Прагляд крыніцы для Lockheed F-117 Nighthawk

{{Артаграфія}}
{{Зьнішчальнік
|Назва                  = F-117 Nighthawk
|Выява                  = [[Файл:F-117 Nighthawk Front.jpg|300пкс]]
|Подпіс                 = 
|Тып                    = 
|Павозка                =  1
|Краіна                 = [[ЗША]]
<!-- Гісторыя: -->
|Час эксплюатацыі       = 
|Эксплюатанты           = 
|Войны                  = 
<!-- Гісторыя вытворчасьці: -->
|Канструктар            = 
|Час стварэньня         = 
|Першы палёт            = 18 чэрвеня 1981 г.
|Вытворца               = [[Lockheed Martin]]
|Гады вытворчасьці      = 
|Колькасьць             = 
|Мадыфікацыі            = 
|Кошт адзінкі           = 
<!-- Памеры: -->
|Даўжыня                = 20,08
|Размах крылаў          = 13,2
|Вышыня                 = 3,78
|Плошча крылаў          = 73
<!-- Маса: -->
|Маса пустога           = 13 380
|Нармалёвая ўзьлётная   = 21 150
|Максымальная ўзьлётная = 23 815
<!-- Рухавікі: -->
|Рухавікі               = 2 × General Electric F404-F1D2 (турбарэактыўны двухконтурны)
|Цяга                   = 2 × 4850 кгс
|Цяга на фарсажы        = 
<!-- Характарыстыкі: -->
|Максымальная хуткасьць = 993 км/г (0,91 М)
|Баявы радыюс           = 860 км
|Далёкасьць палёту      = 1720 км
|Практычная столь       = 13 700 м
|Хуткапад'ёмнасьць      = 
<!-- Узбраеньне: -->
|Бомбавае               = 
|Абарончае              = 
|Ракетнае               = 
|Commons                = 
}}
'''Lockheed F-117 Nighthawk''' («Начны ястраб») — амэрыканскі аднамесны рэактыўны тактычны малапрыкметны ўдарны самалёт кампаніі «[[Lockheed Martin]]». Асноўнае прызначэньне — скрытнае пранікненьне праз сыстэму [[супрацьпаветраная абарона|СПА]] ворага і атака стратэгічных аб’ектаў. Самалёт стаў першым сэрыйным узорам на якім пасьпяхова была выкарыстаны [[стэлс-тэхналёгіі]].

Першы палёт адбыўся 18 чэрвеня 1981 году. За час эксплюатацыі было выраблена 64 адзінкі. У сярэдзіне 2008 году самалёты гэтага тыпу былі зьнятыя з узбраеньня.

У папулярнай культуры (кіно, кампутарныя гульні і інш.) склаўся стэрэатып на аснове выявы «зьнішчальніка Стэлс» (Stealth Fighter), але F-117 зьяўляецца тактычным ударным самалётам (бамбавіком/штурмавіком) і ніколі не прызначаўся для выкананьня зьнішчальных задачаў. Аналягічная сытуацыя мела месца з тактычным/стратэгічным бамбавіком [[F-111]], якія таксама насіў «зьнішчальнае» пазначэньне (індэкс F у пазначэньні).

== Гісторыя стварэньня ==

=== Пазначэньне і назва ===
Афіцыйная назва F-117 у [[ВПС ЗША]] — «Найт Хок» (Night Hawk — ангел. Начны Каршак), хоць сустракаецца і злучанае напісаньне «Nighthawk». Паводле сыстэмы пазначэньняў авіятэхнікі ва ўзброеных сілах ЗША, літара F прысвойваецца [[самалёт-зьнішчальнік|зьнішчальнікам]]. Чыньнік таго, чаму «Nighthawk» быў клясыфікаваны як зьнішчальнік і складаўся на ўзбраеньні зьнішчальных эскадрыльляў, застаецца невядомым.

[[Файл:Lockheed F-117A Nighthawk.svg|міні|400пкс|зьлева|Праекцыі F-117]]

== Канструкцыя ==
Канструкцыя самалёта зроблена з улікам [[стэлс-тэхналёгіі]]. Сам самалёт пабудаваны па аэрадынамічнай схеме «лятучае крыло» з V-вобразным апярэньнем. Зусім не характэрнае для дагукавых самалётаў крыло вялікай стралавіднасьці (67,5°) з вострым пярэднім беражком, акрэсьлены прамымі лініямі профіль крыла, кантаваны фюзеляж, утвораны плоскімі трапэцыяльнымі і трохкутнымі панэлямі разьмешчаны такім чынам, каб адлюстроўваць [[электрамагнітныя хвалі]] ў бок ад [[Радыёлакацыйная станцыя|РЛС]] суперніка. Такая форма самалёта, пабудаванага па канцэпцыі «плоскасцяў-адбівальнікаў», атрымала назву «фасеткавай» (ад {{мова-fr|facette|скарочана}} — грань).

=== Фюзеляж ===
Разьмешчаныя над крылом абапал фюзеляжа плоскія [[паветразаборнік]]і маюць падоўжныя перагародкі з радыёпаглынальных матэрыялаў. Частка струменя халоднага паветра адлучаецца на ўваходзе ў паветразаборнікі і, абыходзячы рухавікі, трапляе ў экрануемыя крылом плоскія [[сопла|соплы]], якія маюць памеры 165 х 25 см, ніжнія панэлі якіх пакрыты цеплапаглынальнымі керамічнымі пліткамі, што значна зьмяншае ІЧ-прыкметнасьць самалёта.

[[Файл:F-117 Front View.jpg|міні|350пкс|Насавая частка F-117]]

Контуры шчылін, якія ўтвараюцца ў месцах злучэньня ліхтара кабіны зь фюзеляжам, створкі адсекаў шасі і ўзбраеньня маюць пілападобную форму, што таксама забясьпечвае эфэктыўнае расьсейваньне электрамагнітнай энэргіі і прадухіляе яе прамое адлюстраваньне ў кірунку прыёмаперадаючай антэны [[Радыёлакацыйная станцыя|РЛС]] суперніка.

У канструкцыі самалёта шырока ўжыты палімэрныя кампазыцыйныя матэрыялы і радыёпаглынальныя матэрыялы і пакрыцьці. У канструкцыі плянэра на мэталічныя сплавы даводзіцца толькі 10 адсоткаў масы. У выніку гэтых мер, эфэктыўная паверхня расьсейваньня самалёта пры апрамяненьні яго лакатарам сьпераду была зьніжана, па некаторых дадзеных, да 0,025 м², што ў некалькі дзясяткаў разоў менш, чым [[эфэктыўная плошча расьсейваньня|ЭПР]] звычайных самалётаў падобных памераў.

Кантаваная форма фюзеляжа і незвычайны профіль крыла значна пагаршаюць аэрадынамічныя характарыстыкі самалёта. Падчас праектаваньня быў дасягнуты кампраміс, пры якім патрабаваньні малой радыёлакацыйнай прыкметнасьці ўзялі верх над патрабаваньнямі аэрадынамікі — аэрадынамічная якасьць самалёта роўна 4 (гэта трохі лепш, чым у арбітальных [[Спэйс шатл|Спейс шатлаў]]), у выніку гэта адбілася на немагчымасьці палётаў на звышгукавой хуткасьці, абмяжоўваньні радыюса дзеяньня, памяншэньні баявой нагрузкі і манэўранасьці.

=== Сістэма кіраваньня ===
[[Файл:F-117 Nighthawk, KC-10 Extender (2159746296).jpg|міні|350пкс|[[Дазапраўка ў палёце|Дазапраўка]] F-117 у палёце]]

Самалёт кіруецца пры дапамозе [[электрадыстанцыйная сыстэма кіраваньня|ЭДСК]] з чатырохкратным рэзэрваваньнем каналаў кіраваньня. Паколькі F-117 нестабільны па тангажу і гойсаньню (у першую чаргу з-за ня вельмі добрай аэрадынамічнай формы), выкарыстоўваецца аўтаматычная сыстэма забесьпячэньня ўстойлівасьці. З 1991 году ў дадатак да яе ўсталёўваўся аўтамат цягі.

=== Радыёлякацыя і навігацыя ===
На самалёце не ўсталявана [[Радыёлакацыйная станцыя|РЛС]]. За выключэньнем лазэра падсьвятленьня мэты, усе сыстэмы прыцэльваньня і навігацыі пасіўныя. Для навядзеньня выкарыстоўваецца сыстэма ІЧ-камэр, для навігацыі — інэрцыяльная сыстэма і прымач сыстэмы спадарожнікавай навігацыі. Актыўных сыстэм [[радыёэлектронная барацьба|РЭБ]] няма.

=== Узбраеньне ===
[[Файл:F-117A GBU-28.JPEG|міні|350пкс|Скідваньне з F-117 бомбы [[GBU-27]]]]

Самалёт ня мае вонкавых падвесак, усё ўзбраеньне зьмесцавана ў адсеку ўзбраеньня ўсярэдзіне фюзеляжа. Адсек узбраеньня — двухсэкцыйны, даўжынёй 4,7 м і шырынёй 1,75 м, з сыстэмай высоўваючыхся бэлечных трымальнікаў. Тыпавое ўзбраеньне — дзьве кіраваныя авіяцыйныя бомбы [[GBU-10]] ці [[GBU-27]] калібрам 907 кг. Магчымая ўсталёўка ракет [[AGM-88 HARM]], [[AGM-65 Maverick]], атамных бомбаў B-61 ці B-83 (па дзьве), бомбы [[GBU-15]] ці кантэйнэра [[BLU-9]] для суббоепрыпасаў. На бэльку магчымая ўсталёўка рэйкавых накіравальных для [[AIM-9 «Sidewinder»]].

== Эксплюатацыя ==
Факт існаваньня самалёта F-117 упершыню быў афіцыйна прызнаны 10 лістапада 1988 году, калі [[Пэнтагон]] выпусьціў прэс-рэліз з апісаньнем гісторыі стварэньня самалёта і апублікаваў адну рэтушаваную фатаграфію. Першы публічны паказ дзьвюх F-117 адбыўся 21 красавіка 1990 году. У 1991 годзе пасьля [[Вайна ў Пэрсыдзкім заліве|вайны ў Пэрсыдзкім заліве]] Nighthawk быў прадэманстраваны на [[Парыскі авіясалён|Парыскім авіясалёне]].

Спачатку ўсе F-117 знаходзіліся на ўзбраеньні 4450-й тактычнай групы (авіябаза Тонапа, [[Нэвада]]). У 1989 годзе група ўвайшла ў склад 37-га тактычнага зьнішчальнага крыла. У 1992 годзе ўсе самалёты былі пераведзены на авіябазу Холомэн ва ў 49-е зьнішчальнае крыло. Яны складаліся на ўзбраеньні трох эскадрыльляў: двух баявых (8-я зьнішчальная «Чорная авечка», 9-я зьнішчальная «Лятучыя рыцары») і адной навучальнай (7-я эскадрыльля баявой падрыхтоўкі «Крыклівыя дэманы»).

== Мадыфікацыі ==
=== F-117N «Seahawk» ===
У пачатку 1990-х гадоў, Lockheed прапанаваў мадэрнізаваны варыянт — F-117 Seahawk, палепшаная вэрсія F-117 для выкарыстаньня на флёце як альтэрнатыву адмененай праграме A/F-X.

Новы самалёт адрозьніваўся б ад наземнага F-117 меншай стрэлаватасьцю крылаў і новай формай хваста. N-мадыфікацыя павінна была таксама быць з новымі рухавікамі General Electric F414 turbofans замест старых General Electric F404s.

=== F-117B ===
У спробах падняць зацікаўленасьць, Lockheed прапанаваў наземны варыянт F-117N. Гэты варыянт (названы F-117B) быў прапанаваны [[ВПС ЗША]] і ВВС Вялікабрытаніі, але ніводзін F-117N ці F-117B ня быў заказаны, і гэтыя мадыфікацыі так і засталіся толькі праектамі.

== Аварыі і катастрофы ==
За ўсю гісторыю эксплюатацыі самалётаў F-117, па афіцыйных зьвестак, было страчана 7 машын, у тым ліку адзін F-117 быў зьбіты падчас баявых дзеяньняў. Nighthawk наляталі ў агульнай складанасьці каля 220 000 гадзін, гэта значыць налёт на адну страту склаў каля 31 000 гадзін<ref>http://www.f-117a.com/</ref>.
* 20 красавіка 1982 — F-117A (сэр. нумар 80-0785), падпалкоўнік Боб Райдэнаўэр ({{мова-en|Bob Ridenhauer}}) «Бандыт 102». Самалёт разьбіўся на ўзьлёце з-за няправільна наладжанай на заводзе сыстэмы кіраваньня палётам. Пілёт не пасьпеў катапультавацца, атрымаў цяжкія траўмы.
* 11 ліпеня 1986 — F-117A (сэр. нумар 81-0792), маёр Рос Малхэйр ({{мова-en|Ross Mulhare}}) «Бандыт 198». Самалёт сутыкнуўся зь зямлёй у раёне Бэйкерсьфілд, [[Каліфорнія]], падчас начнога палёту. Папярэдні чыньнік — [[арыентацыя|дэзарыентацыя]] пілёта, які меў малы налёт на F-117. Маёр Малхэйр загінуў.
* 14 кастрычніка 1987 — F-117A (сэр. нумар 83-0815), маёр Майкл Сьцюарт ({{мова-en|Michael Stewart}}) «Бандыт 231». Самалёт сапхнуўся зь зямлёй у раёне Танопы падчас начнога палёту з-за дэзарыентацыі пілёта, які меў малы налёт на F-117. Маёр Сьцюарт загінуў.
* 4 жніўня 1992 — F-117A (сэр. нумар 85-0801), капітан Джон Мілз ({{мова-en|John Mills}}) «Бандыт 402». Самалёт загарэўся падчас начнога вылету поруч авіябазы Холамэн і падарваўся ў паветры. Чыньнік — памылка наземнага тэхнічнага пэрсаналу пры абслугоўваньні. Капітан Мілз пасьпеў катапультавацца.
* 10 траўня 1995 — F-117A (сэр. нумар 85-0822), капітан Кэнэт Левэнз ({{мова-en|Kenneth Levens}}) «Бандыт 461». Самалёт сапхнуўся зь зямлёй у раёне Зуні, [[Нью-Мэксыка]], падчас начнога палёту. Меркаваны чыньнік — дэзарыентацыя пілёта, які меў малы налёт на F-117. Капітан Левэнз загінуў.
* 14 верасьня 1997 — F-117A (сэр. нумар 81-0793), маёр Браян Найт ({{мова-en|Bryan Knight}}) «Бандыт 437». Самалёт разбурыўся ў паветры і ўрэзаўся ў будынак падчас авіяцыйнага шоў у Чэсапік, [[Мэрылэнд]]. [[Здарэньне]] адбылося з-за тэхнічных праблем, якія прывялі да страты пілётам кіраваньня. На зямлі пацярпелі 4 чалавекі. Маёр Найт пасьпеў катапультавацца.

== Баявое выкарыстаньне ==
* [[Уварваньне ЗША ў Панаму]] (1989)
* [[Вайна ў Пэрсыдзкім заліве]] (1991)
* [[Апэрацыя «Ліса пустэльні»]] (1998)
* [[Вайна НАТО супраць Югаславіі]] (1999)
* [[Ірацкая вайна]] (2003)

=== Баявыя страты ===
* 27 сакавіка 1999 году — F-117A (сэр. нумар 82-0806), падпалкоўнік Дэйл Зэлко (Dale Zelko). Самалёт зьбіты ў раёне вёскі Буданоўцы падчас ваеннай апэрацыі НАТО супраць Югаславіі. Падпалкоўнік Зелко пасьпеў катапультавацца і быў эвакуяваны пошукава-выратавальнай групай. Паводле сэрбскай вэрсіі, F-117 быў зьбіты [[зэнітна-ракэтны комплекс|зэнітна-ракетным комплексам]] [[С-125]] (ракета 5В27Д вытворчасьці заводу ім. XX партзьезда (цяпер АВІТЭК) 1976 году) 3-й батарэі 250-й брыгады СПА (камандзір батарэі — Золтан Даніны). Існавалі вэрсіі пра ўдзел [[ЗРК «Куб»]] ці зьнішчальнікаў [[МІГ-29]] і [[МІГ-21]]. Па сьцьвярджэньні некаторых крыніц (у прыватнасьці, расейскага аўтара Ўладзімера Ільліна і аргентынскага Дыега Зампіні), F-117 быў зьбіты зінішчальнікам МІГ-29, які пілятаваўся падпалкоўнікам Гвозьдзенам Д’юкічэм. У той жа час сэрбская газэта «Палітыка» паведамляе, што «Гвозьдзен Дзюкіч» (Gvozden Dukic) — гэта баявы псэўданім, які выкарыстоўваўся Золтанам Даніны падчас вайны. Пілётам F-117 часам памылкова паказваецца капітан Кен Двілі, паколькі ён лётаў на гэтай машыне ў ЗША і на яе фюзеляжы было напісана яго імя.

== Здыманьне з узбраеньня ==
[[ВПС ЗША]] зьбіраліся эксплюатаваць F-117 прынамсі да 2018 году, аднак недахоп грошаў на закуп новых шматмэтавых зьнішчальнікаў [[F-22]] прымусіла іх пачаць працэс здыманьня з узбраеньня значна раней.

Першыя дзесяць F-117 былі зьняты з узбраеньня ў [[сьнежань 2006|сьнежні 2006]] году. Да сакавіка 2008 году ВПС ЗША працягвалі эксплюатаваць 15 самалётаў гэтага тыпу<ref>[https://web.archive.org/web/20111028021924/http://www.dailytech.com/USAF+Will+Send+Last+F117s+Into+Retirement/article11051.htm The USAF prepares one of its icons for retirement]</ref>. Фармальна працэдура здыманьня з узбраеньня завяршылася 22 красавіка таго ж году, калі чатыры F-117 у апошні раз падняліся ў паветра, зьдзейсьніўшы пералёт на авіябазу Тонапа<ref>[https://web.archive.org/web/20080926191348/http://www.lasvegasnow.com/global/story.asp?s=8210636 Last of Air Force’s F-117 Nighthawks Retire in Tonopah]</ref>.

== Недахопы самалёта ==
* з-за пагоршанай аэрадынамікі F-117 быў дрэнна абаронены ад нападаў зьнішчальнікаў суперніка, калі б ім атрымалася яго выявіць. 
* закладзеныя ў канструкцыю ідэі маглі зьменшыць бачнасьць толькі да вызначанай мяжы, а таксама не забясьпечвалі вельмі нізкага [[эфэктыўная плошча расьсеяньня|ЭПР]] для радыёлякацыйных сыстэм, у якіх прымач і перадатчык былі разьнесены па розных кропках.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* Derek Kaufman. Stealth fighter honored at Wright-Patterson — [http://www.af.mil/news/story.asp?id%3D123089834 Адкрытыя матэрыялы ВПС ЗША]
* F-117A Nighthawk // Factsheets — [https://web.archive.org/web/20090516085620/http://www.af.mil/factsheets/factsheet.asp?fsID=104 Адкрытыя матэрыялы ВПС ЗША]

{{Самалёты Lockheed Martin}}

[[Катэгорыя:Самалёты-штурмавікі]]
[[Катэгорыя:Lockheed Martin]]
[[Катэгорыя:Самалёты ЗША]]