Шахматная задача-жарт

Зада́ча-жарт — шахматная задача, у якой гумар ёсьць першасным або другасным элемэнтам. Зазвычай у пачатковай пазыцыі такой задачы ці ў ейным разьвязаньні парушаныя правілы шахаў.

Правілы

Дзеля разьвязаньня задачы-жарту магчыма, напрыклад:

латніка пераўтварыць у фігуру суперніка;
паставіць на дошку адсутнага караля;
зьняць з дошкі любога з 9 латнікаў аднаго з бакоў;
павярнуць дошку на 180°;
скончыць ракіроўку («мат у паўхады»);
вярнуць ход назад.

Прыклады

Без парушэньня правілаў

Непазьбежны мат

Вільгельм Рэпке, 1942

Мат за 6 хадоў. Ці можна яго пазьбегнуць?

У гэтай кампазыцыі, у адрозьненьне ад мноства іншых жартоўных задачаў, няма парушэньня шахматных правілаў. Гумар заключаецца ў тым, што мат непазьбежны: усе хады белых і чорных адзіна магчымыя.

1. d4 b5
2. d5 b4
3. ab a3
4. b5 a2
5. b6 a1~
6. b7×

Мат за паўхады

Мат за паўхады.

Шахматная тэрміналёгія ня мае панятку «паўхады», аднак жартаўліва яго можна дапасаваць да хадоў, якія зьдзяйсьняюцца ў два этапы: пераўтварэньне латніка, бой (у тым ліку на праходзе) і ракіроўка. У апошнім выпадку гэта:

пайсьці каралём на два полі ў бок ладзьдзі;
пераставіць ладзьдзю на поле, якое перасёк кароль.

Ведаючы гэта, лёгка зьдзейсьніць прыкладны «мат у паўхады» на дыяграме. Робячы даўгую ракіроўку, белыя ўжо пайшлі каралём на с1 (зрабілі першыя «паўхады»). Засталося перасунуць ладзьдзю з а1 на d1 і абвесьціць мат.

Мат у чвэрць ходу

Мат у чвэрць ходу.

Разьвязаньне: паставіць белага візыра на b8#

Поўны ход: 1.ab8В# складаецца з чатырох частак. Сьпярша была зьнятая нейкая чорная фігура з b8 (1/4), пасьля латнік а7 перастаўлены на b8 (2/4), пасьля з дошкі дзеля пераўтварэньня зьняты белы латнік (3/4). Такім чынам атрымалася пачатковая пазыцыя задачы зь белым каралём с7 і чорным каралём а8. Урэшце, замест латніка на b8 зьяўляецца белы візыр і абвяшчае мат чорнаму каралю.

Асаблівая інтэрпрэтацыя правілаў

Пераўтварэньне латніка

Леанід Кубель, 1941

Мат у 2 хады.

У ранейшых шахматных кодэксах правіла перамяненьня латніка, які дасягнуў апошняй гарызанталі, фармулявалася неадназначна. Латніка магчыма было замяніць любой фігурай, у тым ліку супрацьлеглага колеру.

На дыяграме чорны кароль знаходзіцца ў патавым стане. Каб паставіць яму мат у 2 хады, неабходна альбо выпусьціць яго, альбо паставіць на дошку новую чорную фігуру.

1. е8чКр!

Чорныя атрымліваюць новага караля і магчымасьць зрабіць ход.

1… Kpd8 2.Вd7××

Белы візыр дае мат адначасна абодвум каралям чорных. Пры гэтым абодва маты правільныя(en).

Ракіроўка

Тым Крабэ, 1972

Мат у 3 хады.

Асаблівую інтэрпрэтацыю правіла ракіроўкі выкарыстаў Тым Крабэ.

1. e7
(1… Kpd3 2. e8В gf 3. 0-0-0×)
1… Kp:f3 2. е8Л! Kpg2 (2… d4 3. 0-0×)
Белыя паводле ўмоваў задачы мусяць наступным ходам паставіць мат.
3. 0-0-0-0#

І яны праводзяць вэртыкальную ракіроўку зь перамененай ладзьдзёй. Кароль займае поле е3, а ладзьдзя е8 перамяшчаецца на е2 з матам. Фармальна для тагачасных правілаў такое было магчыма: яны ня мелі адназначнага патрабаваньня менавіта гарызантальнай ракіроўкі^[1]. Астатнія ўмовы для ракіроўкі, у тым ліку тое, што кароль і пераменена ладзьдзя ня рухаліся, выкананыя. Пазьней FIDE ўнесла ў правілы зьмяненьне, якое адназначна трактавала ракіроўку гарызантальнай.

З парушэньнем правілаў

Немагчымы мат

Сэм Лойд

Мат дзьвюмя ладзьдзямі і вершнікам у цэнтры дошкі

Вынаходніцтва матавае канструкцыі, немагчымай у шахматнай гульні — адна з адменаў тэматыкі задачаў-жартаў. Яскравым прыкладам ёсьць творчасьць Сэм’юэла Лойда. Аднойчы ў сваёй шахматнай калёнцы ён паведаміў, што знайшоў спосаб, з дапамогаю якога вершнік і дзьве ладзьдзі могуць паставіць мат самотнаму каралю ў цэнтры дошкі^[2]. Чытачы, якія не паверылі гэтаму, пераканаліся, пабачыўшы ягонае разьвязаньне (на дыяграме).

У шахматнай гульні такі мат ня можа адбыцца, бо дзьве ладзьдзі за адзін ход ня могуць абвясьціць шахі каралю адначасна.

Вяртаньне ходу назад

Белыя бяруць ход назад і ставяць мат у 1 ход.

Вершнік і кароль самотнаму каралю паставіць мат ня могуць. Задачу магчыма разьвязаць, калі папярэднім быў ход з боем чорнай фігуры. Такім чынам, белыя бяруць назад ход Вкh6:Вкg8 і абвяшчаюць мат:

1. Вкf7×

Задачы такога кшталту называюцца рэтрактарамі і належаць да жанру рэтрааналізу.

Казачныя шахі

Мат за 1 ход.

У жанры казачных шахматаў фігуры атрымліваюць новыя магчымасьці. Так і ў гэтай пазыцыі на дыяграме патрэбнае нешта экстраардынарнае, каб паставіць мат у адзін ход.

Дзеля гэтага казачны белы вершнік «устае дыбкі», прыпадымаючыся над полем f6 і працягваючы кантраляваць палі g8 і h7, а афіцэр, чыя ўдарная сіла тым самым падаўжаецца на ўсю дыяганаль а1—h8, ставіць ускрыты мат.

Глядзіце таксама

Казачныя шахматы

Крыніцы

^ Панов В. П. Рокировка // Шахматы — интересная игра. — М.: Молодая гвардия, 1963. — С. 28—31.
^ Лойд С. Самые знаменитые головоломки мира. — М.: 1999. — С. 9.

Вонкавыя спасылкі

Задачы-жарты
Рарытэты(недаступная спасылка)

[1] Панов В. П. Рокировка // Шахматы — интересная игра. — М.: Молодая гвардия, 1963. — С. 28—31.

[2] Лойд С. Самые знаменитые головоломки мира. — М.: 1999. — С. 9.

[1]

[2]