Прагляд крыніцы для Хведар Стравінскі

{{Музыка}}

'''Хведар Стравінскі''' (8 (20) чэрвеня 1843, маёнтак Новы Двор<ref name="fn1">НГАБ у Менску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 25844. А. 2адв.-3</ref><ref>[https://www.radzima.net/ru/miejsce/novyy_dvor_11.html Маёнтак Новы Двор на мапе.]</ref>{{Заўвага|У дысэртацыі Г. С. Вінаградавай<ref name="fn2">Виноградова А. С. Ф. И. Стравинский и русский музыкальный театр последней трети XIX века: репертуар, исполнительское искусство. Диссертация на соискание ученой степени кандидата искусствоведения. — Москва, 2019. С. 29, 32</ref> сказана, што будучы артыст нарадзіўся «в небольшой деревне Новый Двор Минской губернии, которая в названном году состояла всего из 22 дворов» (спасылка: Сведения об удобствах квартирного размещения всех родов войск в пределах Российской Империи и Квартирные карты губерний и областей. Минская губерния. Составлено при 1-м отделении Департамента Генерального Штаба. Издание второе. [СПб] 1843. С. 8). На самой справе пададзена колькасьць двароў сяла Алексічы, якое разам з [[Багуславец|Багуслаўцам]] і [[Тунеўшчына|Тунеўшчынай]] належала да маёнтку Новы Двор<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 347. А. 1408 (агульныя зьвесткі), 1412—1415 (Новы Двор), 1416—1423 (Алексічы), 1424—1427 (Багуславец), 1428—1432 (Тунеўшчына)</ref>.}} [[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкага павету]] — 21 лістапада (4 сьнежня) 1902, [[Санкт-Пецярбург]]) — опэрны бас, артыст [[Марыінскі тэатар|Марыінскага тэатру]] ў [[Пецярбург]]у, бацька кампазытара [[Ігар Стравінскі|Ігара Стравінскага]].

== Біяграфія ==
[[Файл:Sulima herb.svg|значак|зьлева|170px|Герб Суліма роду Стравінскіх.]][[Файл:Запіс аб шлюбе Ігнацыя і Аляксандры Стравінскіх. 1834 г.jpg|значак|зьлева|Запіс у кнігах Брагінскай Сьвята-Траецкай царквы аб шлюбе шляхціча Ігнацыя і былой сялянкі Аляксандры Стравінскіх. 1834 г.]][[Файл:Копія запісу аб нарадзінах і хросьце Хведара Стравінскага.png|значак|зьлева|Выпіс з мэтрычнай кнігі 1843 г. Алексіцкай царквы пра народзіны і хрост Хведара Стравінскага{{Заўвага|Зьвестка з матэрыялаў што да прашэньня на імя імпэратара Мікалая І, датаванага верасьнем 1854 году, калі Ігнацы Стравінскі жыў у мястэчку Холмеч Рэчыцкага павету.}}.]][[Файл:Новы Двор на тапаграфічнай карце Мінскай губерні ген.-маёра Фіцінгофа. 1846 г.png|значак|зьлева|Маёнтак Новы Двор на тапаграфічнай мапе Менскай губэрні 1846 г. ген.-маёра А. К. Фіцінгофа.]][[Файл:Хведар Стравінскі з бацькам Ігнацыем. 8 сакавіка 1872 г.jpg|значак|Хведар Стравінскі з бацькам Ігнацыем. С.-Пецярбург. 1872 г.]][[Файл:Хв. Стравінскі з мамай і братамі. 1868 г.jpg|значак|зьлева|Хведар Стравінскі з мамай Аляксандрай і братамі Канстанцінам (зьлева) і Аляксандрам. Віцебск. 1868 год.]][[Файл:Stravinsky-parents.jpg|значак|зьлева|Хведар і Ганна Стравінскія. Адэса. 1874 год.]][[Файл:Rimsky-Korsakov - May Night - Fyodor Stravinsky as Mayor.png|значак|Хв. Стравінскі ў ролі Галавы ў опэры «Травеньская ноч» М. Рымскага-Корсакава.]][[Файл:Brahin, Skarachod. Брагін, Скараход (1877).jpg|значак|зьлева|Хведар і Ганна Стравінскія каля сядзібы дзеда Івана Скарахода. Брагін. 1877 год.<ref>[https://web.archive.org/web/20210501004943/http://www.bragin.by/2021/01/braginskiya-karani-muzychnyx-geniya%d1%9e-stravinskix/ Гілеўскі Віктар. Брагінскія карані музычных геніяў Стравінскіх. // Маяк Палесся. 15. 01. 2021.]</ref>]][[Файл:Fedor stravinsky.jpg|значак|Млынар у опэры «Русалка» А. Даргамыскага.]][[Файл:Пануры есавул.jpg|значак|зьлева|Пануры есавул-рэаліст (задні плян). Фрагмэнт карціны «Запарожцы» (1880—1891) Ільлі Рэпіна.]]Хведар Стравінскі зьявіўся на сьвет у радзіне шляхецкай, як да  бацькоўскай галіны рыма-каталікоў Стравінскіх гербу Суліма{{Заўвага|Ці ёсьць падставы сьцьвярджаць, нібы Хведар Стравінскі «походив з ''українського козацького'' роду Сулими-Стравинські», што «герб Стравинських ''успадкував елементи герба гетьмана Івана Сулими''», як запісана ў украінскай Вікіпэдыі? Па-першае, Сулімы і Стравінскія – розныя прозьвішчы, а гербам Суліма, акрамя іх, карысталіся яшчэ дзесяткі шляхецкіх радзінаў. Стравінскія пісаліся Сулімамі ў якасьці [[Прыдомак|прыдомку]]. Па-другое, род Стравінскіх вядомы ў ВКЛ з пачатку XVI ст., зь яго выйшлі ваяводы, кашталяны, вайскоўцы, урадоўцы розных рангаў<ref>Korona Polska Przy Złotey Wolnosci Starożytnemi Rycerstwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego Kleynotami, Naywyższemi Honorami, Heroicznym Męstwem [...] Ozdobiona: Potomnym zaś wiekom na zaszczyt y nieśmiertelną sławę pamiętnych w tey Oyczyznie Synow Podana. T. 4 [Sab-Zyz, Suplement] / Przez x. Kaspra Niesieckiego SJ. – W drukarni collegium Lwowskiego SJ, 1743. S. 216</ref>. А ў 1759 – 1768 гг. прапрадзед Хведара Станіслаў з жонкай Францішкай жылі ў [[Лісьцьвін]]е<ref>НГАБ. Ф. 1781. Воп. 27. Спр. 202. А. 155, 157, 158</ref> (сучасны Хвойніцкі р-н), у 1795 г. прадзед Адам з жонкай Уршуляй, сынам Ігнацыем і дачкой Марыянай – у Кустаўніцы<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп.9. Спр.181. А. 631адв.-632</ref> (Мазырскі р-н), дзед Ігнацы прысутнічаў пры хросьце Хведара ў Алексіцкай царкве, а памёр у 1849 г., быўшы парафіянінам касьцёла ў [[Астрагляды|Астраглядах]] (Брагінскі р-н), у Карнэліянаве<ref>НГАБ. Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 3. А. 82адв.</ref>, дзе раней (1839) нарадзіўся ўнук нябожчыка Канстанцін<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 551. А. 765адв.</ref>.}}, і сялянскай{{заўвага|У нядаўнім пецярбургскім выданьні «Игорь Стравинский: мэтр из Ораниенбаума» сказана, нібыта брагінская сялянка Аляксандра Скараход «происходила из семьи дворян Саратовской губернии»<ref>Рожнова, О. В. Игорь Стравинский: мэтр из Ораниенбаума: монография / О. В. Рожнова. — Санкт-Петербург: Планета музыки, 2022. С. 13; [https://www.labirint.ru/books/870560/ 1]</ref>. Гэта ня можа не выглядаць спробай суседзяў прывязаць маму і бабулю знакамітых Стравінскіх да Расеі, не зважаючы на крыніцы.}}, як да праваслаўнай матчынай лініі брагінскіх Скараходаў. У сям’і было чацьвёра дзяцей. Усе яны — Аляксандар, Вольга, Канстанцін, Хведар — нарадзіліся ў розных фальварках, якія трымаў у {{падказка|пасэсіі|часовым уладаньні, арэндзе}} іх бацька Ігнацы, сын Ігнацыя, Стравінскі ў Рэчыцкім павеце [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] на працягу 1835 — 1843 гг. — у [[Лянтарня|Лянтэрні]], Караліне{{заўвага|Названы фальварак Каралін, хутчэй за ўсё, — той жа Карнэліянаў, што пацьвярджаецца хростам Вольгі ў Мікуліцкай царкве. Непадалёку, у савецкія часы бо існаваў пасёлак Каралін. Бліжэйшы адсюль фальварак Каралін, прысутны ў дакумэнтах і на мапах, месьціўся ажно ў сучасным Калінкавіцкім раёне, а там былі іншыя цэрквы.}}, [[Чырвоная Зара (Гомельская вобласьць)|Карнэліянаве]], Новым Двары{{Заўвага|Сёньня ўсе ў межах Хвойніцкага раёну Гомельскай вобласьці Беларусі.}}. Згодна з тагачаснымі законамі Расейскай імпэрыі, дзеці былі прызнаныя ў дваранскай годнасьці, а ахрышчаныя паводле праваслаўнага абраду ў [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікуліцкай]] Багаяўленскай<ref>Гілеўскі Віктар. Стравінскія. Ад беларускіх каранёў. // Маладосць. 11/2019. С. 77—84</ref> і [[Алексічы (Гомельская вобласьць)|Алексіцкай]] Сьвята-Мікалаеўскай цэрквах<ref name="fn1"/>.

Галава сям’і, ня дужа пасьпяховы ў справах, мусіў часта пераязджаць з аднаго маёнтку ў другі, таму Хведар выхоўваўся спачатку ў [[Брагін]]е, у родным доме мамы Аляксандры ў дзеда Івана Скарахода, а пазьней у больш заможнага бацькавага брата Станіслава Стравінскага{{заўвага|Ці ня ў Кустаўніцы альбо ў [[Масаны|Масанах]]?..}}. Недзе каля 1850 году і пачалося яго навучаньне ў Мазыры ў тамтэйшай дваранскай вучэльні. 22 верасьня 1855 году Хведар быў прыняты ў першы кляс Нежынскай гімназіі пры Юрыдычным ліцэі, дзе, жывучы ў пансіёне, вучыўся амаль пяць з паловай гадоў, але так, што заставаўся ўсё яшчэ ў чацьвёртым клясе<ref>Гілеўскі Віктар. Стравінскія. Ад беларускіх каранёў. С. 81—82; пар.: Виноградова А. Первая глава из жизни Федора Стравинского: новые находки. // Opera Musicologica. – 2016. № 3 (29). С. 72—75</ref>. Калі ў 1861 годзе ў Мазыры мясцовая грамадзкасьць дамаглася адкрыцьця гімназіі, чацьвераклясьнік Хведар з дапамогаю брата Аляксандра ізноў вярнуўся ў Беларусь. Вучыўся, з захапленьнем сьпяваў у царкоўным хоры і браў удзел у пастановах гімназічнага тэатральнага гуртка{{Заўвага|В. Кушнер выказаў думку, нібыта на фармаваньне сьветапогляду Хв. Стравінскага пэўны адбітак наклалі падзеі 1863 г., калі ў хваляваньнях супраць расейскай улады бралі ўдзел і навучэнцы Мазырскай гімназіі<ref>Кушнер Васіль. Фёдар Стравінскі (1843—1902). // Славутыя імёны Бацькаўшчыны. Выпуск другі. — Мінск: Беларускі фонд культуры, 2003. С. 348</ref>. Тады з установы на працягу года быў выключаны 51 вучань<ref name="fn2"/>. Гэта ўражвае, але праваслаўны і адпаведна выхаваны Хведар, наадварот, заўсёды пазьбягаў удзелу ў таемных згуртаваньнях і іхных акцыях. Нездарма яго стрыечны брат-каталік Мікалай, сын Якуба, Стравінскі рабіў яму закіды за індыфэрэнтную грамадзянскую пазыцыю, найперш за адсутнасьць пачуцьця патрыятызму да Рэчы Паспалітай<ref>Співаченко О. С. Просопографічний портрет Ф. Г. Стравінського в українському ракурсі (досвід реконструкції) / О. С. Співаченко // Актуальні проблеми історії, теорії та практики художньої культури. - 2018. Вип. 40. С. 428—429 (спасылка на кнігу Стывена Ўолша)</ref>{{Заўвага|Ад сябе А. С. Сьпівачэнка заўважыла: «Федір же був православним, ніколи не позиціонував себе поляком, радше демонстрував свою українську приналежність (у творчості, літературно-мистецьких вподобаннях тощо)». Тут дарэчы задацца пытаньнем: чалавекам якой нацыянальнасьці і культурнай прыналежнасьці пазыцыянаваў сябе артыст, калі ствараў вакальна-сцэнічныя вобразы Алафэрна, Спарафучыле («Рыгалета» Дж. Вэрдзі), Мэфістофэля, Івана Грознага?}}.}}. Пасьля заканчэньня ўсяго курсу навучаньня ў 1865 годзе паступіў у Нежынскі юрыдычны ліцэй князя Безбародзька (Безбородька{{ref-ua}}), але ўжо 28 верасьня таго ж году быў у ліку студэнтаў юрыдычнага факультэту Наварасейскага ўнівэрсытэту (Адэса)<ref>[https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003840146?page=8 Список студентов и посторонних слушателей Новороссийского университета за 1865/66 академический год.]</ref>{{Заўвага|Гэта быў бясспрэчны разьлік, бо перавесьціся з даволі прэстыжнага ліцэю ва ўнівэрсытэт без іспытаў — зусім ня тое, як бы проста спрабаваць туды паступіць<ref>Співаченко О. С. Федір Стравінський: роки навчання (за матеріалами українських архівів) / О. С. Співаченко // Культура і сучасність. 2017. № 2. С. 167</ref>}}. Усяго праз адзін сэмэстр перавёўся ва Ўнівэрсытэт Сьвятога Ўладзімера ў Кіеве. Вучыўся там з студзеня 1866 да кастрычніка 1868 году, аднак, з-за таго, што ня вытрымаў паўкурсавыя іспыты, вымушаны быў вярнуцца ў Нежынскі ліцэй<ref>Самойленко Г. В. Випускники Ніжинської вищої школи – відомі діячі культури. // Література та культура Полісся. Вип. 98. Серія "Філологічні науки". № 14 / відп. ред. і упоряд. Г. В. Самойленко. Ніжин: НДУ ім. М. Гоголя, 2020. С. 269—273</ref>, які скончыў у 1869 годзе. У 1869 — 1873 гадох вучыўся ў Пецярбурскай кансэрваторыі ў лепшых майстроў эўрапейскай вакальнай школы Люізы Эрыт-Віардо, П’етра Рэпэта, Генрыеты Нісэн-Саламан, Каміля Эвэрардзі. Пасьля заканчэньня кансэрваторыі Хведар Стравінскі дэбютаваў у Кіеве на сцэне опэрнага тэатру. У 1876 годзе вярнуўся ў Санкт-Пецярбург, дзе стаў артыстам Марыінскага тэатру і працаваў да астатніх дзён свайго жыцьця<ref>Кушнер Васіль. Фёдар Стравінскі (1843—1902). С. 348—350</ref>.

У траўні 1874 году Хведар Стравінскі ажаніўся зь піяністкай і сьпявачкай Ганнай Халадоўскай{{Заўвага|Родзічы Ганны Халадоўскай валодалі маёнткам у [[Горваль|Горвалі]] Рэчыцкага павету, куды, як і ў [[Брагін]], сямейная пара наведвалася. Пра тое Хв. Стравінскі згадваў у сваіх «расходных кнігах»<ref>Клара Бирюкович. Стравинский на Гомельщине. // Гомельская праўда. – 2003. 7 чэрвеня</ref>. У Расейскім дзяржаўным гістарычным архіве захоўваюцца дакумэнты аб фінансавых прэтэнзіях Халадоўскіх да імпэрскага скарбу за страты, панесеныя пры складаньні выкупных актаў, аб спрэчках паміж Халадоўскімі і горвальскімі сялянамі што да разьдзелу зямлі, датаваныя яшчэ і 1882—1890 гадамі<ref>РДГА. Ф. 1344. Воп. 2. Спр. 1820. Воп. 4. Спр. 84. Воп. 13. Спр. 1989. Воп. 18. Спр. 217</ref>.}}, якая была яго сталым канцэртмейстарам. У пары нарадзіўся старэйшы сын Раман{{Заўвага|У 1874 альбо 1875 годзе, у літаратуры ёсьць разыходжаньні, як і з годам спачыну — 1895 альбо 1897.}}, потым у 1878 годзе нарадзіўся Юры, будучы архітэктар. 17 чэрвеня 1882 году ў [[Ламаносаў (горад)|Араніенбаўме]] сям’я  Стравінскіх ізноў цешылася з нагоды нараджэньня сына Ігара, у будучыні знакамітага кампазытара і дырыгента. Праз два гады на сьвет зьявіўся малодшы сын Гурый, будучы, як і бацька Хведар, артыст Марыінскага тэатру, бас-барытон, які загінуў у Першую сусьветную вайну<ref>Стравинский Гурий Фёдорович // Отечественные певцы. 1750—1917: Словарь / Пружанский А. М. — Изд. 2-е испр. и доп. — Москва, 2008</ref>. У доме Стравінскіх у Пецярбургу гасьцінна прыймалі музыкантаў, артыстаў, пісьменьнікаў, у ліку якіх быў і [[Фёдар Дастаеўскі|Хведар Дастаеўскі]]. Яшчэ ўважаецца, што вобраз панурага, хударлявага, высокага росту, даўгавусага казака для карціны «[[Запарожцы (карціна)|Запарожцы]]» [[Ільля Рэпін]] пісаў менавіта з аблічча Хв. Стравінскага<ref>[http://korrespondent.net/showbiz/1422142-korrespondent-veselye-zaporozhcy-istoriya-sozdaniya-kartiny-zaporozhcy-pishut-pismo-tureckomu-sultanu  История создания картины «Запорожцы пишут письмо турецкому султану»] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B6%D1%86%D1%8B_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0) «Запарожцы»]</ref>. Недзе з 1884 году артыст пачаў зьбіраць бібліятэку мастацкай, гістарычнай і філялягічнай літаратуры, а таксама краявідаў гарадоў, жанравых гравюраў і партрэтаў. Набываў і аўтографы вядомых людзей. Сёньня яго багатая калекцыя захоўваецца ў рукапісным аддзеле Пушкінскага дому, а частка яе — больш як 1400 партрэтаў кампазытараў, музычных выканаўцаў і актораў XIX стагодзьдзя — у Аддзеле эстампаў Расейскай Нацыянальнай бібліятэкі<ref>Нікалаеў Мікола. Беларускі Пецярбург. – Санкт-Пецярбург: Агентство «ВиТ-принт», 2009. С. 224</ref>.

У 1901 годзе ўрачыста сьвяткаваліся 25-я ўгодкі творчай дзейнасьці Хведара Стравінскага, калі яму было нададзена званьне заслужанага артыста імпэратарскіх тэатраў. Праз год сьпявак-актор спачыў ва ўзросьце 59 гадоў. Пахаваны ў Пецярбургу на Новадзявочых могілках, а ў 1930-я гг. перазахаваны на Ціхвінскіх могілках у Нэкропалі майстроў мастацтваў [[Аляксандра-Неўская лаўра|Аляксандра-Неўскай лаўры]].

У 1915 годзе ў Марыінскім тэатры быў усталяваны бюст артыста.

Ганна Стравінская ў 1922 годзе выехала за мяжу, жыла ў доме сына ў Парыжы. Пакінула сьвет жывых у 1939 годзе, пахаваная на cimetière russe de Sainte-Geneviève-des-Bois. Сын Ігар прысьвяціў нябожчыцы песьню «Незабудачка кветачка» з «Двух вершаў [[Канстанцін Бальмонт|К. Бальмонта]] для голаса і фартэпіяна».

== Творчасьць ==
[[Файл:Хведар Стравінскі ў 1887 г.jpg|значак|зьлева|Хведар Стравінскі ў 1887 г.]][[Файл:Headstone of Fyodor Stravinsky by V Beklemishev and L Pozen.jpg|значак|Магіла Хведара Стравінскага на Ціхвінскіх могілках Аляксандра-Неўскай лаўры ў Пецярбургу.]]
Хведар Стравінскі працягнуў традыцыі знакамітага опэрнага артыста Восіпа Пятрова. Дзейнасьць яго як выканаўцы — значны этап у гісторыі рэалістычнага мастацтва. Шматгранны сьпявак-актор, ён валодаў мастацтвам пераўвасабленьня, аднолькава па-майстэрску выконваў драматычныя і камічныя партыі. На ўсім працягу свайго творчага шляху Хв. Стравінскі змагаўся з опэрнай руцінай і фальшам. Сцэнічныя вобразы яго вылучаліся высокай жыцьцёвай праўдай, псыхалягічнай глыбінёй, завершанасьцю музычна-сцэнічнага ўвасабленьня. Голас Стравінскага вялікага дыяпазону (больш за дзьве актавы), ня ўтрымліваў, аднак, у сабе прыроднай прыгажосьці тэмбру. Мяккая пявучасьць, выраўненасьць рэгістраў, разнастайнасьць вакальна-дэклямацыйных фарбаў дасягнутыя сьпеваком дзякуючы ўдумлівым, упартым у штодзённай працы намаганьням.

У рэпэртуары Хведара Стравінскага было 59 опэр пераважна расейскіх кампазытараў. Сьпявак па-майстэрску выконваў характэрныя эпізадычныя ролі, быў адным з найвыбітных папярэднікаў Івана Шаляпіна.

Яскравыя сцэнічныя вобразы Стравінскі стварыў у опэрах «Варожая сіла», «Юдзіф» А. Сярова (Ярэмка, Алафэрн), «Барыс Гадуноў» М. Мусарскага (Варлаам), «Русалка» А. Даргамыскага (Млынар), «Руслан і Людзьміла» Ф. Глінка (Фарлаф), «Князь Ігар» А. Барадзіна (Скула), «Купец Калашнікаў» А. Рубінштэйн (Іван Грозны), «Травеньская ноч» М. Рымскага-Корсакава (Галава), «Мазепа» П. Чайкоўскага (Орлік), «Чарадзейка» П. Чайкоўскага (Мамыраў), «Севільскі цырульнік» Дж. Расіні (Дон Базыліа, Бартала), «Фауст» Ш. Гуно (Мэфістофэль), «Мэфістофэль» А. Бойта (Мэфістофэль) ды інш.<ref>[https://web.archive.org/web/20081230202546/http://nlr.ru/ar/staff/strav.htm Стравинский Федор Игнатьевич] на сайце «История в лицах».</ref>.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* ''Виноградова А.'' Первая глава из жизни Фёдора Стравинского: новые находки. // Opera Musicologica. — 2016. № 3 (29). С. 67—94   
* [http://sias.ru/upload/ds-vinogradova/%D0%94%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%20%D1%81%D0%B6%D0%B0%D1%82.pdf ''Виноградова А. С.'' Ф. И. Стравинский и русский музыкальный театр последней трети XIX века: репертуар, исполнительское искусство. Диссертация на соискание ученой степени кандидата искусствоведения. — Москва, 2019]
* ''Гілеўскі Віктар.'' Стравінскія. Ад беларускіх каранёў. // Маладосць. 11/2019. С. 77—84
* ''Кушнер В.'' Беларускія карані Фёдара Стравінскага // Беларускі гістарычны часопіс. — 2003. № 5. С. 33—44
* ''Кушнер Васіль.'' Фёдар Стравінскі (1843—1902). // Славутыя імёны Бацькаўшчыны. Выпуск другі. — Мінск: Беларускі фонд культуры, 2003. С. 347—365
* ''Співаченко О. С.'' Федір Стравінський: роки навчання (за матеріалами українських архівів) / О. С. Співаченко // Культура і сучасність. — 2017.  № 2.  С. 165—174

[[Катэгорыя: Нарадзіліся ў Хвойніцкім раёне]]