў 1801 годзе]], [[Прэсбурская мірная дамова|Прэсбурская ў 1806 годзе]] і [[Шонбруская мірная дамова|Шонбрунская ў 1809 годзе]]), Аўстрыя адыграла вырашальную ролю ў зьвяржэньні Напалеона ў кампаніях 1813—1814 гадоў. Яна ўдзельнічала ў другім уварваньні ў Францыю ў 1815 годзе й паклала канец рэжыму Мюрата ў паўднёвай Італіі.

У апошні пэрыяд напалеонаўскіх войнаў Мэтэрніх аказваў вялікі ўплыў на зьнешнюю палітыку Аўстрыйскай імпэрыі, якая намінальна вызначалася імпэратарам. Пачаткова Мэтэрніх падтрымаў зьвяз з Францыяй, арґанізаваўшы шлюб паміж Напалеонам і дачкой Франца I, [[Марыяй-Люіза]]й; аднак да кампаніі 1812 году ён зразумеў непазьбежнасьць падзеньня Напалеона і ўвёў Аўстрыю ў вайну супраць Францыі. Уплыў Мэтэрніха на Венскім кангрэсе быў выдатным, і ён стаў ня толькі галоўным дзяржаўным дзеячам у Эўропе, але й фактычна кіраўніком Імпэрыі да 1848 году&nbsp;— Году рэвалюцыяў&nbsp;— і ўздым [[лібэралізм]]у прыраўноўваўся да ягонага палітычнага падзеньня. У выніку Аўстрыйская імпэрыя пасьля 1815 году разглядалася як адна зь вялікіх дзяржаў, але таксама як рэакцыйная сіла й перашкода нацыянальным памкненьням Італіі й Нямеччыны<ref>{{Кніга | аўтар = Josephine Bunch Stearns | загаловак = The Role of Metternich in Undermining Napoleon | выдавецтва = University of Illinois Press | год = 1948 }}{{ref-en}}</ref>.

У гэты час Мэтэрніх здолеў падтрымліваць складаны балянс паміж [[Прусія]]й, меншымі нямецкімі дзяржавамі й Аўстрыяй у Нямецкім зьвязе. Дзякуючы яго намаганьням, Аўстрыя разглядалася як старэйшы партнэр з Прусіяй, які сачыў за Нямеччынай у цэлым. Акрамя таго, Мэтэрніх выступаў супраць аслабленьня Францыі ў гады пасьля Напалеона й разглядаў новую манархію ў Парыжы як эфэктыўны інструмэнт утрыманьня Расеі ў страху. З 1815 па 1848 год Мэтэрніх кіраваў зьнешняй палітыкай Аўстрыйскай імпэрыі й, насамрэч, настроем у Эўропе, і здолеў захаваць мір на кантыненце, нягледзячы на рост лібэральных і радыкальных рухаў у большасьці буйных дзяржаваў. Ягоная адстаўка ў 1848 годзе магла стаць прычынай распаўсюджваньня рэвалюцыяў па ўсёй манархіі. Мяркуецца, што сыход Мэтэрніха падбадзёрыў лібэральныя фракцыі ў Аўстрыі й Вугоршчыне, але дакладна пацьвердзіць гэта нельга.

Падчас [[Крымская вайна|Крымскай вайны]] Аўстрыя прытрымлівалася палітыкі варожага [[нэўтралітэт]]у ў адносінах да Расеі й, не ўступаючы ў вайну, падтрымлівала англа-францускую кааліцыю. Адмовіўшыся ад альянсу з Расіяй, Аўстрыя апынулася ў дыпляматычнай ізаляцыі пасьля вайны, што спрыяла неўмяшаньню Расеі ў [[Франка-аўстрыйская вайна|франка-аўстрыйскую вайну 1859 году]], што азначала канец аўстрыйскага ўплыву ў Італіі; і ў [[Аўстра-пруская вайна|аўстра-прускай вайне 1866 году]], са стратай свайго ўплыву ў большасьці нямецкамоўных краінаў.<ref name="Figes2010">{{Кніга | прозьвішча = Figes | імя = Orlando. | загаловак = Crimea: The Last Crusade | год = 2010 | старонак = 433 | месца = London | выдавецтва = Allen Lane | isbn = 978-0-7139-9704-0 }}{{ref-en}}</ref>.

== Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ==
[[Файл:KaisertumOsterreich.png|значак|Імпэрыя 1816—1859 гадоў, [[Вайсковая мяжа]] не паказаная.]]
[[Файл:Kaiserreich Österreich bis 1867, Karte von 1871.png|значак|Імпэрыя у 1866—1867 гады.]]
[[Файл:Ethnographic map of austrian monarchy czoernig 1855.jpg|значак|Этнаграфічны склад Аўстрыйскай імпэрыі ў 1855 годзе]]

Каронныя землі Аўстрыйскай імпэрыі пасьля Венскага кангрэсу 1815 году, у тым ліку рэарґанізацыі мясцовага самакіраваньня ад рэвалюцыі 1848 году да [[Кастрычніцкі дыплём|Кастрычніцкага дыплёму]] 1860 году:
* [[Эрцгерцаства Аўстрыя]] (''Erzherzogtum Österreich''):
** [[Ніжняя Аўстрыя]] (''Erzherzogtum Österreich unter der Enns'');
** [[Верхняя Аўстрыя]] (''Erzherzogtum Österreich ob der Enns'').
* [[Герцагства Зальцбург]] (''Herzogtum Salzburg''), у 1815—1850 гады акруга Зальцах (''Salzachkreis'') Верхняй Аўстрыі;
* [[Герцагства Штырыя]] (''Herzogtum Steiermark'');
* [[Княжацкае графства Тыроль]] з Форарльбэргам (''Gefürstete Grafschaft Tirol mit dem Lande Vorarlberg''), падзеленае ў 1861 годзе;
* [[Каралеўства Ілірыя]], падзеленае ў 1849{{Рыска}}1850 гады:
** [[Герцагства Карынтыя]] (''Herzogtum Kärnten'');
** [[Герцагства Крайна]] (''Herzogtum Krain'');
** [[Аўстрыйскае прымор’е]] (''Küstenland''):
*** [[Княжацкае графства Горыца й Градзіска]] (''Gefürstete Grafschaft Görz und Gradisca'');
*** [[Трыест|Імпэрскі вольны горад Трыест]] (''Triest'');
*** [[Маркграфства Істрыя]] (''Markgrafschaft Istrien'');
* [[Землі Багемскай кароны]]:
** [[Багемскае каралеўства]] (''Königreich Böhmen'');
** [[Маркграфства Маравія]] (''Markgrafschaft Mähren'');
** [[Сылескае герцагства]] (''Herzogtum Schlesien'');
* [[Каралеўства Галіцыі й Лядамэрыі]] (''Königreich Galizien und Lodomerien'') з
** [[Герцагства Букавіна|Герцагствам Букавіна]] (''Herzogtum Bukowina''), якое аддзялілася ў 1850 годзе;
* [[Каралеўства Далматыя]] (''Königreich Dalmatien''); 
* Вугорскае каралеўства (''Königreich Ungarn'') з:
** [[Каралеўства Харватыя|Каралеўствам Харватыя]] (''Königreich Kroatien'');
** [[Каралеўства Славонія|Каралеўствам Славонія]] (''Königreich Slawonien'');
** Горад [[Фіюме]] зь ягонай тэрыторыяй ('''Stadt Fiume mit Gebiet'''), ''Corpus separatum'' пад кіраўніцтвам Вугоршчыны з 1779 году; частка Ілірыйскіх правінцыяў Францыі з 1809 году, потым [[Каралеўства Ілірыя]]; адноўленае ў Вугоршчыны ў 1822 годзе; уваходзіць у Харватыю 1849 годзе;
* [[Каралеўства Лямбардыя-Вэнэцыя]] (''Lombardo-Venezianisches Königreich''), страчанае ў 1859{{рыска}}1866 гадох;
* [[Вялікае княства Трансыльванія]] (''Großfürstentum Siebenbürgen'');
* [[Сэрбскае ваяводзтва]] й [[Тымішаарскі банат]] (''Woiwodschaft Serbien und Temescher Banat'') з 1849 году, абʼяднаныя ў Вугоршчыну й Славонію ў 1860 годзе:
** [[Сэрбская Ваяводзіна]], дэ-факта аўтаномія 1848{{Рыска}}49, афіцыйна не прызнаная;
** [[Банат Цімішаара]].
* [[Вайсковая мяжа]] (''Militärgrenze''):
** [[Харвацкая вайсковая мяжа]] (''Kroatische Militärgrenze'');
** [[Славонская вайсковая мяжа]] (''Slawonische Militärgrenze'');
** [[Банацкая вайсковая мяжа]] (''Banater Militärgrenze'');
** [[Трансыльванская вайсковая мяжа]] (''Siebenbürger Militärgrenze''), увайшла ў Трансыльванію ў 1853 годзе.

Старыя ўладаньні Габсбургаў у [[Пярэдняя Аўстрыя|Пярэдняй Аўстрыі]] (на тэрыторыі сучасных [[Францыя|Францыі]], [[Нямеччына|Нямеччыны]] і [[Швайцарыя|Швайцарыі]]) ужо былі страчаны ў выніку Прэсбурскага міру 1805 году.

З 1850 году Харватыя, Славонія й Вайсковая мяжа складалі адзіную зямлю з разрозьненымі правінцыямі й ваеннай адміністрацыяй і прадстаўніцтвам<ref>{{Спасылка | спасылка = https://hr.wikisource.org/wiki/Najnovije_doba_hrvatske_povjesti_(R._Horvat)/Prelom_s_Ugarskom | загаловак = Najnovije doba hrvatske povjesti (R. Horvat)/Prelom s Ugarskom&nbsp;— Wikizvor | аўтар = ''hr.wikisource.org'' | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | мова = hr }}</ref>.

У адміністрацыйным пляне большасьць земляў кароны, за выключэньнем Вугоршчыны, Харватыі, Славоніі, Трансыльваніі, Лямбардыі-Вэнэцыі й Вайсковай мяжы, былі падзелены на Крайзы («кругі»), адміністрацыйны падзел, уведзены пры [[Марыя Тэрэзія|Марыі Тэрэзіі]] ў XVIII стагодзьдзі. Пасьля рэвалюцыяў 1848 году была зроблена кароткая спроба ўвесьці сучасныя палітычныя акругі (у дадатак да Крайз)<ref>Gesetz vom 26. Juni 1849, RGBl. 295{{Рыска}}1849: {{Спасылка | спасылка = https://alex.onb.ac.at/cgi-content/alex?apm=0&aid=rgb&datum=18490000&page=595 | загаловак = Kaiserliche Entschließung vom 26. Juni 1849, wodurch die Grunzüge für die Organisation der Politischen Verwaltungs-Behörden genehmiget werden | мова = de | дата публікацыі = 26 чэрвеня 1849 | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | аўтар = ''ÖNB-ALEX&nbsp;— Historische Rechts- und Gesetztexte Online'' }}</ref>, але рэформы Баха ў 1853{{Рыска}}54<ref>Gesetz vom 19. Jänner 1853, RGBl. 10{{Рыска}}1853: {{Спасылка | спасылка = https://alex.onb.ac.at/cgi-content/alex?aid=rgb&datum=1853&page=165 | загаловак = Verordnung der Minister des Inneren, der Justiz und der Finanzen vom 19. Jänner 1853, womit die Allerhöchsten Entschließungen über die Einrichtung und Amtswirksamkeit der Bezirksämter, Kreisbehörden und Statthaltereien, über die Einrichtung der Gerichtsstellen und das Schema der systemisirten Gehalte und Diätenclassen, sowie über die Ausführung der Organisirung für die Kronländer Oesterreich ob und unter der Enns, Böhmen, Mähren, Schlesien, Galizien und Lodomerien mit Krakau, Bukowina, Salzburg, Tirol mit Vorarlberg, Steiermark, Kärnthen, Krain, Görz, Gradiska und Istrien mit Triest, Dalmatien, Kroatien und Slawonien, Siebenbürgen, die serbische Wojwodschaft mit dem Banate, kundgemacht werden. | мова = de | дата публікацыі =19 студзеня 1853 | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | аўтар = ''ÖNB-ALEX&nbsp;— Historische Rechts- und Gesetztexte Online }}</ref> замест гэтага ўвялі сыстэму, якая дэлегавала абавязкі Крайзаў сярод падпарадкаваных ''Amtsbezirke'' ({{з мовы|de|офісных раёнаў}}), гэтая сыстэма праіснавала да 1867 году.

У ходзе рэформаў пасьля 1848 году Трансыльванія таксама была падзелена на Крайзы ў 1851 годзе<ref>{{Спасылка | спасылка = https://alex.onb.ac.at/cgi-content/alex?aid=rgb&datum=1851&page=443&size=45 | загаловак =Verordnung des Ministeriums des Inneren vom 12. Mai 1851, wodurch in Folge Allerhöchster Entschließung vom 12. Mai 1851 die Organisirung politischen Verwaltung im Großfürstenthume Siebenbürgen kundgemacht wird. | мова = de | дата публікацыі = 12 траўня 1851  | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | аўтар = ''Reichs-Gesetz-Blatt für das Kaiserthum Österreich''. | выдавец = ''ÖNB-ALEX&nbsp;— Historische Rechts- und Gesetztexte Online'' }}</ref> (паўторна падзеленая ў 1854 годзе<ref>{{Спасылка | спасылка = https://alex.onb.ac.at/cgi-content/alex?aid=rgb&datum=1854&page=691&size=45 | загаловак = Verordnung der Minister des Inneren, der Justiz und der Finanzen vom 4. Juni 1854, betreffend die politische und gerichtliche Organisirung des Großfürstenthumes Siebenbürgen. | мова = de | дата публікацыі=4 чэрвеня 1854 | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | аўтар = ''Reichs-Gesetz-Blatt für das Kaiserthum Österreich''. | выдавец = ''ÖNB-ALEX&nbsp;— Historische Rechts- und Gesetztexte Online'' }}</ref>); ваяводзтва Сэрбіі й Баната таксама былі падзеленыя на Крайзы<ref>{{Спасылка | спасылка = https://alex.onb.ac.at/cgi-content/alex?aid=rgb&datum=1854&page=261&size=45 | загаловак = Verordnung der Minister des Inneren, der Justiz und der Finanzen vom 1. Februar 1854, betreffend die politische und gerichtliche Organisirung der serbischen Woiwodschaft und des Temeser Banates. | мова = de | дата публікацыі = 1 лютага 1854 | дата доступу = 22 ліпеня 2024 | аўтар = ''Reichs-Gesetz-Blatt für das Kaiserthum Österreich''. | выдавец = ''ÖNB-ALEX – Historische Rechts- und Gesetztexte Online'' }}</ref>.

== Адукацыя ==
=== Вышэйшая адукацыя ===
Асноўнай мовай вышэйшай адукацыі ў імпэрыі была нямецкая<ref name=StraussPT196>{{ Кніга | прозьвішча = Strauss | імя = Johann. | загаловак = Language and power in the late Ottoman Empire | частка = Chapter 7 | адказны = У Murphey, Rhoads (editor). ''Imperial Lineages and Legacies in the Eastern Mediterranean: Recording the Imprint of Roman, Byzantine and Ottoman Rule'' (Vol. 18 of Birmingham Byzantine and Ottoman Studies) | выдавецтва = Routledge | год = 2016 | isbn = 978-1317118442 | спасылка = https://books.google.com/books?id=gY-kDAAAQBAJ&pg=PT196 PT196 }}{{ref-en}}</ref>.

== Галерэя ==
<gallery class="center">
Файл:Weltliche Schatzkammer Wien (265).JPG|«Hauskrone» [[Рудольфа II]], пазьней імпэратарская карона Аўстрыйскай імпэрыі
Файл:Imperial Crown Orb and Sceptre of Austria (Imperial Treasury).jpg|Каштоўнасьці кароны Аўстрыі
File:Growth of Habsburg territories.jpg|Рост Габсбургскай манархіі
File:Vereinstaler Österreich.png|Талер 1866 году
File:SKAWINA 1908 FranzI.jpg|Паштовая марка з Францам I, 1908 год
File:Austria 1910 10k Franz Josef.JPG|Паштовая марка з Францам Ёсіфам, 1910 год
File:Wien Kriegsministerium 5955.JPG|Двухгаловы арол у Ваенным міністэрстве ў Вене
File:Hungary1850.png|Ваенныя акругі ў вугорскай частцы імпэрыі ў 1850 годзе
</gallery>

== Глядзіце таксама ==
* [[Аўстра-Вугоршчына]]
* [[Цыслейтанія]]
* [[Транслейтанія]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Аўстрыйская імпэрыя| ]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Аўстрыі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Вугоршчыны]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Чэхіі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Польшчы]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Ўкраіны]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Харватыі]]