Прагляд крыніцы для Індаэўрапейскія мовы

{{Моўная група
|шырыня = 
|назва = Індаэўрапейскія мовы
|колер сям’і = індаэўрапейская
|рэгіён = {{просты сьпіс|
* Да XVI ст. — [[Эўропа]], [[Паўднёвая Азія|Паўднёвая]], [[Цэнтральная Азія|Цэнтральная]] і [[Паўднёва-Заходняя Азія]].
* Сёньня — увесь сьвет.
}}
|сям’я = Самастойнае моўнае аб'яднаньне<br/>[[настратычныя мовы|Настратычная макрасям’я]] ?
|пратамова = [[Праіндаэўрапейская мова]]
|мова1 = [[Альбанская мова]]
|мова2 = [[Анаталійскія мовы]] †
|мова3 = [[Армянская мова]]
|мова4 = [[Балта-славянскія мовы]] ([[Балцкія мовы|балцкія]] і [[Славянскія мовы|славянскія]])
|мова5 = [[Кельцкія мовы]]
|мова6 = [[Германскія мовы]]
|мова7 = [[Грэцкія мовы]]
|мова8 = [[Індаіранскія мовы]] ([[Іранскія мовы|іранскія]] і [[Індаарыйскія мовы|індаарыйскія]])
|мова9 = [[Італійскія мовы]] (у т. л. [[Раманскія мовы|раманскія]])
|мова10 = [[Тахарскія мовы]] †
|sil = 17-3
|iso5 = ine
|мапа = IE countries.svg
|шырыня мапы = 300px
|подпіс мапы = {{Легенда|green|Краіны з большасьцю носьбітаў індаэўрапейскіх моваў.}}
{{Легенда|lime|Краіны з індаэўрапейскай моўнай меншасьцю з афіцыйным статусам.}}
{{Легенда|Aqua|Краіны, дзе няма афіцыйнага статусу індаэўрапейскай мовы, але існуе значная індаэўрапейская моўная меншасьць.}}
}}
[[Файл:Indo-European isoglosses.png|міні|302пкс|Ізаглёсы індаэўрапейскіх моваў:{{легенда|blue|мовы кентум.}}{{легенда|red|мовы сатэм.}}{{легенда|orange|мовы з існаваньнем аўгмэнту.}}{{легенда|green|мовы зь пераходам праіндаэўрапейскага *-tt- > -ss-.}}{{легенда|tan|мовы зь пераходам праіндаэўрапейскага *-tt- > -st-.}}{{легенда|pink|мовы з канчаткам на -m- у множным ліку давальнага, творнага склону й аблятыву і, часам, таксама ў адзіночным і парным.}}]]
'''Індаэўрапе́йскія мо́вы''' — адна з найбуйнейшых сем’яў гіпатэтычнае макрасям’і [[настратычныя мовы|настратычных моваў]]. Налічвае больш за 400 існуючых і [[мёртвая мова|мёртвых моваў]], носьбіты якіх складаюць больш за палову насельніцтва [[Зямля|Зямлі]]. Мовы індаэўрапейскай сям’і роднасна зьвязаныя паміж сабой і паходзяць з адзінай мовы індаэўрапейцаў, радзімай якіх, як мяркуецца, былі поўдзень сучаснай Расеі й паўночны ўсход сучаснай Украіны (курганная гіпотэза, найчасьцей распаўсюджаная гіпотэза прарадзімы індаэўрапейцаў).

== Клясыфікацыя ==
У сучаснай [[лінгвістыка|лінгвістыцы]] індаэўрапейскія мовы прынята падзяляць на дзесяць асноўных галінаў, якія разгаліноўваюцца на групы, падгрупы й асобныя мовы. Некаторыя з індаэўрапейскіх моваў прынята не залічваць да ніводнае з галінаў, праз што яны разглядаюцца як асобныя адгалінаваньні індаэўрапейскай сям’і. У наступным разьдзеле галіны індаэўрапейскіх моваў прыведзеныя паводле старажытнасьці іх першых пісьмовых помнікаў.

# [[анаталійскія мовы|Анаталійская галіна]] — найбольш старажытныя пісьмова засьведчаныя з індаэўрапейскіх моваў. У неіндаэўрапейскай, [[сэміцкія мовы|сэміцкай]] акадзкай мове ўжо ў ХІХ-ХХ ст. да н. э. зьяўляюцца першыя фіксацыі словаў гецкай і лювійскай моваў, адных з анаталійскіх моваў. Першыя тэксты, цалкам складзеныя на гэтых мовах (гецкай) — 1650 гг. да н. э.<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.leidenuniv.nl/en/researcharchive/index.php3-c=178.htm| копія = | дата копіі = | загаловак = The peaks and troughs of Hittite| фармат = | назва праекту = | выдавец = Лейдэнскі ўнівэрсытэт| дата = 6 сакавіка 2014 | мова = en| камэнтар = }}</ref><ref>{{Кніга|аўтар = Hans G. Güterbock|частка = |загаловак = The Hittite computer analysis project|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = oi.uchicago.edu|год = |том = |старонкі = 23|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.
# [[грэцкія мовы|Грэцкая галіна]] — узьнікненьне фрагмэнтарных запісаў на мікенскай мове ў 1450—1350 гг. да н. э.<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.science20.com/news_articles/tablet_discovery_pushes_earliest_european_writing_back_150_years-77650| копія = | дата копіі = | загаловак = Tablet Discovery Pushes Earliest European Writing Back 150 Years| фармат = | назва праекту = science20.com| выдавец = | дата = 6 сакавіка 2014 | мова = en| камэнтар = }}</ref>
# [[індаіранскія мовы|Індаіранская галіна]] — прыкладна 1400 гг. да н. э.
::* [[індаарыйскія мовы|Індаарыйская група]] — першыя фіксацыі прыблізна ў 1400 гг. да н. э. са зьяўленьнем у гецкіх тэкстах сьлядоў некаторых словаў індаарыйскага паходжаньня<ref>{{Кніга|аўтар = Allied Publishers.|частка = |загаловак = Indian History|арыгінал = |спасылка = http://books.google.by/books?id=MazdaWXQFuQC|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Allied Publishers|год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.ancient.eu.com/Mitanni/| копія = | дата копіі = | загаловак = Mittani| фармат = | назва праекту = | выдавец = Ancient History Encyclopedia| дата = 6 сакавіка 2014 | мова = en| камэнтар = }}</ref>. З ІІІ ст. да н. э. — пісьмовыя помнікі ў выглядзе [[пракрыт]]у, пісьмовая традыцыя захоўвалася дзякуючы [[Рыгвэда|Рыгвэдзе]] й [[вэдыйская мова|вэдыйскай мове]].
::* [[іранскія мовы|Іранская група]] — першыя пісьмовыя помнікі ў якасьці [[авэстыйская мова|авэстыйскай мовы]].
::* [[дардзкія мовы|Дардзкая]] й [[нурыстанскія мовы|нурыстанская]] групы — параўнальна позьнія фіксацыі, у большасьці моваў — адсутнасьць пісьмовых помнікаў старога пэрыяду або згадак сучасьнікаў з прычыны іх адноснай ізаляцыі. Вялікая частка дасьледаваньняў (асабліва старых) уключаюць дардзкія мовы ў склад індаарыйскіх, не вылучаючы іх як асобны таксон сярод індаіранскіх. Акрамя таго, нурыстанскія мовы памылкова лічыліся часткай дардзкіх.
# [[італійскія мовы|Італійская галіна]], у тым ліку [[лаціна]] з нашчадкавымі [[раманскія мовы|раманскімі]] мовамі — першыя пісьмовыя помнікі прыпадаюць на VII ст. да н. э.
# [[кельцкія мовы|Кельцкая галіна]] — зьяўленьне пісьмовых помнікаў у VI ст. да н. э. у выглядзе мёртвай [[гальская мова|гальскай]] мовы. Першыя фіксацыі продкаў цяпер існуючых моваў — для [[архаічная ірляндзкая мова|архаічнай ірляндзкай мовы]], V ст. н. э.
# [[германскія мовы|Германская галіна]] — раньнія сьведчаньні рунічным пісьмом у ІІ ст. н. э.
# [[Армянская мова]] — у складзе індаэўрапейскай сям’і вылучаецца ў якасьці асобнай галіны. Першыя пісьмовыя помнікі — пачатак V ст. н. э.
# [[Тахарская галіна]] — галіна вымерлых моваў, што складалася з моваў, умоўна вядомых як тахарская А і тахарская B; былі распаўсюджаныя на захадзе [[Кітай|Кітаю]] ў сучасным [[Сіньцьзян-Уйгурскі аўтаномны раён|Сіньцьзян-Уйгурскім аўтаномным раёне]]. Існавалі ва ўжытку задоўга да нашай эры, аднак першыя пісьмовыя помнікі прыпадаюць толькі на пэрыяд VI—IX ст. н. э. Зьніклі ў сувязі зь [[цюркі|цюрскімі]] заваёвамі прыкладна ў Х ст. н. э.
# [[балта-славянскія мовы|Балта-славянская галіна]] — галіна індаэўрапейскіх моваў, якая ўтвараецца славянскімі й балтыйскімі мовамі. На думку шэрагу індаэўрапэістаў, славянскія й балтыйскія мовы складаюць адзіную ўласную галіну ў складзе індаэўрапейскай сям’і<ref>Гл. напрыклад Schleicher 1861, Szemerényi 1957, Collinge 1985, Beekes 1995.</ref>, што, аднак, ставіцца пад сумнеў іншымі лінгвістамі, на думку якіх балта-славянскія падабенствы тлумачацца ўзаемным кантактным уплывам.
::* [[славянскія мовы|Славянская галіна]] — узьнікненьне першых пісьмовых помнікаў з ІХ ст. н. э. у якасьці [[стараславянская мова|стараславянскай мовы]].
::* [[балтыйскія мовы|Балтыйская галіна]] — адносна позьнія пісьмовыя помнікі (з XIV ст.), што зьвязана з ізаляцыяй тагачасных балтыйскіх плямёнаў ды іх позьняй інтэграцыяй у дзяржаўныя ўтварэньні Эўропы. Зьяўляюцца досыць архаічнымі ў параўнаньні зь іншымі індаэўрапейскімі мовамі, маючы шмат рысаў, якія прыпісваюцца праіндаэўрапейскай мове.
# [[Альбанская мова]] — аналягічна з армянскай мовай не залічваецца да будзь-якіх галінаў індаэўрапейскай сям’і і лічыцца асобнай галіной у складзе індаэўрапейскай сям’і. Першыя пісьмовыя помнікі прыпадаюць на XIV ст. Існуюць гіпотэзы, згодна зь якімі праальбанская мова можа мець сваё паходжаньне ад адной з старажытных індаэўрапейскіх моваў [[Балканы|Балканаў]] (г.зв. ''палеабалканскія мовы'')<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://multitree.org/codes/txh.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Thracian| фармат = | назва праекту = MultiTree:A Digital Library of Language Relationships| выдавец = | дата = 6 сакавіка 2014 | мова = en| камэнтар = }}</ref>.

У дадатак да сучасных моўных галінаў і гістарычна засьведчаных вымерлых галінаў гістарычна існавалі іншыя індаэўрапейскія мовы, дакладная клясыфікацыя якіх унутры індаэўрапейскай сям’і паддаецца цяжкасьцям.

# [[Ілірыйскія мовы]] — мёртвыя мовы, мелі сувязі зь мёртвай мэсапскай мовай і, згодна зь некаторымі гіпотэзамі, з альбанскай мовай.
# [[Вэнэцкая мова]] — мова, распаўсюджаная ў антычныя часы на паўночным захадзе Італіі. Паводле шэрагу гіпотэзаў магла мець сувязі з італійскімі або кельцкімі мовамі, мае шмат паралеляў з германскімі мовамі.
# [[Лібурнская мова]] — мова, распаўсюджаная ў антычныя часы на заходнім узьбярэжжы [[Харватыя|Харватыі]]. Прыналежнасьць да індаэўрапейскіх зьяўляецца спрэчнай.
# [[Мэсапская мова]] — мова, распаўсюджаная за антычнымі часамі ў сучаснай [[Апулія|Апуліі]]. Зьяўляецца неканчаткова расшыфраванай.
# [[Фрыгійская мова]] — мова, распаўсюджаная ў антычныя часы на паўночным захадзе сучаснай [[Турэччыны]]. Меркавана мела сувязі з грэцкай, тракійскай і армянскай мовамі.
# [[Пэанійская мова]] — мова, распаўсюджаная ў антычныя часы на поўнач ад сучаснай Грэцыі.
# [[Тракійская мова]] — мова, распаўсюджаная ў антычныя часы ў гістарычным рэгіёне [[Тракія]]. Мела фіксацыі грэцкай і лацінскай пісьмовасьцю.
# [[Дакійская мова]] — мова, распаўсюджаная да другой паловы першага тысячагодзьдзя н. э. на тэрыторыяй сучаснай [[Румынія|Румыніі]], [[Малдова|Малдовы]], сумежных частак суседніх краінаў. Паступова была выцесьненая вульгарнай [[лаціна]]й, зь якой разьвілася [[румынская мова]].
# [[Старажытнамакедонская мова]] — меркавана мела сувязі грэцкай, ілірыйскімі, тракійскай або фрыгійскай мовамі.
# [[Лігурская мова]] — мова, што была распаўсюджаная на тэрыторыі сучаснае [[Лігурыя|Лігурыі]]. На думку некаторых лінгвістаў мелі сувязі з кельцкімі мовамі або належала да іх<ref>{{Кніга|аўтар = Kruta, Venceslas.|частка = |загаловак = The Celts|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Thames and Hudson|год = 1991|том = |старонкі = 54|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.
# [[Сыкульская мова]] — мова дагрэцкага й [[Картаген|дакартагенскага]] насельніцтва цэнтральнай [[Сыцылія|Сыцыліі]]. Высоўваюцца гіпотэзы пра прыналежнасьць да італійскіх або да даіндаэўрапейскіх моваў<ref>{{Кніга|аўтар = Fine, John.|частка = |загаловак = The ancient Greeks: a critical history|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = |год = 1985|том = |старонкі = 72|старонак = |сэрыя = |isbn = 0674033140|наклад = }}</ref>.
# [[Люзытанская мова]] — адна з дараманскіх моваў сучаснай Партугаліі й паўднёва-заходняй Гішпаніі. Верагодна, мела сувязі з кельцкімі, італійскімі або лігурскай мовамі.

=== Агульныя прынцыпы ===
Знаходжаньне ўсіх індаэўрапейскіх моваў у складзе індаэўрапейскае сям’і моваў вызначаецца іх узаемнай генэтычнай роднасьцю, што, у сваю чаргу, вызначае паходжаньне ўсіх індаэўрапейскіх моваў ад аднаго продку — праіндаэўрапейскай мовы. Разьмеркаваньне ўсіх індаэўрапейскіх моваў па галінах, групах і падгрупах гэтае сям’і таксама вызначаецца паводле крытэру наяўнасьці агульных інавацыяў, якія не існуюць у іншых індаэўрапейскіх мовах. Прыкладам да таго, вялікая частка славянскіх моваў (славянская галіна індаэўрапейскай сям’і) мае шэраг уласьцівасьцяў адносна структуры й [[фаналёгія|фаналёгіі]], якія паўстаюць ад агульнай мовы-продку — [[праславянская мова|праславянскай мовы]]. Усе мовы-продкі сучасных галінаў індаэўрапейскае сям’і, як правіла, аддзяляліся ад [[праіндаэўрапейская мова|праіндаэўрапейскае мовы]], дробячыся пазьней на асобныя мовы. Гэты працэс не адбываўся раўнамерна: так, большасьцю сучасных лінгвістаў прызнана аддзяленьне праанаталійскае мовы як першае з гэтых моваў.

Да свайго распаду на праіндаэўрапейскай мове, хутчэй за ўсё, размаўляла адносна цэлая этнапляменная супольнасьць, умоўна вядомая як праіндаэўрапейцы. На падставе лінгвістычных, археалягічных і нават біялягічных (спрадвечны характар лексэмаў для пазначэньня тых ці іншых відаў флёры й фаўны) крытэраў вылучаюцца некалькі гіпотэзаў прарадзімы індаэўрапейцаў (то бок, тэрыторыі, на якой пражывалі праіндаэўрапейцы да свайго распаду на іншыя этнапляменныя групы). Найбольш папулярнымі гіпотэзамі зьяўляюцца курганная гіпотэза (якая месьціць прарадзіму індаэўрапейцаў на поўдні Расеі й усходзе Ўкраіны), анаталійская гіпотэза (усходняя Турэччына), армянская гіпотэза (Армянскае сугор’е), гіпотэза палеалітычнае бесьперапыннасьці (Балканы, Панонія) і гіпотэза сыходу з Індыі (паўночны захад Індыі). Найбольшую падтрымку й аргумэнтную базу мае курганная гіпотэза, найменшую — гіпотэза сыходу з Індыі, зрэшты, ніводная зь іх не зьяўляецца агульнапрынятай.

=== Мадэляваньне ===
Датычна эвалюцыйнае гісторыі моўнае сям’і звычайна выкарыстоўваецца дрэвавідная мадэль, асабліва калі гістарычныя грамады не працягвалі шчыльныя кантакты пасьля распаду агульнай мовы-продку. Іншым поглядам зьяўляецца г.зв. хвалявідная мадэль, якая адлюстроўвае карціну запазычваньняў між асобнымі галінамі сям’і і, такім чынам, паказвае толькі ўзаемны ўплыў пасьля распаду, а не генэтычную клясыфікацыю.

Напрыклад, некаторыя лінгвісты сьцьвярджаюць, што найбольш выразныя асаблівасьці [[італійскія мовы|італійскіх моваў]] тлумачацца арэальным уплывам. Іншым прыкладам падобнага ўзаемнага ўплыву зьяўляецца наяўнасьць пэўнае колькасьці агульных інавацыяў у германскіх мовах і балта-славянскіх, якія больш праўдападобна тлумачацца арэальным уплывам, а не існаваньнем прагермана-балта-славянскай мовы. Зрэшты, існаваньне самой балта-славянскай галіны прызнаецца ня ўсімі лінгвістамі і часта таксама тлумачыцца як вынік узаемнага балцкага й славянскага ўплыву<ref>{{Кніга|аўтар = Бернштейн С. Б.|частка = |загаловак = Сравнительная грамматика славянских языков|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = {{М.}}|выдавецтва = Издательство Московского университета, Издательство «Наука»|год = 2005|том = |старонкі = 31-36|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.

[[Балканскі моўны зьвяз]] ёсьць іншым сучасным прыкладам, дэманструючы агульныя падабенствы між мовамі розных галінаў індаэўрапейскай сям’і.

=== Гіпотэзы па галінах ===
Шэраг [[мовазнаўства|лінгвістаў]] высоўвалі або высоўваюць гіпотэзы пра існаваньне большых падабенстваў між некаторымі галінамі індаэўрапейскіх моваў, чым з астатнімі, што цягне за сабою гіпотэзы пра існаваньне галінаў, прамежкавых між індаэўрапейскай сям’ёю і галінамі індаэўрапейскай сям’і. Сярод падобных гіпотэзаў найвядомымі зьяўляюцца гіпотэзы італа-кельцкай, грэка-арыйскай, грэка-армянскай і германа-балта-славянскай галінаў, якія распадаюцца на адпаведныя падгаліны. Навуковае абгрунтаваньне падобных гіпотэзаў зьмяняецца зь цягам часу: так, у мінулым італа-кельцкая галіна лічылася прызнанай галіной у складзе індаэўрапейскай сям’і, аднак нацяпер большасьць лінгвістаў прызнае існаваньне ў складзе індаэўрапейскай сям’і толькі асобных італійскай ды кельцкай галінаў. У выпадку з італа-кельцкай гіпотэзай гэтаму паспрыяла няправільнае тлумачэньне большай часткі доказаў дадзенай гіпотэзы<ref>{{Кніга|аўтар = Mallory J.P., D. Q. Adams.|частка = |загаловак = Encyclopedia of Indo-European Culture|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = London|выдавецтва = Fitzroy Dearborn|год = 1997|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.

Існуюць агульныя рысы паміж фрыгійскай і грэцкай<ref>{{Кніга|аўтар = Lubotsky.|частка = 26|загаловак = The Old Phrygian Areyastis-inscription|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Kadmos|год = 1988|том = |старонкі = 9-26|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>, тракійскай і армянскай<ref>{{Кніга|аўтар = F. Kortlandt.|частка = 31|загаловак = The Thraco-Armenian consonant shift|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Linguistique Balkanique|год = 1988|том = |старонкі = 71-74|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref> разам з індаіранскай галіною індаэўрапейскае сям’і<ref>{{Кніга|аўтар = Renfrew, Colin.|частка = |загаловак = Archaeology & Language. The Puzzle of the Indo-European Origins|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = London|выдавецтва = Jonathan Cape|год = 1987|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 0-224-02495-7|наклад = }}</ref>, аднак гэтыя мовы прынята залічваць у склад індаэўрапейскае сям’і асобна, паколькі азначаная роднасьць не зьяўляецца цалкам даведзенай.

Некаторыя фундамэнтальныя рысы (напрыклад, выкарыстаньне [[аорыст]]у з пэрфэктнай часьціцай ''-s'') адсочваюцца між анаталійскімі й тахарскімі мовамі<ref>Энцыкляпэдыя Britannica, 22-е выд.</ref>. Зь іншага боку, падобныя падабенствы, як, напрыклад, між балтыйскімі й славянскімі мовамі, могуць тлумачыцца пазьнейшымі ўзаемнымі кантактамі<ref>{{Кніга|аўтар = George S. Lane, Douglas Q. Adams.|частка = The Tocharian problem|загаловак = Энцыкляпэдыя Britannica|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = 15-е выд.|месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.

Інда-гецкая гіпотэза пастулюе падзел індаэўрапейскае сям’і на дзьве галоўныя галіны — анаталійскую ды іншую, у якой сабраныя астатнія індаэўрапейскія мовы. Анаталійскія мовы маюць шэраг асаблівасьцяў, якія адасабляюць іх ад іншых індаэўрапейскіх, і якія тлумачацца захаваньнем у анаталійскіх архаічных рысаў або разьвіцьцём уласных інавацыяў у выніку працяглай ізаляцыі; сярод іншых доказаў на карысьць гіпотэзы — захаваньне ў анаталійскіх мовах індаэўрапейскіх зычных лярынгалаў і індаэўрапейскай [[сельская гаспадарка|сельскагаспадарчай]] тэрміналёгіі<ref>{{Кніга|аўтар = Renfrew, C.|частка = |загаловак = The Anatolian origins of Proto-Indo-European and the autochthony of the Hittites|арыгінал = |спасылка = |адказны = R. Drews|выданьне = |месца = Washington|выдавецтва = Institute for the Study of Man|год = 2001|том = |старонкі = 36-63|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref><ref name=britannica/>. Нягледзячы на гэта, гіпотэза мае вялікую колькасьць контрааргумэнтаў<ref name=britannica/><ref>{{Кніга|аўтар = Holm, Hans J.|частка = |загаловак = The Distribution of Data in Word Lists and its Impact on the Subgrouping of Languages|арыгінал = |спасылка = |адказны = Preisach, Christine; Burkhardt, Hans; Schmidt-Thieme, Lars et al|выданьне = Data Analysis, Machine Learning, and Applications. Proc. of the 31st Annual Conference of the German Classification Society (GfKl), University of Freiburg, March 7–9, 2007|месца = Heidelberg-Berlin|выдавецтва = Springer-Verlag|год = 2008|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 978-3-540-78239-1|наклад = }}</ref>.

Разьмеркаваньне індаэўрапейскіх моваў па галінах і групах звычайна адбываецца згодна з улікам генэтычных сувязяў і моўных зьменаў з прычыны таго, што дыфэрэнцыяцыя праіндаэўрапейскае мовы адбывалася ў выніку моўных кантактаў і набыцьця агульных інавацыяў на розных тэрыторыях.

У складзе індаэўрапейскай сям’і існуе групоўка моваў [[сатэм]], якая звычайна тлумачыцца шэрагам інавацыйных зьменаў, што адбыліся ў пэўны гістарычны этап і пазьней распаўсюдзіліся па ўсім кантынуўме праіндаэўрапейскай мовы акрамя пэрыфэрыйных рэгіёнаў<ref name=britannica>Энцыкляпэдыя Britannica, 15-е выд.</ref>. На думку Ф. Кортлянта, удзел у сатэмізацыі ўзялі продкі [[балты|балтаў]] і [[славяне|славянаў]], пасьля чаго сатэмныя рысы пачалі сваё распаўсюджаньне<ref>{{Кніга|аўтар = Frederik Kortlandt.|частка = |загаловак = The spread of the Indo-Europeans|арыгінал = |спасылка = http://www.kortlandt.nl/publications/art111e.pdf|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = |год = 1989|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref> (гл. падрабязьней у наступным разьдзеле).

=== Кентум-сатэм ===
{{Асноўны артыкул|Ізаглёса кентум-сатэм}}
Ужо ў [[1890]] годзе нямецкім лінгвістам П. фон Брадке была распрацаваная тэорыя пра падзел індаэўрапейскіх моваў на групу моваў сатэм і групу кентум. У сваёй працы фон Брадке высунуў вэрсію, што першапачатковыя індаэўрапейцы адрозьнівалі два віды гутуральных [[зычны]]х гукаў, гутуральныя або вэлярныя ды два палятальныя шэрагі, з наяўнасьцю прыдыханьня й без. Фон Брадке палічыў вэлярныя як гутуральныя ў «вузкім сэнсе», акрэсьліўшы іх як «чыстыя K-гукі», палятальныя, на думку фон Брадке, часта ішлі перад лябіялізацыяй (агубленьнем). Апошняя прыкмета прымусіла фон Брадке прыйсьці да высновы пра падзел індаэўрапейскіх палятальных шэрагаў на сьпіранты (сьвісьцячыя) і чыстыя К-гукі, тыповымі прыкладамі чаго стала [[авэстыйская мова|авэстыйскае]] слова ''satəm'' і [[лацінская мова|лацінскае]] ''centum'', празь якія тэорыя й атрымала сваю назву<ref>{{Кніга|аўтар = von Bradke, Peter.|частка = |загаловак = Über Methode und Ergebnisse der arischen (indogermanischen) Alterthumswissenshaft|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Giessen|выдавецтва = Ricker'che Buchhandlung|год = 1890|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.

На цяперашні час тэорыя кентум-сатэм разьвітая й дапоўненая іншымі лінгвістамі і зьяўляецца агульнапрызнаным крытэрам фанэтычнай эвалюцыі індаэўрапейскіх моваў. [[Беларуская мова]], зьяўляючыся часткай славянскай галіны, дэманструе тыповыя сатэмныя рысы, выяўляючы сьвісьцячыя гукі на месцы праіндаэўрапейскага *ḱ і зьліцьцё вэлярных зь лябіявэлярнымі.

У [[19 стагодзьдзе|ХІХ]] — пачатку [[20 стагодзьдзе|ХХ]] ст. меркавалася, што падзел на мовы кентум і мовы сатэм зьвязаны з геаграфічным падзелам з прычыны таго, што тыпова кентумныя мовы месьцяцца на захадзе індаэўрапейскага арэалу, тады як сатэмныя — на ўсходзе. Адкрыцьцё ў [[20 стагодзьдзе|ХХ]] ст. тахарскіх моваў, якія знаходзіліся на крайнім усходзе тагачаснага расьсяленьня індаэўрапейцаў, але мелі тыпова кентумныя рысы, абвергла гэтае палажэньне.

Уключэньне тых ці іншых галінаў у кентумныя ці сатэмныя мовы не зьяўляецца выразна замацаваным з прычыны таго, што ступень сатэмізацыі або кентумізацыі можа хістацца (напрыклад, з усіх сатэмных моваў балтыйскія зьяўляюцца мовамі, у якіх сатэмныя рысы праяўленыя найменш за ўсе астатнія з сатэмных).

=== Гіпотэзы вышэйшае роднасьці ===
Некаторыя лінгвісты прапаноўваюць гіпотэзы, згодна зь якімі індаэўрапейская сям’я ўваходзіць у [[настратычныя мовы|настратычную надсям’ю]] і ў яе рамках аб’ядноўваецца з [[картвэльскія мовы|картвэльскай]], [[уральскія мовы|уральскай]], [[дравідыйскія мовы|дравідыйскай]] і [[афразійскія мовы|афразійскай]] сем’ямі. Апрача таго існуюць тэорыі эўразійскай, пантыйскай ды інда-ўральскай сем’яў, аднак усе яны, разам з настратычнай, застаюцца ў вялікай ступені дыскусійнымі і не прызнаюцца большасьцю лінгвістаў.

Сур’ёзнай перашкодай у пляне доказаў падобных гіпотэзаў зьяўляецца цяжкасьць адрозьненьня агульных падабенстваў ад позьніх запазычваньняў.

== Індаэўрапейскія мовы ==
[[Файл:IndoEuropeanTree.svg|міні|300пкс|Індаэўрапейскія мовы]]

Ніжэй прыведзены пералік моваў, якія большасьцю лінгвістаў прызнаюцца ў якасьці моваў, прыналежных да індаэўрапейскай сям’і. Увесь сьпіс гэтых моваў разьмеркаваны па галінах індаэўрапейскай сям’і, якія, у сваю чаргу, драбяцца на групы й падгрупы.

Колькасьць моваў можа хістацца ў залежнасьці ад спрэчнага статусу некаторых моваў, якія часам могуць лічыцца дыялектамі іншых моваў, і наадварот (напрыклад, [[русінская мова|русінская]], [[шатляндзкая мова (германская)|шатляндзкая германская]], [[латгальская мова|латгальская]]). Мёртвыя мовы пазначаныя сымбалем крыжа.

Мовы, што не адносяцца да будзь-якой галіны індаэўрапейскай сям’і і лічацца мовамі, якія ўваходзяць у яе непасрэдна, указаныя асобна. Некалькі моваў, якія не ўтвараюць асобнай галіны ў складзе індаэўрапейскай сям’і і дачыненьне якіх адносна іншых галінаў недаведзенае, указаныя асобна.

Справа прыведзенае дрэва клясыфікацыі індаэўрапейскай сям’і ў выглядзе схемы.

Шэрагам лінгвістаў індэўрапейскі характар прыпісваўся мове [[бурушаскі]] (Ілія Чашуле, на падставе лексычных сыходжаньняў, без шырокай падтрымкі) і філістымлянскай мове (мова старажытных [[філістымляне|філістымлянаў]]).

{| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;"
!colspan=2|Схема клясыфікацыі індаэўрапейскіх моваў
|-
|style="border: none; background-color: transparent;" width="50%" valign="top"| 
=== Альбанская мова ===
* [[Альбанская мова]]

=== Анаталійская галіна † ===
{{асноўны артыкул|Анаталійскія мовы}}

* [[Гецкая мова]] †
* [[Лювійская мова]] †
* [[Ліцыйская мова]] †
* [[Лідыйская мова]] †
* [[Паляйская мова]] †

=== Армянская мова ===
* [[армянская мова|Сучасная армянская мова]]  (у т.л. [[ламаўрэн]] — зьмяшаная цыгана-армянская мова)
** Сярэднеармянская мова †
*** Грабар (клясычная армянская) †
**** Протаармянская мова †

=== Балцкая галіна ===
{{асноўны артыкул|Балцкія мовы}}

* [[Галіндзкая мова]] †
* [[Галядзкая мова]] †
* [[Зэмгальская мова]] †
* [[Курская мова]] †
* [[Латыская мова]]
** [[латгальская мова|Латгальская мова/латгальскі дыялект]]
* [[Летувіская мова]]
** [[жамойцкая мова|Жамоцкая мова/жамойцкі дыялект]]
* [[Пруская мова]] †
* [[Сэлонская мова]] †
* [[Яцьвяская мова]] †

=== Кельцкая галіна ===
{{асноўны артыкул|Кельцкія мовы}}

* Кантынэнтальная група
** [[Гальская мова]] †
** [[Лепантыйская мова]] †
** [[Галяцкая мова]] †
** [[Кельтыбэрская мова]] †
* Астраўная група
** [[гайдэльскія мовы|Гайдэльская падгрупа]]
*** [[Ірляндзкая мова]]
*** [[Шатляндзкая гэльская мова]]
*** [[Мэнская мова]]
*** [[Шэлта]]
** Брыцкая падгрупа
*** [[Брэтонская мова]]
*** [[Валійская мова]]
*** [[Івэрнская мова]] †
*** [[Корнская мова]]
*** [[Кумбрыйская мова]] †
*** [[Пікцкая мова]] † (прыналежнасьць да індаэўрапейскіх канчаткова недаведзеная)

=== Германская галіна ===
{{асноўны артыкул|Германскія мовы}}

* Усходнегерманская група †
** [[бургундзкая мова (германская)|Бургундзкая мова]] †
** [[Вандальская мова]] †
** [[Гоцкая мова]] †
** [[Крымска-гоцкая мова]] †
* [[паўночнагерманскія мовы|Паўночнагерманская група]]
** Усходняя падгрупа
*** [[Дацкая мова]]
*** [[букмол|Нарвэская букмол]]
*** [[Швэдзкая мова]]
** Заходняя падгрупа
*** [[Ісьляндзкая мова]]
*** [[нованарвэская мова|Нарвэская нюношк]]
*** [[Норн]] †
*** [[Фарэрская мова]]
* [[заходнегерманскія мовы|Заходнегерманская група]]
** [[верхненямецкія мовы|Верхненямецкая падгрупа]]
*** [[Ідыш]]
*** [[Люксэмбурская мова]]
*** [[Нямецкая мова]]
** [[ніжненямецкая мова|Ніжненямецкая падгрупа]]
** Ніжнефранская (ніжнефранконская) падгрупа
*** [[нідэрляндзкая мова|Галяндзкая (нідэрляндзкая) мова]]
**** [[Афрыкаанс]]
*** [[Флямандзкія дыялекты]]
** Англа-фрыская падгрупа
*** [[фрыскія мовы|Фрыская галіна]]
**** [[Паўночнафрыская мова]]
**** [[усходнефрыская мова|Усходнефрыская (затэрляндзкая фрыская) мова]]
**** [[Заходнефрыская мова]]
*** [[Ангельская мова]]
*** [[шатляндзкая мова (германская)|Шатляндзкая мова (скотс, англа-шатляндзкая)]]

=== Грэцкая галіна ===
{{асноўны артыкул|Грэцкія мовы}}

* Усходняя група
** [[Мікенская мова]] †
*** Атычна-іянічныя дыялекты [[старажытнагрэцкая мова|старажытнагрэцкай мовы]] †
**** Атычны старажытнагрэцкі дыялект †
***** [[кайнэ (грэцкая мова)|Кайнэ]] †
****** Габрэйска-грэцкі дыялект
****** [[грэцкая мова|Навагрэцкая (сучасная грэцкая) мова]]
******* Катарэвуса (кансэрватыўная форма)
******* Дыматыка (народная форма)
****** [[італа-румэйская мова|Італа-румэйская мова/дыялект]]
****** [[Кападакійская мова]]
****** Кіпрыёцкі варыянт грэцкай мовы
****** [[пантыйская мова|Пантыйская мова/дыялект]]
****** [[Цыгана-грэцкая мова]]
**** Іянійскія старажытнагрэцкія дыялекты †
*** Эалійскі старажытнагрэцкі дыялект †
*** Аркада-кіпрскі старажытнагрэцкі дыялект †
* Заходняя група
** Дарыйскі старажытнагрэцкі дыялект †
*** [[цаконская мова|Цаконская мова/дыялект]]
** Паўночназаходнія дыялекты

=== Індаіранская галіна ===
{{асноўны артыкул|Індаіранскія мовы}}

* [[індаарыйскія мовы|Індаарыйская група]]
** [[мовы гіндзі|Мовы й дыялекты гіндзі]] (цэнтральная зона)
** Усходнецэнтральная зона
*** Авадгі
*** Багелі
*** Чгатысгаргі
*** Фіджыйскі гіндзі
** Усходняя зона
*** Бігарская група
**** [[ангіка (мова)|Ангіка]]
**** [[бгаджпуры (мова)|Бгаджпуры]]
**** [[Карыбскі гіндустані]]
**** [[курмалі (мова)|Курмалі]]
**** [[магагі (мова)|Магагі]]
**** [[маджгі (мова)|Маджгі]]
**** [[майтгілі (мова)|Майтгілі]]
**** [[мусаса (мова)|Мусаса]]
**** [[садры (мова)|Садры]]
**** [[Сураджпуры]]
*** Бэнгальска-асамская група
**** [[Асамская мова]]
**** [[Бішнупрыя-маніпуры]]
**** [[Бэнгальская мова]]
**** [[гаджонг (мова)|Гаджонг]]
**** [[галбі (мова)|Галбі]]
**** [[каёрт (мова)|Каёрт]]
**** [[кгарыя (мова)|Кгарыя]]
**** [[мал-пагарыя (мова)|Мал-пагарыя]]
**** [[мірган (мова)|Мірган]]
**** [[нагары (мова)|Нагары]]
**** [[рангпуры (мова)|Рангпуры]]
**** [[сылгеці (мова)|Сылгеці]]
**** [[танчанг'я (мова)|Танчанг'я]]
**** [[чакма (мова)|Чакма]]
**** [[Чытагонская мова]]
*** Група орыя
**** Галбі
**** Бода-парджа
**** Купія
**** [[орыя (мова)|Орыя]]
**** Рэлі
** Паўночная зона (у т.л. [[панджабі]] й [[гіндустані]])
** Паўночна-заходняя зона
*** [[дардзкія мовы|Дардзкая група]] (уваходжаньне ў склад індаарыйскіх прызнаецца не заўсёды)
**** Чытральская падгрупа
***** Калаша-мун
***** Кговар
**** [[Кашмірская мова]]
**** Кагістанская падгрупа
***** Батэры
***** Ватапуры-катаркалай
***** Гоўра
***** Кагістані
***** Каламі
***** Калкоці
***** Тарвалі
***** Тырагі
***** Чыліса
**** Кунарская падгрупа
***** Галіна пашаі
****** Паўночнаўсходняя пашаі
****** Паўночназаходняя пашаі
****** Паўднёвазаходняя пашаі
****** Паўднёвазаходняя пашаі
***** Дамэлі
***** Гавар-баці
***** Грангалі
***** Шумашці
**** Падгрупа шына
***** Бракстат
***** Думакі
***** Кагістані-шына
***** Пгалура
***** Саві
***** Ушоджы
***** Шына
**** Падгрупа лагнда (заходнепанджабская)
**** Гіндко
**** Джакаці
**** Дыялект кагані
**** (Заходняя) [[панджабі]]
**** Кгетрані
**** Мірпур-панджабі
**** [[сырайкі (мова)|Сырайкі]]
*** Гуджарацкая група
**** [[гуджараці (мова)|Гуджараці]]
**** Кучы
*** Група сындгі
**** Джадгалі
**** Ласі
**** [[сындгі (мова)|Сындгі]]
**** Сындгі-бгіл
** [[Санскрыт]] †
** Паўднёвая зона
*** Група маратгі-канкані
**** Варлі
**** Канкані
**** Каткары
**** Кукна
**** [[маратгі (мова)|Маратгі]]
**** Пгудагі
**** Самвэдзі
*** Сынгальска-мальдыўская група
**** [[вэда (мова)|Вэда]]
**** [[мальдыўская мова|Мальдыўская (дывэгі) мова]]
**** [[Сынгальская мова]]
** Неклясыфікаваныя
*** Арэ
*** Бгалай-гаўлан
*** Дыялект варгадзі
*** Дакгіні
*** Саўджы
*** [[Цыганская мова]]
* [[Нурыстанскія мовы|Нурыстанская група]] (можа выключацца з індаіранскіх)
** Ашкун
** Вайгалі
** Каці
** Прасун
** Трэгамі
* [[іранскія мовы|Іранская група]]
** Усходнеіранская падгрупа
*** Паўночнаўсходнеіранская галіна
**** [[Авэстыйская мова]] †
**** [[Асэтынская мова]]
**** [[Ягнобская мова]]
*** Паўднёваўсходнеіранская галіна
**** Сацкая мова
***** Тумшуцкасацкая
***** Хатанасацкая
**** Шугнана-язгулямскія мовы
***** Шугнанскія мовы
****** Шугнанская мова (у т.л. рушанская й хуфская)
****** Бартанская мова (у т.л. рашорваўская)
****** Сарыкольская мова
***** Язгулямская мова
**** Муджанская мова
**** Ідга
**** Ішкашымская мова (у т.л. сангліцкая, зэбацкая)
**** Ваханская мова
**** [[Пушту]]
**** Мовы армуры-парачы
***** Армуры
***** Парачы
** Заходнеіранская падгрупа
*** Паўночназаходнеіранская, паўднёвазаходнеіранская галіны (у т.л. [[пэрсыдзкая мова|пэрсыдзкая]], [[таджыцкая мова|таджыцкая]], [[курдзкая мова|курдзкія]] мовы)

=== Італійская галіна ===
{{асноўны артыкул|Італійскія мовы}}

* Сабэльская група †
** Оская мова †
*** Вольская мова †
** Умбрская мова †
* Лаціна-фаліская група
** [[Вульгарная лаціна]] †
*** [[раманскія мовы|Раманская група]] (распадаюцца на вялікую колькасьць моваў і дыялектаў зь няпэўнай клясыфікацыяй)
** [[Лацінская мова]]
** Фаліская мова †
* Вэнэцкая мова (прыналежнасьць да італійскіх дыскусійная) †

=== Славянская галіна ===
{{асноўны артыкул|Славянскія мовы}}

* [[Праславянская мова]] †
**[[усходнеславянскія мовы|Усходнеславянская група]]
***[[беларуская мова|Беларуская]] (і яе старажытны варыянт — [[старабеларуская мова]])
***[[Украінская мова|Украінская]]
****[[Русінская мова|Русінская]]
***[[расейская мова|Расейская]]
***[[Старажытнанаўгародзкі дыялект]] †
***[[старажытнаруская мова|Пісьмовая мова Русі]] †
** [[паўднёваславянскія мовы|Паўднёваславянская група]]
*** [[Баўгарская мова]]
*** [[Македонская мова]]
*** [[Стараславянская мова]] †
*** [[Царкоўнаславянская мова]]
*** [[Сэрбскахарвацкая мова|Сэрбскахарвацкі кантынуўм]]
****[[Сэрбская мова]]
****[[Харвацкая мова]]
****[[Басьнійская мова]]
****[[Чарнагорская мова]]
*** [[Славенская мова]]
** [[заходнеславянскія мовы|Заходнеславянская група]]
*** [[Верхнелужыцкая мова]]
*** [[Кашубская мова]]
*** [[Кнааніт]] †
*** [[Ніжнелужыцкая мова]]
*** [[Палабская мова]] †
*** [[Польская мова]]
**** [[Сылеская мова]] (спрэчны статус)
*** [[Славацкая мова]]
*** [[Чэская мова]]

=== Тахарская галіна ===
{{асноўны артыкул|Тахарскія мовы}}

* Тахарская А
* Тахарская В

=== Іншыя ===
Ніжэй прыведзеныя мовы, клясыфікацыя якіх адносна іншых галінаў індаэўрапейскае сям’і неабгрунтаваная.

* [[Дакійская мова]] †
* [[Ілірыйскія мовы]] †
* [[Ламаўрэн]]
* [[лігурыйская мова (старажытная)|Лігурыйская мова]] †
* [[Мэсапская мова]] †
* [[Пэанійская мова]] †
* [[Старажытнамакедонская мова]] †
* [[Тракійская мова]] †
* [[Фрыгійская мова]] †
* [[Цымэрыйская мова]] †
|}

== Глядзіце таксама ==
* [[Байка Шляйхера]]
* [[Балканскі моўны зьвяз]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

[[Катэгорыя:Індаэўрапейскія мовы| ]]