Прагляд крыніцы для X86

[[Файл:Intel 80486DX2 top.jpg|150px|значак|справа|80486 DX2]]
'''x86''' ({{мова-en|Intel 80x86}}) — архітэктура [[Цэнтральны працэсар|працэсара]] і аднайменны [[Архітэктура набора камандаў|набор камандаў]], упершыню рэалізаваная ў працэсарах кампаніі «[[Інтэл]]». Назва ўтвораная ад дзьвюх лічбаў, якімі заканчваліся назвы працэсараў «Інтэл» раньніх мадэляў — [[8086]], [[80186]], [[80286]] (i286), [[80386]] (i386), [[80486]] (i486). За час свайго існаваньня набор камандаў пастаянна пашыраўся, захоўваючы сумяшчальнасьць з папярэднімі пакаленьнямі. Акрамя «Інтэл», набор камандаў x86 таксама рэалізаваны ў працэсарах іншых вытворцаў: [[AMD]], [[IBM]], Siemens, VIA, Transmeta, IDT, Zhaoxin, НВА [[Інтэграл (кампанія)|Інтэграл]] і інш. У цяперашні час для 32-разраднай вэрсіі архітэктуры існуе яшчэ адна назва — IA −32 (Архітэктура «Інтэл» — 32).

== Храналёгія ==
У табліцы ніжэй прыведзены мадэлі працэсараў і сэрыі мадэляў, якія рэалізуюць варыянты набору інструкцый x86 у храналягічным парадку. Кожны элемэнт радка характарызуецца значна ўдасканаленымі або камэрцыйна пасьпяховымі дызайнамі мікраархітэктуры працэсара.

{| class="wikitable" style="text-align: center;font-size: 84%"
|+Храналёгія архітэктуры x86
|-
! rowspan="2" | Пакаленьне
! rowspan="2" | Упершыню зьявіліся
! rowspan="2" | Вядомыя мадэлі працэсараў
! colspan="3" | [[Адрасная прастора]]
|-
![[Лінейная адрасная прастора|Лінейная]]
![[Віртуальная адрасная прастора|Віртуальная]]
![[Фізычная адрасная прастора|Фізычная]]
|-
| rowspan="2" |'''1-е'''|| 1978 || [[Intel 8086]], [[Intel 8088]] (1979) || rowspan="3" style="background: #FAECC8;" | 16-bit ||rowspan="2" {{N/A}} ||rowspan="2" style="background: #FAECC8;" | 20-bit
|-
| 1982 || [[Intel 80186]], [[Intel 80188]]<br />[[NEC V20]] і V30 (1983)
|-
|'''2-е'''
|1982||[[Intel 80286]] і клоны || style="background: #FAECC8;" | 30-bit ||style="background: #FAECC8;" | 24-bit
|-
|'''3-е''' ([[IA-32]]) || 1985 || [[Intel 80386]], [[AMD Am386]] (1991) || rowspan="13" style="background: #CEE0F2;" | 32-bit || rowspan="13" style="background: #CEE0F2;" | 46-bit || rowspan="5" style="background: #CEE0F2;" | 32-bit
|-
|'''4-е''' || 1989 ||[[Intel 80486]]<br /> [[Cyrix]] Cx486[[Cyrix Cx486SLC|SLC]] і [[Cyrix Cx486DLC|DLC]] (1992)<br /> [[AMD Am486]] (1993) і [[AMD Am5x86|Am5x86]] (1995)
|-
| rowspan="3" |'''5-е'''|| 1993 ||Intel [[P5 (microarchitecture)|Pentium]], [[Pentium MMX]] (1996)
|-
|  1994 ||[[NexGen]] [[NexGen Nx586|Nx586]] <br />AMD [[AMD K5|5k86]] і [[AMD K5|K5]] (1996)
|-
|  1995 ||[[Cyrix Cx5x86]]<br />[[Cyrix 6x86]] і MX (1997), [[Cyrix MII|MII]] (1998)
|-
| rowspan="3" |'''6-е''' || 1995 ||Intel [[Pentium Pro]] || rowspan="2" style="background: #CEE0F2;" | 36-bit ([[Physical Address Extension|PAE]])
|-
| 1997 ||Intel [[Pentium II]], [[Pentium III]] (1999)<br />[[Celeron]] (1998), [[Xeon]] (1998)
|-
| 1997 ||[[AMD K6]], [[AMD K6-2|K6-2]] (1998), [[AMD K6-III|K6-III]] (1999)|| style="background: #CEE0F2;" | 32-bit
|-
| rowspan="5" |'''7-е'''|| 1999 ||AMD [[Athlon]], [[Athlon XP]]/[[Athlon MP|MP]] (2001)<br />[[Duron]] (2000), [[Sempron]] (2004) || style="background: #CEE0F2;" | 36-bit
|-
| rowspan = "2" | 2000 || [[Transmeta Crusoe]] || style="background: #CEE0F2;" | 32-bit
|-
|Intel [[Pentium 4]] || rowspan="3" style="background: #CEE0F2;" | 36-bit
|-
| rowspan="2" | 2003 || Intel [[Pentium M]]<br /> [[Intel Core]] (2006), [[Pentium Dual-Core]] (2007)
|-
|[[Transmeta Efficeon]]
|-
| rowspan="22" |'''8-е''' ([[x64]])
| 2003 ||[[Athlon 64]], [[Athlon 64 FX|FX]], [[Athlon 64 X2|X2]] (2005), [[Opteron]]<br />[[Sempron]] (2004), [[Sempron X2|X2]] (2008)<br />[[Turion 64]] (2005), [[Turion 64 X2|X2]] (2006) || colspan="3" style="background: #ececec;" | 40-bit
|-
| 2004 || [[Pentium4#Prescott|Pentium 4]] (Prescott)<br />[[Celeron D]], [[Pentium D]] (2005) || colspan="3" style="background: #ececec;" | 36-bit
|-
| 2006 || [[Intel Core 2]] <br />[[Pentium Dual-Core]] (2007)<br /> [[Celeron Dual-Core]] (2008) || colspan="3" style="background: #ececec;" | 40-bit
|-
| 2007 || [[AMD Phenom]], [[AMD Phenom II|Phenom II]] (2008)<br />[[AMD Athlon II|Athlon II]] (2009), [[Turion II]] (2009)|| colspan="3" style="background: #ececec;" | 48-bit
|-
| rowspan="4" | 2008 || [[Intel Core 2]] (45нм) || rowspan="2" colspan="3"  style="background: #ececec;" | 40-bit
|-
| Intel [[Nehalem (microarchitecture)|Nehalem]] (2009) і [[Westmere (мікраархітэктура)|Westmere]] (2010) сэрыі
|-
| [[Intel Atom]] || rowspan="2" colspan="3" style="background: #ececec;" | 36- bit
|-
| [[VIA Nano]]
|-
| 2010 || [[Bulldozer (microarchitecture)|AMD FX]] || colspan="3" style="background: #ececec;" | 48-bit
|-
| rowspan="3" | 2011 || AMD APU A і E сэрыі ([[AMD Fusion|Llano]]) || colspan="3" style="background: #ececec;" | 40-bit
|-
|  AMD APU C, E і Z сэрыі ([[Bobcat (processor)|Bobcat]]) || rowspan="2" colspan="3" style="background: #ececec;" | 40-bit
|-
| Intel [[Sandy Bridge (microarchitecture)|Sandy Bridge]] і [[Ivy Bridge (microarchitecture)|Ivy Bridge]] сэрыі
|-
| rowspan="2" | 2012 || AMD [[Bulldozer (processor)|Bulldozer]] і Trinity сэрыі || colspan="3" style="background: #ececec;" | 48-bit
|-
| Intel [[Xeon Phi]] Knights Corner || colspan="3" style="background: #ececec;" | 48-bit
|-
| rowspan="3" | 2013 || |AMD [[Jaguar (microarchitecture)|Jaguar]]<br /> (Athlon, Sempron) || colspan="3" style="background: #ececec;" | 48-bit
|-
| Intel [[Silvermont]] сэрыі ||colspan="3"  style="background: #ececec;" | 36-bit
|-
|Intel [[Haswell (microarchitecture)|Haswell]] і [[Broadwell (microarchitecture)|Broadwell]] сэрыі || colspan="3" rowspan="2" style="background: #ececec;" | 42-bit
|-
| 2015 || Intel [[Broadwell (microarchitecture)|Broadwell-U]] сэрыі
|-
|2015 || Intel [[Skylake (microarchitecture)|Skylake]], [[Kaby Lake]] і [[Cannon Lake (microarchitecture)|Cannon Lake]] сэрыі|| colspan="3" style="background: #ececec;" | 46-bit
|-
| 2016 || Intel [[Xeon Phi]] Knights Landing || colspan="3" style="background: #ececec;" | 48-bit
|-
|2016 || AMD [[Excavator (microarchitecture)|Excavator]] сэрыі || rowspan="2" colspan="3" style="background: #ececec;" | 48-bit
|-
|2017 || AMD [[Ryzen]] і [[Epyc]] сэрыі
|}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons category|X86 Microprocessors}}
* [https://web.archive.org/web/20070223003233/http://www.x86-guide.com/ x86 CPUs guide]
* [https://web.archive.org/web/20130929134302/http://www.itworld.com/it-management/346559/why-intel-cant-seem-retire-x86 Why Intel can't seem to retire the x86]
* [http://www.felixcloutier.com/x86/ 32/64-bit x86 Instruction Reference]
* [https://software.intel.com/sites/landingpage/IntrinsicsGuide/ Intel Intrinsics Guide], an interactive reference tool for Intel intrinsic instructions
* [https://software.intel.com/en-us/articles/intel-sdm#combined Intel® 64 and IA-32 Architectures Software Developer’s Manuals]
* [https://developer.amd.com/resources/developer-guides-manuals/#amd64_architecture AMD Developer Guides, Manuals & ISA Documents / AMD64 Architecture]

[[Катэгорыя:Цэнтральны працэсар]]
[[Катэгорыя:Архітэктуры набораў інструкцыяў]]
[[Катэгорыя:Архітэктура x86]]