Прагляд крыніцы для E (літара)

{{Падобныя сымбалі|Сымбалі=[[Е|Е · е]] · [[Эпсылён (літара)|Ε]] · [[Джа|ཇ]]}}
{{Друкарскі знак
|Знак             = Ee
|Назва знака      = Літара лацінкі E
|Выява            = Latin letter E.svg
|Выява2           = 
|Памер выявы2     = 
|Варыяцыі         = 
|URL-код          = E: %45<br>e: %65
|Мнэмоніка        = 
|UTF-16           = E‎: 0x45<br>e‎: 0x65
|Гук              = [{{МФА|e}}], [{{МФА|e̞}}], [{{МФА|ɛ}}], [{{МФА|ə}}], [{{МФА|ɪ~i}}], [{{МФА|ɘ}}], [{{МФА|ʲe}}], [{{МФА|h}}]
|Назва ў Юнікодзе = latin capital letter e<br>latin small letter e
|HTML             = E‎: &#69, &#x45<br>e‎: &#101, &#x65
|Юнікод           = E: U+0045<br>e: U+0065
|Наст4            = {{Лац|I}}
|Наст3            = {{Лац|H}}
|Наст2            = {{Лац|G}}
|Наст1            = {{Лац|F}}
|Сымбаль          = {{Лац|E}}
|Пап4             = {{Лац|D}}
|Пап3             = {{Лац|C}}
|Пап2             = {{Лац|B}}
|Пап1             = {{Лац|A}}
}}
'''E''', '''e''' ('''э'''; {{курсіў|E e}}) — [[Лацінка#Альфабэт|10-я]] [[літара]] [[Лацінка|беларускага лацінскага]] [[альфабэт]]у<ref name="LE">{{кніга|аўтар=J. H.|год=1964|частка=[https://web.archive.org/web/20101011005650/http://pravapis.org/belarus_lemantar.pdf Alfabet]|горад=[[Нью-Ёрк]], [[ЗША]]|выдавецтва=выд. Zaranka|старонкі=53|старонак=97|загаловак=Лемантар для школаў і хатняга навучаньня|спасылка=https://web.archive.org/web/20101011005650/http://pravapis.org/belarus_lemantar.pdf}}</ref><ref name="Lementar">[[Ян Станкевіч|''Ян Станкевіч'']] // [https://knihi.com/Jan_Stankievic/Lemantar_pierachodny_z_lacinicy_na_kirylicu_zip.html Лемантар пераходны з лацініцы на кірыліцу], 1943 год</ref><ref name="NN">[https://nashaniva.com/147849/ Як правільна пісаць беларускай лацінкай?] // [[Наша Ніва]]</ref><ref>[http://belarus3.by/?page_id=2 Лацінка] // Тры алфавіты беларускай мовы</ref>, 5-я літара базавага [[лацінскі альфабэт|лацінскага альфабэту]]. Гэтая літара выкарыстоўваецца часьцей за астатнія ўва многіх мовах, напрыклад у [[Чэская мова|чэскай]], [[Дацкая мова|дацкай]], [[Нідэрляндзкая мова|нідэрляндзкай]], [[Ангельская мова|ангельскай]], [[Француская мова|францускай]], [[Нямецкая мова|нямецкай]], [[Вугорская мова|вугорскай]], [[Лаціна|лацінскай]], [[Латыская мова|латыскай]], [[Нарвэская мова|нарвэскай]], [[Гішпанская мова|гішпанскай]] і [[Швэдзкая мова|швэдзкай]]<ref name="Brian Kelk">{{cite web|url=https://www.bckelk.org.uk/words/etaoin.html|title=Letter frequencies|last=Kelk|first=Brian|access-date=2022-02-02|archive-date=2008-05-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20080509055951/http://www.bckelk.ukfsn.org/words/etaoin.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://pages.central.edu/emp/LintonT/classes/spring01/cryptography/letterfreq.html |title=Relative Frequencies of Letters in General English Plain text |last=Lewand |first=Robert |work=Cryptographical Mathematics |publisher=[[Central College (Iowa)|Central College]] |access-date=2008-06-25 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080708193159/http://pages.central.edu/emp/LintonT/classes/spring01/cryptography/letterfreq.html |archive-date=2008-07-08 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.santacruzpl.org/readyref/files/g-l/ltfrqsp.shtml|title=Frequency of Occurrence of Letters in Spanish|publisher=Santa Cruz Public Libraries|access-date=2008-06-25|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511220207/http://www.santacruzpl.org/readyref/files/g-l/ltfrqsp.shtml|archive-date=2008-05-11}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.santacruzpl.org/readyref/files/g-l/ltfrqfr.shtml|title=Frequency of Occurrence of Letters in French|publisher=Santa Cruz Public Libraries|access-date=2008-06-25|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080312222737/http://www.santacruzpl.org/readyref/files/g-l/ltfrqfr.shtml|archive-date=2008-03-12}}</ref><ref>{{cite web|url=http://scplweb.santacruzpl.org/readyref/files/g-l/ltfrqger.shtml|title=Frequency of Occurrence of Letters in German|publisher=Santa Cruz Public Libraries|access-date=2008-06-25|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20120628214132/http://scplweb.santacruzpl.org/readyref/files/g-l/ltfrqger.shtml|archive-date=2012-06-28}}</ref>.

У лацінскім альфабэце мае назву «'''э'''». Такую ж ці прыкладна такую назву гэтая літара мае ў нямецкай, францускай, італьянскай, гішпанскай і многіх іншых мовах. Але ў ангельскім альфабэце гэтая літара мае назву {{МФА2|i|ː}}.

У [[Адыгейская мова|адыгейскім]] лацінскім альфабэце 1918 году ў літары была загалоўная форма [[Файл:Latin capital letter adyghe E.svg|10пкс]]<ref>''М. И. Исаев.'' Языковое строительство в СССР. — М.: «Наука», 1979. — С. 180—191. — 352 с. — 2650 экз.{{ref-ru}}</ref>.

== Гісторыя ==
{| class="wikitable"
|-  bgcolor="#eaecf0"
! Эгіпэцкі герогліф<br>''qʼ''
!Протасэміцкае
!Протакананіцкае
''хілул''
! Фінікійскае <br/> ''He''
! Этрускае<br/>E
! Грэцкі<br/>''[[Эпсылён (літара)|Эпсылён]]''
! Лацінскае / <br>Кірылічнае<br/>E
|--- align=center
| <hiero>A28</hiero>
|[[Файл:Proto-semiticE-01.svg|40пкс]]
|[[Файл:Protohe.svg|40пкс]]
|[[Файл:PhoenicianE-01.svg|40пкс]]
|[[Файл:Alfabeto camuno-e.svg|40пкс]]
|[[Файл:Epsilon uc lc.svg|55пкс]]
|[[Файл:Capitalis monumentalis E.svg|x20px]]
|}

== Характарыстыка ==
{{Літара
|па-беларуску=э
|маленькая=e
|вялікая=E
|міжнародная=Echo
|фанэтыка=ˈɛxəʊ
|беларуская=эха
|морзэ знакі=·
|морзэ слова=
|брайль1=●
|брайль2=○
|брайль3=○
|брайль4=●
|брайль5=○
|брайль6=○
}}

== У розных мовах ==
[[Файл:Pronunciation of the name of the letter ⟨e⟩ in European languages.be.png|значак|280пкс|Вымаўленьне назвы літары ⟨e⟩ у эўрапейскіх мовах.<br>[[Беларусь]] адзначана на мапе, бо ў [[Беларуская мова|беларускае мовы]] ёсьць [[Лацінка|лацінскі]] альфабэт.]]

=== Беларуская мова ===
У беларускай мове літара ⟨e⟩ выкарыстоўваецца ў лацінскім альфабэце й вымаўляецца таксама, як і кірылічная літра ⟨[[э]]⟩<ref name="LE" />.

Кірылічная ⟨[[э]]⟩ перадаецца праз '''je''', '''ie''', '''e'''<ref name="LE" />.

=== [[Ангельская мова]] ===
Нягледзячы на тое, што ў сярэднеангельскім напісаньні выкарыстоўвалася ⟨e⟩ для абазначэньня доўгага й кароткага /{{МФА|e}}/, вялікі зрух галосных зьмяніў доўгі /{{МФА|eː}}/ (як у «me» або «bee») на /{{МФА|iː}}/, а кароткі /{{МФА|ɛ}}/ (як у «met» або «bed») заставаўся галосным сярэдняга лiку. У іншых выпадках літара маўчыць, як правіла, у канцы словаў, такіх як ''queue''.

== Мадыфікацыі ⟨e⟩ ==
=== Дыякрытычныя знакі ===
Ĕ ĕ Ḝ ḝ Ȇ ȇ Ê ê Ê̄ ê̄ Ê̌ ê̌ Ề ề Ế ế Ể ể Ễ ễ Ệ ệ Ẻ ẻ Ḙ ḙ Ě ě Ɇ ɇ Ė ė Ė́ ė́ Ė̃ ė̃ Ẹ ẹ Ë ë È è È̩ è̩ Ȅ ȅ É é É̩ Ē ē Ḕ ḕ Ḗ ḗ Ẽ ẽ Ḛ ḛ Ę ę Ę́ ę́ Ę̃ ę̃ Ȩ ȩ E̩ e̩ ᶒ ⱸ<ref>''Constable, Peter'' (2004-04-19). «[https://www.unicode.org/L2/L2004/04132-n2740-phonetic.pdf L2/04-132 Proposal to add additional phonetic characters to the UCS]» (PDF)</ref>

=== Лігатуры ===
[[Æ|Æ æ]] [[Œ|Œ œ]]

=== Іншыя формы<ref>''Everson, Michael''; et al. (2002-03-20). «[https://www.unicode.org/L2/L2002/02141-n2419-uralic-phonetic.pdf L2/02-141: Uralic Phonetic Alphabet characters for the UCS]» (PDF).</ref><ref>''Everson, Michael; Dicklberger, Alois; Pentzlin, Karl; Wandl-Vogt, Eveline'' (2011—06-02). «[https://www.unicode.org/L2/L2011/11202-n4081-teuthonista.pdf L2/11-202: Revised proposal to encode „Teuthonista“ phonetic characters in the UCS]» (PDF).</ref><ref>''Ruppel, Klaas; Rueter, Jack; Kolehmainen, Erkki I.'' (2006—04-07). «[https://www.unicode.org/L2/L2006/06215-n3070.pdf L2/06-215: Proposal for Encoding 3 Additional Characters of the Uralic Phonetic Alphabet]» (PDF)</ref> ===
* U+1D07 ᴇ {{Усё ў капітэль|LATIN LETTER SMALL CAPITAL E}}
* U+1D08 ᴈ {{Усё ў капітэль|LATIN SMALL LETTER TURNED OPEN E}}
* U+1D31 ᴱ {{Усё ў капітэль|MODIFIER LETTER CAPITAL E}}
* U+1D32 ᴲ {{Усё ў капітэль|MODIFIER LETTER CAPITAL REVERSED E}}
* U+1D49 ᵉ {{Усё ў капітэль|MODIFIER LETTER SMALL E}}
* U+1D4B ᵋ {{Усё ў капітэль|MODIFIER LETTER SMALL OPEN E}}
* U+1D4C ᵌ {{Усё ў капітэль|MODIFIER LETTER SMALL TURNED OPEN E}}
* U+2C7B ⱻ {{Усё ў капітэль|LATIN LETTER SMALL CAPITAL TURNED E}}
* U+AB32 ꬲ {{Усё ў капітэль|LATIN SMALL LETTER BLACKLETTER E}}
* U+AB33 ꬳ {{Усё ў капітэль|LATIN SMALL LETTER BARRED E}}
* U+AB34 ꬴ {{Усё ў капітэль|LATIN SMALL LETTER E WITH FLOURISH}}
* [[℮]]

== Іншыя значэньні ==
=== [[Фізыка]] й [[матэматыка]] ===
* <math>E</math> абазначае:
** [[Энэргія|энэргію]];
** [[напружанасьць электрычнага поля]]<ref>Абазначэньне паходзіць з трактата Джэймза Максвэла ''James Clark Maxwell'', «A Treatise on Electricity and Magnetism Clarendon». — Oxford, 1904. Тэарэтык электрамагнетызму называў велічыні ў сваіх раўнаньнях па алфавіце: A, B, C, D, E, F, G, H. У гэтай пасьлядоўнасьці A было вэктарным патэнцыялам, З — токам, B — вэктарам магнітнай індукцыі, D — вэктарам электрычнай ідукцыі, а H — напружанасьцю магнітнага поля. Падрабязнае тлумачэньне па [https://web.archive.org/web/20120324152744/http://www.wpi.edu/Pubs/E-project/Available/E-project-030509-114708/unrestricted/symbols.pdf спасылцы]</ref>;
** [[Электрарухальная сіла|электрарухальную сілу]];
** [[асьветленасьць]];
** [[модуль Юнга]].
* <math>e</math> абазначае:
** [[лік Эйлера]];
** [[электрон]];
** [[элемэнтарны электрычны зарад]].

=== [[Музыка]] ===
* E — літарная назва пятага тону нашай асноўнай гамы[8]<ref>E // Музыкальный словарь : в 3 т. / сост. Х. Риман; доп. русским отделом при сотруд. П. Веймарна и др.; пер. и все доп. под ред. Ю. Д. Энгеля. — пер. с 5-го нем. изд. — Москва—Лейпциг : изд. Б. П. Юргенсона, 1904.{{ref-ru}}</ref>;
* E — назва ноты Мі, паводле літарнай сыстэмы<ref name="I"> E // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.{{ref-ru}}</ref><ref> Ми // Большая советская энциклопедия : в 66 т. (65 т. и 1 доп.) / гл. ред. О. Ю. Шмидт. — М. : Советская энциклопедия, 1926—1947.{{ref-ru}}</ref>;
* Е — назва першай струны ці квінты на скрыпцы й ніжняй струны на басэтлі<ref name="I" />.

=== Іншае ===
* Выкарыстоўваецца для абазначэньня эўрапейскіх маршрутаў: {{Таблічка-eu|28}}.
* Абазначае '''[[Вітамін E]]'''.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://scriptsource.org/char/U000045 Вялікая] й [https://scriptsource.org/char/U000065 маленькая] літары на сайце Scriptsource.org{{ref-en}}.

{{Лацінскі альфабэт}}

[[Катэгорыя:Літары лацінскага альфабэту]]
[[Катэгорыя:Беларуская мова]]