Перайсьці да зьместу

Уладзімер Сьвятаславіч

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
(Перанакіравана з «Уладзімер Сьвятаслававіч»)

Уладзімер Сьвятаславіч (Володимѣръ; 955—960 — 15 ліпеня 1015, Бяростава, пад Кіевам), у вадохрышчы Васіль, вядомы таксама як Уладзімер Сьвяты, Уладзімер Чырвонае Сонейка — кіеўскі князь з 978 г. (па іншых зьвестках — з 980). Ініцыятар Вадохрышча Русі. Кананізаваны Рускай праваслаўнай царквой як роўнаапостальны; дзень памяці — 15 ліпеня ст. ст. (у XX і XXI стагодзьдзях — 28 ліпеня н. ст.)

Да прыходу да ўлады

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Сын князя Сьвятаслава Ігаравіча ад нараджэнкі гораду Любеч па імі Малуша, ключніцы княгіні Вольгі. Існуе позьні, магчыма, легендарны, аповед аб тым, што Ўладзімер нарадзіўся ў вёсцы Будуціна пад Уладзімерам, куды цяжарную Малушу саслала ўгневаная Вольга[1][2][3]. Па летапісах, ён быў трэцім па старшынстве (пасьля Яраполка Сьвятаславіча і Алега Сьвятаславіча), але высоўвалася таксама гіпотэза, што ён быў другім (старэйшы за Алега), бо атрымаў ад бацькі пры ягоным сыходзе на вайну зь Бізантыяй у 970 году прэстыжны Ноўгарад, у то час як Алег здавольваўся Дрэўлянскай зямлёй з цэнтрам у Оўручы.

Неўзабаве пасьля згубы Сьвятаслава ў пачатку 972 г. успыхнула міжусобная вайна паміж ягонымі трыма сынамі. Храналёгія летапісу тут умоўная, але вядома, што на пачатковых этапах канфлікту Алег загінуў у барацьбе з кіеўскім князем Яраполкам, а наўгародзкі князь Уладзімер узяў Полацак, які перайшоў на бок Кіева, і сілком узяў у жонкі дачку мясцовага кіраўніка Рагнеду, пасватаную за Яраполка; бацька Рагнеды, Рагвалод Полацкі, быў забіты. Нарэшце, Уладзімер пры дапамозе варагаў захапіў Кіеў і заняў пасад здрадліва забітага ў Радзіне пад Кіевам Яраполка. Паводле «Памяці і хвалы князю Ўладзімеру» Якава Мніха гэта здарылася 11 чэрвеня 978 г. Старажытнарускія летапісы даюць дату 980; з шэрагу храналягічных меркаваньняў падаецца больш верагодным, што дата 978 правільная, а дата 980 атрыманая пры другаснай расстаноўцы гадавой сеткі ў летапісы шляхам няправільнага пералічэньня.

Вадохрышча Русі летапіс лічыць вынікам сьвядомага «выбару вер» Уладзімерам: да яго двару нібы выклікаліся прапаведнікі ісламу, юдаізму, заходняга «лацінскага» хрысьціянства, пакуль Уладзімер пасьля гутаркі з «грэцкім філёзафам» не спыніўся на хрысьціянстве бізантыйскага абраду. Нягледзячы на агіяграфічны трафарэт, у гэтым апавяданьні ёсьць і гістарычнае збожжа. Так, Уладзімер гаворыць «немцам»: «Ідзеце зноў, яка бацькі нашы гэтага не прияли сутнасьць» (гэта значыць ідзіце назад, бо нашы бацькі гэтага не прынялі). У гэтым трэба бачыць дасылку да падзей 960 году, калі германскі імпэратар прысылаў біскупа і сьвятароў Вользе; не прынятыя на Русі, яны «ледзьве выратаваліся». Аб гэтых кантактах Вольгі з імпэратарам вядома толькі з заходніх крыніц; такім чынам, указаньне летапісу на тое, што пры Ўладзімеру вяліся нейкія перамовы з заходнімі хрысьціянамі аб вадохрышчы Русі, пэўна. Зьвесткі аб амбасадзе ў Харэзм рускага кіраўніка Буладмира, які жадаў, каб яго краіна прыняла іслам, захаваліся ў арабскіх і пэрсыдзкіх крыніцах.

Непасрэдным штуршком да Вадохрышча стала патрабаваньне Ўладзімера даць яму ў жонкі сястру бізантыйскіх імпэратараў Васіля II і Кастуся VIII Ганну ў абмен на падтрымку рускіх войскаў у барацьбе з узурпатарам Вардой Фокам. Імпэратары пагадзіліся, але запатрабавалі ад Уладзімера вадохрышча. Не атрымаўшы нявесты, угневаны Ўладзімер атакаваў бізантыйскі горад у Крыму Херсонес (Корсунь) і толькі пасьля гэтага адбыўся шлюб.

Дэталі храналёгіі — на якім менавіта этапе апісваемых падзей Уладзімер прыняў вадохрышча, ці адбылося гэта ў Кіеве або ў Корсуне, ці адначасова жагнаўся Ўладзімер і яго народ — былі няясныя ўжо ў поры складаньня «Аповесьці часовых гадоў» у пачатку XII у. Тым больш дыскусійны гэтае пытаньне ў сучаснай гістарыяграфіі. Звычайна датай Вадохрышчы Русі лічаць 988 год, але аргумэнтированно прапаноўваліся таксама і іншыя даты — практычна ўсе гады ў дыяпазоне ад 987 да 992 г. У вадохрышчы Ўладзімер прыняў імя Васіль (у гонар бізантыйскага імпэратара Васіля II, відавочна, які выконваў роля завочнага крыжавога бацькі, паводле практыкі палітычных вадохрышчаў таго часу).

У Кіеве вадохрышча народу прайшло параўнальна мірна, у то час як у Ноўгарадзе суправаджалася паўстаньнямі язычнікаў і карнымі акцыямі (зьвесткі некаторых летапісаў аб тым, што хаты ўпорствующих язычнікаў былі спаленыя, пацьвярджаюцца археалягічна). У Растоўска-Суздальскай зямлі, дзе мясцовыя славянскія і фіна-вугорскія плямёны былі не цалкам падпарадкаваныя палітычна, хрысьціяне заставаліся меншасьцю, відаць, і пасьля Ўладзімера (да XIII стагодзьдзі паганства панавала ў вяціч).

Вадохрышча суправаджалася ўстановай царкоўнай герархіі. Русь стала адной зь мітраполій (Кіеўскай) Канстантынопальскага патрыярхата, дыяцэзія была створаная яшчэ як мінімум у Ноўгарадзе (а па некаторых дадзеных — таксама ў Белгарадзе Кіеўскім, не бэрсаць з сучасным Белгарадам, Пераяславе і Чарнігаве). Пры дапамозе нямецкага місіянэра Бруна Квэрфурцкага ў 1008 году была заснаваная дыяцэзія ў печенегов, відаць, недаўгавечная.

Разам з праваслаўнымі місіянэрамі на Русь надзвычай рана пранікалі і прыхільнікі розных бізантыйскіх ерасяў, у прыватнасьці, богомильства. З знойдзенага ў 2000 году Наўгародзкага кодэкса вынікае, што ў 999 году нейкі манах Исаакий быў пастаўлены попом у богомильской (або околобогомильской) суполцы ў такім падаленым кутку Русі, як Суздаль.

Зьнешняя палітыка хрысьціянскага пэрыяду

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Русь пасьля Вадохрышча працягвае актыўную зьнешнюю палітыку, асноўнымі яе супернікамі выступаюць Польшча Баляслава I Адважнага (зь якім Уладзімер неўзабаве пагадзіўся) і печанегі, вайна зь якімі працягвалася асоба актыўна ў 990-я гады. Успаміны аб печанескай вайне ўжо праз стагодзьдзе прынялі эпічныя формы (легенда аб Белгарадзкім кісялі, аб Мікіту Кажамяку і іншыя). Для абароны ад печанегаў быў пабудаваны шэраг крэпасьцяў па паўднёвай мяжы Кіеўскай Русі, а таксама суцэльная сьцяна (частакол) на земляным насыпе.

Культурная палітыка

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Поры Ўладзімера адзначаныя пачаткам кніжнай адукаванасьці на Русі — што зьвязана з Вадохрышчам; дзяцей сілком бралі зь сем’яў і адпраўлялі ў школы. Настаўнікамі выступалі ня столькі бізантыйцы, колькі баўгары, у тым ліку якія вучыліся на Афоне. Праз пакаленьне на Русі вырасьлі ўжо выдатныя майстра слова і знатакі літаратуры, такія, як адзін зь першых рускіх пісьменьнікаў мітрапаліт Іларыён. Пры Ўладзімеру пачынаецца маштабнае каменнае будаўніцтва на Русі, хоць першыя якія захаваліся пабудовы ставяцца ўжо да часу Яраслава.

У апошнія гады жыцьця Ўладзімер, верагодна, зьбіраўся зьмяніць прынцып атрыманьня пасада ў спадчыну і адпісваць уладу каханаму сыну Барысу. Ва ўсякім разе, двое старэйшых зь якія заставаліся ў жывых яго сыноў — Сьвятаполк тураўскі і Яраслаў наўгародзкі — амаль адначасова паўсталі супраць бацькі ў 1014 году. Завастрыўшы старэйшага, Сьвятаполка, пад варту, Уладзімер рыхтаваўся да вайны зь Яраславам, калі раптам захварэў і сканаў у загараднай рэзыдэнцыі Бераставае 15 ліпеня 1015.

Пахаваны ў Дзесяціннай царкве ў Кіеве; мармуровыя саркафагі Ўладзімера і яго жонкі стаялі пасярэдзіне храма. Дзесяцінная царква разбураная манголамі ў 1240 г. У XVII стагодзьдзі ў Кіеве былі выяўленыя старыя саркафагі, прынятыя мітрапалітам Пятром Магілай за пахаваньні Ўладзімера і Ганны. Рэшткі, вынятыя з гэтага пахаваньня, да цяперашняга часу таксама згубленыя. Сучасныя дасьледнікі сур’ёзна сумняваюцца ў тым, што гэта сапраўды былі ракі Ўладзімера і Ганны Кіеўскіх.

  1. ^ Диба Ю. Історично-географічний контекст літописного повідомлення про народження князя Володимира Святославовича: Локалізація Будятиного села // Княжа доба. Історія і культура. Львів: Інститут українознавства ім. І. Крип'якевича НАН України. — Вип. VI. — С. 37-70
  2. ^ Диба Ю. Батьківщина святого Володимира: Волинська земля у подіях X століття (Міждисциплінарні нариси ранньої історії Руси-України). — Львів: Видавництво «Колір ПРО», 2014. — 484 с.: іл. — (Серія «Невідома давня Україна». — 1)
  3. ^ Мицько І. Нові монографії про давню Україну

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Уладзімер Сьвятаславічсховішча мультымэдыйных матэрыялаў