Удзельнік:Ліцьвін/Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі

Беларусь

Современная территория Беларуси (в границах Республики Беларусь) в разные исторические периоды находилась в составе различных государственных образований:

• Полоцкого (X - XIII вв.), Туровского (конец X - начало XIV в.), Смоленского (начало XII - конец XIV в.), а также Киевского и Черниговского (часть территории на юго-востоке) княжеств, со временем разделившихся на более мелкие удельные княжества
• Великого княжества Литовского (середина XIII - конец XVIII в.) (полное название с середины XV в. - Великое Княжество Литовское, Русское и Жемойтское)
• Речи Посполитой (1569-1795 гг., федеративного государства, возникшего в результате объединения Польского королевства ("Короны") и Великого Княжества Литовского ("Княжества", или "Литвы"), в которых была общая верховная власть, проводилась совместная внешняя политика, но сохранялась автономность в вопросах административного управления и законодательства, финансовой, судебной системы, имелись собственные войска с отдельным командованием и т. д.)
• Российской империи (конец XVIII в. - 1917 г.)
• Социалистической Советской Республики Беларуси (ССРБ, январь - февраль 1919 г.)
• Литовско-Белорусской Советской Социалистической Республики (Литбел, февраль - июль 1919 г.)
• Российской Советской Федеративной Социалистической Республики (РСФСР, восточная часть Беларуси в 1919-1924 гг., некоторые районы в 1919-1926 гг.)
• Республики Польша (западная часть Беларуси в 1920-1930-х гг.)
• Белорусской Советской Социалистической Республики (БССР, 1920-1991 гг.), с 1922 по 1991 г. входившей в Союз Советских Социалистических Республик (СССР)
• Республики Беларусь (с 1991 г.).

Административно-территориальное деление этих государств (кроме Республики Беларусь) изменялось многократно, причем на определенных исторических этапах преобразования были весьма существенными и происходили за короткие периоды времени. Следует заметить, что в настоящее время некоторые административно-территориальные единицы, являвшиеся частью указанных выше государственных образований, не относятся к Республике Беларусь, а входят в состав России, Польши, Литвы, Латвии, Украины.

Предлагаемый материал по административно-территориальному устройству Беларуси структурирован, исходя из хронологии событий, и в этих рамках представлен главным образом в разрезе основных административно-территориальных образований:

• воеводств с делением на поветы (в Великом княжестве Литовском, в т.ч. в составе Речи Посполитой с начала XV по конец XVIII в., а также в Республике Польша в 1920-1930-х гг.)
• губерний с делением на уезды (в Российской империи в конце XVIII - начале XX в.)
• округов с делением на районы (в БССР в 1920-1930-х гг.)
• областей с делением на районы (в БССР с 1938 г. и Республике Беларусь с 1991 г.).

Более подробно в хронологическом плане освещен период с середины 1920-х гг., как, возможно, представляющий практический интерес для широкой аудитории пользователей сайта.

Кроме того, следует отметить имевшие место в истории белорусских земель иные административно-территориальные образования (волости, княжества, земли, наместничества, провинции), относительно которых можно сказать, что либо их юридический статус не был четко определен и зафиксирован в документах, либо срок их существования был небольшой.

• * *

В наиболее ранний период с точки зрения государственности и наличия административно-территориального деления на территории Беларуси (относящийся к X - середине XIII в. - временам Древней Руси, существования удельных княжеств, а также ко 2-й трети XIII - началу XV в. - этапу формирования и становления Великого княжества Литовского) имелись такие административно-территориальные единицы, как волости, объединявшие несколько территориальных крестьянских общин.

• * *

С XV до первой половины XVI в. в Великом княжестве Литовском территория делилась на судебно-административные округа: княжества (как остатки бывших удельных владений) и наместничества (образованные в результате ликвидации удельных владений и управлявшиеся наместниками великого князя). Особенно крупные наместничества, имевшие элементы автономии, назывались землями. Их границы сложились исторически и не были определены законодательно. Более мелкими административно-территориальными единицами являлись волости.

• * *

В начале XV в. в Великом княжестве Литовском были введены новые административно-территориальные единицы - воеводства. Впоследствии входившие в их состав волости были объединены в более крупные административно-территориальные образования - поветы.

В 1413 г. были образованы Виленское и Трокское воеводства. Территории, не вошедшие в состав этих воеводств, сохраняли статус автономных земель.

В 1471 г. образовано Киевское воеводство, в состав которого входил, в частности, Мозырский повет, а также часть земель на крайнем юго-востоке современной Беларуси.

С 1503 г. начинают именоваться воеводами наместники Витебской земли, а после 1511 г. за ней окончательно закрепляется статус Витебского воеводства.

Около 1504 г. на основе Полоцкой земли образовано Полоцкое воеводство.

В 1507 г. из состава Виленского воеводства выделено Новогородское (Новогрудское) воеводство.

В 1513 г. из нескольких поветов Трокского воеводства создано Подляшско-Берестейское воеводство (с 1520 г. Подляшское).

(См. карту "Великое княжество Литовское в XV - первой половине XVI в.", http://www.vln.by/sites/default/files/map2_0.jpg).

• * *

В 1565-1566 гг. в Великом княжестве Литовском проводилась административная реформа. Земли на территории Беларуси были разделены на следующие воеводства и поветы:

- Берестейское (Брестское) (Берестейский (Брестский) и Пинский поветы); - Виленское (Браславский, Виленский, Лидский, Ошмянский поветы, а также Вилькомирский повет, земли которого в настоящее время входят в состав Литовской Республики); - Витебское (Витебский и Оршанский поветы); - Менское (Минское) (Менский (Минский), Речицкий и с 1569 г. Мозырский поветы); - Мстиславльское (без поветов); - Новогородское (Новогрудское) (Волковысский, Новогородский (Новогрудский), Слонимский поветы); - Полоцкое (без поветов); - Трокское (территория Гродненского повета, а также Ковенский, Трокский, Упитский поветы, земли которых в настоящее время входят в состав Литовской Республики).

Киевское и Подляшское воеводства с 1569 г. находились в составе Польского королевства.

Такое административно-территориальное деление было закреплено Статутом Великого княжества Литовского 1588 г. и просуществовало до конца XVIII в.

• * *

В конце XVIII в. в связи с тремя разделами Речи Посполитой (1772, 1793, 1795 гг.) между Россией, Пруссией и Австрией административно-территориальное деление на землях Беларуси претерпело существенные изменения. На территории, вошедшей в состав Российской империи, в качестве административно-территориальных единиц вводятся губернии.

В результате 1-го раздела Речи Посполитой восточная часть Беларуси отошла к Российской империи и была включена в состав образованных Могилевской, Псковской и Полоцкой губерний (см. карту "Административно-территориальное деление Восточной Беларуси. 1772-1792 гг.", http://www.vln.by/sites/default/files/map6.jpg).

На территории Беларуси, остававшейся в составе Великого княжества Литовского, в 1791 г. были образованы новые поветы: в Брестском воеводстве Пинско-Заречный с центром в деревне Плотница (в 1792 г. переименован в Запинский с центром в г. Столине) и Кобринский, в Виленском воеводстве Завилейский (центр - г. Поставы) и Эйшишкский, в Новогрудском - Случерецкий (Слуцкий).

После 2-го раздела Речи Посполитой в состав Российской империи вошла центральная часть Беларуси, где была образована Минская губерния (см. карту "Административно-территориальное деление Беларуси. 1793-1796 гг.", http://www.vln.by/sites/default/files/map3.jpg).

Остававшийся после 2-го раздела в составе Речи Посполитой Гродненский повет Трокского воеводства в 1793 г. был преобразован в Гродненское воеводство.

После 3-го раздела Речи Посполитой западная часть Беларуси вошла в состав Российской империи, были созданы Виленская и Слонимская губернии.

• * *

В период образования в 1772 г. Могилевская губерния состояла из провинций: Могилевской, Мстиславльской, Оршанской, Рогачевской. В 1777 г. Могилевская губерния была разделена на 12 уездов (поветов, термин "повет" официально употреблялся наряду со словом "уезд" до 1840 г.): Бабиновичский (упразднен в 1840 г.), Белицкий (в 1852 г. переименован в Гомельский), Климовичский, Копысский (упразднен в 1861 г.), Могилевский, Мстиславльский, Оршанский, Рогачевский, Сенненский, Старобыховский (в 1852 г. переименован в Быховский), Чаусский, Чериковский. В 1778 г. губерния переименована в Могилевское наместничество (вместе с Полоцким наместничеством управлялась одним царским наместником - генерал-губернатором) (см. карту http://militarymaps.org.ua/_atlases/maps/atl1792/map20.djvu), которое в 1796 г. упразднено, а уезды вошли в состав Белорусской губернии. В 1802 г. Могилевская губерния восстановлена в составе прежних 12 уездов (см. карту http://militarymaps.org.ua/_atlases/maps/atl1823/atl1823_13.djvu). С сентября 1917 г. она была отнесена к Западной области, с января 1919 г. к ССРБ, с февраля 1919 г. - к РСФСР. 11 июля 1919 г. Могилевская губерния была упразднена, 9 ее уездов вошли в Гомельскую губернию, Мстиславльский уезд передан Смоленской, Сенненский - Витебской губернии.

Образованная в 1772 г. Псковская губерния первоначально состояла из провинций: Великолукской, Витебской, Двинской, Полоцкой, Псковской. В 1775 г. провинции Псковской губернии были разделены на уезды: Двинская - на Динабургский, Мариенгаузенский и Режицкий; Полоцкая - на Невельский, Полоцкий и Себежский; Витебская - на Велижский, Витебский и Городокский.

Полоцкая губерния образована в 1776 г. из Витебской, Двинской и Полоцкой провинций Псковской губернии в составе 11 уездов: Велижского, Витебского, Городокского, Дриссенского, Динабургского, Люцинского, Невельского, Полоцкого, Режицкого, Себежского, Суражского. В 1778–1796 гг. – являлась наместничествм (см. карты http://militarymaps.org.ua/_atlases/maps/atl1792/map19.djvu и http://militarymaps.org.ua/_atlases/maps/atl1792/map05.djvu). На части территории бывшего Полоцкого воеводства, присоединенной к Российской империи после 2-го раздела Речи Посполитой, в 1793 г. образован Лепельский уезд, вошедший в состав Полоцкой губернии.

Созданная в 1793 г. Минская губерния, первоначально состояла из 13 уездов: Бобруйского, Борисовского, Вилейского, Давид-Городокского, Дисненского, Докшицкого, Игуменского, Мозырского, Минского, Несвижского, Поставского, Пинского, Слуцкого. В 1795-1796 гг. Минская губерния называлась наместничеством. В 1796 г. были упразднены Давид-Городокский, Докшицкий, Несвижский, Поставский уезды, в 1797 г. к губернии присоединен Речицкий уезд (см. карту http://militarymaps.org.ua/_atlases/maps/atl1823/atl1823_12.djvu). В 1842 г. из состава Гродненской губернии присоединен Новогрудский уезд, в Виленскую губернию переданы Вилейский и Дисненский уезды (см. карту http://militarymaps.org.ua/_atlases/maps/atl1871/map28.djvu). С ноября 1917 г. Минская губерния включена в состав Западной области, в 1918 г. - Западной коммуны. С января 1919 г. - в составе ССРБ. С февраля 1919 г. - в составе Литбела. В 1919 г. образован Барановичский уезд, Речицкий уезд присоединен к Гомельской губернии, ей же переданы Мозырский и часть Бобруйского, Борисовского и Игуменского уездов. В 1920 г. образован Несвижский уезд. В 1921 г., когда часть территории губернии, кроме Бобруйского, Борисовского, Игуменского, Мозырского, Минского и Слуцкого уездов, отошла к Республике Польша, Минская губерния перестала существовать.

Белорусская губерния с центром в Витебске образована в 1796 г. путем объединения Полоцкого наместничества с Могилевским наместничеством и состояла из 16 уездов: Белицкого, Велижского, Витебского, Городокского, Динабургского, Люцинского, Могилевского, Мстиславльского, Невельского, Оршанского, Полоцкого, Рогачевского, Себежского, Сенненского, Чаусского, Чериковского. В 1802 г. Белорусская губерния упразднена, ее территория разделена на Витебскую и Могилевскую губернии.

Созданная в 1796 г. Слонимская губерния делилась на 8 уездов: Брестский, Волковысский, Гродненский, Кобринский, Лидский, Новогрудский, Пружанский, Слонимский.

Образованная в 1795 г. Виленская губерния включала 11 уездов: Браславский (с 1836 г. Новоалександровский), Виленский, Вилькомирский, Завилейский, Ковенский, Ошмянский, Россиенский, Трокский, Упитский (Поневежский), Тельшевский, Шавельский (см. карту http://militarymaps.org.ua/_atlases/maps/atl1823/atl1823_05.djvu). С 1801 по 1840 г. Виленская губерния носила название Литовско-Виленская. В 1843 г. часть уездов была передана новообразованной Ковенской губернии (в том числе Новоалександровский уезд). В составе Виленской губернии остались Виленский, Ошмянский, Свенцянский (Завилейский) и Трокский уезды. К ним присоединены из Гродненской губернии Лидский, из Минской - Дисненский и Вилейский уезды (см. карты "Беларусь во второй половине XIX - начале XX в.", http://www.vln.by/sites/default/files/map5.jpg; http://militarymaps.org.ua/_atlases/maps/atl1871/map09.djvu). В 1920 г. большая часть Виленской губернии была занята польскими войсками, в 1922-1925 гг. входила в состав Виленской земли, в 1925-1939 гг. Виленского воеводства Республики Польша, остальная территория отошла к Литовской Республике, небольшая часть Вилейского уезда - к БССР.

В 1797 г. Слонимская и Виленская губернии объединены в Литовскую губернию с центром в Вильне, состоявшую из 19 уездов: Браславского, Брестского, Волковысского, Виленского, Вилькомирского, Гродненского, Завилейского, Кобринского, Ковенского, Лидского, Новогрудского, Ошмянского, Пружанского, Россиенского, Слонимского, Тельшевского, Трокского, Упитского, Шавельского. В 1801 г. Литовская губерния вновь разделена на Виленскую и Слонимскую (с 1802 г. - Гродненская) губернии.

В состав Гродненской губернии с 1802 г. входили 8 уездов: Брестский, Волковысский, Гродненский, Кобринский, Лидский, Новогрудский, Пружанский, Слонимский (см. карту http://militarymaps.org.ua/_atlases/maps/atl1823/atl1823_04.djvu). В 1843 г. к губернии присоединены Белостокский, Бельский, Сокольский уезды из упраздненной Белостокской области, Новогрудский уезд передан Минской, Лидский - Виленской губернии (см. карту http://militarymaps.org.ua/_atlases/maps/atl1871/map16.djvu). В соответствии с Рижским мирным договором 1921 г. территория Гродненской губернии отошла к Республике Польша, бывшие уезды вошли в состав Белостокского (Белостокский, Бельский, Волковысский, Гродненский, Сокольский), Полесского (Брестский, Кобринский, Пружанский) и Новогрудского (Слонимский) воеводств.

Образованная в 1802 г. Витебская губерния делилась на 12 уездов: Велижский, Витебский, Городокский, Двинский, Дриссенский, Лепельский, Люцинский, Невельский, Полоцкий, Режицкий, Себежский, Суражский (упразднен в 1866 г.) (см. карту http://militarymaps.org.ua/_atlases/maps/atl1823/atl1823_11.djvu). С ноября 1917 г. Витебская губерния в составе Западной области, с сентября 1918 г. - Западной коммуны, с января 1919 г. - ССРБ, в январе 1919 г. передана РСФСР. В связи с образованием Гомельской губернии (апрель 1919 г.) в Витебскую губернию переданы Сенненский уезд Могилевской губернии (июль 1919 г.) и позднее Оршанский уезд Гомельской губернии (ноябрь 1920 г.). В соответствии с мирным договором между РСФСР и Латвией от 11 августа 1920 г. Двинский, Люцинский и Режицкий уезды отошли к Латвийской Республике. В феврале 1923 г. в связи с укрупнением уездов упразднены Городокский, Дриссенский и Сенненский уезды; Лепельский уезд переименован в Бочейковский. 10 марта 1924 г. в связи с 1-м укрупнением БССР Витебская губерния упразднена. Территория Витебского, Городокского, Дриссенского, Лепельского, Полоцкого, Сенненского, Суражского уездов вошла в состав БССР, Велижский, Невельский, Себежский уезды - в состав Псковской губернии РСФСР.

В начале XIX в. впервые в административно-территориальном устройстве рассматриваемых территорий появилось такое образование, как область, вторично этот термин был введен только более чем через столетие.

Часть территории, отошедшей в результате 3-го раздела Речи Посполитой к Пруссии, а по Тильзитскому миру 1807 г. переданная Российской империи, в 1808 г. получила название Белостокской области с центром в Белостоке. Область состояла из 4-х уездов: Белостокского, Бельского, Сокольского и Дрогичинского (см. карту http://militarymaps.org.ua/_atlases/maps/atl1823/atl1823_04.djvu и карту "Административно-территориальное деление Беларуси. Первая половина XIX в.", http://www.vln.by/sites/default/files/map4.jpg). Упразднена в 1842 г., уезды присоединены к Гродненской губернии, а Дрогичинский и Бельский объединены в Бельский уезд.

В марте 1917 г. образована Западная область в составе Виленской, Минской и Могилевской губерний с центром в г. Минске. После Октябрьской революции 1917 г. область включала Виленскую, Витебскую, Могилевскую и Минскую губернии. В связи с оккупацией части Беларуси немецкими войсками (февраль 1918 г.) центр области перенесен в Смоленск. В апреле 1918 г. в состав Западной области включена Смоленская губерния. В сентябре 1918 г. область переименована в Западную коммуну, которая была упразднена после провозглашения ССРБ (1 января 1919 г.).

• * *

1 января 1919 г. в связи с образованием Социалистической Советской Республики Беларуси (ССРБ) в ее состав вошли Витебская, Гродненская, Минская, Могилевская губернии, часть уездов Виленской и Ковенской губерний, западные уезды Смоленской губернии. 16 января 1919 г. по решению ЦК РКП(б) Витебская, Могилевская и Смоленская губернии отошли к РСФСР.

В феврале 1919 г. оставшаяся часть территории ССРБ была объединена с Социалистической Советской Республикой Литвы в Литовско-Белорусскую Советскую Социалистическую Республику (официальное название - Социалистическая Советская Республика Литвы и Беларуси, Литбел), куда вошли Виленская, Минская, часть территории Гродненской и Ковенской губерний. К концу лета 1919 г. практически вся территория Литбела была занята польскими войсками, и республика де-факто прекратила существование.

• * *

26 апреля 1919 г. была образована Гомельская губерния, которую составили 9 уездов (Быховский, Гомельский, Горецкий, Климовичский, Могилевский, Оршанский, Рогачевский, Чаусский, Чериковский) упраздненной Могилевской губернии, Речицкий уезд Минской губернии, Мглинский, Новозыбковский, Стародубский, Суражский уезды Черниговской губернии. С августа 1919 г. по август 1920 г. в Гомельскую губернию вошли Мозырский, части Бобруйского, Борисовского, Игуменского уездов. В ноябре 1920 г. Оршанский уезд передан в Витебскую губернию. В мае 1922 г. Мглинский и Чаусский уезды упразднены, Суражский уезд переименован в Клинцовский, образован Почепский уезд. В июле 1922 г. большая часть Горецкого уезда передана Смоленской губернии. В феврале 1923 г. Быховский уезд упразднен. В мае 1923 г. Почепский уезд передан в Брянскую губернию. В марте 1924 г. Быховский, Климовичский, Могилевский, Рогачевский, Чаусский, Чериковский, часть Речицкого уезда переданы в БССР. В декабре 1926 г. Гомельская губерния упразднена: Гомельский и Речицкий уезды присоединены к БССР, Клинцовский, Новозыбковский, Стародубский – к Брянской губернии РСФСР.

• * *

31 июля 1920 г. была восстановлена Белорусская Советская Социалистическая Республика (БССР) в составе Минской (без Речицкого уезда) и белорусских уездов Гродненской и Виленской губерний.

По Рижскому мирному договору от 18 марта 1921 г. западная часть Беларуси: Гродненская, почти половина Минской и большая часть Виленской губернии отошла к Республике Польша.

В составе БССР осталась неполная территория 6 уездов бывшей Минской губернии: Бобруйского, Борисовского, Игуменского (с 1923 г. Червенский), Мозырского, частично Минского и Слуцкого.

В марте 1924 г. в результате возвращения восточнобелорусских территорий из состава РСФСР - так называемого 1-го укрупнения БССР - в ее состав вошли уезды Витебской, Гомельской и Смоленской губерний, в которых преобладало белорусское население.

• * *

17 июля 1924 г. на территории БССР упразднено старое и принято новое административно-территориальное устройство - округа с делением на районы. Было образовано 10 округов, которые объединяли 100 районов.

Бобруйский округ включал районы: Бобруйский 1-й, Бобруйский 2-й, Буда-Кошелевский, Городецкий, Глусский, Жлобинский, Кличевский, Осиповичский, Паричский, Рогачевский, Свислочский, Стрешинский. 9 июня 1927 г. переданы Краснослободский, Любанский, Слуцкий, Стародорожский, Старобинский районы. 4 августа 1927 г. 1-й и 2-й Бобруйские районы объединены в единый Бобруйский район, а Городецкий и Стрешинский упразднены.

Борисовский округ включал районы: Бегомльский, Березинский, Борисовский, Зембинский, Крупский, Лепельский, Плещеницкий, Холопеничский, Черейский.

Витебский округ включал районы: Бешенковичский, Витебский, Высочанский, Городокский, Езерищенский (упразднен в 1929 г.), Лиозненский, Лосвидский (в 1924 г. переименован в Кузнецовский, упразднен в 1927 г.), Межанский, Сенненский, Сиротинский, Суражский, Чашникский.

Калининский округ включал районы: Белынковичский, Климовичский, Костюковичский, Краснопольский, Кричевский, Милославичский, Мстиславский, Расненский, Хотимский, Чериковский.

Могилевский округ включал районы: Белыничский, Быховский, Журовичский, Кормянский, Луполовский, Могилевский, Пропойский, Чаусский, Чечевичский, Шкловский.

Мозырский округ включал районы: Житковичский, Калинковичский, Каролинский, Копаткевичский, Лельчицкий, Мозырский, Наровлянский, Озаричский, Петриковский.

Минский округ включал районы: Заславский, Койдановский, Логойский, Острошицко-Городокский, Пуховичский, Самохваловичский, Смиловичский, Смолевичский, Узденский, Червенский, Шацкий (упразднен в 1927 г.).

Оршанский округ включал районы: Богушевский, Горецкий, Дрибинский, Дубровенский, Копысский, Кохановский, Круглянский, Лядненский, Оршанский, Толочинский.

Полоцкий округ включал районы: Ветринский, Волынецкий (с марта 1929 г. Борковичский), Дретунский (позже Краснопольский, упразднен в 1927 г.), Дриссенский, Освейский, Полоцкий, Россонский, Улльский, Ушачский.

Слуцкий округ включал районы: Гресский, Копыльский, Краснослободский, Любанский, Слуцкий, Стародорожский, Старобинский.

В декабре 1926 г. в результате 2-го укрупнения БССР в состав республики из РСФСР переданы Гомельский и Речицкий уезды Гомельской губернии. 8 декабря 1926 г. 18 волостей этих уездов переименованы в районы, а уезды переименованы в округа (территорию БССР см. на карте "Административно-территориальное деление Советской Беларуси. 1921-1926 гг."):

Гомельский округ включал районы: Ветковский, Гомельский, Дятловичский (упразднен 4 августа 1927 г.), Добрушский (упразднен 4 августа 1927 г.), Краснобудский (упразднен 4 августа 1927 г.), Носовичский (упразднен 4 августа 1927 г.), Светиловичский (упразднен 4 августа 1927 г.) Уваровичский, Чечерский. 9 июня 1927 г. в состав округа переданы Брагинский, Василевичский (упразднен 4 августа 1927 г.), Горвальский (упразднен 4 августа 1927 г.), Комаринский, Лоевский, Речицкий, Хойникский, Холмечский (упразднен 4 августа 1927 г.) районы; 4 августа 1927 г. образован Тереховский, 27 октября 1927 г. передан Буда-Кошелевский район.

Речицкий округ включал районы: Брагинский, Василевичский, Горвальский, Комаринский, Лоевский, Речицкий, Хойникский, Холмечский, Юровичский.

9 июня 1927 г. упразднены Борисовский, Калининский, Речицкий и Слуцкий округа, их районы распределены по соседним округам. 26 июля 1930 г. упразднены последние 8 округов. На территории БССР осталось только районное деление.

Количество районов менялось: 4 августа 1927 г. упразднены 16 районов, 8 июля 1931 г. – еще 23 района. 15 февраля 1935 г. 15 районов восстановлены.

• * *

Западные территории Беларуси (Западная Беларусь) в результате советско-польской войны 1920 г. были захвачены Польшей и находились в ее составе до сентября 1939 г. На этих землях основными административно-территориальными единицами являлись воеводства и составлявшие их поветы (см. карты http://militarymaps.narod.ru/maps/atl1937/map07.djvu и http://militarymaps.narod.ru/maps/atl1937/map09.djvu, а также карту "Административно-территориальное деление Западной Беларуси. 1931-1939 гг.").

Белостокское воеводство образовано в 1919 г., в него вошли, в частности, Августовский, Белостокский, Бельский, Волковысский (с 1921 г.), Гродненский (с 1921 г.), Сокольский, а также другие поветы.

Новогрудское воеводство образовано в 1921 г., в его состав входили Барановичский, Вилейский, Воложинский, Дисненский, Дуниловичский, Лидский, Несвижский, Новогрудский, Слонимский, Столбцовский, Щучинский (с 1929 г.) поветы.

Полесское воеводство образовано в 1921 г., состояло из Брест-Литовского, Дрогичинского, Камень-Каширского, Кобринского, Коссовского, Лунинецкого, Пинского, Пружанского, Сарненского (в 1929 г. передан в состав Волынского воеводства) поветов.

В апреле 1922 г. образована Виленская земля на правах воеводства, включавшая Браславский, Виленско-Трокский, Ошмянский и Свенцянский поветы. В июле 1922 г. к Виленской земле присоединены Вилейский, Дисненский и Дуниловичский (в 1925 г. переименован в Поставский) поветы. В декабре 1925 г. было создано Виленское воеводство в составе Браславского, Вилейского, Виленско-Трокского, Дисненского, Ошмянского, Поставского и Свенцянского поветов, в апреле 1927 г. создан Молодечненский повет .

• * *

21 июня 1935 г. районы БССР, размещенные вдоль государственной границы с Польшей, были объединены в 4 округа (см. карту "Административно-территориальное деление Советской Беларуси. 1935-1937 гг."):

- Лепельский, состоящий из 4 района: Бегомльский, Лепельский, Ушачский, Чашникский); - Мозырский (9 районов: Домановичский, Ельский, Житковичский, Копаткевичский, Лельчицкий, Мозырский, Наровлянский, Петриковский, Туровский); - Полоцкий (5 районов: Ветринский, Дриссенский, Освейский, Полоцкий, Россонский); - Слуцкий (6 районов: Гресский, Копыльский, Краснослободский, Любанский, Слуцкий, Старобинский).

• * *

15 января 1938 г. в БССР округа как административные единицы были упразднены и введено областное деление. 20 февраля 1938 г. все существовавшие на то время 90 районов республики были распределены между 5 областями (см. карту http://militarymaps.narod.ru/maps/atl1939/atl1939_38.djvu).

Витебская область включала 20 районов: Бешенковичский, Богушевский, Ветринский, Витебский, Городокский, Дриссенский, Дубровенский, Лепельский, Лиозненский, Меховский, Оршанский, Освейский, Полоцкий, Россонский, Сенненский, Сиротинский, Суражский, Толочинский, Ушачский, Чашникский.

Гомельская область включала 14 районов: Буда-Кошелевский, Ветковский, Гомельский, Добрушский, Жлобинский, Журавичский, Кормянский, Лоевский, Речицкий, Рогачевский, Светиловичский, Тереховский, Уваровичский, Чечерский. В 1939 г. образован Стрешинский район.

Минская область включала 20 районов: Бегомльский, Борисовский, Гресский, Заславский, Копыльский, Краснослободский, Крупский, Логойский, Любанский, Минский, Плещеницкий, Пуховичский, Руденский, Слуцкий, Смолевичский, Старобинский, Стародорожский, Узденский, Холопеничский, Червенский. В 1939 г. образован Дзержинский район.

Могилевская область включала 21 район: Белыничский, Березинский, Бобруйский, Быховский, Горецкий, Дрибинский, Кировский, Климовичский, Кличевский, Костюковичский, Краснопольский, Кричевский, Круглянский, Могилевский, Мстиславльский, Осиповичский, Пропойский, Хотимский, Чаусский, Чериковский, Шкловский.

Полесская область включала 15 районов: Брагинский, Василевичский, Глусский, Домановичский, Ельский, Житковичский, Комаринский, Копаткевичский, Лельчицкий, Мозырский, Наровлянский, Паричский, Петриковский, Туровский, Хойникский. В 1939 г. образованы Октябрьский и Калинковичский районы.

• * *

После воссоединения Западной Беларуси с БССР г. Вильно и Виленский край в ноябре 1939 г. по решению руководства СССР переданы Литве. На оставшейся территории Западной Беларуси 4 декабря 1939 г. были образованы 5 областей и 101 район (см. карту http://militarymaps.narod.ru/maps/atl1940/map20.djvu).

Барановичская область включала 26 районов: Бытенский, Валевский (в 1940 г. переименован в Кореличский), Василишковский, Воложинский, Вороновский, Городищенский, Дятловский, Желудокский, Зельвенский, Ивенецкий, Ивьевский, Клецкий, Козловщинский, Лидский, Любчанский, Ляховичский, Мирский, Мостовский, Несвижский, Новогрудский, Новомышский, Радунский, Слонимский, Столбцовский, Щучинский, Юратишковский.

Белостокская область включала 24 района: Августовский, Белостокский, Бельский, Браньский, Волковысский, Граевский, Гродненский, Домбровский, Едвабновский, Заблудовский, Замбровский, Кольновский, Крынковский, Лапский, Ломжинский, Моньковский (позже переименован в Кнышинский), Поречский, Свислочский, Скидельский, Снядовский, Соколковский, Сопоцкинский, Цехановецкий, Чижевский.

Брестская область включала 18 районов: Антопольский, Березовский, Брестский, Высоковский, Гайновский, Дивинский, Домачевский, Жабинковский, Каменецкий, Клещельский, Кобринский, Коссовский, Малоритский, Порозовский, Пружанский, Ружанский, Семятичский, Шерешевский.

Вилейская область включала 22 района: Браславский, Видзский, Глубокский, Годутишковский, Дисенский, Докшицкий, Дуниловичский, Ильянский, Кривицкий, Куренецкий, Миорский, Молодечненский, Мядельский, Островецкий, Ошмянский, Плисский, Поставский, Радошковичский, Свенцянский, Свирский, Сморгонский, Шарковщинский.

Пинская область включала 11 районов: Ганцевичский, Давид-Городокский, Дрогичинский, Жабчицкий, Ивановский, Ленинский, Логишинский, Лунинецкий, Пинский, Столинский, Телеханский.

В ноябре 1940 г. в связи с передачей в состав Литовской ССР части территории БССР были упразднены 3 района: Годутишковский, Поречский и Свенцянский.

• * *

В 1941-1944 гг. во время Великой Отечественной войны территория БССР была разделена немецкими оккупантами на: - генеральный округ "Беларусь", входивший в состав рейхскомиссариата "Остланд"; - тыловой район группы армий "Центр"; - округ "Белосток", включенный в состав провинции "Восточная Пруссия". Часть районов Беларуси была включена в состав рейхскомиссариата "Украина", часть - генерального округа "Литва".

• * *

После освобождения территории Беларуси от немецких захватчиков 3 района Брестской (Гайновский, Клещельский, Семятичский) и 17 районов Белостокской (Августовский, Белостокский, Бельский, Браньский, Граевский, Домбровский, Едвабновский, Заблудовский, Замбровский, Кольновский, Лапский, Ломжинский, Кнышинский, Снядовский, Соколковский, Цехановецкий, Чижевский) областей в сентябре 1944 г. переданы в состав Польши. Белостокская область была упразднена.

20 сентября 1944 г. в БССР к ранее существовавшим добавились новые области (см. карту "Административно-территориальное деление Беларуси. 1945 г.").

Бобруйская область - включала 14 районов: Бобруйский, Глусский, Гресский, Кировский, Кличевский, Копыльский, Краснослободский, Любанский, Октябрьский, Осиповичский, Паричский, Слуцкий, Стародорожский, Старобинский.

Гродненская область - включала 15 районов: Берестовицкий (бывший Крынковский), Василишковский, Волковысский, Вороновский, Гродненский, Желудокский, Зельвенский, Лидский, Мостовский, Порозовский, Радунский, Свислочский, Скидельский, Сопоцкинский, Щучинский. Вошедший в состав Гродненской области в 1954 г. Ружанский район Брестской области, в этом же году возвращен в состав Брестской области.

Полоцкая область - включала 15 районов: Браславский, Ветринский, Видзский, Глубокский, Дисненский, Докшицкий, Дриссенский, Дуниловичский, Миорский, Освейский, Плисский, Полоцкий, Россонский, Ушачский, Шарковщинский.

Молодечненская область (переименованная Вилейская) - включала следующие районы: Воложинский, Ивьевский, Ильянский (упразднен в 1957 г.), Кривичский, Куренецкий (в 1946 г. переименован в Вилейский), Молодечненский, Мядельский, Островецкий, Ошмянский, Поставский, Радошковичский, Свирский (упразднен в 1959 г.), Сморгонский, Юратишковский. В 1954 г. присоединены Браславский, Видзский, Глубокский, Дисненский (упразднен в 1959 г.), Докшицкий, Дуниловичский, Миорский, Плисский, Шарковщинский районы упраздненной Полоцкой области, Ивенецкий район упраздненной Барановичской области, Ивьевский район передан Гродненской области.

В 1944 г. Березинский район Могилевской области передан в состав Минской области. В 1945 г. Пропойский район Могилевской области переименован в Славгородский.

В 1946 г. были образованы Кохановский, Ореховский, Улльский районы Витебской области.

В 1947 г. Коссовский район Брестской области переименован в Ивацевичский.

Административно-территориальное деление на 12 областей просуществовало до 1954 г.

• * *

С середины 1950-х до середины 1960-х гг. административно-территориальное деление БССР претерпело очередную значительную реорганизацию.

8 января 1954 г. было проведено упразднение Барановичской, Бобруйской, Пинской, Полесской и Полоцкой областей и осуществлено перераспределение районов между областями (см. карту "Административно-территориальное деление Беларуси. 1955 г.").

Районы Барановичской области переданы в состав: - Брестской области - Бытенский, Городищенский, Ляховичский, Новомышский (в 1957 г. переименован в Барановичский); - Гродненской области - Дятловский, Козловщинский, Кореличский, Любчанский, Мирский, Новогрудский, Слонимский; - Минской области - Клецкий, Несвижский, Столбцовский; - Молодечненской области - Ивенецкий.

Районы Бобруйской области переданы в состав: - Гомельской области - Октябрьский, Паричский; - Минской области - Глусский, Гресский, Копыльский, Краснослободский, Любанский, Слуцкий, Стародорожский, Старобинский; - Могилевской области - Бобруйский, Кировский, Кличевский, Осиповичский.

Районы Пинской области переданы в состав Брестской области.

Районы Полесской области переданы в состав Гомельской области.

Районы Полоцкой области переданы в состав: - Витебской области - Ветринский, Дриссенский, Освейский, Полоцкий, Россонский, Ушачский; - Молодечненской области - Браславский, Видзский, Глубокский, Дисненский, Докшицкий, Дуниловичский, Миорский, Плисский, Шарковщинский.

В 1958 г. Меховский район Витебской области переименован в Езерищенский.

20 января 1960 г. упразднена Молодечненская область, районы переданы в состав: - Витебской области - Браславский, Видзский, Глубокский, Докшицкий, Дуниловичский, Миорский, Поставский, Плисский, Шарковщинский; - Гродненской области - Островецкий, Ошмянский, Сморгонский, Юратишковский; - Минской области - Вилейский, Воложинский, Ивенецкий, Кривичский, Молодечненский, Мядельский, Радошковичский.

• * *

На протяжении 1956-1962 гг. в БССР проводилось укрупнение районов. Были упразднены следующие районы:

- в Брестской области - Домачевский, Шерешевский (в 1956 г.); Бытенский, Жабчицкий (в 1957 г.); Антопольский, Дивинский, Жабинковский, Телеханский (в 1959 г.); Ленинский (в 1960 г.); Давид-Городокский (в 1961 г.); Высоковский, Ганцевичский, Городищенский, Ивановский, Ивацевичский, Логишинский, Малоритский, Ружанский (в 1962 г.); - в Витебской области - Кохановский, Ореховский, Улльский (в 1956 г.); Освейский (в 1959 г.); Богушевский, Ветринский, Видзский, Дуниловичский, Суражский (в 1960 г.); Докшицкий, Дриссенский, Дубровенский, Езерищенский, Плисский, Россонский, Ушачский, Чашникский, Шарковщинский, Шумилинский (в 1962 г.); - в Гомельской области - Журавичский, Светиловичский, Стрешинский (в 1956 г.); Василевичский (в 1959 г.); Домановичский (в 1960 г.); Ветковский, Комаринский, Копаткевичский, Кормянский, Лельчицкий, Лоевский, Наровлянский, Октябрьский, Тереховский, Туровский, Уваровичский, Чечерский (в 1962 г.); - в Минской области - Гресский (в 1956 г.); Заславский, Краснослободский (в 1959 г.); Бегомльский, Радошковичский, Руденский, Холопеничский (в 1960 г.); Березинский, Воложинский, Ивенецкий, Клецкий, Кривичский, Плещеницкий, Смолевичский, Старобинский, Стародорожский, Узденский (в 1962 г.); - в Могилевской области - Дрибинский, Круглянский, Чериковский (в 1956 г.); Глусский, Кличевский, Кричевский, Осиповичский, Славгородский, Хотимский (в 1962 г.); - в Молодечненской области - Ильянский (в 1957 г.); Дисненский, Свирский (в 1959 г.).

В 1960 г. Глусский район Минской области передан в состав Могилевской области.

В 1961 г. Сиротинский район Витебской области переименован в Шумилинский, Паричский район Гомельской области переименован в Светлогорский.

В 1962 г. образован Верхнедвинский район Витебской области.

• * *

В 1965-1966 гг. было проведено восстановление, а также создание новых районов. Образованы районы:

- в Брестской области - Ивановский, Ивацевичский, Малоритский (в 1965 г.); Ганцевичский, Жабинковский (в 1966 г.); - в Витебской области - Докшицкий, Дубровенский, Россонский, Чашникский (в 1965 г.); Ушачский, Шарковщинский, Шумилинский (в 1966 г.); - в Гомельской области - Ветковский, Лельчицкий, Наровлянский, Чечерский (в 1965 г.); Кормянский, Лоевский, Октябрьский (в 1966 г.); - в Минской области - Березинский, Воложинский, Смолевичский, Солигорский (в 1965 г.); Клецкий, Стародорожский, Узденский (в 1966 г.); - в Могилевской области - Кличевский, Кричевский, Осиповичский, Славгородский (в 1965 г.); Глусский, Круглянский, Хотимский, Чериковский (в 1966 г.).

В 1989 г. восстановлен Дрибинский район Могилевской области.

• * *

По состоянию на 1 января 2009 г. территория Республики Беларусь делится на 6 областейи 118 районов (см. карту http://www.belarus.by/ru/about-belarus/map):

Брестская область включает 16 районов: Барановичский, Березовский, Брестский, Ганцевичский, Дрогичинский, Жабинковский, Ивановский, Ивацевичский, Каменецкий, Кобринский, Лунинецкий, Ляховичский, Малоритский, Пинский, Пружанский, Столинский (см. карту http://www.belarus.by/rimage/305).

Витебская область включает 21 район: Бешенковичский, Браславский, Верхнедвинский, Витебский, Глубокский, Городокский, Докшицкий, Дубровенский, Лепельский, Лиозненский, Миорский, Оршанский, Полоцкий, Поставский, Россонский, Сенненский, Толочинский, Ушачский, Чашникский, Шарковщинский, Шумилинский (см. карту http://www.belarus.by/rimage/310).

Гомельская область включает 21 район: Брагинский, Буда-Кошелевский, Ветковский, Гомельский, Добрушский, Ельский, Житковичский, Жлобинский, Калинковичский, Кормянский, Лельчицкий, Лоевский, Мозырский, Наровлянский, Октябрьский, Петриковский, Речицкий, Рогачевский, Светлогорский, Хойникский, Чечерский (см. карту http://www.belarus.by/rimage/306).

Гродненская область включает 17 районов: Берестовицкий, Волковысский, Вороновский, Гродненский, Дятловский, Зельвенский, Ивьевский, Кореличский, Лидский, Мостовский, Новогрудский, Свислочский, Слонимский, Сморгонский, Островецкий, Ошмянский, Щучинский (см. карту http://www.belarus.by/rimage/309).

Минская область включает 22 района: Березинский, Борисовский, Вилейский, Воложинский, Дзержинский, Клецкий, Копыльский, Крупский, Логойский, Любанский, Минский, Молодечненский, Мядельский, Несвижский, Пуховичский, Слуцкий, Смолевичский, Солигорский, Стародорожский, Столбцовский, Узденский, Червенский карту (см. карту http://www.belarus.by/rimage/304).

Могилевская область включает 21 район: Белыничский, Бобруйский, Быховский, Глусский, Горецкий, Дрибинский, Кировский, Климовичский, Кличевский, Костюковичский, Краснопольский, Кричевский, Круглянский, Могилевский, Мстиславский, Осиповичский, Славгородский, Хотимский, Чаусский, Чериковский, Шкловский (см. карту http://www.belarus.by/rimage/308).

Список использованных источников

• Нацыянальны атлас Беларусі / гаў.рэд.кал.: М.У. Мясниковіч (старшыня) [і інш.]; Камітэт па зямельных рэсурсах, геадэзіі і картаграфіі пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь. Мінск. 2002.
• Подробный атлас Российской Империи с планами главных городов. Издание картографического заведения А. Ильина. С-Пб., 1871.
• Пядышев В.П. Географический атлас Российской Империи, Царства Польского и Великого княжества Финляндского, расположенный по губерниям на двух языках. С-Пб, 1823.
• Российской атлас из сорока четырех карт состоящий и на сорок два наместничества Империю разделяющий / Соч. А. Вильбрехт. С-Пб: Географический департамент Кабинета Е. И. В., 1792.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Мінск, 1993-2003.
• Интернет-проект Андрея Лопатнёва (г. Николаев, Украина) Militarymaps: http://militarymaps.narod.ru; http://militarymaps.org.ua
• Официальный сайт Республики Беларусь: http://www.belarus.by
• Персональный сайт белорусского историка Вячеслава Носевича: http://www.vln.by
• Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі

Берасьцейская вобласьць

15 студзеня 1940 года Указам Прэзідыўма Вярхоўнага Савета БССР “Аб стварэнні раёнаў у Баранавіцкай, Беластоцкай, Брэсцкай, Вілейскай і Пінскай абласцях Беларускай ССР” былі скасаваны паветы і ўстаноўлена новае адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне на раёны.

У аснову стварэння раёнаў была пакладзена сістэма раяніравання ўсходняй часткі БССР. Раёны павінны былі фарміравацца з улікам неабходнасці стварэння эканамічна жыццёвых адміністрацыйных адзінак, ствараемых за лік тэрыторый, якія імкнуцца да склаўшыхся эканамічных цэнтраў. Пры гэтым, улічваючы задачы сацыялістычнага пераўладкавання заходне-беларускіх тэрыторый, меркавалася ўстанавіць больш жорсткі адміністрацыйна-палітычны кантроль насельніцтва, што патрабавала стварэння параўнальна невялікіх па памерах тэрыторый і колькасці насельніцтва раёнаў. Асабліва дадзенага патрабавання неабходна было прытрымлівацца адносна пагранічных раёнаў.

У Брэсцкай вобласці былі створаны 18 раёнаў: Антопальскі, Брэсцкі, Бярозаўскі, Высокаўскі, Гайнаўскі, Дамачаўскі, Дзівінскі, Жабінкаўскі, Камянецкі, Кляшчэльскі, Кобрынскі, Косаўскі, Маларыцкі, Поразаўскі, Пружанскі, Ружанскі, Сямяціцкі, Шарашоўскі. На 1 студзеня 1941 года ў Брэсцкай вобласці было 8 гарадоў, 7 гарадскіх і 2 рабочыя пасёлкі, 234 сельсаветы.

Паводле ўказу ў Баранавіцкай вобласці ствараліся 26 раёнаў: Быценскі, Валейкаўскі, Васілішкаўскі, Валожынскі, Воранаўскі, Гарадзішчанскі, Дзятлаўскі, Жалудоцкі, Зэльвенскі, Івянецкі, Іўеўскі, Клецкі, Казлоўшчыцкі, Лідскі, Ляхавіцкі, Любчанскі, Мірскі, Мастоўскі, Нясвіжскі, Навагрудскі, Навамышскі, Радунскі, Слонімскі, Стаўбцоўскі, Шчучынскі, Юрацішкаўскі.

У Пінскай вобласці створаны 11 раёнаў: Ганцавіцкі, Давыд-Гарадоцкі, Драгічынскі, Жабчыцкі, Іванаўскі, Лагішынскі, Ленінскі, Лунінецкі, Пінскі, Столінскі, Целяханскі. На 1 студзеня 1941 года былі 4 гарады, 6 пасёлкаў, 159 сельсаветаў.

Адначасова з раённым дзяленнем праводзілася работа па арганізацыі сельскіх саветаў як тэрытарыяльных адзінак, пры гэтым улічваліся межы землекарыстання, што было прадугледжана рашэннем Бюро ЦК КП(б)Б “Аб арганізацыі сельсаветаў у раёнах заходніх абласцей БССР” ад 29 студзеня 1940 года.

24 сакавіка 1940 года былі праведзены выбары ў Вярхоўныя Саветы СССР і БССР, а 15 снежня 1940 года – у мясцовыя Саветы дэпутатаў працоўных. Гэтым была завершана пабудова дзяржаўных органаў Савецкай улады пасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР.

Пасля вызвалення Брэсцкай вобласці ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў адбыліся змены ў яе тэрыторыі. Указам Прэзідыўма Вярхоўнага Савета СССР ад 20 верасня 1944 года была ўтворана Гродзенская вобласць, якой перададзена значная частка тэрыторыі Баранавіцкай, Поразаўскі раён Брэсцкай. У Баранавіцкай вобласці засталіся 15 раёнаў: Быценскі, Гарадзішчанскі, Дзятлаўскі, Івянецкі, Казлоўшчынскі, Карэліцкі, Клецкі, Любчанскі, Ляхавіцкі, Мірскі, Навагрудскі, Навамышскі, Нясвіжскі, Слонімскі, Стаўбцоўскі. Былі 7 гарадоў, 8 гарадскіх пасёлкаў, 215 сельсаветаў.

16 жніўня 1945 года Польшчы перададзены 4 сельсаветы Высокаўскага раёна, г. Гайнаўка і 11 сельсаветаў Кляшчэльскага раёна, Сямяціцкі раён. 20 верасня 1947 года Косаўскі раён перайменаваны ў Івацэвіцкі.

8 студзеня 1954 года Указам Прэзідыўма Вярхоўнага Савета СССР Пінская вобласць была скасавана, уся яе тэрыторыя далучана да Брэсцкай. Таксама далучаны Быценскі, Гарадзішчанскі, Ляхавіцкі, Навамышскі раёны скасаванай Баранавіцкай вобласці. Дзятлаўскі, Казлоўшчынскі, Карэліцкі, Любчанскі, Мірскі, Навагрудскі, Слонімскі раёны былой Баранавіцкай вобласці адышлі да Гродзенскай вобласці; Клецкі, Нясвіжскі, Стаўбцоўскі – да Мінскай; Івянецкі – да Маладзечанскай.

У наступныя гады некаторыя раёны Брэсцкай вобласці былі скасаваны: у 1956 годзе – Дамачаўскі і Шарашоўскі, у 1957 годзе – Быценскі і Жабчыцкі, у 1959 годзе – Антопальскі, Дзівінскі, Жабінкаўскі і Целяханскі, у 1960 годзе – Ленінскі, у 1961 годзе – Давыд-Гарадоцкі, у 1962-м – Высокаўскі, Ганцавіцкі, Гарадзішчанскі, Іванаўскі, Івацэвіцкі, Лагішынскі, Маларыцкі і Ружанскі. 8 красавіка 1957 года Навамышскі раён перайменаваны ў Баранавіцкі.

У 1965–1966 гадах некаторыя раёны былі адноўлены альбо створаны нанова: у 1965-м створаны Іванаўскі, Івацэвіцкі і Маларыцкі, у 1966 годзе – Ганцавіцкі і Жабінкаўскі раёны.

7 красавіка 1978 года Указам Прэзідыўма Вярхоўнага Савета БССР горад Брэст быў падзелены на два адміністрацыйныя раёны: Ленінскі і Маскоўскі.

Цяпер адміністрацыйнае дзяленне раёнаў стабілізавалася і застаецца нязменным па сённяшні дзень. У Брэсцкай вобласці 16 адміністрацыйна-тэрытарыяльных раёнаў: Баранавіцкі, Брэсцкі, Бярозаўскі, Ганцавіцкі, Драгічынскі, Жабінкаўскі, Іванаўскі, Івацэвіцкі, Камянецкі, Кобрынскі, Лунінецкі, Ляхавіцкі, Маларыцкі, Пінскі, Пружанскі, Столінскі; 3 гарады абласнога падпарадкавання: Брэст, Баранавічы, Пінск; 17 гарадоў раённага падпарадкавання, 9 гарадскіх пасёлкаў, 226 сельсаветаў.

Гомельская вобласьць

Каленкавіцкі раён

17 июля 1924 года в состав Калинковичского района вошли 12 сельсоветов: Антоновский, Домановичский, Дудичский, Зеленочский, Какуевичский, Калинковичский, Капличский, Липовский, Малоавтюковский, Суховичский, Хомичский и Якимовичский.

21 августа 1925 года в границах Калинковичского района были образованы Гулевичский и Клинский сельсоветы и ликвидирован Хомичский.

4 августа 1927 года к району были присоединены Бобровский, Бобренятский, Прудковский и Слободской сельсоветы ликвидированного Слободского района.

27 сентября 1930 года Калинковичский район переименован в Мозырский.

Одновременно в границах современного Калинковичского района в 20-е годы прошлого столетия были образованы и еще два района: Озаричский и Юревичский.

Озаричский район с центром в деревне Озаричи, также как и Калинковичский, был образован 17 июля 1924 года и входил в состав Мозырского округа. В состав района входили 13 сельсоветов: Волосовичский, Грабовский, Давыдовский (Слобододавыдовский), Евтушковичский, Еланский, Карповичский, Кобыльщанский, Кореневский, Крюковичский, Новоселковский, Озаричский и Хомичский.

8 октября 1924 года Еланский сельсовет был ликвидирован.

24 октября 1926 года Давыдовский (Слобододавыдовский) и Озаричский сельсоветы были переименованы в национальные еврейские сельсоветы.

5 октября 1926 года Евтушковичский сельсовет переименован в Людвиновский, Карповичский – в Осташковичский, Кореневский – в Мартиновичский; а Грабовский 5 сентября 1929 года – в Ломовичский.

В 1930 году был образован Холмянский сельсовет.

8 июля 1931 года Озаричский район был ликвидирован. Волосовичский, Кобыльщанский, Ломовичский и Людвиновский сельсоветы передали Паричскому району; Крюковичский, Мартиновичский, Новоселковский, Осташковичский, Савичский, Холмянский, Хомичский сельсоветы – Мозырскому району.

25 июля 1931 года Давыдовский (Слобододавыдовский) национальный еврейский сельсовет передан Паричскому району, а Озаричский национальный еврейский сельсовет – Мозырскому району.

8 декабря 1926 года был образован Юревичский район с центром в местечке Юревичи, который входил в состав Речицкого округа. В район были включены 23 сельсовета: Алексичский, Березовский, Борусский, Великоавтюковский (Автюцевичский), Глинищский, Градский, Княжицкий, Кожушковский (Кожушкинский), Крышичский, Кухновщинский, Ломышский, Моклищенский, Мутижарский, Огородникский, Прудковский, Слободской, Тульговичский, Ужинецкий, Хвоинский, Хобненский, Чарновщинский, Шарейковский и Юревичский.

10 ноября 1927 года в результате реорганизации и укрупнения вместо 23 сельсоветов в Юревичском районе оставлены Юревичский местечковый совет, Алексичский, Березовский, Великоавтюковский (Автюцевичский), Кожушковский (Кожушкинский),Крышичский, Тульговичский и Хобненский сельсоветы.

В 1930 году Юревичский сельсовет опять был восстановлен. А 8 июля 1931 года Юревичский район был ликвидирован. Березовский, Великоавтюковский (Автюцевичский),Крышичский и Юревичский сельсоветы передали Мозырскому району; Алексичский, Кожушковский (Кожушкинский),Тульговичский и Хобненский — Хойникскому району.

Часть населенных пунктов современного Калинковичского района входила в 20-е годы прошлого столетия в состав Василевичского района, который был образован в составе Речицкого округа одновременно с Юревичским районом 8 декабря 1926 года. В состав района тогда вошли 15 сельсоветов, в том числе: Замостьевский, Золотушский (Золотухский), Лозковский, Наховский и Новинковский.

9 июня 1927 года Василевичский район вошел в состав Гомельского округа, а уже 4 августа этого же года район был ликвидирован, а его территория присоединена к Речицкому округу.

Через десять с небольшим лет, 20 февраля 1938 года, Василевичский район опять был образован. В него включили 15 сельсоветов. В том числе: Золотушский (Золотухский), Какуевичский – Речицкого района; Наховский – Мозырского района; Зеленочский и Липовский – Домановичского района; Хобненский – Хойницкого района.

20 апреля 1939 года Какуевичский сельсовет переименовали в Чкаловский.

12 февраля 1935 года часть населенных пунктов современного Калинковичского района вошли в состав вновь образованного Домановичского района с центром в местечке Домановичи. В состав Домановичского района включили 18 сельсоветов: Домановичский, Зеленочский, Капличский, Крюковичский, Липовский, Мартиновичский, Новоселковский, Озаричский, Осташковичский, Савичский, Суховичский, Холмянский, Хомичский, переданных из Мозырского района; Волосовичский, Давыдовский,Кобыльщанский, Ломовичский и Людвиновский – из Паричского района. С 21 июня 1935 года Домановичский район входил в состав Мозырского округа.

20 февраля 1938 года Зеленочский и Липовский сельсоветы передаются Василевичскому району Гомельской области.

3 июля 1939 года Суховичский сельсовет передается Калинковичскому району.

В январе 1938 года Домановичский район с введением областного деления включается в состав Полесской области, центр которой располагался в Мозыре.

3 июля 1939 года вновь образован Калинковичский район, в который были включены город Калинковичи и 12 сельсоветов: Антоновский, Березовский, Великоавтюковский, Гулевичский, Дудичский, Калинковичский, Клинский, Крышичский, Малоавтюковский, Юревичский и Якимовичский из Мозырского района и Суховичский из Домановичского района.

В результате ликвидации Полесской области в январе 1954 года территории Калинковичского, Домановичского и Василевичского районов включаются в состав Гомельской области.

В сентябре 1959 года Василевичский район упраздняется. Его территория делится между Калинковичским и Речицким районами. К Калинковичскому району отходят населенные пункты Зеленочского, Золотушского, Липовского, Наховского, Хобненского и Чкаловского сельсоветов.

В январе 1960 года упраздняется и Домановичский район. Его территория делитс я между Калинковичским, Капаткевичским, Октябрьским и Паричским районами. В состав Калинковичского района вливаются населенные пункты Домановичского, Капличского, Крюковичского, Мартиновичского (центр — д.Казанск), Новоселковского, Озаричского, Савичского, Холмянского (центр – д.Семеновичи) и Хомичского сельсоветов.

3 декабря 1998 года на сессии городского и районного Советов депутатов было принято решение об объединении Калинковичского района и города Калинковичи в одну административно-территориальную единицу – Калинковичский район с административным центром в Калинковичах. В составе района на тот момент насчитывались один поселковый Совет и 22 сельских.

За последующие годы в районе в результате укрупнения упразднены Михновичский, Прудокский, Хобненский, Березовский и Крюковичский сельсоветы, а Озаричский поселковый переименован в сельский Совет. Таким образом, административно-территориально Калинковичский район сегодня делится на 18 сельсоветов: Великоавтюковский, Горбовичский, Горочичский, Домановичский, Дудичский, Зеленочский, Капличский, Козловичский, Липовский, Малоавтюковский, Наховский, Озаричский, Савичский, Сыродский, Чкаловский, Шиичский, Юровичский и Якимовичский.

Магілёўская вобласьць

Геаграфічна-статыстычны слоўнік Магілёўскай вобласьці - Літара А /Ігар Шаруха

АБАГУЛЕННЫ ДВОР, ур., с.-г. угоддзі, у в. Дудаковічы Круглянскага р-на. (Кругл.) АБАЛЕНШЧЫНА, ур., лясное, каля в. Горкі Чэрыкаўскага р-на. (Чэр.) АБАЛОНЬНЕ, БАЛОНЬНЯ, ур., с.-г. угоддзі, луг, каля в. Радуцічы Асіповіцкага р-на. (Асіп.) АБАЛОНЬНЕ, ур., хмызова–балотнае, на У воз. Плывун, паміж воз. Плывун і Смольня Бабруйскага р-на. ( Бабр.) АБАЛОНЬНЯ, ур., с.-г. угоддзі, заліўны луг, на пр. бер. р. Пціч, на ПнУ ад в. Падлужжа Глускага р-на. (Глуск.) АБІДАВІЦКАЕ, вдсх., бас. р. Дняпро, за 0,1 км на Пд ад в. Абідавічы Быхаўскага р-на. Пл. 21,2 га. Вар. назвы - Вадасховішча, Возера. (Бых.) АБІДАВІЦКІ ПЕРАКАТ, перакат, р. Дняпро, насупраць в. Абідавічы Быхаўскага р-на. (Бых.) АБІДАВІЦКІ С/С, с/с Быхаўскага р-на, на ПдУ р-на. Утвор. 20.08.1924 г. у Журавіцкім р-не Магілёўскай акр., з 1930 у Журавіцкім р-не, з 1931 у Быхаўскім р-не, з 1935 у Доўскім р-не, з 1935 у Журавіцкім р-не, з 1938 у Журавіцкім р-не Гомельскай вобл. З 17.12.1956 г. у Быхаўскім р-не Магілёўскай вобл. СВК “Абідавічы” (а/г Абідавічы). 21 снп, 871 двор, 2067 жых. У зоне забруджв. ад 1 да 5 Ku/км² – 13 снп, ад 5 да 15 Ku/км² – 8 снп. (Бых.) АБІДАВІЧЫ, а/г, ц. с/с Быхаўскага р-на і СВК “Абідавічы”, вядом. з 1300 г. як с., 245 двароў, 611 жых., п/а, АТС, ФАП, д/с-СШ, муз. шк., СДК, б-ка, сац. пункт, філ. фізкульт.-аздараўл. ц., КПП, 3 крамы, буфет, стал., гандл. ц., МТФ, СТФ, мехдвор, зерняток. У 1897 г. – 178 двароў, 1197 жых., 3 ветракі, шк., піцейны дом, пашт. ст., нар. вуч. 2 гарадзішчы (ур. Чырвоная Горка), 2 селішчы, стаянка, могільнік. Бр. магіла сав. воінаў, помн. землякам. Да чыг. ст. і рц – 30 км. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 5 да 15 Ku/км². (Бых.) АБІДАВІЧЫ, ур., с.-г. угоддзі, за 4 км, на ПнЗ ад в. Абідавічы Быхаўскага р-на, на лев. бер. р. Дняпро. (Бых.) АБІДНЯ, селішча, на лев. бер. р. Адаменка, на У ад в. Адаменка Быхаўскага р-на. Месца знах. скарбу. (Бых.) АБІДНЯ, ур., с.-г. угоддзі, сенажаць, у в. Адаменка Быхаўскага р-на. (Бых.) АБІСІНІЯ, п., Пд частка г. Магілёў, у р-не мясак-та, паміж вул. Габраўская, Гомельская шаша, пр-там Дзімітрава, Маўчанскага, пр-та Шміта. (Маг.) АБЛОЖКІ, ур., лясное, каля в. Капачы Мсціслаўскага р-на. (Мсц.) АБЛОНЬНЕ, р., назва часткі рэчышча р. Парасіца, паміж вв. Шышава, Філіпава, Красуліна Горацкага р-на. (Гор.) АБЛОНЬНЕ, ур., с.-г. угоддзі, на пр. бер. р. Парасіца, на З ад в. Філіпава. (Гор.) АБНАЖЭНЬНЕ, АГАЛЕНЬНЕ, п. п., рэсп. знач., геалаг., на З ускр. г. Чэрыкаў. Пр. адвершак яру, адкрыты ў даліну р. Сож. Міжледавік. адклады. Вар. назвы - – Чэрыкаўскае агаленьне. (Чэр.) АБОРАК, ур., с.-г. угоддзі, у в. Астрэйкавічы Мсціслаўскага р-на. (Мсц.) АБРАІМАЎКА, в., Міхееўскі с/с Дрыбінскага р-на, 12 двароў, 24 жых. (Дрыб.) АБРАМАЎ ВІР, л.м., за 1,8 км на З ад в. Сабалёўка Клімавіцкага р-на. (Клім.) АБРАМЁНКАЎ ХУТАР, л.м., за 1,5 км на Пн ад в. Сабалёўка Клімавіцкага р-на. (Клім.) АБРАМІНА, л.м., за 4 км на ПдУ ад в. Мілаславічы Клімавіцкага р-на. (Клім.) АБРАМІНА, ур., с-г. угоддзі, за 3,5 км на ПдУ ад в. Мілаславічы Клімавіцкага р-на. (Клім.) АБРУБ, ур., с.-г. угоддзі, на Пн ад в. Стары Дрыбін Дрыбінскага р-на. (Дрыб.) АБРУБЕЦ, п., да 1976 г. у Верамейскім с/с Чэрыкаўскага р-на. Ліквідаваны. (Чэр.) АБРУБЕЦ, ур., с.-г. угоддзі, за 2 км на ПнЗ ад в. Ясная Паляна Чэрыкаўскага р-на. (Чэр.) АБРУБЕЦ, ур., с.-г. угоддзі, паміж вв. Верамейкі і Беліца, за 1,5 км на ПнУ ад в. Верамейкі Чэрыкаўскага р-на (Чэр.) АБРЫВІСТЫ БЕРАГ, ур., абрыў, на пр. бер. р. Вабіч, у в. Пральня Бялыніцкага р-на. (Бял.) АБШЧЫНА, п., да 1975 г. у Хоцімскім п/с с/с Хоцімскага р-на. Ліквідаваны. (Хоц.) АБШЧЫНА, ур., с.-г. угоддзі, паміж вв. Васільеўка, Бруеўка Хоцімскага р-на. (Хоц.) АБЫХОДНАЕ, ур., с.-г. угоддзі, поле, ворыва КУСГП ”Доўгавіцкі” Клічаўскага р-на. Пл. 33,1 га. (Кліч.) АВЕРКІН БЯРЭЗНІК, ур., лясное, каля в. Буда Горацкага р-на. (Гор.) АВЕРКІН, х., да 1920-х гг., у Будскім с/с Горацкага р-на. Ліквідаваны. (Гор.) АВЕЧЫ КУРГАН, пагорак, на У ад дарогі Свіслач–Паліцкае, на З ад сутоку руч. Крывавы і р. Бярэзіна, на ПнУ ад в. Свіслач Асіповіцкага р-на. (Асіп.) АВІЯГАРАДОК, ваен. гарадок, б. база ВПС СССР, у г. Бабруйск. (Бабр.) АГАЛЕНЬНЕ, п. п. Гл. Абнажэньне. (Чэр.) АГАПІЛАВА, ур., с.-г. угоддзі, на З ад ур. Забалацце, за 4.5 км на Пн ад в. Маісеевічы Асіповіцкага р-на. 160,4 м н.у.м. (Асіп.) АГАРОДЖА, ур., лясное, каля в. Згода Глускага р-на. (Глуск.) АГЕЕВА БАЛОТА, ур., леса–балотнае, паміж вв. Прыбар і Ніканавічы Быхаўскага р-на. (Бых.) АГЕЕВА, в., Кабінагорскі с/с Слаўгарадскага р-на, 2 двары, 2 жых. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 5 да 15 Ku/км². (Слаўг.) АГЕЕВА, п., да 1990-х гг. у Кабінагорскім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідаваны. (Слаўг.) АГЕЕЎКА, в., Мастоцкі с/с Магілёўскага р-на, 28 двароў, 50 жых., ФАП. (Маг.) АГЛОБЛЯ, в., да 1964 г. Гл. в. Славянка Круглянскага р-на. (Кругл.) АГУЛА, в., Вяззеўскі с/с с/с Асіповіцкага р-на, 7 двароў, 8 жых. (Асіп.) АГУЛА, ур., лясное, за 2,4 км на У ад в. Вабічы Шклоўскага р-на. Пл. 5 га. (Шкл.) АДАМАВА ЯМА, вір, на р. Пціч у в. Засц. Глускага р-на. (Глуск.) АДАМАЎ ЛУГ, ур., с.-г. угоддзі, у в. Засценак Усцярхі Глускага р-на, насупраць ур. Адамава Яма. (Глуск.) АДАМАЎ РАВОК, роў, у лесе, паміж вв. Шапялевічы і Беларусь Круглянскага р-на. (Кругл.) АДАМАЎКА, в., да 1943 г. у Рудкаўшчынскім с/с Горацкага р-на. Спалена фашыстамі. (Гор.) АДАМАЎШЧЫНА, ур., лясная паляна, каля в. Прыбар Бялыніцкага р-на. (Бял.) АДАМЕНКА, п., Навабыхаўскі с/с Быхаўскага р-на, 10 двароў, 22 жых., СТФ Часткова спалены фашыстамі ў 1944 г. Селішча (ур. Абідня, Радышава Гара). Могільнікі. У зоне забруджв. глебы па цэзію – 137 ад 1 да 5 Ku/ км². (Бых.). АДАМЕНКА, р., пр. прыт. р. Дняпро (бас. Чорнага мора) у Быхаўскім р-не. Даўж. 13 км. Пл. вдзб. 65 км². Выток за 1,3 км на ПнУ ад в. Чарналессе, вусце каля в. Новы Быхаў. Каналізавана. (Бых.). АДАМІН, фальв., да 1920-х гг. у Кульшыцкім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідаваны. (Слаўг.) АДАМІНА, маёнтак, да 1920-х гг. у Кульшыцкім с/с Слаўгарадскага р-на. Далуч. да в. Кульшычы. (Слаўг.) АДАРВАНКА, п. Гл. в. Атарванка Горацкага р-на. (Гор.). АДБОЙ, ур., частка лесу, на ПнЗ ад в. Уланава Шклоўскага р-на. (Шкл.) АДВЕРНІЦА, в., Ланькаўскі с/с Бялыніцкага р-на, 10 двароў, 14 жых. Вар. назвы - – в. Атверніца. (Бял.). АДЗІНОКАЯ САСНА, асобная хвоя, каля 80 год, на лев. бер. р. Бярэзіна ў д. Ялізава Асіповіцкага р-на, паміж ракой і чыг., на дамбе. (Асіп.) АДОЛЬФАВА, ур., лясное, каля б. п. Галдабуршчына Бялыніцкага р-на. (Бял.). АДОЛЬФАЎ, фальв. да 1920-х гг. у Галоўчынскім с/с Бялыніцкага р-на. Ліквідаваны. (Бял.). АДОЛЬФАЎСКІ ЛЕС, ур., лясное на Пд ад в. Шамаўка Круглянскага р-на. (Кругл.) АДРЫНКІ, ур., лясное, на З ад в. Падлужжа Глускага р-на. (Глуск) АДСТОЙНІК, ур., с.-г. угоддзі, на ПнЗ ад в. Людкаў Быхаўскага р-на. Адстойнік к-са БРЖ. (Бых.). АДЭЛЬ, в., да 1964 г. у Клетненскім с/с Глускага р-на. Ліквідавана. Злуч. з в. Андрэеўка. Гл. в. Новаандрэеўка. (Глуск.) АДЭЛЬЖДОРФ, в. Гл. в. Адэль Глускага р-на. (Глуск.) АДЭЛЬНЯ, в., да 1930-х гг. у Васькавіцкім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідавана. (Слаўг.) АДЭЛЬНЯ, ур., с.-г. угоддзі, на м. б. в. Адэльня Слаўгарадскага р-на, у вусці р. Пясчанка, на пр. бер. р. Сож. (Слаўг.) АЖЫГАЎШЧЫНА, в., да 1950-х гг. у Мазалаўскім с/с Мсціслаўскага р-на. Ліквідавана. (Мсц.) АЗАНЧАЎКА, в., да 1981 г. у Высакаборацкім с/с Краснапольскага р-на. Ліквідавана. (Краснап.) АЗАРАВІЧЫ, в., Добраўскі с/с Горацкага р-на, 25 двароў, 50 жых. (Гор.) АЗАРАЎКА, в., да кан. 1990-х гг. у Княжыцкім с/с Магілёўскага р-на. Ліквідавана. (Маг.) АЗАРАЎКА, п., да 1980-х гг. у Княжыцкім с/с Магілёўскага р-на. Ліквідаваны. (Маг.) АЗАРЫЧ, в. Гл. в. Азарычы Слаўгарадскага р-на. (Слаўг.) АЗАРЫЧЫ, в., Лапаціцкі с/с Слаўгарадскага р-на, вядом. з 1560 г., 20 двароў, 27 жых., дом сац. пасл. 2 старажытн. стаянкі, гарадзішча ва ўр. Гарадок (Глінішча). Бр. магіла сав. воінаў. У зоне забруджв. глебы па цэзію – 137 ад 1 да 5 Ku/км². (Слаўг.) АЗЕР’Е, в., Заходскі с/с Шклоўскага р-на, вядом. з 1560 г. як с. Азёры, 27 двароў, 45 жых. (Шкл.) АЗЁРАЎКА, в., з 1920-х гг. у Трасцінскім с/с Хоцімскага р-на, 1 двор, 1 жых. Вар. назвы - в. Азяроўка. (Хоц.) АЗЁРНАЕ, ур., с.-г. угоддзі, вакол прудоў, па р. Парасіца, уздоўж вул. Азёрная ў г. Горкі. Вар. назвы - – Вазёрнае. (Гор.) АЗЁРНАЯ, в., да 1975 г. у Трасцінскім с/с Хоцімскага р-на. Далуч. да в. Трасціно. Да 1964 г. - в. Мужычок. (Хоц.) АЗЕРСКАЕ, п., да 1930-х гг.у Гіжэнскім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідаваны. (Слаўг.) АЗЕРЦЫ, в., Лазовіцкі с/с Клімавіцкага р-на, 2 двары, 5 жых. (Клім.) АЗЕРШЧЫНА, ур., лясное, на пр. бер. р. Сож, каля в. Аляксандраўка Слаўгарадскага р-на. (Слаўг.) АЗЁРЫ, в., Бортнікаўскі с/с Бабруйскага р-на, 23 двары, 50 жых., ф. (Бабр.). АЗЁРЫ, в., да пач. ХХ ст., у Бабруйскім р-не, каля в. Мальева. Ліквідавана. (Бабр.) АЗЁРЫ, в., Ляснянскі с/с Круглянскага р-на, вядом. з ХYІ ст., 14 двароў, 16 жых., ф. Кург могільнік. (Кругл.). АЗЁРЫ, ур., хмызова-балотнае, на м. б. в. Азёры, на лев. бер. р. Бярэзіна Бабруйскага р-на. (Бабр.). АЗЕРЫШЧА, в. Гл. в. Серкаўка Слаўгарадскага р-на. (Слаўг.) АЗОЕЎКА, в., Сялецкі с/с Касцюковіцкага р-на, 15 двароў, 23 жых. (Касц.) АЗЯРКІ, в., да 1940-х гг. у Глускіма р-не. Ліквідавана. Радз. А. Крукоўскага, бел. геолага. (Глуск.) АЗЯРОЎКА, в. Гл. в. Азёраўка Хоцімскага р-на. (Хоц.) АЗЯРОЎКА, вдсх., на р. Жадунька (бас. р. Беседзь), паміж г.п. Хоцімск і в. Азяроўка Хоцімскага р-на. (Хоц.) АЗЯРОЎКА, ур., с.-г. угоддзі, паміж г.п. Хоцімск і в. Азяроўка, па р. Жадунька. Пл. 750 га (укл. вдсх.). (Хоц.) АЗЯРУТА, ур., с.-г. угоддзі, заліўны луг з невялік. сажалкай, в. Немерка Дрыбінскага р-на. (Дрыб.) АЗЯРЦО, л.м., за 2 км на У ад в. Післяціна Клімавіцкага р-на. (Клім.) АЗЯРЫНА, в., да 1944 г. у Жаліўскім с/с Чавускага р-на. Спалена фашыстамі. (Чав.) АЗЯРЫНА, вдсх., на руч. Будкаўка, на ПнЗ ад в. Галоўчын Бялыніцкага р-на. (Бял.) АЗЯРЫНА, п., да 1962 г. у Жаліўскім с/с Чавускага р-на. Далуч. да в. Радучы. (Чав.) АЗЯРЫНА, п., у ХХ ст. у Чавускім р-не. Ліквідаваны. (Чав.) АЗЯРЫНА, ур., с.-г. угоддзі, за 3 км на ПдЗ ад в. Радучы Чавускага р-на. (Чав.) АЗЯРЫНЫ, вул. у мкр-не Абісінія г. Магілёва, на м.б. азярыны. (Маг.) АЗЯРЫШЧА, в., Лапіцкі с/с Асіповіцкага р-на, 14 двароў, 21 жых. Кург. могільнік. (Асіп.) АЗЯРЫШЧА, зак., мясц. знач., гідрал., у Чавускім р-не, з 1993 г., за 1,5 км на Пн ад в. Асінаўка, за 2,5 км на ПнУ ад в. Быкава. Пл. 93 га. Водаахоўн. знач., тарфянік, рэгулятар стоку. (Чав.) АЗЯРЫШЧА, рад., торфу, за 1,5 км на Пн ад в. Асінаўка Чавускага р-на. Пл. 93 га. Зап. торфу 268 тыс. т. Не распрацоўв. (Чав.) АЗЯРЫШЧА, руч., левы прыт. р. Мяртвіца (бас. р. Чорная Натапа). Даўж. каля 4 км. Выток і вусце каля в. Луты Крычаўскага р-на. (Крыч.) АЗЯРЫШЧА, ур., в. Гаўрыленка Касцюковіцкага р-на. (Касц.) АЗЯРЫШЧА, ур., с.-г. угоддзі, заліўны луг, за 0,2 км на Пд ўскр. в. Мікадзімава Горацкага р-на. (Гор.) АЗЯРЫШЧА, ур., с.-г. угоддзі, на З ад в. Новы Быхаў Быхаўскага р-на. (Бых.). АЗЯРЫШЧА, ур., с.-г. угоддзі, на З ад в. Хралішчава Круглянскага р-на. (Кругл.) АЗЯРЭДЗІШЧА, ур., лясное, на лев. Бер. Канава Корчанка, за 2 км на ПнЗ ад в. Рудня Глускага р-на. (Глуск.) АЗЯРЭЦ, в., да 1993 г. у Мокраўскім с/с Касцюковіцкага р-на. Ліквідавана. (Касц.) АЗЯРЭЦ, п., да 1920-х гг. у Гіжэнскім с/с Слаўгарадскага р-на. Далуч. да в. Гіжэнка. (Слаўг.) АЗЯРЭЦ, п., частка в. Гіжэнка Слаўгарадскага р-на. Вар. назвы - – Вазярэц, Вызярэц, Зярэц. (Слаўг.) АІР, ур., с.-г. угоддзі, луг, на Пн ад в. Кішчыцы Дрыбінскага р-на. (Дрыб.) АКАДЭМГАРАДОК, мкр-н, ПнУ частка г. Горкі Горацкага р-на. (Гор.) АКАДЭМІЧНЫЯ АГАРОДЫ, с.-г. угоддзі БДСГА, на тэр. БДСГА у г. Горкі. (Гор.) АКАДЭМІЯ, мкр-н, Акадэмгарадок, ПнУ частка г. Горкі. (Гор.) АКІМАВА БАЛОТА, балота, верхавое, на Пн ад в. Бродак Крычаўскага р-на, каля б. х. Акімаў. Вар. назвы - –Гарэлае Балота. (Крыч.) АКІМАЎ ХУТАР, ур., с.-г. угоддзі, у в. Звянчатка Клімавіцкага р-на. (Клім.) АКІМАЎ, х., да 1930-х гг. у Маляціцкім с/с Крычаўскага р-на. Ліквідаваны. (Крыч.) АКОЛІЦА ПЯЧАРЫ, в. Гл. в. Пячары Касцюковіцкага р-на. (Касц.) АКОЛІЦА, в. Гл. в. Ваколіца Клічаўскага р-на. (Кліч.) АКОЛІЦА, в., Гарохаўскі с/с Бабруйскага р-на, 10 жых. (Бабр.) АКОЛІЦА, руч. Гл. руч. Ваколіца Крычаўскага р-на. (Крыч.) АКОП ШАНЦЫ, ур., с.-г. угоддзі, у в. Сапяжынка Быхаўскага р-на. На м. акопаў 1812 г. (Бых.) АКОП, ур., с.-г. угоддзі, за 0,3 км ад Зелянковічы, каля дарогі Зелянковічы – Зубарэвічы. Гарадзішча. Вар. назвы - – ур. Горкі Глускага р-на. (Глуск) АКОП, ур., с.-г. угоддзі, у в. Гарадок Заводскаслабодскага с/с Магілёўскага р-на. Гарадзішча. (Маг.) АКОП, ур., хмызов., за 7,5 км на ПдЗ ад в. Даколь. Гарадзішча Глускага р-на. (Глуск) АКОПЫ, акопы, ва ўр. Высокі Бераг, каля в. Сялец Быхаўскага р-на. (Бых.) АКОПЫ, л.м., на У ад в. Обча Бабруйскага р-на. Кург. могільнік. Мясц. назва Курганы. (Бабр.) АКОПЫ, ур., с.-г. угоддзі, на пр. бер. р. Гнілка, у сутоку рр. Гнілка і Друць, у в. Радча Круглянскага р-на. Селішча. (Кругл.) АКРУГА, ур., лясное, вакол в. Ясная Паляна Чэрыкаўскага р-на. (Чэр.) АКСЁНАВА, л.м., за 0,2 км на Пд ад в. Макеевічы Клімавіцкага р-на. (Клім.) АКСЁНАЎКА, ур., с.-г. угоддзі, за 2 км на Пд ад в. Чырвоная Слабада Быхаўскага р-на. Пл. каля 100 га. (Бых.) АКСЁНАЎКА, ур., с.-г. угоддзі, у в. Хачынка Быхаўскага р-на. (Бых.) АКСЁНАЎКА, х., да пач. 1930 гг. у Чырвонаслабодскім с/с Быхаўскага р-на. Ліквідаваны. (Бых.) АКСЕНЬКАВІЧЫ, в., Запольскі с/с Бялыніцкага р-на, вядом. з ХYІІІ ст., 13 двароў, 19 жых., дом сац. пасл., крама, ф. Бр. магіла сав. воінаў і парт., магіла партызана. Часткова спалена фашыстамі ў 1943 г. У ХІХ ст. - дзягцярня. У зоне забруджв. глебы па цэзію – 137 ад 1 да 5 Ku/ км². (Бял.) АКСІНЬНІН ХУТАР, ур., лясное, на ПнУ ад в. Слабада, каля в. Елькаўшчына Круглянскага р-на. (Кругл.) АКСІНЬНІНА КУПЕЛА, сажалка. Гл. Аксіньніна Сажалка Чэрыкаўскага р-на. (Чэр.) АКСІНЬНІНА САЖАЛКА, сажалка, у ц. в. Ясная Паляна (Нецкаў) Чэрыкаўскага р-на. Вар. назвы - Аксіньніна Купела. (Чэр.) АКУЛА, л.м., за 2,5 км на Пн ад в. Кісялёва Буда Клімавіцкага р-на. (Клім.) АКУЛА, с.-г. угоддзі, каля лесу, за 3 км на Пн ад в. Кісялёва Буда Клімавіцкага р-на. (Клім.) АКУЛЕНКА, руч., пр. прыт. р. Асліўка (бас. р. Друць) Круглянскага р-на. Даўж 3 км. Выток і вусце каля в. Мікуленка. Вар. назвы - – Мікулінка. (Кругл.) АКУЛІНЦЫ, в., Сухароўскі с/с Магілёўскага р-на, 4 двары, 4 жых., ф. (Маг.) АКУНЁЎКА, в., Гарадзішчанскі с/с Шклоўскага р-на, ц. ААТ ”Новае–Юбілейнае”, вядом. з ХYІІ ст., 107 двароў, 326 жых., п/а, АТС, аддз. ААБ ”Беларусбанк”, ФАП, шк.-сад, клуб, б-ка, КПП, крама, мал.-тав. к-с. (Шкл.) АКУНЁЎКА, х., да 1920-х гг. у Гарадзішчанскім с/с Шклоўскага р-на. Ліквідаваны. (Шкл.) АКУНЁЎСКАЕ БАЛОТА, ур., леса–балотнае, на З ускр. в. Акунёўка Шклоўскага р-на. (Шкл.) АКУНЁЎСКІ С/С, с/с Шклоўскага р-на, у 1924–1927 гг. Утвор. 20.08.1924 г. у Шклоўскім р-не Магілёўскай акр., у 1927 перайменав. у Сліжаўскі с/с. (Шкл.) АКУШКІ, в., Ходараўскі с/с Горацкага р-на, 10 двароў, 20 жых., ф. (Гор.) АКЦЯБР, в., да 1990-х гг. у Таўкачоўскім с/с Шклоўскага р-на. Ліквідавана. (Шкл.) АКЦЯБР, п., Вяззеўскі с/с с/с Асіповіцкага р-на, 10 двароў, 13 жых. (Асіп.) АКЦЯБР, п., да 1990-х гг. у Лабанаўскім с/с Чэрыкаўскага р-на. Ліквідаваны. (Чэр.) АКЦЯБР, п., да 1999 г. у Сідараўскім с/с Краснапольскага р-на. Ліквідаваны. (Краснап.) АКЦЯБР, п., да 2009 г. у Гіжэнскім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідаваны. Вар. назвы - п. Красны Акцябр, Чырвоны Кастрычнік. (Слаўг.) АКЦЯБР, п., Кавалёўскі с/с Бабруйскага р-на, 41 двор, 118 жых. (Бабр.) АКЦЯБР, ур., с.-г. угоддзі, за 1,2 км на ПдЗ ад в. Барыскавічы Шклоўскага р-на. (Шкл.) АКЦЯБР, ур., с.-г. угоддзі, за 3,6 км на У ад в. Баркі ІІ Шклоўскага р-на. (Шкл.) АКЦЯБРСК, в., Акцябрскі с/с Клічаўскага р-на, 54 двары, 122 жых., ФАП, клуб, крама, аграсядз. “Новіка”, ф. Бр. магіла сав. воінаў і партызан. Да 1964 г. – в. Кабылянка. (Кліч.) АКЦЯБРСКАЕ, рад., мелу, на ПдЗ ускр. г. Крычаў Крычаўскага р-на. Звяз. з адклад. туронскага ярусу. Персп. зап. 23,9 млн. т. Магутн. 12,0-19,0 м. Мел белы, светла-шэры шчыльны, зрэдку трэшчынаваты. Не распрацоўв. (Крыч.) АКЦЯБРСКІ ДУБ—ВОЛАТ, п. п., рэсп. знач. з 1963 г., у Асіповіцкім р-не. Узр. больш за 180 год, выш. 37 м, дыям. 1,3 м. (Асіп) АКЦЯБРСКІ КАНАЛ, канал, меліярац., пр. прыт. р. Нясята (бас. р. Дняпро). Даўж. 7 км. Пачын. за 1,7 км на ПнУ ад в. Новае Сяло, вусце за 1 км на Пд ад в. Асінаўка Клічаўскага р-на. (Кліч.) АКЦЯБРСКІ С/С, с/с Клічаўскага р-на, на З р-на (ц. в.Стары Востраў). Перайменав. 10.09.1964 г. з б. Кабылянскага с/с Кіраўскага р-на, з 06.01.1965 г. у Клічаўскім р-не. З 18.02.1972 г. Ц. с/с – в. Стары Востраў. СВК “Калгас імя Тэльмана” (в. Стары Востраў). 8 снп, 259 двароў, 579 жых. (Кліч.) АКЦЯБРСКІ, адм. гарадскі р-н, у г. Магілёў. Гл. р-н Кастрычніцкі. (Маг.) АКЦЯБРСКІ, п., да 1976 г. у Чырванабудскім с/с Крычаўскага р-на. Ліквідаваны. (Крыч.) АКЦЯБРЫНА, в., Ланькаўскі с/с Бялыніцкага р-на, 3 двары, 4 жых. Да 1964 г. – назва в. Царковішча. (Бял.) АЛА, в., Баравіцкі с/с Кіраўскага р-на, вядом. з ХYІІІ ст., 5 двароў, 15 жых., дом сац. пасл. У 1897 г. – 32 двары, 193 жых., у 1909 – 28 двароў, 209 жых. Спалена фашыстамі ў 1944 г. Пасля вайны адноўлена. (Кір.). АЛА, р., у Кіраўскім і Бабруйскім р-нах Магілёўскай і ў Гомельскай абл., левы прыт. р. Бярэзіна (бас. р. Дняпро). Даўж. 100 (у Кіраўскім р-не – 34, Бабруйскім – 28) км. Пл. вдзб. 1230 км². Выток за 1,2 км на З ад в. Віленка (руч. Віленка) Кіраўскага р-на, вусце ў Светлагорскім р-не Гомельскай вобл. Гал. пр.: Беліца, Любіца (справа). Каля в. Міхалёва Бабруйскага р-на – наліўн. сажалка ( пл. 15 га). (Бабр., Кір.) АЛАДЗЕНКА, в., да 1977 г. у Кручанскім с/с Круглянскага р-на. Ліквідавана. (Кругл.) АЛАДЗЕНКА, ур., захмызав. с.-г. угоддзі, за 2 км на З ад в. Дарожкавічы Круглянскага р-на. (Кругл.) АЛАДЗІНКА, ур., с.-г. угоддзі, па вул. Аладзінка, у в. Елькаўшчына Круглянскага р-на. (Кругл.) АЛЕГАНЬКАВЫ КУСТЫ, ур., захмызаваныя с.-г. угоддзі, у в. Шароеўка Чэрыкаўскага р-на. (Чэр.) АЛЕЕЎШЧЫНА, р., левы прыт. р. Хоцішча (бас. р.Дняпро). Даўж. 4 км. Вусце каля б. в. Дуброўка Слаўгарадскага р-на, выток – Безыменнае воз. (Слаўг.) АЛЕЕЎШЧЫНА, ур., с.-г. угоддзі, на З ад б. в. Кульшычы Слаўгарадскага р-на. (Слаўг.) АЛЕЕЎШЧЫНА, х., да 1930-х гг. у Кульшыцкім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідаваны. (Слаўг.) АЛЕЙНІКАВА, в., да ХХ ст. у Дрыбінскім р-не. Ліквідавана. (Дрыб.) АЛЕЙНІКАЎ ХУТАР, ур., с.-г. угоддзі, па дарозе Дараганава-Камары, у в. Дараганава Асіповіцкага р-на. (Асіп.) АЛЕЙНІКАЎ, х., да 1920- х гг. у Дараганаўскім с/с Асіповіцкага р-на. Ліквідаваны. (Асіп.) АЛЕКСАНДРАВА, фальв., да 1920-х гг. Круглянскага р-на. Ліквідаваны. (Кругл.) АЛЕКСАНДРАЎСК І, АЛЕКСАНДРАЎСК ПЕРШЫ, в., да 1990-х гг. у Высакаборскім с/с Краснапольскага р-на. Ліквідавана. (Краснап.) АЛЕКСАНДРАЎСК ІІ, АЛЕКСАНДРАЎСК ДРУГІ, в., да 1990-х гг. у Высакаборскім с/с Краснапольскага р-на. Ліквідавана. (Краснап.) АЛЕКСАНДРОВА, в., Ваўкавіцкі с/с Чавускага р-на, вядом. з ХYІІІ ст., 15 двароў, 25 жых. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 5 да 15 Ku/км². (Чав.) АЛЕКСАНДРОВА, в., Круглянскі с/с Круглянскага р-на, вядом. з ХІХ ст., 3 двары, 8 жых. Старажытн. курган. Спалена фашыстамі ў 1944 г. Пасля вайны адноўлена. (Кругл.) АЛЕКСАНДРОЎ ХУТАР, ур., с.-г. угоддзі, 2 калодзежы, дзікі сад, за 1 км на ПнЗ ад в. Папоўцы Чавускага р-на. Вар. назвы - Чортаў Хутар. (Чав.) АЛЕКСАНДРОЎ, в., да 1990 г. у Краснаслабодскім с/с Быхаўскага р-на. Адселена. (Бых.) АЛЕКСАНДРОЎ, в., Семукацкі с/с Магілёўскага р-на, 24 двары, 29 жых. (Маг.) АЛЕКСАНДРОЎ, п., Семукацкі с/с Магілёўскага р-на, 3 двары, 3 жых. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 1 да 5 Ku/км². (Маг.) АЛЕКСАНДРОЎ, фальв., у кан. ХІХ ст.–1920-х гг. Далуч. да в. Александрова Чавускага р-на. (Чав.) АЛЕКСАНДРОЎ, х., у 1880–1920-х гг. у Ваўкавіцкім с/с. Далуч. да в. Александрова Чавускага р-на. (Чав.) АЛЕКСАНДРОЎКА, в., Жаліўскі с/с Чавускага р-на, вядом. з ХІХ ст., 20 двароў, 35 жых. У 1847 г. – 23 жых. Спалена фашыстамі ў 1944 г. Пасля вайны адноўлена. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 1 да 5 Кu/км². (Чав.) АЛЕКСАНДРОЎШЧЫНА, ур., с.-г. угоддзі, у в. Міхайлавічы Горацкага р-на. (Гор.) АЛЕКСАНДРОЎШЧЫНА, х., да 1930-х гг. у Маслакоўскім с/с Горацкага р-на. Ліквідаваны. (Гор.) АЛЕКСАНДРЫЙСКАЕ, рад., пясч.–жвір. матэр., на Пн ад в. Александрыя Шклоўскага р-на. Зап. 2,8 млн. м³. Магутн. 1,0–10,0 м. Распрацоўв. (Шкл.) АЛЕКСАНДРЫЙСКІ С/С, с/с Шклоўскага р-на, на Пн р-на, з ц. у в. Вялікі Мяжнік. Утвор. 20.08.1924 г. у Копыскім р-не Аршанскай акр., з 26.07.1930 у Копыскім р-не, з 08.07.1931 у Шклоўскім р-не., з 20.02.1938 у тым жа р-не Магілёўскай вобл. ААТ: “Александрыйскае” (в. Александрыя). 18 снп, 625 двароў, 1490 жых. (Шкл.) АЛЕКСАНДРЫЯ ДРУГАЯ, АЛЕКСАНДРЫЯ ІІ, в., у 1939–1950-х гг. на м. хутароў. Аб’ядн. з в. Александрыя І Шклоўскага р-на. Раней сядз. бацькоў першага Прэзідэнта РБ А. Лукашэнкі. (Шкл.) АЛЕКСАНДРЫЯ ПЕРШАЯ, АЛЕКСАНДРЫЯ І, в., у 1930–1950-х гг. у Александрыйскім с/с. Аб’ядн. з в. Александрыя ІІ Шклоўскага р-на. (Шкл.) АЛЕКСАНДРЫЯ, в., Александрыйскі с/с Шклоўскага р-на, ц. ААТ “Александрыйскае”, вядом. з ХYІІ ст., 215 двор, 583 жых., п/а, АТС, аддз. ААБ ”Беларусбанк”, урач. амбул., б-ца, ветуч-к, СШ (з 1886 г., новы буд. з 1996; вучыўся, а потым выкл. гіст. і геаграф. А. Лукашэнка), д/с №14, ц. культ. і досуг., ДК, б-ка, гатэль, лазня, ФАК, КПП, 4 крамы, кавярня, стал., пост ДАІ, МНС, МТФ, СТФ, ст. водазабесп. і каналізац., ачыстн. збуд. У 1645 г. – ц. войт., з 1775 – належ. С. Зорычу, у 1783–1784 – мяст. У 1812 г. дзейн. атрад Дз. Давыдава. У 1886 г. –312 жых. З 1924 г. – Ц. с/с у Копыскім р-не, з 08.07.1931 у Шклоўскім р-не. У 1969 г. далуч. п. Александрыя. Ад назвы вёскі – назва Александрыйскага міжледавікоўя – з кан. бярэзінск. да пач. дняпр. ледавікоўя (460 – 320 тыс. год назад; асабліва добра прагляд. па адклад. ва ўр. Мацвеяў Рог). (Шкл.) АЛЕКСАНДРЫЯ, п., да 1969 г. у Александрыйскім с/с Шклоўскага р-на. Далуч. Да в. Александрыя. (Шкл.) АЛЕКСАНДРЫЯ, ур, захмызав. с.-г. угоддзі, на З ад в. Бахань Слаўгарадскага р-на. (Слаўг.) АЛЕКСАНДРЫЯ, фальв., да 1930-х гг. у Баханскім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідаваны. (Слаўг.) АЛЕНІНА САЖАЛКА, ур., с.-г. угоддзі з западз., у в. Казулічы Кіраўскага р-на. (Кір.) АЛЕНЬНІКАЎ ЛОГ, ур., с.-г. угоддзі, за 2 км на ПнУ ад в. Муравец Клімавіцкага р-на. (Клім.) АЛЕНЧЫН ВІР, вір, на р. Віхра, за 4 км на ПдУ ад ц. г. Мсціслаў. (Мсц.) АЛЕНЬ, в., Семукацкі с/с Магілёўскага р-на, вядом. з XVІ ст., 26 двароў, 32 жых. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 1 да 5 Ku/км². (Маг.) АЛЁС, ур., захмызав. с.-г. угоддзі, за 1,5 км на ПнЗ ад в. Дубна Слаўгарадскага р-на, за 0,4 км на Пн ад воз. Святое, на Пн ад ур. Збішча. Вар. назвы - ўр. Расцярэб. (Слаўг.) АЛЕСЕНКАВА, в., Сялецкі с/с Касцюковіцкага р-на, 8 двароў, 16 жых. (Касц.) АЛЕСЕЎСКАЕ ПОЛЕ, ур., с.-г. угоддзі, за 2,5 км на ПнУ ад в. Яўсеевічы Глускага р-на. (Глуск.) АЛЕСІН БРОД, вір, на р. Вабіч, у в. Пральня Бялыніцкага р-на. (Бял.) АЛЕШКАВА ІІ, АЛЕШКАВА ДРУГОЕ, в. Вар. назвы - в. Алешкавічы Другія Бялыніцкага р-на. (Бял.) АЛЕШКАВА, в. Вар. назвы - в. Алешкавічы Першыя Бялыніцкага р-на. (Бял.) АЛЕШКАВІЧЫ І, АЛЕШКАВІЧЫ ПЕРШЫЯ, в., Эсьмонскі с/с Бялыніцкага р-на, вядом. з ХYІ ст., 73 двары, 146 жых., АТС, ФАП, апт., СДК, б-ка, крама, ф. У 1630 г. – с. (Бял.) АЛЕШКАВІЧЫ ІІ, АЛЕШКАВІЧЫ ДРУГІЯ, в., Эсьмонскі с/с Бялыніцкага р-на, 17 двароў, 30 жых. (Бял.) АЛЕШКІН ЛЕС, л.м., за 1,5 км на ПдУ ад в. Стараселле Шклоўскага р-на. (Шкл.) АЛЕШНАЕ, бер. вал у пойме лев. бер. р. Дняпро, за 2 км на У ад г. Быхаў. Раней – воз. Стаянка неаліту. (Бых.) АЛЕШНАЕ, воз., да ІІ пал. XX ст. у бас. Дняпра, за 2 км на У ад г. Быхаў. (Бых.) АЛЕШНІК, ур., захмызаваныя с.-г. угоддзі, у в. Шароеўка Чэрыкаўскага р-на. (Чэр.) АЛЕШНІК, ур., хмызовае, у ц. в. Смаліца Быхаўскага р-на. (Бых.) АЛЕШНІКІ, руч. Гл. руч. Лешня Шклоўскага р-на. (Шкл.) АЛЕШНІКІ, ур., захмызаваны луг, у в. Лянёўка Клічаўскага р-на. (Кліч.) АЛЕШНІКІ, ур., с.-г. угоддзі, поле СВК імя К. Маркса Клічаўскага р-на. Пл. 19,8 га. (Кліч.) АЛЕШНЯ, р., у Касцюковіцкім р-не і ў Бранскай вобл., пр. прыт. р. Беседзь (бас. р. Сож). Даўж. 41 (у р-не 10) км. Выток на Пн ад в. Сілічы, вусце - у Бранскай вобл. Пл. вдзб. 276км².(Касц.) АЛЕЯ КАХАНЬНЯ, сад, у в. Каўгары Асіповіцкага р-на. (Асіп.) АЛЕЯ ПАМЯЦІ ЧАРНОБЫЛЬСКАЙ БЯДЫ, бяроз. алея, з 1996 г., у г. Слаўгарад. 11 стэл з назвамі вёсак. (Слаўг.) АЛЕЯ ПЕРАМОГІ, алея ўздоўж вул. Вакзальная, г. Горкі, з 1946г. (Гор.) АЛІНЁЎКА, ур., с.-г. угоддзі, луг, у в. Міхайлавічы Горацкага р-на. (Гор.) АЛІСЕЙКАВА ПОЛЕ, ур., с.-г. угоддзі, поле, у в. Цяцерына Круглянскага р-на. (Кругл.) АЛОЎСКАЯ РАЎНІНА, раўн., частка Ц.-Бярэзінскай раўн., перах. частка ад Бабруйскай раўн. да Магілёўскай у некат. аўтараў (В. Гаркуноў і інш.), у бас. р. Ала. (Кір.) АЛЫШЫНА, ур., лясное, на Пн в. Негаўля Кіраўскага р-на. (Кір.) АЛЬНІЦА, в., Хвастовіцкі с/с Глускага р-на, 40 двароў, 76 жых. (Глуск) АЛЬНІЦА, р, левы прыт. р. Даколька (бас. р. Прыпяць), у Глускім р-не. Даўж. 13 км. Выток каля в. Баравішча, вусце за 2 км на З ад в. Бараціна. (Глуск) АЛЬСОВІНА, ур., с.-г. угоддзі, паша, у в. Глінь Чэрыкаўскага р-на. (Чэр.) АЛЬСЫ, лясное, за 2,3 км на ПнУ ад в. Дубраўка Хоцімскага р-на. (Хоц.) АЛЬХАВЕЦ, в., Ходараўскі с/с Горацкага р-на, 4 двароў, 7 жых. (Гор.) АЛЬХАВЕЦ, ур., л.м., за 1,7 км на ПнУ ад в. Цецераўнік Сухароўскага с/с Магілёўскага р-на. Пл. 25 га. (Маг.) АЛЬХІМКАВА БАЛОТА, балота, у в. Каменічы Асіповіцкага р-на. (Асіп.) АЛЬХОВАЕ БАЛОТА, ур., забалоч. с.-г. угоддзі, в. Зубры Горацкага р-на. (Гор.) АЛЬХОВАЕ БАЛОТА, ур., леса–балотнае, на З ад в. Марцянавічы. (Кругл.) АЛЬХОВАЕ, ур., с.-г. угоддзі, за 1,5 км на З ад в. Сураў Клімавіцкага р-на. (Клім.) АЛЬХОВЕЦ, ур., лясное, за 1 км на ПнУ ад в. Цяцярэўнік Магілёўскага р-на. (Маг.) АЛЬХОВЕЦ, ур., с.-г. угоддзі, за 0,5 км на ПнУ ад в. Цяцярэўнік Магілёўскага р-на. (Маг.) АЛЬХОВЕЦ, ур., с.-г. угоддзі, каля р. Рамясцвянка, у в. Буда Горацкага р-на. (Гор.) АЛЬХОВІЦА, руч., пр. прыт. р. Вабіч (бас. р. Друць). Даўж. 3 км. Выток і вусце каля в. Лебядзянка Бялыніцкага р-на. (Бял.) АЛЬХОВІЦА, ур., с.-г. угоддзі, у в. Лебядзянка Бялыніцкага р-на, каля могілак. (Бял.) АЛЬХОВЫ ЛЕС, ур., лясное, каля в. Міхайлавічы Горацкага р-на. (Гор.) АЛЬХОВЫ ХУТАР, ур., с.-г. угоддзі, на Пд ад л.м. Табары Горацкага р-на. (Гор.) АЛЬХОВЫ, руч., пр. прыт. р. Сянна (бас. р. Сож). Даўж. 4,5 км. Выток з ур. Гутка, вусце на З ад в. Лысаўка Чэрыкаўскага р-на. (Чэр.) АЛЬХОЎ РОЎ, ур., с.-г. угоддзі, за 2 км на ПдЗ ад в. Лебядзева Горацкага р-на. (Гор.) АЛЬХОЎ ХУТАР, ур., с.-г. угоддзі, на Пд ад ур. Табары Горацкара р-на. (Гор.) АЛЬХОЎ, х, да 1930-х гг. у Горскім с/с Горацкага р-на. Ліквідаваны. (Гор.) АЛЬХОЎКА, в., Асінаўскі с/с Чавускага р-на, вядом. з ХІХ ст., 8 двароў, 12 жых. У 1858 г. – 18 двароў, 116 жых. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. У зоне забруджв. глебы па цэзію – 137 ад 1 да 5 Ku/км².(Чав.) АЛЬХОЎКА, в., да 1980 г. у Комсеніцкім с/с Круглянскага р-на. (Кругл.) АЛЬХОЎКА, в., Маслакоўскі с/с Горацкага р-на, 15 двароў, 22 жых. (Гор.) АЛЬХОЎКА, в., Патоцкі с/с Клічаўскага р-на, 11 двароў, 19 жых. Спалена фашыстамі ў 1942 г. Пасля вайны адноўлена. (Кліч.) АЛЬХОЎКА, в., Семукацкі с/с Магілёўскага р-на, 12 двароў, 19 жых. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 1 да 5 Ku/км². (Маг.) АЛЬХОЎКА, вдсх., на р. Альхоўка (бас. р. Жыварэзка), паміж вв. Міхалева і Карчомка Магілёўскага р-на. Пл. каля 45 га. (Маг.) АЛЬХОЎКА, п., да 1961 г. у Кручанскім с/с Круглянскага р-на. Ліквідаваны. (Кругл.) АЛЬХОЎКА, р. Гл. р. Чарнаводка Шклоўскага р-на. (Шкл.) АЛЬХОЎКА, р., левы прыт. р. Друць (бас. р. Дняпро), на тэр. Магілёўскага р-на. Даўж. 6 км. Выток каля в. Смалярня, вусце - каля в. Гарадзішча. (Маг.) АЛЬХОЎКА, р., левы прыт. р. Жыварэзкі (бас. р. Лахвы), у Магілёўскім р-не. Даўж. 10 км. Выток на Пн ад в. Дубінка Магілёўскага р-на, вусце на У ад в. Вендрыж. Вдзб. 43 км², пад лесам - 50%.(Маг.) АЛЬХОЎКА, р., пр. прыт. р. Белая Натапа (бас. р. Дняпро), у Мсціслаўскім р-не. Даўж. 9 км. Выток на ПдЗ ад в. Залессе, вусце за 1 км на ПнЗ ад в. Клін. (Мсц.) АЛЬХОЎКА, руч., левы прыт. р. Парасіца (бас. р. Дняпро). Даўж. 4 км. Выток на Пн ад в. Нежкава, вусце на З ад в. Нежкава Горацкага р-на (Гор.) АЛЬХОЎКА, ур., леса–балотнае, за 4 км на ПдЗ ад в. Цяцерын Круглянскага р-на. (Кругл.) АЛЬХОЎКА, ур., лясное на ПнЗ ад в. Васілевічы Сухарэўскага с/с Магілёўскага р-на. (Маг.) АЛЬХОЎКА, ур., лясное, паміж вв. Старыя Чамаданы, Саськаўка, Дзіўнава Шклоўскага р-на. (Шкл.) АЛЬХОЎКА, ур., с.-г. угоддзі, луг, абапал руч. Альхоўка на Пн ад в. Нежкава Горацкага р-на. (Гор.) АЛЬХОЎКА, ур., с.-г. угоддзі, на пр. бер. р. Пціч, паміж в. Халапенічы і п. Пціч Глускага р-на. (Глуск) АЛЬХОЎКА, ур., хмызова–балотае, на ПдЗ ад в. Комсенічы Круглянскага р-на. (Кругл.) АЛЬШАНЕЦ, п., да 1970-х гг. у Эсьмонскім с/с Круглянскага р-на. Ліквідаваны. (Бял.) АЛЬШАНІКІ І, АЛЬШАНІКІ ПЕРШЫЯ, в., Круглянскі п/с Круглянскага р-на, вядом. з ХYІІІ ст., 11 двароў, 14 жых. (Кругл.) АЛЬШАНІКІ ІІ, АЛЬШАНІКІ ДРУГІЯ, в., Круглянскі с/с Круглянскага р-на, вядом. з ХІХ ст., 77 двароў, 221 жых., АТС, ПШ, клуб, б-ка, крама, ф. Вар. назвы - – Альшанікі. (Кругл.) АЛЬШАНІКІ, в. Гл. в. Альшанікі ІІ Круглянскага р-на. (Кругл.) АЛЬШАНІКІ, сядз., у скл. в. Альшанікі Круглянскага р-на. Вар. назвы - Бабчын. (Кругл.) АЛЬШАНКА, р., лев. прыт. р. Алешня (бас. р. Беседзь) у Касцюковіцкім р-не. Даўж. 8 км. Выток на З ад в. Саматэвічы, вусце на мяжы з Бранскай вобл., на ПдУ ад в.Папаратная. (Касц.) АЛЬШАНКА, руч., у Кіраўскім і Клічаўскім р-нах, левы прыт. р. Ольса (бас. р. Бярэзіна). Даўж. 8 (у р-нах па 4) км. Выток на ПдУ ускр. в. Сяргеевічы Кіраўскага, вусце за 1 км на З ад в. Юзафін Клічаўскага р-на (Кір., Кліч.) АЛЬШАНЬ, ур., с.-г. угоддзі, луг, у в. Зубры Горацкага р-на. (Гор.) АЛЬШАНЬ, ур., с.-г. угоддзі, на ПнЗ в. Сава Горацкага р-на. Пл. 120 га. (Гор.) АЛЬШОЎ І, АЛЬШОЎ ПЕРШЫ, в., з 1910-х гг. у Вялікаліпаўскім с/с Хоцімскага р-на, 101 двор, 247 жых., крама, ф. Радз.: П. Прыходзькі, бел. паэта; П. Жукава, д.б.н., праф., іхціёлага. Ц. с/с у 1924–1926 гг. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. (Хоц.) АЛЬШОЎ ІІ, АЛЬШОЎ ДРУГІ, в., з 1920-х гг. у Трасцінскім с/с Хоцімскага р-на, 24 двары, 64 жых., дом сац. паслуг. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. Вар. назвы - в. Сасы. (Хоц.) АЛЬШОЎ СТАРЫК, старарэчча, р. Альшоўкі, за 0,15 км на У ад вусця, у г.п. Хоцімск. (Хоц.) АЛЬШОЎКА, р., у Смаленскай вобл. і Хоцімскім р-не, левы прыт. р. Беседзь (бас. р. Сож). Даўж. 16 (у р-не 14) км. Выток у Смаленскай вобл., вусце ў г.п. Хоцімск. Пл. вдзб. 164 км². (Хоц.) АЛЬШОЎСКІ С/С, с/с Хоцімскага р-на, у 1924–1926 гг. Утвор. 20.08.1924 г. у Хоцімскім р-не Калінінскай акр. Перайменав. 24.06.1926 г. у Елавецкі с/с. (Хоц.) АЛЬШОЎСКІ СТАРЫК, воз., старык, на лев. бер. р. Альшоўка, каля сутоку Альшанкі і Бесядзі, у г.п. Хоцімск. (Хоц.) АЛЬШЫНА, ур., лясное, на ускр. в. Скрыпліца Кіраўскага р-на. (Кір.) АЛЮТЫ, в., Чэрнеўскі с/с Дрыбінскага р-на, 12 двароў, 35 жых. (Дрыб.) АЛЯКСАНДРАВА, в., Круглянскі п/с Круглянскага р-на, вядом. з ХІХ ст., 7 двароў, 15 жых., ф. Старажытн. курган. Спалена фашыстамі ў 1944 г. Пасля вайны адноўлена. (Кругл.) АЛЯКСАНДРАВІЧЫ, в., Чарняўскі с/с Хоцімскага р-на, вядом. з ХІХ ст., 6 двароў, 14 жых., дом сац. паслуг. Да 1964 г. - в. Цярпілаўка. (Хоц.) АЛЯКСАНДРАЎ, ур., леса–балотнае, на мяжы з Быхаўскага і Слаўгарадскага р-наў. (Бых., Слаўг.) АЛЯКСАНДРАЎКА ДРУГАЯ АЛЯКСАНДРАЎКА ІІ, в., Гіжэнскі с/с Слаўгарадскага р-на, 9 двароў, 12 жых., дом сац. пасл. Старажытн. стаянак, кург. могільнік. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. Вар. назвы - – в. Малінаўка. У зоне забруджв. глебы па цэзію-137 ад 5 да 15 Ku/км². (Слаўг.) АЛЯКСАНДРАЎКА ДРУГАЯ, АЛЯКСАНДРАЎКА ІІ, в. Гл. в. Аляксандраўка Другая Краснапольскага р-на. (Краснап.) АЛЯКСАНДРАЎКА ПЕРШАЯ, АЛЯКСАНДРАЎКА І, в. Гл. в. Аляксандраўка Першая Краснапольскага р-на. (Краснап.) АЛЯКСАНДРАЎКА ПЕРШАЯ, АЛЯКСАНДРАЎКА І, в., Гіжэнскі с/с Слаўгарадскага р-на, вядом. з ХYІІ ст., 18 двароў, 49 жых., дом сац. пасл., аграсядз. “У Еўдакіі”. Бр. магіла сав. воінаў. Помн. артылер., землякам, стаянка камен. веку. Селішча. У 1750 г. - 12 двароў. У 1873–1914 гг. прац. ”Аляксандраўскія кафляныя з-ды” (з-ды ў в. Аляксандраўка і г. Прапойск). Радз. У. Рубанава, пісьменьніка. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. Ц. с/с у 1924–1925 гг. Вар. назвы - Таўкачоўка, Малінаўка. У зоне забруджв. глебы па цэзію-137 ад 5 да 15 Ku/км². (Слаўг.) АЛЯКСАНДРАЎКА, в., да 1920-х гг. у Кабінагорскім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідавана. (Слаўг.) АЛЯКСАНДРАЎКА, в., да 1950-х гг. у Бялыніцкім р-не. Ліквідавана. У 1929-1934 гг. ц. нац. польск. с/с. (Бял.) АЛЯКСАНДРАЎКА, в., да 1967 г. у Восаўскім с/с Бабруйскага р-на. Ліквідавана. (Бабр.) АЛЯКСАНДРАЎКА, в., да 1989 г. у Ціманаўскім с/с Клімавіцкага р-на. Пахавана. (Клім.) АЛЯКСАНДРАЎКА, в., да 2000-х гг. у Дзямідавіцкім с/с Касцюковіцкага р-на. Ліквідавана. (Касц.) АЛЯКСАНДРАЎКА, в., да ІІ пал. ХХ ст. ў Мышкавіцкім с/с Кіраўскага р-на. Ліквідавана. (Кір.) АЛЯКСАНДРАЎКА, в., Доўгаўскі с/с Клічаўскага р-на, 1 двор, 1 жых. (Кліч.) АЛЯКСАНДРАЎКА, в., Радамльскі с/с Чавускага р-на, вядом. з ХІХ ст., 14 двароў, 26 жых. У 1847 г. – 5 двароў, 23 жых. Спалена фашыстамі ў 1944 г. Пасля вайны адноўлена. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 1 да 5 Ku/км². (Чав.) АЛЯКСАНДРАЎКА, в., Рыжкавіцкі с/с Шклоўскага р-на, 14 двароў, 18 жых., жвір.-сартав. з-д, кар’ер Дубраўка УКПБП “Магілёўаблдарбуд”. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлены. (Шкл.) АЛЯКСАНДРАЎКА, в., Чэрнеўскі с/с Дрыбінскага р-на, 1 двор, 1 жых. (Дрыб.) АЛЯКСАНДРАЎКА, в., Ясенскі с/с Асіповіцкага р-на, 1 двор, 1 жых. (Асіп.) АЛЯКСАНДРАЎКА, да 1930-х гг. у Васькавіцкім с/с Слаўгарадскага р-на. Далуч. да в. Шаламы І. Мясц. назва в. Ліксандраўка. (Слаўг.) АЛЯКСАНДРАЎКА, п., частка в. Шаламы І Слаўгарадскага р-на, на м. б. в. Александраўка. (Слаўг.) АЛЯКСАНДРАЎКА, руч., пр. прыт. р. Друць Круглянскага р-на. (Кругл.) АЛЯКСАНДРАЎКА, ур., захмызав. с.-г. угоддзі, за 2 км на У ад в. Савінічы Клімавіцкага р-на. (Клім.) АЛЯКСАНДРАЎКА, ур., с.-г. угоддзі, каля в. Курганаўка Слаўгарадскага р-на. (Слаўг.) АЛЯКСАНДРАЎКА, фальв., да 1920-х гг. у Гіжэнскім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідаваны. (Слаўг.) АЛЯКСАНДРАЎСКАЕ, рад., пяскоў, каля в. Аляксандраўка Слаўгарадскага р-на. (Слаўг.) АЛЯКСАНДРАЎСКІ НАЦЫЯНАЛЬНЫ ПОЛЬСКІ С/С, с/с Бялыніцкага р-на, у 1929–1934 гг. Ліквідаваны. (Бял.) АЛЯКСАНДРАЎСКІ С/С, с/с Слаўгарадскага р-на, у 1924–1925 гг. Утвор. 20.08.1924 г. у Прапойскім р-не Магілёўскай акр., 21.08.1925 перайменав. у Гіжэнскі с/с. (Слаўг.) АЛЯКСАНДРАЎСК-І, АЛЯКСАНДРАЎСК ПЕРШЫ, в., да ХХ ст. у Краснапольскім р-не. Ліквідавана. (Краснап.) АЛЯКСАНДРАЎСКІ, п, да 1977 г. у Забялышынскім с/с Хоцімскага р-на. Ліквідаваны. (Хоц.) АЛЯКСАНДРАЎСК-ІІ, АЛЯКСАНДРАЎСК ДРУГІ, в., да ХХ ст. у Краснапольскім р-не. Ліквідавана. (Краснап.) АЛЯКСАНДРАЎШЧЫНА, ур., с.-г. угоддзі, каля в. Белая Дрыбінскага р-на. (Дрыб.) АЛЯКСАНДРАЎШЧЫНА, ур., с.-г. угоддзі, паміж в. Ферма Горацкага р-на і р. Бася, на пр. бер. р. Бася. (Гор.) АЛЯКСЕЕЎКА, в., да 1967 г. у Таўкачоўскім с/с Шклоўскага р-на. Далуч. да в. Вялікія Лазіцы. (Шкл.) АЛЯКСЕЕЎКА, в., Патоцкі с/с Клічаўскага р-на, 5 двароў, 9 жых. (Кліч.) АЛЯКСЕЕЎКА, в., Сялецкі с/с Касцюковіцкага р-на, 10 двароў, 24 жых., дом сац. пасл. Да 1964 г. – Шайдараўка. Курган. (Касц.) АЛЯКСЕЕЎКА, х., да 1920-х гг.у Васькавіцкім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідаваны. (Слаўг.) АЛЯКСЕЙЧЫКАВА, ур., с.-г. угоддзі, у в. Кляшчоўка Глускага р-на. (Глуск.) АЛЯХОЎКА, ур., с.-г. угоддзі, у в. Краі Асіповіцкага р-на. (Асіп.) АМБАР, п., частка в. Птушычы Асіповіцкага р-на. (Асіп.) АМБРАЗЭВІЧАВА, ур., частка лесу і с.-г. угоддзі, на Пн ад в. Усцярхі Глускага р-на. (Глуск.) АМЕЛЕН, в., да ХХ ст. у Клімавіцкім р-не. Ліквідавана. (Клім.) АМЕЛЛЕ, балота, за 2 км на ПнУ ад в. Рудня Глускага р-на, паміж ур. Паршчаха і Ліпнікі. (Глуск.) АМЕЛЬНЯ, в., да 1980-х гг. у Варатынскім с/с Бабруйскага р-на. Ліквідавана. Вар. назвы - в. Вамелле. (Бабр.) АМЕЛЬНЯ, прып. п., на чыг. Бабруйск – Жлобін Бабруйскага р-на. (Бабр.) АМЕЛЬНЯ, чыг. р-д, да 1970-х гг. у Кавалёўскім с/с Бабруйскага р-на. Ліквідаваны. (Бабр.) АМЕРЫКА, в., да 1961 г., перайменав.у в. Сокал Круглянскага р-на. (Кругл.) АМЕРЫКА, в., да 2004 г. у Ляснянскім с/с Круглянскага р-на. Ліквідавана. (Кругл.) АМЕРЫКА, в., у кан. ХІХ-1940-гг., у Славенскім с/с. Ліквідавана. Не існуе. У 1920-1930-х гг. – к.-с “Амерыка”. (Шкл.) АМЕРЫКА, ур., с.-г. угоддзі, на м. б. фальварка і в. Амерыка, за 3 км на ПнЗ ад в. Пронцаўка, за 6 км на Пн ад в. Камянец Шклоўскага р-на. (Шкл.) АМЕРЫКА, ур., с.-г. угоддзі, У частка в. Дуброва Круглянскага р-на. (Кругл.) АМЕРЫКА, фальварак, у ХІХ-пач. ХХ стст., за 3 км на ПнЗ ад в. Пронцаўка. (Шкл.) АМІНАВІЧЫ, в., Градзянскі с/с Асіповіцкага р-на, 28 двароў, 54 жых., дом сац. пасл. Радз. М. Каралёва, Гер. Сав. Саюза, ген.-маёра, Ганар. грамадз. г. Магілёва. (Асіп.) АМСЦІСЛАЎ, г. Вар. назвы - г. Мсціслаў. (Мсц.) АМСЦІСЛАЎСКІ РАЁН, адм. сельскі р-н. Вар. назвы - – Мсціслаўскі р-н. (Мсц.) АМУР, в., Слаўкавіцкі с/с Глускага р-на, вядом. з ХІХ ст., 19 двароў, 24 жых. У 1897 г. – фальв., 1 двор, 33 жых. Да 1964 г. - в. Шумяцічы. (Глуск.) АМУРСКАЕ, рад., нафты, у в. Амур Глускага р-на. Распрацоўв. (Глуск.) АМХАВАЯ ДРУГАЯ, АМХАВАЯ ІІ, в., Нядашаўскі с/с Магілёўскага р-на, 13 двароў, 17 жых. (Маг.) АМХАВАЯ ПЕРШАЯ, АМХАВАЯ І, в., Нядашаўскі с/с Магілёўскага р-на, 110 двароў, 283 жых., п/а, АТС, д/с-ПШ, клуб. (Маг.) АМХІНІЦКІ С/С, с/с, Чавускага р-на, у 1924–1954 гг. У 1954 г. тэр. с/с далуч. да Гарбавіцкага с/с. (Чав.) АМХІНІЧЫ, в., да 1960-х гг. у Гарбавіцкім с/с Чавускага р-на. Ліквідавана. (Чав.) АМШАНЫ, п. Гл. п. Мшаны Крычаўскага р-на. (Крыч.) АМШАР СКАПЦОЎ, ур., с.-г. угоддзі, на Пд в. Бураўшчына Круглянскага р-на. (Кругл.) АМШАР, зак., у Чавускім р-не, мясц. знач., з 1995 г., гідрал. Пл. 10 га. Водаахоўн. знач., тарфянік, рэгулятар стоку. (Чав.) АМШАР, ур., леса–балотнае, за 0,3 км на У ад в. Сталка Чавускага р-на. (Чав.) АМШАР, ур., с.-г. угоддзі, каля в. Вепрын Чэрыкаўскага р-на. (Чэр.) АМШАРА, п., да 1976 г. у Лабковіцкім с/с. Ліквідаваны. (Крыч.) АМШАРА, ур., лясное, за 4 км на ПдУ ад в. Капачы Мсціслаўскага р-на. (Мсц.) АМШАРА, ур., с.-г. угоддзі, у в. Буда Горацкага р-на. (Гор.) АМШАРЫ, ур. Гл.ур. Мшары Крычаўскага р-на. (Крыч.) АМЯЛЕНСКАЯ СЛАБАДА, в., Варатынскі с/с Бабруйскага р-на, 21 двор, 34 жых. Радз. К. Чарнова, Героя Сав. Саюза. Вар. назвы - – Амялянская, Амяльянская Слабада. (Бабр.) АМЯЛІШЧА, в., да 1990 г. у Лапіцкім с/с Асіповіцкага р-на. Ліквідавана. (Асіп.) АМЯЛЬЯНСКАЯ СЛАБАДА, в. Вар. назвы - в. Амяленская Слабада. (Бабр.) АМЯЛЯНАЎКА, п., частка в. Сялец Асіповіцкага р-на. (Асіп.) АМЯЛЯНСКАЯ СЛАБАДА, в. Гл. в. Амяленская Слабада (Бабр.) АНАНІЧЫ, в., Лабковіцкі с/с Крычаўскага р-на, вядом. з ХYІІІ ст., 6 двароў, 6 жых., дом сац. пасл. 2 старажытн. селішчы. (Крыч.) АНАНЬЕВА ПАСЕКА, ур., с.-г. угоддзі, за 0,25 км на ПдЗ в. Старая Каменка Слаўгарадскага р-на, на лев. бер. р. Каменка. Стаянка камен. веку. (Слаўг.) АНАНЬЕЎКА, в., Запольскі с/с Бялыніцкага р-на, 5 двароў, 7 жых. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 1 да 5 Ku/км². (Бял.) АНАПОЛЛЕ, в., назва в. Баравая ў ХІХ ст. Касцюковіцкага р-на. (Касц.) АНАТОЛЕЎКА, в., да 1981 г. у Патоцкім с/с Клічаўскага р-на. Ліквідавана. (Кліч.) АНАТОЛЕЎКА, ур., захмызав. с.-г. угоддзі, на м. б. в. Анатолеўка Клічаўскага р-на. (Кліч.) АНГАРСКІЯ МОГІЛКІ, могілкі, з 1930-х гг., па вул. Ангарская ў г. Магілёў. Пл. 2 га. (Маг.) АНГЕЛАЎКА, в., Пралетарскі с/с Касцюковіцкага р-на, вядом. з ХІХ ст., 5 двароў, 8 жых., дом сац. пасл. Радз. М. Губернатарава, паэта. У 1909 г. – 113 жых. (Касц.) АНДЗЕКАЛАВА, в., Ленінскі с/с Горацкага р-на, 2 двары, 2 жых. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. (Гор.) АНДЗЕКАЛАВА, ур., леса–балотнае, на Пд ад в. Андзекалава Горацкага р-на. Выток р. Лебядзёўка. (Гор.) АНДРАНОЎСКАЕ, вдсх., на руч. – левы прыт. р. Кашанка, на Пд ускр. в. Андраны Мсціслаўскага р-на. (Мсц.) АНДРАНОЎСКІ ЎЗГОРАК, ур., с.-г. угоддзі з пагоркам, на У ад в. Андраны Мсціслаўскага р-на. (Мсц.) АНДРАНЫ, а/г, Доўгавіцкі с/с Мсціслаўскага р-на, ц. СВК “Усход”, вядом. з ХYІІІ ст., 222 двары, 617 жых., п/а, аддз. ААБ ”Беларусбанк”, АТС, урач. амбул., апт., д/с-СШ, СДК, б-ка, кругласут. сац. прытулак, КПП, гандл. ц., 4 крамы, пост МНС, вытв. уч-кі УКПП “Жылкамгас”, “Водаканал”. Бр. магіла сав. воінаў, магіла сав. воіна, помн. землякам. У 1897 г. – 29 двароў, 203 жых. У 1940 г. далуч. в. Ганчароўка, у 1976 г. – вв. Валымер і Янава. (Мсц.) АНДРАНЫ, п., з 1991 г. у Доўгавіцкім с/с Мсціслаўскага р-на, для перасяленцаў з Чэрыкаўскага р-на. У скл. в. Андраны. (Мсц.) АНДРАНЫ, фальв., у ХІХ ст.-1920-х гг., у Мсціслаўскім р-не. Ліквідаваны. У 1897 г. – 3 двары, 40 жых. (Мсц.) АНДРОНАЎКА, в. Гл. в. Андронаўшчына Хоцімскага р-на. (Хоц.) АНДРОНАЎШЧЫНА, в., з 1920-х гг. у Чарняўскім с/с Хоцімскага р-на, 1 двор, 1 жых. Вар. назвы - в. Андронаўка. (Хоц.) АНДРУХІ, в., Ленінскі с/с Горацкага р-на, 5 двароў, 8 жых. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. Месца знах. скарбу. (Гор.) АНДРУШЫ, ур., с.-г. угоддзі, за 2 км на Пд ад в. Гайшын, на пр. бер. р.Сож. (Слаўг.) АНДРУШЫ, фальв., да 1920-х гг. у Васькавіцкім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідаваны. (Слаўг.) АНДРЭЕВА, крын., за 0,2 км на Пд ад в. Судзілы Клімавіцкага р-на. (Клім.) АНДРЭЕЎКА, в., да 1964 г. у Клетненскім с/с Глускага р-на. Злуч. з в. Адэль. Гл. в. Новаандрэеўка. (Глуск.) АНДРЭЕЎКА, х., у 1865–1920-х гг. у Васькавіцкім с/с Слаўгарадскага р-на. Далуч. да в. Шаламы І. Вар. назвы - – вв. Канстанцінаўка, Салабуда. (Слаўг.) АНДРЭЕЎСКІ, п., да 1976 г. у Лазовіцкім с/с Клімавіцкага р-на. Ліквідаваны. (Клім.) АНДРЭЕЎСКІ, х., у 1920-1930-х гг. у Клімавіцкім р-не. Далуч. да п. Андрэеўскі. (Клім.) АНДРЭЕЧКІНА, крын., на лев. бер. р. Лабжанка, у Пд частцы в. Судзілы Клімавіцкага р-на. (Клім.) АНДРЭЙКАВА БАЛОТА, сажалка, у в. Чэрнеўка Дрыбінскага р-на. (Дрыб.) АНДРЭЙЧЫКАВА ПАСЕКА, ур., луг, в. Забычаньне Касцюковіцкага р-на. (Касц.) АНІКАВІЧЫ ВЯЛІКІЯ, в., Маслакоўскі с/с Горацкага р-на, 14 двароў, 21 жых. Месца знах. скарбу. (Гор.) АНІКАВІЧЫ МАЛЫЯ, в., Маслакоўскі с/с Горацкага р-на, 52 двары, 158 жых., п/а, АТС, ФАП, клуб, б-ка, крама, ф. (Гор.) АНІКАВІЧЫ, в., у ХІХ ст. – 2006 г. у Маслакоўскім с/с Горацкага р-на. Ліквідавана. Да ХХ ст. - вв. Аніканавічы Малыя і Вялікія. У кан. ХІХ – пач. ХХ стст. бандарна-лесапіл. з-д, на пач. ХХ ст. – лесапілка, у 1900–1913 гг. – мукамольная мануфактура. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. (Гор.) АНІЛІНА, АНЭЛІНА, в., Абідавіцкі с/с Быхаўскага р-на, 13 двароў, 27 жых. Да пач. 1990-х гг. у Слаўгарадскім р-не. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 5 да 15 Ku/км². Вар. назвы - – в. Баявік. (Бых.) АНІСАВА КУПЕЛА, х., да 1920-х гг. у Кульшыцкім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідаваны. (Слаўг.) АНІСІН РАВОК, роў, у в. Забычаньне Касцюковіцкага р-на. (Касц.) АНІСКАЎ РАВОК, ур., с.-г. угоддзі, на З ад в. Марцянавічы Круглянскага р-на. (Кругл.) АНІСКАЎ, х., да 1920-х гг. у Рубежскім с/с Круглянскага р-на. Ліквідаваны. (Кругл.) АНІСКАЎШЧЫНА, в., Вішоўскі с/с Бялыніцкага р-на, 5 двароў, 7 жых. (Бял.) АНІСЬКАВА ГАРА, пагорак, у даліне руч. Серабранка, каля в. Дабрэйка Шклоўскага р-на. (Шкл.) АНІСЬКАВА, ур., лясное, на З ад в. Шароеўка Чэрыкаўскага р-на. (Чэр.) АНІСЬКАЎ ЛУЖОК, ур., с.-г. угоддзі, луг, каля в. Гарадзішча Шклоўскага р-на. (Шкл.) АНІСЬКАЎ МОСТ, ур., с.г. угоддзі, луг, у в. Аксенькавічы Бялыніцкага р-на, на р. Вядзерка. (Бял.) АНІСЬКАЎ ХУТАР, ур., лясное, на У ад в. Трылесіна Дрыбінскага р-на. (Дрыб.) АНІСЬКІН ЛУГ, ур., с.-г. угоддзі, у в. Леніна Горацкага р-на. Пл. 150 га. (Гор.) АНІШЧАНКІН ХУТАР, л.м., за 2 км на Пн ад в. Казусёўка Клімавіцкага р-на. (Клім.) АНТАНЁНКАВА, крын., за 1,8 км на Пн ад в. Сабалёўка Клімавіцкага р-на. (Клім.) АНТАНЁНКАЎ ХУТАР, л.м., за 1,7 км на Пн ад в. Сабалёўка Клімавіцкага р-на. (Клім.) АНТОНАВА БУДА, в., Лебядзянкаўскі с/с Бялыніцкага р-на, 18 двароў, 36 жых. Бр. магіла партызан. Часткова знішчана фашыстамі ў 1943 г. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 1 да 5 Ku/км2. (Бял.) АНТОНАВА ГРАНІЦА, ур., лясное, на Пд ад в. Кішчыцы Дрыбінскага р-на. (Дрыб.) АНТОНАЎ ВУГАЛ, пусташ, у в. Падлужжа Глускага р-на. (Глуск.) АНТОНАЎ ПРУД, сажалка, у в. Зубры Горацкага р-на. (Гор.) АНТОНАЎ, х., да 1930-х гг. у Саўскім с/с Горацкага р-на. Ліквідаваны. (Гор.) АНТОНАЎКА ВЯЛІКАЯ, в. Гл. в. Антонаўка Першая Касцюковіцкага р-на. (Касц.) АНТОНАЎКА ДРУГАЯ, АНТОНАЎКА ІІ, в., да 1940-х гг. у Пралетарскім с/с Касцюковіцкага р-на. (Касц.) АНТОНАЎКА МАЛАЯ, в. Гл. в. Антонаўка ІІ Касцюковіцкага р-на. (Касц.) АНТОНАЎКА ПЕРШАЯ, АНТОНАЎКА І, в., да 1940-х гг. у Пралетарскім с/с Касцюковіцкага р-на. Ліквідавана. (Касц.) АНТОНАЎКА, а/г, Чавускі р-н, ц. с/с і СВК ”К.-с “Антонаўскі”, вядом. з 1604 г., 179 двароў, 546 жых., п/а, аддз. ААБ ”Беларусбанк”, АТС, ФАП, СШ-д/с, СДК, б-ка, КПП, крама, ф. Бр. магіла 1148 сав. воінаў. У 1785 г. – 1412 жых., у 1897 – 160. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 1 да 5 Ku/км². Да рц – 9, да чыг. ст. Чавусы – 5 км. (Чав.) АНТОНАЎКА, в., Гарбавіцкі с/с Чавускага р-на, вядом. з 1535 г., 20 двароў, 31 жых., крама. Радз. І. Аношкіна, пісьменьніка. У зоне забруджв. глебы па цэзію – 137 ад 1 да 5 Ku/км². (Чав.) АНТОНАЎКА, в., да 1943 г. у Маляціцкім с/с Крычаўскага р-на. Спалена фашыстамі. (Крыч.) АНТОНАЎКА, в., да 1971 г. у Маляціцкім с/с Крычаўскага р-на. Ліквідавана. (Крыч.) АНТОНАЎКА, в., да 1976 г. у Падсолтаўскім с/с Мсціслаўскага р-на. Далуч. да в. Ірцішчава. (Мсц.) АНТОНАЎКА, в., да кан. 1980-х гг. у Высакаборскім с/с Краснапольскага р-на. Ліквідавана. (Краснап.) АНТОНАЎКА, в., Пралетарскі с/с Касцюковіцкага р-на, вядом. з ХYІІІ ст., 16 двароў, 29 жых., дом сац. пасл. (Касц.) АНТОНАЎКА, в., Сычкаўскі с/с Бабруйскага р-на, 8 двароў, 10 жых. (Бабр.) АНТОНАЎКА, ур., хмызовае, каля в. Прыхабы Бялыніцкага р-на, за 1,5 км на ПдУ ад СШ у в. Лебядзянка. (Бял.) АНТОНАЎКА, фальв., да пач. ХХ ст. у Пралетарскім с/с Касцюковіцкага р-на. Ліквідаваны. (Касц.) АНТОНАЎКА, х., да сяр. 1971 г. у Лебядзянкаўскім с/с Бялыніцкага р-на. Ліквідаваны. (Бял.) АНТОНАЎСКАЯ КРЫНІЦА, крын., ва ўр. Антонаўка Бялыніцкага р-на. (Бял.) АНТОНАЎСКІ ЛЕС, ур., лясное, каля в. Антонаўка Чавускага р-на. (Чав.) АНТОНАЎСКІ С/С, с/с Чавускага р-на, у ц. р-на. Утвор. 20.08.1924 г. у Чавускім р-не Магілёўскай акр., з 26.07.1930 у Чавускім р-не, з 20.02.1938 у тым жа р-не Магілёўскай вобл. У 2009 г. далуч. тэр. Дужаўскага с/с з 10 снп, а 7 снп перададз. у скл. Вайнілаўскага с/с. СВК “К.-с “Антонаўскі” (а/г Антонаўка), “К.-с “Дужаўка” (а/г Дужаўка). 22 снп, 750 двароў, 1763 жых. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 1 да 5 Ku/км² – 11 снп, ад 5 да 15 Ku/км² – 8 снп. (Чав.) АНТОНАЎСКІ ХУТАР, ур., лясное, за 3 км на ПнУ ад в. Ясная Паляна (Нецкаў) Чэрыкаўскага р-на. (Чэр.) АНТОНАЎСКІЯ ХУТАРЫ, ур., лясное, каля в. Рудня Шклоўскага р-на. (Шкл.) АНТОНІХІН ХУТАР, ур., с.-г. угоддзі, у в. Стан Горацкага р-на. (Гор.) АНТОНЧЫКАЎ ДУБ, стары дуб, у в. Саматэвічы Касцюковіцкага р-на. (Касц.) АНТОНЬКІН РАВОК, л.м., за 3 км на ПнЗ ад в. Судзілы Клімавіцкага р-на. (Клім.) АНТОПАЛЬСКІ КАНАЛ, канал. Гл. канал Лочынскі Асіповіцкага р-на. (Асіп.) АНТОПАЛЬ, п., да пач. 1990-х гг. у Ямніцкім с/с Быхаўскага р-на. Ліквідаваны. (Бых.) АНТОСЕВА ГАРА, ур., с.-г. угоддзі, на ПдЗ ад в. Загараны Круглянскага р-на. (Кругл.) АНТРОПЕНКІ, п., у Горацкім р-не да 1930-х гг. Ліквідаваны. (Гор.) АНУФРЫЕВА, в., да 1976 г. у Сялецкім с/с Мсціслаўскага р-на. Далуч. да в. Сялец. Да 1960-х гг. - Ануфрыеўская МГЭС. (Мсц.) АНУФРЫЕВА, п., ПнУ частка в. Сялец. Рэшткі Ануфрыеўскага ман. (1407-1917 гг.). (Мсц.) АНУФРЫЕЎСКІ МАНАСТЫР, ман., асобн. адм. тэр., у 1407-1917 гг., за 17 км на Пд ад г. Мсціслаў, каля шашы Мсціслаў-Крычаў, на ПнУ в. Сялец Мсціслаўскага р-на. (Мсц.). АНЦІКАВЫ КУСТЫ, ур., захмызав. с.-г. угоддзі, у в. Немерка Дрыбінскага р-на. (Дрыб.) АНЦІПАЎ БЕРАГ, частка пр. бер. р. Сож, за 0,8 км на ПдУ ад в. Рудня Слаўгарадскага р-на, на Пд ад ур. Курган. Стаянка эпохі неаліту. (Слаўг.) АНЭЛІН, фальв., да 1920-х гг. у Баханскім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідаваны. (Слаўг.) АНЭЛІНА, в. Гл. в. Аніліна. (Бых.) АНЭЛІНА, п., да 1990-х гг. у Баханскім с/с Слаўгарадскага р-на. Перададз. у падпарадкав. Абідавіцкаму с/с Быхаўскага р-на. (Слаўг.) АНЮЦІН ХУТАР, ур., лясное, у в. Звянчатка Клімавіцкага р-на. (Клім.) АНЮЦІНА, п., Верамейскі с/с Чэрыкаўскага р-на, 10 двароў, 16 жых. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 5 да 15 Ku/км². Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. (Чэр.) АНЮЦІНСКАЕ ВОЗЕРА, воз., бас. р. Глінец (бас. р. Сож), на У в. Анюціна Чэрыкаўскага р-на. Пл. 11,7 га. (Чэр.) АПАЛОНАЎКА, в., Рыжкавіцкі с/с Шклоўскага р-на, вядом. з пач. ХХ ст., 13 двароў, 19 жых. У 1929 г. далуч. в. Падзевічы. Спалена фашыстамі ў 1941 г. Пасля вайны адноўлена. (Шкл.) АПАЛОНАЎКА, прып. п. у Шклоўскім р-не, на чыг. Орша–Магілёў. (Шкл.) АПАНАСАЎ ХУТАР, ур., с.-г. угоддзі, у в. Цяцерына Круглянскага р-на. (Кругл.) АПЕЛЬНЯ, ВАПЕЛЬНЯ, ЧЫРВОНЫ ВАПНЯК, ур., с.-г.угоддзі, каля в. Дараганава Асіповіцкага р-на. (Асіп.) АРАВА, в., Круглянскі с/с Круглянскага р-на, вядом. з ХYІ ст., 27 двароў, 26 жых. Кург. могільнік, курган. У кан. ХІХ ст. –вінакурня, кардон. мануфактура. (Кругл.) АРАВА, х., да 1920-х гг. у Круглянскім п/с. Ліквідаваны. (Кругл.) АРАЎКА, п., у скл. в. Арава Круглянскага р-на. (Кругл.) АРАЎСКІ РОЎ, роў, паміж вв. Арава і Казаброддзе. (Кругл.) АРДАЦКАЕ, рад., глін і суглінкаў, на ПдУ ускр. в. Ордаць Шклоўскага р-на. Звяз. з марэн. адклад. сожск. зледзянен. Зап. 213 тыс. м³. Распрацоўв. (Шкл.) АРДАЦКІ С/С, с/с Шклоўскага р-на, на У р-на. Утвор. 20.08.1924 г. у Шклоўскім р-не Магілёўскай акр., з 26.07.1930 у Шклоўскім р-не, з 20.02.1938 у тым жа р-не Магілёўскай вобл. Ліквідаваны 21.10.1957 г., адноўлены 15.01.1965 г. 10 снп, 368 двароў, 763 жых. (Шкл.) АРДОТА, в. Гл. в. Ордаць Шклоўскага р-на. (Шкл.) АРЖАЎКА ДРУГАЯ, АРЖАЎКА ІІ, в. Гл. в. Ржаўка Слаўгарадскага р-на. (Слаўг.) АРЖАЎКА ПЕРШАЯ, АРЖАЎКА І, в., да 1940-х гг. у Кульшыцкім с/с Слаўгарадскага р-на. Ліквідавана. Вар. назвы - в. Іржаўка, Аржаўкі, Луб– Камочышча, Ржаўка. (Слаўг.) АРЛАШКА, ур., лясное, каля в. Сялецкае Касцюковіцкага р-на. (Касц.) АРЛОВА ЛЯДА, ур., с.-г. угоддзі, за 0,5 км на З ад в. Новы Дзедзін Клімавіцкага р-на. (Клім.) АРЛОВА ПОЛЕ, ур., с.-г. угоддзі, на ПдЗ ад в. Глыбокае Круглянскага р-на. (Кругл.) АРЛОЎ ЛОГ, ур., с.-г. угоддзі, за 0,5 км на Пн ад в. Шумоўка Клімавіцкага р-на. (Клім.) АРЛОЎ ХУТАР, ур., с.-г. угоддзі, у б. в. Каркоўшчына Верамейскага с/с Чэрыкаўскага р-на. (Чэр.) АРЛОЎКА ДРУГАЯ, АРЛОЎКА ІІ, маёнтак, да 1920-х гг. у Забялышынскім с/с Хоцімскага р-на. Далуч. да в. Арлоўка. (Хоц.) АРЛОЎКА ПЕРШАЯ, АРЛОЎКА І, маёнтак, да 1920-х гг. у Забялышынскім с/с Хоцімскага р-на. Далуч. да в. Арлоўка. (Хоц.) АРЛОЎКА ПЯТАЯ, АРЛОЎКА V, маёнтак, да 1920-х гг. у Забялышынскім с/с Хоцімскага р-на. Далуч. да в. Арлоўка. (Хоц.) АРЛОЎКА ТРЭЦЯЯ, АРЛОЎКА ІІІ, маёнтак, да 1920-х гг. у Забялышынскім с/с Хоцімскага р-на. Далуч. да в. Арлоўка. (Хоц.) АРЛОЎКА ЧАЦВЁРТАЯ, АРЛОЎКА ІV, маёнтак, да 1920-х гг. у Забялышынскім с/с Хоцімскага р-на. Далуч. да в. Арлоўка. (Хоц.) АРЛОЎКА, в., Забялышынскі с/с Хоцімскага р-на, вядом. з ХYІІІ ст., 5 двароў, 9 жых., дом сац. паслуг. У 1799 г. – с., у 1897 – 241 жых. Ц. с/с у 1924–1960 гг. (Хоц.) АРЛОЎКА, п., да 2000-х гг. у Комсеніцкім с/с Круглянскага р-на. Ліквідаваны. (Кругл.) АРЛОЎКА, ур., с.-г. угоддзі, за 0,5 км на ПнЗ ад в. Макеевічы Клімавіцкага р-на. (Клім.) АРЛОЎКА, х., да 1920-х гг. у Забялышынскім с/с Хоцімскага р-на. Далуч. да в. Арлоўка. (Хоц.) АРЛОЎСКАЕ, рад. пяску, на ПнУ ўскр. в. Арол Горацкага р-на. Зап. 2,74 млн. м³. Магутн. 6,0–17,8 м. (Гор.) АРЛОЎСКІ С/С, с/с Хоцімскага р-на, у 1924–1960 гг. Утвор. 20.08.1924 г. у Хоцімскім р-не Калінінскай акр., з 26.09.1927 у Хоцімскім р-не Магілёўскай акр., з 26.07.1930 у Хоцімскім р-не, з 08.07.1931 у Клімавіцкім, з 12.02.1935 у Хоцімскім р-не, 20.02.1938 у тым жа р-не Магілёўскай вобл. 11.03.1960 г. тэр. с/с далуч. да Забялышанскага с/с. (Хоц.) АРЛОЎШЧЫНА, в., да 1990-х гг. у Аўсянкаўскім с/с Горацкага р-на. Ліквідавана. (Гор.). АРЛОЎШЧЫНА, ур., лясное, паміж вв. Хількавічы, Гараўцы, Жакаўка Дрыбінскага р-на. Пл. больш за 500 га. (Дрыб.) АРЛОЎШЧЫНА, ур., с.-г. угоддзі, на У ад ур. Дамарашчына, на м. б. в. Арлоўшчына Горацкага р-на. (Гор.) АРЛЫ, в., Рэкценскі с/с Горацкага р-на, 6 двароў, 6 жых. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. Курган. (Гор.) АРЛЯНКА, в., Семукацкі с/с Магілёўскага р-на, 5 двароў, 5 жых. (Маг.) АРЛЯНКА, р., левы прыт. Друці (бас. р. Дняро) у Магілёўскім р-не. Даўж. 24 км. Выток каля в. Бярозаўка, вусце за 1,5 км на ПнЗ ад в. Малое Запаточча. Вдзб на Ц.-Бярэзінскай раўн. Ад в. Стары Сінін да 1,3 км ад вусця рэчышча каналізав. (17,4 км). Вдзб. 106 км², пад лесам – 15%. (Маг.) АРОЛ, балота, ва ўр. Арол Хоцімскага р-на. (Хоц.) АРОЛ, в., да 1990-х гг. у Батаеўскім с/с Хоцімскага р-на. Ліквідавана. (Хоц.) АРОЛ, ур., захмызав. с.-г. угоддзі, на ПдЗ ад Батаева Хоцімскага р-на. (Хоц.) АРХІЕРЭЙСКАЯ ПУНЯ, ур., с.-г. угоддзі, луг, на лев. бер. Дняпра, на У ад чыг. Магілеў–Чавусы, у межах Магілёва. Назва пашыр. да пач. XX ст. (Маг.) АРХІПАВА КАЦВІНА, ур., с.-г. угоддзі, нізіна на полі, на м. б. х. Абухова Архіпа, у в. Антонаўка Чавускага р-на. (Чав.) АРХІПАЎШЧЫНА, л.м. і с. -г. угоддзі, за 2 км на ПдУ ад в. Цітаўка Клімавіцкага р-на. (Клім.) АРЦЁМА, ур., лясное, за 2 км на Пн ад в. Малашкавічы Клімавіцкага р-на. (Клім.) АРЦЁМАВА БАЛОТА, ур., забалоч. с.-г. угоддзі, у в. Сялец Мсціслаўскага р-на. (Мсц.) АРЦЁМАВА ГАРА, ур., с.-г. угоддзі, на ПдЗ ад в. Улужжа Круглянскага р-на. (Кругл.) АРЦЁМАВА ПОЛЕ, ур., с.-г. угоддзі, у в. Антонаўка Чавускага р-на. (Чав.) АРЦЁМАВА, крын., на лев. бер. р. Лабжанка, на ПдЗ в. Судзілы Клімавіцкага р-на. (Клім.) АРЦЁМАЎ ВІР, вір, на р. Каменка, на У ад в. Касцюкоўка Круглянскага р-на. (Кругл.) АРЦЁМАЎ ВІР, вір, на р. Рудзея, каля в. Антонаўка Чавускага р-на. (Чав.) АРЦЁМАЎ ЛЕС, ур., лясное, у в. Антонаўка Чавускага р-на. (Чав.) АРЦЁМАЎКА, в., Галіцкі с/с Клімавіцкага р-на, 7 двароў, 10 жых. (Клім.) АРЦЕМАЎШЧЫНА, ур., с.-г. угоддзі, у в. Жаролы Слаўгарадскага р-на. (Слаўг.) АРЦЁМКІНА БАЛОТА, ур., забалоч. с.-г. угоддзі, у в. Каскевічы Круглянскага р-на. (Кругл.) АРЦЁХАЎ, п., Горскі с/с Краснапольскага р-на, 10 двароў, 30 жых. Кург. могільнік. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 5 да 15 Ku/км². (Краснап.) АРЦЁХАЎ, руч. Гл. руч. Арцёхаўка Краснапольскага р-на (Краснап.) АРЦЁХАЎКА, руч., левы прыт. р. Каўпіта (бас. р. Сож), у Краснапольскім р-не. Даўж. 5 км. Выток у в. Леніна, вусце - у в. Арцёхаў. Вар. назвы - Арцёхаў. (Краснап.) АРЦІСЛАЎКА, з.а., мясц. знач., з 1981 г., на р. Арціслаўка, за 15 км на Пн ад г. Магілеў, за 16 км на Пд ад г. Шклова Шклоўскага р-на. Пл. 4,4 тыс. км². Разліч. на 15 тыс. адпач. адначасова. Рэльеф пагорысты, пад лесам – 70%. Пераваж. хваёв. лясы. Дз. лаг., дачныя пасёлкі. (Шкл.) АРЦІСЛАЎКА, р., левы прыт. р. Дняпро, у Шклоўскім р-не. Даўж. 17 км. Выток каля в. Нічыпаравічы, цячэ праз воз. Святое. Вусце за 1 км на З ад в. Пруды. Пл. вдзб. 150 км². Пад лесам 26%. У верхн. цяч. – назва р. Лучкі. (Шкл.) АРЦІСЛАЎСКАЕ, рад., пясч.-жвір. матэрыялу, каля З ускр. в. Пруды Шклоўскага р-на, на левабяр. поймав. тэрасе р. Дняпро. Зап. 847 тыс. м³. Не распрацоўв. (Шкл.) АРЦЮХІ, в., Бялынкавіцкі с/с Касцюковіцкага р-на, вядом. з ХІХ ст., 7 двароў, 9 жых., дом сац. пасл. (Касц.) АРЦЮХОЎКА, в., з ХYІІІ ст. у Чарняўскім с/с Хоцімскага р-на, 1 двор, 3 жых. У 1897 г. – 136 жых. (Хоц.) АРШАНІ, в., Ходараўскі с/с Горацкага р-на, 16 двары, 20 жых. (Гор.) АРШАНКА, мкр-н, частка г. Горки (вул. Якубоўскага). (Гор.) АРШАНСКАЕ, воз., у сутоку руч. Белы Ручай і р. Парасіца, на ПнЗ г. Горкі Горацкага р-на. (Гор.) АРШАНСКАЕ ПРАДМЕСЦЕ, мкр-н г. Шклоў, да пач. ХІХ ст., на пр. бер. р. Дняпро, паміж суч. г. Шклоў і в. Рыжкавічы (старажытны Шклоў-2). (Шкл.) АРШАНСКА–МАГІЛЁЎСКАЯ РАЎНІНА, фіз.-геаграф. р-н, раўн. У.–Беларускай прав., у Магілёўскай вобл. (Клімавіцкі, Крычаўскі, Шклоўскі, Дрыбінскі, часткова Бялыніцкі, Горацкі, Касцюковіцкі, Краснапольскі, Круглянскі, Магілёўскі, Мсціслаўскі, Хоцімскі, Чавускі, Чэрыкаўскі) і ПдУ частцы Віцебскай вобл. Мяжуе з Чачэрскай раўн. на Пд і ПдЗ, з Ц.–Бярэзінскай раўн. на З, Аршанскім узв. на ПнЗ і Горацка–Мсціслаўскай раўн. на ПнУ. Пл. каля 12 тыс. км². У вобл. - з ПнЗ на ПдУ больш чым на 200 км, з З на У ад 50 да 120 км. Старажытн. назва У часткі – Раданская (Радомльская) раўн. Пав. раўнін. з платападоб. уч-камі з ярыста–суфазійн. формамі. Выш. 150-200 м. Найвыш. Кропка – 224 м н.у.м. каля в. Палыкавічы Шклоўскага р-на, найніж. – 131 м у даліне р. Сож у Чэрыкаўскім р-не. Агул. нахіл тэр. з ПнЗ на ПдУ. Р. бас. р. Дняпро: Проня з Бася і Растой, Сож. На Пд – пр. прыт. р. Беседзь – Жадунька з Крупняй, Дзяражня. (Бял., Гор., Дрыб., Касц., Клім., Краснап., Кругл., Крыч., Маг., Мсц., Хоц., Чав., Чэр., Шкл.) АРШАНСКАЯ АКРУГА, акр., адм. адз. АТД БССР, у 1924-1930 гг. ц. – г. Орша. Пл. ад 7,9 (1924 г.) да 11,7 тыс. км² (1927 г.). Нас. 572,3 тыс. чал. (1927 г.). Укл. у 1924 г. 10 р-наў (Аршанскі, Багушэўскі, Горацкі, Дрыбінскі, Дубровенскі, Копыскі, Коханаўскі, Круглянскі, Лядненскі, Талачынскі), 108 с/с. У 1927 г. далуч. р-ны з Барысаўскай акр. – Крупскі, Чарэйскі, з Калінінскай – Мсціслаўскі і Расненскі. Скасавана 26.07.1930 г. (Гор., Дрыб., Кругл., Мсц.) АРШАНСКАЯ ЗАСТАВА, ур. Гл. ур. Рагатка Шклоўскага р-на. (Шкл.) АРЫЖНЯ, в., у пач. ХХ-пач. ХХІ стст. у Завалочыцкім с/с Глускага р-на. Ліквідавана. У 1907 г. 16 двароў, 99 жых. (Глуск) АРЫЖНЯ, р., у Старадарожскім, Асіповіцкім і па мяжы Глускага р-на, пр. прыт. р. Пціч (бас. р. Прыпяць). Даўж. 24 км. Пл. вдзб. 176 км². Выток каля в. Дубнае, цячэ па Ц.-Бярэзінскай раўн., вусце за 3 км ніжэй в. Лука Асіповіцкага р-на. Каналізав. Вар. назвы - Пастовіцкі канал. (Асіп., Глуск.) АРЫНІНЫ КУСТЫ, ур., захмызав. с.-г. угоддзі, у в. Немерка Дрыбінскага р-на. (Дрыб.) АРЫЯ, р. Гл. р. Бруськая Быхаўскага р-на. (Бых.) АРЭЛІЦКАЕ БАЛОТА, ур., с.-г. угоддзі, на лев. Бер. р. Пціч, за 3,5 км на ПнУ ад в. Касарычы Глускага р-на. (Глуск.) АРЭЛІЦКАЕ, в., да пач. ХХ ст. у Бярозаўскім с/с Глускага р-на. Ліквідавана. (Глуск.) АРЭЛІЦКАЕ, ур., с.-г. угоддзі, каля в. Падлужжа Глускага р-на. (Глуск.) АРЭСТАНЦКАЕ, ур., лясное, за 3 км на ПдЗ ад в. Лобжа Клімавіцкага р-на. (Клім.) АРЭХАВА, в., Слабодкаўскі с/с Бабруйскага р-на, 55 двароў, 94 жых. Да 1964 г. – в. Пішчакі. (Бабр.) АРЭХАВАЕ, воз., на пр. бер. р. Дняпро, на ПдЗ п. Пакроўскі Быхаўскага р-на. Стаянка камен. веку, селішча. (Бых.) АРЭХАВАЕ, воз., старык, за 2 км на У ад в. Лазаравічы Быхаўскага р-на. Пл. 15,1 га. (Бых.) АРЭХАВАЯ ЛУКА, ур., с.-г. угоддзі, на У в. Горы Горацкага р-на. (Гор.) АРЭХАВАЯ РОШЧА, ур., лясное, на Пд ад в. Бакаў Чэрыкаўскага р-на, па р. Сож. Насадж. арэху. (Чэр.) АРЭХАЎКА, а/г, Нясяцкі с/с Клічаўскага р-на, ц. УКСП “С-с “Дабраволец”, 365 двароў, 981 жых., п/а, аддз. ААБ ”Беларусбанк”, АТС, б-ца, п-ка, ФАП, апт., ветуч-к, ветпункт, муз. шк., ДК, б-ка, КПП, спарк-с, гатэль, 3 крамы, стал., пост МНС, к-с БРЖ, СТФ, сталярны цэх. Парк са скульпт. кампазіц. ”Арфей”. Спалена фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлена. (Кліч.) АРЭХАЎКА, балота, верхавое, на ПнУ р-на, на Пн ад в. Брусы Клічаўскага р-на, у вдзб. р. Сушанка. Пл. 800 га. Пад рэдкім хваёв. лесам. (Кліч.) АРЭХАЎКА, в., Леснянскі с/с Круглянскага р-на, вядом. з ХYІІІ ст., 9 двароў, 10 жых., фермерск. гасп. С. Дудкіна. Да рэв. - шкіпінарна-дзёгцевы з-д. (Кругл.) АРЭХАЎКА, вдсх, у пойме р. Нясята, за 10 км на З ад г. Клічаў, каля в. Арэхаўка Клічаўскага р-на. Утвор. у 1983 г. Пл. 114 га. Глыб. макс. – 5м. Наліўное. Аб’ём 2,52 млн. м³. Вар. назвы - – Арэхаўскае. (Кліч.) АРЭХАЎКА, зак., мясц. знач., гідрал., з 1993 г., на балоце Арэхаўка Клічаўскага р-на. Пл. 710 га. (Кліч.) АРЭХАЎКА, рад., торфу, на балоце Арэхаўка Клічаўскага р-на. Пл.800 га. Зап. гідролізнай сыравіны. Глыб. торфу да 5 м. Торфаўч-к. (Кліч.) АРЭХАЎКА, ур., с.-г. угоддзі, на У ад в. Немерка Дрыбінскага р-на. (Дрыб.) АРЭХАЎКА, ур., с.-г. угоддзі, у б. в. Кульшычы Слаўгарадскага р-на. (Слаўг.) АРЭХАЎНЯ, ур., лясное, на З ад в. Сяргеевічы Кіраўскага р-на. (Кір.) АРЭХАЎСКАЕ ВАДАСХОВІШЧА, вдсх. Гл. вдсх. Арэхаўка Клічаўскага р-на. (Кліч.) АРЭХАЎСКАЕ ВОЗЕРА, частка Арэхаўскага вдсх. Клічаўскага р-на. Вар. назвы - Старое Возера. Назва Старое з 1983 г., пасля стварэньня Новага воз. (Кліч.) АРЭХАЎСКІ МОХ, ур., лясное, на Пд і ПдУ ад в. Дудаковічы Круглянскага р-на. (Кругл.) АРЭХАЎСКІ ПАРК, парк, у в. Арэхаўка, каля вдсх. Арэхаўскае Клічаўскага р-на. (Кліч.) АРЭХАЎСКІ, п., Касцюшкавіцкі с/с Крычаўскага р-на, 2 двары, 3 жых. Спалены фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўлены. (Крыч.) АРЭШНІК, ур., лясное, каля в. Баронькі Касцюковіцкага р-на. (Касц.) АРЭШНІК, ур., лясное, на Пд ускр. в. Ржаўка Першая Слаўгарадскага р-на. Пл. каля 40 га. (Слаўг.) АРЭШНІК, ур., лясное, на ПнЗ ад в. Конанаўка Чавускага р-на. (Чав.) АРЭШНІК, ур., лясное, на У ад в. Кішчыцы Дрыбінскага р-на. (Дрыб.) АСАВЕЦ, в., Бацвінаўскі с/с Крычаўскага р-на, 77 двароў, 236 жых., п/а, АТС, ФАП, БШ, клуб-б-ка, крама, ф. Помн. землякам. У 1780 г. – 46 двароў, 202 жых. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 1 да 5 Ku/км². (Крыч.) АСАВЕЦ, в., да 1990-х гг. у Вепрынскім с/с Чэрыкаўскага р-на. Ліквідаваны. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 больш за 40 Ku/км². (Чэр.) АСАВЕЦ, в., Цяхцінскі с/с Бялыніцкага р-на, вядом. з ХYІІ ст., 65 двароў, 109 жых., б-ка, дом сац. пасл., крама, 2 ф. Бр. магіла сав. воінаў. У 1944 г. спалена фашыстамі 26 двароў і 9жых. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 1 да 5 Ku/км². (Бял.) АСАВЕЦ, прып. п., Бацвінаўскі с/с Крычаўскага р-на, на чыг. Крычаў–Магілёў. Кург. могільнік. У зоне забруджв. глебы па цэзію –137 ад 1 да 5 Ku/км².(Крыч.) АСАВЕЦ, руч., пр. прыт. р. Друць (бас. р. Дняпро). Даўж. 4 км. Выток на З, вусце на У ад в. Асавец Бялыніцкага р-на. (Бял.) АСАВЕЦ, ур., лясны бугор, на ПнЗ ад в. Пацава Слабада Кіраўскага р-на. (Кір.) АСАВЕЦ, ур., с.-г. угоддзі, у в. Птушычы Асіповіцкага р-на. (Асіп.) АСАВЕЦКАЯ ГРАДА, града, у в. Птушычы Асіповіцкага р-на, каля ўр. Асавец. (Асіп.) АСАВЕЦКІ МОХ, балота, верхавога (11%) і пераходнага (89%) тыпаў на ПнЗ Асіповіцкага р-на.

Клічаўскі раён

У 9 ст. тэрыторыя Клічаўшчыны ўваходзіла ў склад Кіеўскай Русі, з 12 ст. — у Мсціслаўскае княства, у складзе якога ў першай палове 14 ст. увайшла яна ў Вялікае княства Літоўскае. З другой паловы 16 ст. знаходзілася ў складзе Мінскага ваяводства. У 1793 г., калі да Расійскай імперыі была далучана цэнтральная частка Беларусі і на яе тэрыторыі створана Мінская губерня, у склад апошняй увайшлі Бацэвіцкая і Свіслацкая воласці Бабруйскага, Бродзецкая і Даўжанская воласці Ігуменскага паветаў. З сярэдзіны 16 ст. у розных дакументах упамінаюцца многія іншыя населеныя пункты Клічаўшчыны — Бацэвічы, Нясята, Бёрда, Доўгае, Дубно, Заполле, Коўбча, Востраў, Суша (1560 г.). Захавалася апісанне сяла і двара Вольса ў першай трэці 17 ст., што ўваходзілі ў той час у склад Бабруйскага староства. У першыя гады Савецкай улады ў нашым раёне захоўваліся межы ранейшых адміністрацыйных адзінак, як тэрытарыяльная аснова дзейнасці мясцовых Саветаў — сельскіх, воласных, павятовых, губернскіх. Да Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі вёска Клічаў уваходзіла ў склад Даўжанскай (Доугаўскай) воласці Ігуменскага (г. Ігумен — цяпер Чэрвень) павета Мінскай губерніі. З 6 кастрычніка 1919 года па 10 жніўня 1920 года Даўжанская воласць з`яўляецца адміністрацыйнай часткай Быхаўскага павета Гомельскай губерні. 18 верасня 1923 года воласць была ліквідавана, а яе тэрыторыя ўключана ў межы Бабруйскай і Магілёўскай акруг. Клічаўскі раён, як адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка (цэнтр в. Клічаў, з 27 верасня 1938 года — гарадскі пасёлак Клічаў), утвораны 17 ліпеня 1924 года ў складзе Бабруйскай акругі (скасавана 26 ліпеня 1930 г.) 20 жніўня 1924 года раён быў падзелены на 12 сельсаветаў: Бацэвіцкі,Уладзіміраўскі, Ваевіцкі, Ганчанскі, Запольскі, Клічаўскі, Кабылянкоўскі (Кабылянскі), Каўбчанскі, Нясяцкі, Нова-Максімавіцкі (Максімавіцкі), Убалацкі і Усакінскі. А 18 кастрычніка — Усохскі сельсавет, 17 снежня 1926 года — Наталоўскі нацыянальны польскі савет. 8 ліпеня 1931 года да раёна далучылі Віркаўскі, Востраўскі, Сялібскі, Якшыцкі сельсаветы ліквідаванага Свіслацкага раёна і Грыбавецкі, Доўгаўскі (Даўжанскі), Дубенскі, Ядрана-Слабадскі сельсаветы былога Чачэвіцкага раёна, які быў скасаваны. 25 ліпеня 1931 года Сялібскі і Якшыцкі сельсаветы перадалі Бярэзінскаму раёну, а 12 лютага 1935 года Грыбавецкі сельсавет увайшоў у склад Кіраўскага раёна. 14 жніўня 1937 года быў ліквідаваны Наталоўскі нацыянальны польскі сельсавет. З 20 лютага 1938 года Клічаўскі раён увайшоў у склад Магілёўскай вобласці. 10 ліпеня 1939 года скасавалі Клічаўскі сельскі Савет і адначасова ўтварылі Дзмітраўскі сельсавет. На 1 студзеня 1941 года раён уключаў у сябе г. п. Клічаў і 18 сельсаветаў: Бацэвіцкі, Віркаўскі, Уладзіміраўскі, Ваевіцкі, Ганчанскі, Дзмітраўскі, Доўгаўскі, Дубенскі, Запольскі, Кабылянскі, Каўбчанскі, Максімавіцкі, Нясяцкі, Востраўскі, Убалацкі, Усакінскі, Усохскі, Ядрана-Слабадскі. З 20 верасня 1944 года раён увайшоў у склад зноў утворанай Бабруйскай воласці. А 8 студзеня 1954 года пасля яе скасавання вернуты ў межы Магілёўскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года былі ліквідаваны Уладзіміраўскі, Ваевіцкі, Дубенскі, Запольскі, Востраўскі, Убалацкі, Усохскі сельсаветы, утвораны Бёрдаўскі сельсавет. 21 кастрычніка 1960 года падпалі пад ліквідацыю Бёрдаўскі, Максімавіцкі, Усакінскі, Ядрана-Слабадскі сельсаветы. 25 снежня 1962 года раён быў скасаваны, а яго тэрыторыя цалкам далучана да Кіраўскага раёна. 6 студзеня 1965 года Клічаўскі раён аднавілі. На гэты раз ён меў у сваіх межах г. п. Клічаў, Бацэвіцкі, Віркаўскі, Ганчанскі, Дзмітраўскі, Доўгаўскі, Каўбчанскі, Нясяцкі, Акцябрскі сельсаветы. 19 жніўня Дзмітраўскі сельсавет быў перайменаваны ў Патоцкі. Згодна рашэння Магілёўскага абласнога Савета дэпутатаў № 10-22 ад 15 снежня 2000 года, гарадскі пасёлак Клічаў аднесены да катэгорыі гарадоў раённага падпарадкавання.

Літаратура

• Административно-территориальное устройство БССР : в 2 т. — Мн.: БелЭН, 1985—1988.
• Административно-территориальное устройство БССР / В. А. Круталевич. — Мн., 1966.
• Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі / склад. М. І. Камінскі. — Мн., 1985. — С. 46.
• Памяць : гіст. дакум. хроніка Клічаўскага раёна. — Мн., 1995. — С. 20.

Магілёўскі раён

Тэрыторыя сучаснага Магілёўскага раёна ўваходзіла ў склад Полацкага, Смаленскага, а пазней — Друцкага княстваў. У 980 г. у Полацку разыгралася крывавая трагедыя. З летапісаў вядома, што наўгародскі князь Уладзімір Святаслававіч сватаўся да дачкі Рагвалода Рагнеды і атрымаў адмоўны адказ. Пакрыўджаны Уладзімір захапіў горад і ўчыніў жорсткую расправу над княжыцкай сям'ёй, а Рагнеду супраць яе волі ўзяў у жонкі. Уладзімір забіў свайго брата Яраполка і стаў кіеўскім князем. Няўдалая спроба замаху на жыцце Уладзіміра прывяла Рагнеду з малалетнім сынам Ізяславам да ссылкі. Менавіта Ізяслаў аднавіў полацкую княжацкую дынастыю па лініі маці, і яго нашчадкі называлі сябе Рагвалодавічамі. Пасля смерці Ізяслава ў 1001 г. Полацкае княства было падзелена паміж яго сынамі на шэсць удзелаў: Мінскае княства, Віцебскае, Друцкае і г. д. Заходнія землі сучаснага Магілёўскага раёна, размешчаныя на правым беразе Дняпра, увайшлі ў Друцкі ўдзел-воласць, граніцы якой цягнуліся, відаць, да вусця Друці. Па гэтай рацэ ў той час праходзіла адно з разгалінаванняў шляху з "варагаў у грэкі". З першай паловы 12 стагоддзя Друцкае княства вядома як самастойнае. На чале яго стаялі пераважна нашчадкі полацкага князя. Напрыканцы 12 стагоддзя яно адышло да Смаленска, а ў сярэдзіне 13 стагоддзя — да Вялікага княства Літоўскага. Усходняя частка раёна ўваходзіла, як ужо адзначалася вышэй, у Смаленскае княства. Упершыню Магілёў стаў цэнтрам значнага адміністрацыйнага рэгіёна-губерні ў 1772 годзе, пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай. Магілёўская губерня ўключала землі Магілёўскага (цалкам) і часткова Віцебскага і Мінскага ваяводстваў, а таксама нязначную частку Полацкага ваяводства паблізу ад Лукомльскага возера, Вялікага княства Літоўскага. Адміністрацыйны падзел губерні першапачаткова быў трохступенчаты: правінцыя-павет-воласць. Да скасавання правінцый у 1775 годзе іх было чатыры: Магілёўская (Магілёўскі, Стара-Быхаўскі,Чавускі паветы), Мсціслаўская (Мсціслаўскі, Клімавіцкі, Чэрыкаўскі паветы), Аршанская (Аршанскі, Бабінавіцкі, Капысскі, Сененскі паветы). Пасля скасавання правінцый адміністрацыйны падзел губерній стаў двухступенчаты: павет-воласць. Пад пагрозай акупацыі буржуазнай Польшчай 02.02.1919 г. Магілёўская, Віцебская і Смаленская губерні адышлі непасрэдна да РСФСР. 25 красавіка 1919 г. Магілёўская губерня спыніла сваё існаванне. 9 паветаў Магілёўшчыны ўвайшлі ў склад зноў утворанай Гомельскай губерні. У выніку Магілёўшчына зноў зменшылася да памераў павета. За менш чым пяць год існавання Магілёўскага павета ў складзе Гомельскай губерніі РСФСР склад яе воласцей змяняўся некалькі разоў. Нарэшце, 3 сакавіка 1924 года Магілёўскі, Быхаўскі, Клімавіцкі, Рагачоўскі, Чавускі, Чэрыкаўскі і частка Рэчыцкага паветаў Гомельскай губерні ў межах адміністрацыйнага падзелу 1920 года былі перададзены Савецкай Беларусі, незалежнасць якой была зноў абвешчана 31 ліпеня 1920 года. Яшчэ праз чатыры месяцы, 17.07.1924 г., пастановай ІІ сесіі БССР на Беларусі ліквідаваўся адміністрацыйны падзел на паветы і вобласці, а замест іх утварыліся акругі і раёны. Магілёў стаў цэнтрам аднаго з дзесяці акругоў Беларусі. У складзе Магілёўскай акругі было ўтворана 10 раёнаў (у т. л. Магілёўскі). 20.08.1924 года Магілёўскі раён падзелен на 19 сельсаветаў: Бракаўскі, Вяліка-Бялевіцкі, Вендаражскі, Вішоўскі, Гаранскі, Гарадзішчанскі, Дашкаўскі, Дабрасневіцкі, Дасовіцкі, Карабанаўскі, Княжыцкі, Коцінскі, Новасёлкаўскі 1-ы, Новасёлкаўскі 2-і, Пашкаўскі, Палыкавіцкі, Рафалаўскі, Сялецкі, Цішоўскі. 21.08.1925 года зменены назвы сельсаветаў: Карабанаўскі ў Краснапольскі, Коцінскі ў Хонаўскі, Новасёлкаўскі 2-і ў Гуслішчанскі, Новасёлкаўскі 1-ы ў Новасельскі. 24.09.1926 года створан Хрыпялёўскі нацыянальны польскі сельсавет. У 1927 годзе створан Чарназёмаўскі сельсавет. 26.07.1930 года акругі ў рэспубліцы былі ліквідаваны. Магілёўшчына зноў скарацілася да памераў раёна. Не стала акруг — стала занадта многа раёнаў, таму зноў паўстала праблема ўзбуйнення раёнаў. 2 сакавіка 1931 года Лупалаўскі раён быў скасаваны, і частка яго сельскіх саветаў адышла да Магілёўскага раёна (Амхаўскі, Грабянёўскі, Мастоцкі, Машанацкі, Махаўскі, Слабодкаўскі, Тараноўскі, Шчэжарскі). Такім чынам, у Магілёўскім раёне стала 29 сельскіх саветаў, а агульная колькасць насельніцтва стала больш за 145 тысяч чалавек. У 1935 годзе пачалася новая рэформа адміністрацыйнага падзелу — разузбуйненне раёнаў. У выніку рэформы быў створаны Круглянскі раён, ліквідаваны ў 1931 годзе. Круглянскі раён уключаў частку сельсаветаў Бялыніцкага раёна, апошні стаў занадта малым па плошчы і да яго далучылі 5 сакавіка 1935 года тры сельсаветы Магілёўскага раёна (Вішаўскі, Навасёлкаўскі і Рафалаўскі). 23.08.1937 года Хрыпялёўскі нацыянальны польскі сельсавет рэарганізаваны ў Беларускі. Увогуле Магілёўскі раён непасрэдна ўваходзіў у склад БССР з 26.07.1930 г. па 15.01.1938 г. 20 лютага 1938 года пастанова Прэзідыума ЦВК БССР вызначыла раёны, якія ўключаліся ў склад абласцей. Да Магілёўскай вобласці быў аднесены 21 раён, у тым ліку Магілёўскі. На 01.01.1941 года ў Магілёўскі раён уваходзіла 26 сельсаветаў. На сенняшні дзень у Магілёўскім раёне налічваецца 16 сельскіх саветаў: Брылёўскі, Вейнянскі, Вендаражскі, Дашкаўскі, Заводскаслабадскі, Кадзінскі, Княжыцкі, Махаўскі, Мастоцкі, Нядашаўскі, Пашкаўскі, Палыкавіцкі, Семукацкі, Сідаравіцкі, Сухарэўскі, Цішоўскі. На 2017 год у Магілёўскім раёне налічваецца 15 сельскіх выканаўчых камітэтаў: Буйніцкі, Вейнянскі, Вендаражскі, Дашкаўскі, Заводскаслабадскі, Кадзінскі, Княжыцкі, Махаўскі, Мастоцкі, Падгор'еўскі, Пашкаўскі, Палыкавіцкі, Семукацкі, Сідаравіцкі, Сухарэўскі.

Літаратура

1. Рыдзеўскі, Г. У. Магілёўшчына: губерня, акруга, вобласць : (аналіз адміністрацыйнага падзелу) / Г. У. Рыдзеўскі // Магілёўская даўніна. — Магілёў, 1993. — С. 9—18.

2. У складзе Полацкага, Смаленскага княстваў. Друцкае княства. // Памяць : гіст.-дакум. хроніка Магілёўскага раёна / укл. У. Ф. Агурцоў, М. П. Хобатаў. — Мн., 1996. — С. 31—32.

3. У часы Вялікага княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай // Памяць : гіст.-дакум. хроніка Магілёўскага раёна / укл. У. Ф. Агурцоў, М. П. Хобатаў. — Мн., 1996. — С. 34—36.

4. Магілёўскі павет канца 19 стагоддзя // Памяць: гіст.-дакум. хроніка Магілёўскага раёна / укл. У. Ф. Агурцоў, М. П. Хобатаў. — Мн., 1996. — С. 57. 5. Ад губерні — да акругі // Памяць : гіст.-дакум. хроніка Магілёўскага раёна / укл. У. Ф. Агурцоў, М. П. Хобатаў. — Мн., 1996. — С. 101—102.

6. З гісторыі Магілёўскага раёна // Памяць : гіст.-дакум. хроніка Магілёўскага раёна / укл. У. Ф. Агурцоў, М. П. Хобатаў. — Мн., 1996. — С. 106.

7. Могилёвский район // Административно-территориальное устройство БССР : справочник : в 2 т. / Гл. арх. упр. при Совете Министров БССР, Ин-т философии и права АН БССР ; [сост. Воробьёва Т. А. и др.]. — Мн., 1985. — Т. 1 : (1917—1941 гг.). — С. 188.

Менская вобласьць

Административно-территориальное деление Минской области за 1944–2011 гг.

Бегомльский район

16.07.1954 – ликвидированы Кадлубищенский и Недальский сельсоветы 20.01.1960 – район ликвидирован, сельсоветы переданы Докшицкому и Лепельскому районам Витебской области, Борисовскому району Минской области

Березинский район

20.09.1944 – г.п. Березино Могилевской области передан в состав Минской области 16.07.1954 – ликвидированы Дулебский, Орешковичский, Перевозский сельсоветы; Беличанский сельсовет переименован в Ляжинский, Мошаницкий – в Ушанский, Негоничский – в Поплавский 25.12.1962 – район ликвидирован; г.п. Березино, Березинский, Богушевичский, Бродецкий, Высокогорский, Дмитровичский, Каменноборский, Капланецкий, Ляжинский, Мачесский, Погостский, Поплавский, Селибский, Ушанский, Якшицкий сельсоветы переданы Червенскому району 06.01.1965 – район образован вновь в том же составе 07.03.1968 – г.п. Березино преобразован в город районного подчинения 20.10.1995 – район и г. Березино объединены в одну административную единицу – Березинский район 21.12.2007 – ликвидированы Бродецкий, Высокогорский, Каменноборский, Ляжинский, Якшицкий сельсоветы 15.04.2010 – деревни Богушевичи, Погост, Поплавы, Уша преобразованы в агрогородки 12.03.2011 – д. Микуличи преобразована в агрогородок 18.03.2011 – д. Селиба преобразована в агрогородок

Борисовский район

16.07.1954 – ликвидированы Бродовский, Зембинский 1-й, Зембинский 2-й, Костюковский и Холхолицкий сельсоветы, образован Зембинский сельсовет 08.04.1957 – Житьковский сельсовет переименован в Бродовский 20.01.1960 – к району присоединены Иканский и Мстижский сельсоветы Бегомльского района, Моисеевщинский сельсовет Холопеничского района 25.12.1962 – к району присоединены р.п. Зеленый Бор, г.п. Жодино и Жодинский сельсовет Смолевичского района 07.03.1963 – г.п. Жодино преобразован в город областного подчинения 17.08.1963 – образованы Трояновский и Холхолицкий сельсоветы; ликвидированы Бытченский и Великонегновичский сельсоветы 06.01.1965 – р.п. Зеленый Бор и Жодинский сельсоветы переданы Смолевичскому району 16.01.1969 – Великостаховский сельсовет переименован в Веселовский 05.03.1981 – Миотченский сельсовет переименован в Мётченский 31.07.2006 – район и г. Борисов объединены в одну административно-территориальную единицу – Борисовский район 30.10.2009 – ликвидированы Бродовский, Кищинослободской, Корсаковичский, Холхолицкий и Черневичский сельсоветы

Вилейский район

20.01.1960 – район из Молодечненской передан Минской области 25.12.1962 – к району присоединены Волколатский, Долгиновский, Жарский, Мильченский сельсоветы Кривичского района 16.08.1973 – Кузьмичский сельсовет переименован в Журихский 04.04.1973 – ликвидирован Волколатский сельсовет 11.09.1975 – Боровцевский сельсовет переименован в Нарочанский 31.03.1977 – ликвидирован Мильченский сельсовет 28.07.1980 – Коловичский сельсовет переименован в Любанский 13.04.1981 – ликвидирован Журихский сельсовет 16.12.1982 – ликвидирован Русскосельский сельсовет 24.07.1995 – ликвидирован Речковский сельсовет 01.12.1998 – район и г. Вилейка объединены в одну административно-территориальную единицу – Вилейский район 30.10.2009 – Жарский сельсовет переименован в Стешицкий сельсовет

Воложинский район

20.01.1960 – район из Молодечненской передан Минской области; к району присоединены Гиревичский, Петровщинский, Раковский и Яршевичский сельсоветы ликвидированного Радошковичского района; Богдановский сельсовет передан Ивьевскому району Гродненской области 26.08.1961 – ликвидирован Гиревичский сельсовет 17.04.1962 – к району присоединены Заречанский, Пряльникский сельсоветы, г.п. Ивенец и 24 населенных пункта Волменского сельсовета ликвидированного Ивенецкого района 05.05.1962 – Минтинский сельсовет переименован в Воложинский, Пряльникский – в Падневичский; ликвидирован Брильский сельсовет 25.12.1962 – район ликвидирован, территория присоединена к Молодечненскому району за исключением г.п. Ивенец, Волменского, Заречанского и Падневичского сельсоветов, которые отошли к Столбцовскому району 06.01.1965 – район образован вновь 22.05.1967 – образован Подберезский сельсовет 12.08.1970 – Волменский сельсовет передан Дзержинскому району 16.08.1973 – Довбенский сельсовет переименован в Бобровичский 01.10.1973 – Заречанский сельсовет переименован в Ивенецкий 29.07.1976 – ликвидирован Белокорецкий сельсовет 05.03.1981 – Забрежский сельсовет переименован в Забрезский 20.10.1995 – район и г. Воложин объединены в одну административную единицу – Воложинский район 30.10.2009 – ликвидированы Бобровичский, Забрезский, Подберезский, Сугвоздовский сельсоветы Глусский район 08.01.1954 – район из Бобруйской вошел в состав Минской области 16.07.1954 – ликвидированы Жолвинецкий, Докольский сельсоветы 23.01.1960 – район вошел в состав Могилевской области Гресский район 08.01.1954 – район из Бобруйской вошел в состав Минской области 16.07.1954 – ликвидированы Горностайловский, Поликарповский и Шищицкий сельсоветы 17.12.1956 – район ликвидирован, его сельсоветы переданы Слуцкому, Копыльскому, Узденскому и Пуховичскому районам Дзержинский район 16.07.1954 – ликвидированы Байдакский, Гричинский, Нарейковский, Новосадский, Новоселковский и Полоневичский сельсоветы; образован Вертниковский сельсовет 08.04.1957 – ликвидирован Вертниковский сельсовет; Сталинский сельсовет переименован в Демидовичский 25.12.1962 – к району присоединены г.п. Узда и Каменковский, Каменский, Лошенский, Могильненский, Озерский, Семеновичский, Теляковский, Тепленский, Узденский сельсоветы ликвидированного Узденского района 30.07.1966 – г.п. Узда с сельсоветами переданы вновь созданному Узденскому району 12.08.1970 – присоединен Волменский сельсовет Воложинского района 05.03.1981 – Добриневский сельсовет переименован в Добрынёвский 29.10.1982 – г. Дзержинск отнесен к категории городов областного подчинения 29.04.1984 – д. Фаниполь отнесена к категории городских поселков 22.08.1997 – район и г. Дзержинск объединены в одну административную единицу – Дзержинский район 30.12.1998 – образован Негорельский сельсовет 22.06.1999 – г.п. Фаниполь отнесён к категории городов районного подчинения 26.01.2006 – Добрынёвский сельсовет переименован в Добриневский 06.03.2008 – преобразованы в агрогородки д. Боровое, п. Путчино 30.10.2009 – ликвидированы Ляховичский, Старинковский сельсоветы, Негорельский поселковый Совет 03.03.2010 – д. Волма преобразована в агрогородок

Заславский район

16.07.1954 – ликвидированы Новодворский, Трасковщинский и Шепелевский сельсоветы, образован Горанский сельсовет 08.08.1959 – район ликвидирован, территория присоединена к Минскому району

Ивенецкий район

20.01.1960 – район из Молодечненской вошел в состав Минской области 17.04.1962 – район ликвидирован, населенные пункты переданы Воложинскому и Столбцовскому районам

Клецкий район

08.01.1954 – район из Барановичской вошёл в состав Минской области 16.07.1954 – ликвидированы Тетеревицкий и Слободковский сельсоветы 04.01.1960 – Щеповщинский сельсовет переименован в Щепичский 24.08.1960 – ликвидированы Головачский и Старосельский сельсоветы 25.12.1962 – район ликвидирован, территория присоединена к Несвижскому району 30.07.1966 – район образован вновь 16.08.1973 – Бабаевичский сельсовет переименован в Яновичский 22.09.1980 – Лисковкий сельсовет переименован в Кухчицкий, ликвидирован Залешанский сельсовет, его территория присоединена к Кухчицкому сельсовету, образован Гурновщинский сельсовет 05.03.1981 – Заостровичский сельсовет переименован в Заостровечский 23.07.1984 – Яновичский сельсовет переименован в Краснозвездовский 20.10.1995 – район и г. Клецк объединены в одну административную единицу – Клецкий район 25.04.2007 – ликвидирован Доматкановичский сельсовет 05.02.2008 – преобразованы деревни Заостровечье, Кухчицы, Лазовичи, Морочь, Яновичи в агрогородки 25.05.2009 – преобразованы деревни Грицевичи, Синявка, Щепичи в агрогородки 23.02.2010 – д. Зубки преобразована в агрогородок 28.12.2010 – деревни Секеричи, Туча преобразованы в агрогородки

Копыльский район

08.01.1954 – район вошел из Бобруйской в состав Минской области 16.07.1954 – ликвидированы Быстрицкий, Кривоселковский, Лешненский, Прусский, Старицкий сельсоветы, образован Блевчицкий сельсовет 17.12.1956 – к району присоединены Грозовский и Пуковский сельсоветы Гресского района 08.08.1959 – к району присоединены Бучатинский, Жилиховский, Семежевский, Смоличский сельсоветы Краснослободского района 24.05.1960 – ликвидированы Велешинский, Пуковский, Смоличский и Старокопыльский сельсоветы, образован Копыльский сельсовет, Ванелевичский сельсовет переименован в Докторовичский 05.05.1962 – ликвидирован Жилиховский сельсовет 08.06.1963 – ликвидирован Песоченский сельсовет 16.01.1969 – образован Комсомольский сельсовет 29.04.1984 – г.п. Копыль отнесен к категории городов районного подчинения 25.06.1992 – ликвидирован Савиничский сельсовет 20.10.1995 – район и г. Копыль объединены в одну административную единицу – Копыльский район

Краснослободской район

08.01.1954 – район вошел из Бобруйской в состав Минской области 16.07.1954 – ликвидированы Белевичский и Мокранский сельсоветы, Чаплицкий сельсовет переименован в Танежицкий 08.08.1959 – район ликвидирован, населенные пункты переданы Копыльскому, Слуцкому и Старобинскому районам Кривичский район 20.01.1960 – район из Молодечненской вошел в состав Минской области 25.12.1962 – район ликвидирован, его территории переданы Мядельскому и Вилейскому районам

Крупский район

16.07.1954 – ликвидированы Смородинский, Соколовичский и Шинковский сельсоветы 20.01.1960 – к району присоединены г.п. Холопеничи и Великохольневичский, Заборский, Холопеничский, Хотюховский сельсоветы ликвидированного Холопеничского района 05.05.1962 – Заборский сельсовет переименован в Октябрьский, Шейковский сельсовет ликвидирован 04.01.1964 – Старослободской сельсовет переименован в Денисовичский 01.10.1973 – Великохольневичский сельсовет переименован в Яновщинский 30.03.1977 – ликвидирован Бобрский сельсовет 13.09.1982 – Жаберичский сельсовет переименован в Докудовский 22.04.1991 – ликвидирован Холопеничский сельсовет 07.05.1991 – г.п. Крупки отнесен к категории городов районного подчинения 20.10.1995 – район и г. Крупки объединены в одну административную единицу – Крупский район 30.10.2009 – ликвидированы Выдрицкий, Денисовичский, Докудовский, Яновщинский сельсоветы, Холопеничский поселковый совет преобразован в Холопеничский сельсовет

Логойский район

16.07.1954 – ликвидированы Бесядский, Прудищенский, Слободской сельсоветы 14.04.1959 – ликвидирован Калачевский сельсовет 25.07.1959 – ликвидирован Юрковичский сельсовет 24.05.1960 – ликвидированы Коренский и Кузевичский сельсоветы, образован Логозинский сельсовет 25.12.1962 – к району присоединены Задорьевский, Заречский, Избищенский, Каменский, Крайский, Нестановичский, Околовский, Октябрьский, Плещеницкий, Прусевичский сельсоветы Плещеницкого района, Прилепский и Юрьевский сельсоветы Смолевичского района 06.01.1965 – Прилепский и Юрьевский сельсоветы вновь возвращены Смолевичскому району 30.01.1969 – Подонковский сельсовет переименован в Знаменковский 30.01.1976 – ликвидирован Прусевичский сельсовет 05.03.1981 – Белоручский сельсовет переименован в Беларучский 26.09.1983 – ликвидирован Плещеницкий сельсовет 20.10.1995 – район и г.п. Логойск объединены в одну административную единицу – Логойский район 03.06.1998 – г.п. Логойск получил статус города районного подчинения 03.04.2008 – Червонношвабовский сельсовет переименован в Швабовский 30.10.2009 – ликвидированы Избищенский и Знаменковский сельсоветы, Плещеницкий поселковый совет преобразован в сельсовет

Любанский район

08.01.1954 – район из Бобруйской вошел в состав Минской области 16.07.1954 – ликвидированы Слободской и Тальский сельсоветы, образован Любанский сельсовет, Нижинский сельсовет переименован в Коммунаровский 01.04.1960 – Загальский сельсовет переименован в Сосновский 25.12.1962 – к району присоединены г.п. Уречье, Дарасинский сельсовет Слуцкого района, г.п. Старобин, р.п. Солигорск и большинство сельсоветов ликвидированного Старобинского района 14.01.1963 – Хоростовский сельсовет передан Лунинецкому району Брестской области 07.03.1963 – р.п. Солигорск преобразован в город областного подчинения 28.02.1964 – образован Рожанский сельсовет, ликвидирован Метявичский сельсовет 28.08.1964 – Живоглодовичский сельсовет переименован в Первомайский 06.01.1965 – г. Солигорск, г.п. Красная Слобода и Старобин, Долговский, Домановичский, Зажевичский, Копацевичский, Краснодворецкий, Новотерушский, Октябрьский, Первомайский, Погостский, Рожанский, Чепелевский, Чижевичский, Ясковичский сельсоветы переданы Солигорскому району 07.03.1968 – г.п. Любань преобразован в город районного подчинения 10.04.1969 – Любанский сельсовет переименован в Тальский 16.08.1973 – Турокский сельсовет переименован в Ляховский 28.02.1974 – Редковичский сельсовет переименован в Сорочский 20.10.1995 – район и г. Любань объединены в одну административную единицу – Любанский район 29.09.2006 – ликвидированы Доросинский и Яминский сельсоветы, Уречский поселковый Совет преобразован в Уречский сельсовет Минский район 16.07.1954 – ликвидирован Замосточский сельсовет, Боровский сельсовет переименован в Ждановичский 08.04.1957 – Подгайский сельсовет переименован в Щемыслицкий 05.03.1959 – ликвидированы Гатовский и Королищевичский сельсоветы 25.07.1959 – Слепянский сельсовет переименован в Зеленолугский 08.08.1959 – к району присоединены г.п. Заславль, Анусинский, Гатовинский, Роговский, Семков-Городокский, Слободской, Старосельский, Шершунский сельсоветы Заславского района 20.01.1960 – образован Заславский сельсовет, ликвидированы Медвежинский, Ратомский, Семков-Городокский, Строчицкий, Тростенецкий, Шершунский сельсоветы 25.12.1962 – к району присоединены г.п. Смолевичи, Верхменский, Драчковский, Емельяновский, Заболотский, Курганский, Петровичский, Плисский, Слободской сельсоветы ликвидированного Смолевичского района 23.12.1963 – Слободской сельсовет переименован в Озерицко-Слободской 06.01.1965 – г.п. Смолевичи, Верхменский, Драчковский, Емельяновский, Заболотский, Курганский, Озерицко-Слободской, Петровичский, Плисский сельсоветы переданы вновь образованному Смолевичскому району 28.02.1974 – Старосельский сельсовет переименован в Хатежинский 19.03.1974 – Анусинский сельсовет переименован в Петришковский, Гатовинский – в Юзуфовский 09.08.1979 – ликвидирован Заславский сельсовет, образован Боровлянский сельсовет 08.06.1981 – Кайковский сельсовет переименован в Михановичский, Обчагский – в Луговослободской, Слободской – в Лошанский 14.12.1981 – Зеленолугский сельсовет переименован в Цнянский 14.08.1985 – г.п. Заславль отнесен к категории городов районного подчинения 26.01.1987 – г. Заславль отнесен к городам областного подчинения 16.02.1988 – п. Сокол отнесен к категории городских посёлков 10.02.1997 – военный городок Мачулищи отнесен к категории поселков городского типа 10.11.1997 – п. Восточный включён в состав Первомайского района, г.п. Сосны – Заводского района г. Минска 13.12.2000 – г.п. Сосны включён в черту г. Минска 28.04.2004 – ликвидирован Цнянский сельсовет 03.10.2006 – г. Заславль включен в состав Минского района как административно-территориальная единица 18.03.2008 – деревни Большевик, Крупица, Лошаны, Луговая Слобода, Петришки, Сеница, Щемыслица преобразованы в агрогородки 24.02.2009 – п. Михановичи, деревни Острошицкий Городок, Новоселье, Новый Двор преобразованы в агрогородки 25.03.2010 – преобразованы в агрогородки деревни Вишневка, Ждановичи, Лесной, Чуриловичи, п. Самохваловичи 17.02.2011 – п. Колодищи, деревни Озерцо, Хатежино, Чачково, Юзуфово преобразованы в агрогородки Молодечненский район 20.01.1960 – район вошел в состав Минской области, к району присоединены г.п. Радошковичи, Володьковский, Городокский, Дубровский, Красненский, Сычевичский, Ушевский сельсоветы ликвидированного Радошковичского района 25.12.1962 – к району присоединены г. Воложин, Белокорецкий, Вишневский, Воложинский, Городьковский, Довбенский, Дорский, Забрежский, Першайский, Петровщинский, Раковский, Саковщинский, Сугвоздовский, Узболотский, Яршевичский сельсоветы Воложинского района 08.06.1963 – Петровщинский сельсовет переименован в Залесский 16.10.1964 – Ушевский сельсовет переименован в Олехновичский, ликвидирован Дубровский сельсовет 06.01.1965 – г. Воложин, Белокорецкий, Вишневский, Воложинский, Городьковский, Довбенский, Дорский, Забрежский, Залесский, Першайский, Раковский, Саковщинский, Сугвоздовский, Узболотский, Яршевичский сельсоветы переданы Воложинскому району 10.06.1965 – образован Хожовский сельсовет 31.03.1976 – Володьковский сельсовет переименован в Радошковичский 05.03.1981 – Тюрлевский сельсовет переименован в Тюрлёвский, Хожевский – в Хожовский 26.08.1991 – образован Чистинский сельсовет 31.05.2005 – район и г. Молодечно объединены в одну административную единицу – Молодечненский район

Мядельский район

20.01.1960 – район из Молодечненской вошел в состав Минской области 10.05.1960 – ликвидированы Константиновский и Шеметовский сельсоветы 25.12.1962 – к району присоединены г.п. Кривичи, Будславский, Княгининский, Пузырский, Сивцевский сельсоветы Кривичского района 08.06.1963 – ликвидирован Сивцевский сельсовет 28.08.1964 – Кобыльникский сельсовет переименован в Нарочский 26.09.1964 – образован курортный поселок Нарочь 01.10.1973 – Брусовский сельсовет переименован в Узлянский 09.08.1979 – ликвидирован Лещинский сельсовет 23.03.1987 – ликвидирован Узлянский сельсовет 20.10.1995 – район и г.п. Мядель объединены в одну административную единицу – Мядельский район 26.12.1995 – образован Мядельский сельсовет 18.11.1998 – г.п. Мядель получил статус города районного подчинения 20.09.1999 – Нарочанский поселковый Совет ликвидирован 29.09.2006 – ликвидированы Дягильский и Лотвинский сельсоветы 30.10.2009 – ликвидирован Пузыревский сельсовет, Кривичский поселковый Совет преобразован в сельсовет

Несвижский район

08.01.1954 – район из Барановичской вошел в состав Минской области 16.07.1954 – ликвидированы Быховщинский, Качановичский, Квачевский, Леоновичский сельсоветы, образованы Дубейковский и Несвижский сельсоветы 09.08.1960 – ликвидирован Погорелицкий сельсовет 25.12.1962 – к району присоединены г. Клецк и сельсоветы ликвидированного Клецкого района 27.01.1965 – г. Несвиж из областного перешел в районное подчинение 31.01.1966 – Межнослободской сельсовет переименован в Тучанский 30.07.1966 – г. Клецк, Бабаевичский, Голынковский, Грицевичский, Доматкановичский, Залешанский, Заостровичский, Зубковский, Лисковский, Морочский, Нагорновский, Синявский, Щепичский (Щеповщинский) сельсоветы переданы вновь образованному Клецкому району 12.08.1970 – ликвидирован Лысицкий сельсовет 29.07.1971 – Дубейковский сельсовет переименован в Леоновичский 20.10.1995 – район и г. Несвиж объединены в одну административную единицу – Несвижский район 24.01.2008 – деревни Высокая Липа, Грицкевичи, Лань, Снов преобразованы в агрогородки 01.02.2010 – д. Сейловичи преобразована в агрогородок 23.02.2011 – деревни Карцевичи, Островки преобразованы в агрогородки

Плещеницкий район

16.07.1954 – ликвидированы Ганцевичский, Горновский, Завишинский, Омнишевский сельсоветы, образованы Задорьевский и Нестановичский сельсоветы 25.12.1962 – район ликвидирован, территория присоединена к Логойскому району

Пуховичский район

16.07.1954 – Пудецкослободской сельсовет переименован в Ананичский, ликвидирован Задащенский сельсовет 22.07.1955 – г.п. Марьина Горка стал городом районного подчинения 17.12.1956 – присоединен Селецкий сельсовет Гресского района 20.01.1960 – присоединены г.п. Руденск, Голоцкий, Дричинский, Дукорский, Пережирский, Сергеевичский, Цитвянский сельсоветы ликвидированного Руденского района 01.04.1960 – присоединен Шацкий сельсовет Узденского района 05.05.1962 – ликвидирован Ворошиловский сельсовет 25.12.1962 – к району присоединены Любячский и Новопольский сельсоветы ликвидированного Узденского района 04.01.1964 – Слободской сельсовет переименован в Ветеревичский, ликвидирован Селецкий сельсовет 30.07.1966 – Любячский сельсовет передан Узденскому району 16.05.1968 – образован Селецкий сельсовет 15.06.1972 – Синченский сельсовет переименован в Омельнянский 16.08.1973 – Болочский сельсовет переименован в Краснооктябрьский 31.03.1977 – Цитвянский сельсовет переименован в Узлянский, п. Правдинский преобразован в рабочий поселок 13.01.1978 – образован Правдинский поселковый Совет 23.07.1984 – Омельнянский сельсовет переименован в Дубровский 20.10.1995 – район и г. Марьина Горка объединены в одну административную единицу – Пуховичский район 29.06.2006 – ликвидированы Горелецкий, Краснооктябрьский, Селецкий, Сергеевичский сельсоветы 30.10.2009 – ликвидирован Тальковский сельсовет 11.03.2008 – деревни Дричин, Дубровка, Дукора, Ситники преобразованы в агрогородки 23.01.2009 – деревни Блонь, Голоцк, Пуховичи, Турин преобразованы в агрогородки 29.01.2010 – деревни Блужа, Новоселки, Шацк преобразованы в агрогородки 18.06.2010 – деревни Бор, Новополье преобразованы в агрогородки 04.03.2011 – д. Ветеревичи преобразована в агрогородок

Руденский район

16.07.1954 – ликвидированы Дудичский, Корзуновский и Озеричинский сельсоветы 08.04.1957 – Узлянский сельсовет переименован в Новопольский 20.01.1960 – район ликвидирован, Смиловичский сельсовет передан Червенскому району, Новопольский и Шацкий – Узденскому, г.п. Руденск, Голоцкий, Дричинский, Дукорский, Пережирский, Сергеевичский, Цитвянский сельсоветы переданы Пуховичскому району

Слуцкий район

08.01.1954 – район из Бобруйской вошел в состав Минской области 16.07.1954 – ликвидированы Великосливский, Иваноогородникский, Лучниковский, Старевский и Тельмановский сельсоветы, Прошицкий сельсовет переименован в Весейский 17.12.1956 – к району присоединены Гресский, Мусичский, Первомайский, Покрашевский, Трухановичский сельсоветы Гресского района 08.08.1959 – присоединен Малышевичский сельсовет Краснослободского района 01.12.1959 – ликвидирован Танежицкий сельсовет, Малышевичский сельсовет переименован в Рачковский 10.05.1960 – ликвидирован Мелешковичский сельсовет 05.05.1962 – ликвидирован Трухановичский сельсовет 25.12.1962 – г.п. Уречье и Дарасинский сельсовет передан Любанскому району 25.12.1962 – к району присоединены г. Старые Дороги, Дарагановский, Дричинский, Дражновский, Новодорожский, Пасекский, Паськовогорецкий, Положевичский, Стародорожский, Щитковичский, Языльский сельсоветы Стародорожского района, Гацуковский сельсовет ликвидированного Узденского района 06.01.1965 – Дарагановский и Дричинский сельсоветы переданы Осиповичскому району Могилевской области 30.06.1966 – Дражновский, Новодорожский, Пасекский, Паськовогорецкий, Положевичский, Стародорожский, Щитковичский, Языльский сельсоветы и г. Старые Дороги переданы Стародорожскому району 29.05.1969 – образован Повстыньский сельсовет 01.10.1973 – Середниковский сельсовет переименован в Знаменский 05.02.1974 – Мусичский сельсовет переименован в Маякский 28.03.2005 – район и г. Слуцк объединены в одну административную единицу – Слуцкий район 30.10.2009 – ликвидирован Омговичский сельсовет

Смолевичский район

16.07.1954 – ликвидирован Жажелковский сельсовет 17.06.1957 – образованы Жодинский и Зеленоборский поселковые Советы 21.01.1958 – образован р.п. Зеленый Бор, д. Жодино преобразована в городской поселок, Воротовский сельсовет ликвидирован, Кленниковский сельсовет переименован в Курганский 25.12.1962 – район ликвидирован, г.п. Жодино, р.п. Зеленый Бор, Жодинский сельсовет переданы Борисовскому району, Прилепский и Юрьевский сельсоветы – Логойскому району, г.п. Смолевичи, Верхменский, Драчковский, Емельяновский, Заболотский, Курганский, Петровичский, Плисский, Слободской сельсоветы – Минскому району 06.01.1965 – район образован вновь 07.03.1968 – г.п. Смолевичи преобразован в город 10.02.1977 – Верхменский сельсовет переименован в Пекалинский, Емельяновский в Усяжский 20.10.1995 – район и г. Смолевичи объединены в одну административную единицу – Смолевичский район 05.03.2008 – деревни Алесино, Слобода, Усяж преобразованы в агрогородки 23.06.2009 – д. Драчково преобразована в агрогородок 30.10.2009 – ликвидирован Юрьевский сельсовет, Зеленоборский поселковый Совет преобразован в сельсовет 16.12.2009 – ликвидированы Петровичский и Прилепский сельсоветы 02.02.2010 – д. Заболотье преобразована в агрогородок

Солигорский район

06.01.1965 – образован район 30.04.1965 – к району присоединен Хоростовский сельсовет Лунинецкого района Брест-ской области 14.08.1979 – к району присоединен Гаврильчицкий сельсовет Лунинецкого района 23.03.1987 – ликвидирован Новотерушский сельсовет 30.03.2006 – ликвидирован Первомайский сельсовет 31.07.2006 – район и г. Солигорск объединены в одну административную единицу – Со-лигорский район 30.10.2009 – ликвидированы Погостский, Чепелевский, Ясковичский сельсоветы, Крас-нослободской и Старобинский поселковые Советы преобразованы в сельсоветы 29.12.2009 – ликвидирован Рожанский сельсовет

Старобинский район

08.01.1954 – район из Бобруйской вошел в состав Минской области 16.07.1954 – ликвидированы Листопадовичский, Мазурщинский, Червонноозерский сельсоветы, Сухомильский сельсовет переименован в Новотерушский 08.08.1959 – к району присоединены г.п. Красная Слобода, Живоглодовичский, Октябрьский сельсоветы Краснослободского района, образован р.п. Солигорск 20.01.1960 – к району присоединены Милевичский, Хоростовский, Ясковичский сельсоветы Ленинского района Брестской области 11.04.1960 – Милевичский сельсовет передан Житковичскому району Гомельской области 25.12.1962 – район ликвидирован, территория присоединена к Любанскому району 30.10.2009 – Старобинский поселковый Совет преобразован в сельсовет

Стародорожский район

08.01.1954 – район из Бобруйской вошел в состав Минской области 16.07.1954 – ликвидированы Залужский, Кармазовский, Кривоносовский, Крынковский, Пастовичский, Подоресский сельсоветы, образованы Дражновский и Положевичский сельсоветы 23.07.1957 – Житинский сельсовет переименован в Дричинский 25.12.1962 – район ликвидирован, территория присоединена к Слуцкому району 30.07.1966 – район образован вновь 20.10.1995 – район и г. Старые Дороги объединены в одну административную единицу – Стародорожский район 27.06.2003 – Паськовогорецкий сельсовет переименован в Горковский

Столбцовский район

08.01.1954 – район из Бобруйской вошел в состав Минской области 16.07.1954 – ликвидированы Опечковский и Погорелецкий сельсоветы 26.08.1961 – Задворский сельсовет переименован в Слободской 17.04.1962 – к району присоединены Литвенский, Прудский, Рубежевичский, Хотовский сельсоветы ликвидированного Ивенецкого района 25.12.1962 – к району присоединены г.п. Ивенец, Волменский, Заречанский, Падневичский сельсоветы ликвидированного Воложинского района 08.06.1963 – Яченский сельсовет переименован в Заямновский, Прудский – в Налибокский 04.01.1964 – ликвидированы Старинский и Перетокский сельсоветы 27.10.1964 – Говезновский сельсовет переименован в Вишневецкий 06.01.1965 – г.п. Ивенец, Волменский, Заречанский, Падневичский сельсоветы переданы Воложинскому району 05.03.1981 – Хотовский сельсовет переименован в Хотовской 14.02.1983 – образован Тесновский сельсовет 20.10.1995 – район и г. Столбцы объединены в одну административную единицу – Столбцовский район 29.06.2006 – образован Новоколосовский сельсовет 23.12.2008 – деревни Вишневец, Деревная, Заямное, Любковщина, Рочевичи, Рубежевичи, Старый Свержень, Тесновая, Шашки преобразованы в агрогородки 30.10.2009 – ликвидирован Слободской сельсовет 30.12.2009 – деревни Аталезь, Засулье, Налибоки преобразованы в агрогородки 28.12.2010 – преобразована деревня в агрогородок Горки 24.12.2011 – переименованы сельсоветы: Залужский в Старосверженский, Николаевщинский в Миколаевщинский, Хотовской в Деревнянский

Узденский район

16.07.1954 – ликвидированы Зеньковичский, Присынковский, Слобода-Пырашевский, Стальбовщинский сельсоветы, образован Узденский сельсовет 17.12.1956 – к району присоединен Гацуковский сельсовет Гресского района 20.01.1960 – к району присоединены Новопольский и Шацкий сельсоветы Руденского района 01.04.1960 – Хотлянский сельсовет переименован в Любячский, Шацкий сельсовет передан Пуховичскому району 25.12.1962 – район ликвидирован, территория передана Дзержинскому, Пуховичскому и Слуцкому районам 30.07.1966 – район вновь образован, включая г.п. Узду и 10 сельсоветов 15.08.1974 – Каменский сельсовет переименован в Литвянский 01.08.1979 – Могильненский сельсовет переименован в Неманский 20.10.1995 – район и г.п. Узда объединены в одну административную единицу – Узденский район 23.09.1996 – Любячский сельсовет переименован в Хотлянский 22.06.1999 – г.п. Узда отнесён к категории городов районного подчинения 29.04.2004 – Лошенский сельсовет переименован в Лошанский 14.03.2008 – деревни Дещенка, Литвяны, Озеро, Семеновичи преобразованы в агрогородки 30.10.2009 – ликвидированы Теляковский и Тепленский сельсоветы, образован Дещенский сельсовет 30.12.2009 – деревни Войково, Могильно преобразованы в агрогородки 26.03.2010 – д. Хотляны преобразована в агрогородок 27.08.2010 – деревня преобразована в агрогородок Слобода 25.03.2011 – д. Лоша преобразована в агрогородок

Холопеничский район

16.07.1954 – ликвидированы Латыголичский и Узнацкий сельсоветы, Грицковичский сельсовет переименован в Слободской 26.08.1959 – ликвидированы Баранский, Дубовский, Жортайский и Слободской сельсоветы, Трояновский сельсовет переименован в Моисеевщинский 20.01.1960 – район ликвидирован, Кащинский и Краснолукский сельсоветы переданы Лепельскому району Витебской области, Моисеевщинский сельсовет – Борисовскому району, Великохольневичский, Заборский, Хотюховский, Холопеничский сельсоветы и г.п. Холопеничи – Крупскому району

Червенский район

16.07.1954 – ликвидированы Гребенковский, Горецкий сельсоветы 25.07.1959 – ликвидирован Домовицкий сельсовет 20.01.1960 – к району присоединен Смиловичский сельсовет Руденского района 25.12.1962 – к району присоединены г.п. Березино, Березинский, Богушевичский, Бродецкий, Высокогорский, Дмитровичский, Каменноборский, Капланецкий, Ляжинский, Мачесский, Погостский, Поплавский, Селибский, Ушанский, Якшицкий сельсоветы ликвидированного Березинского района 06.01.1965 – г.п. Березино и 14 сельсоветов переданы вновь созданному Березинскому району 27.01.1965 – г. Червень из областного перешел в районное подчинение 20.10.1995 – район и г. Червень объединены в одну административную единицу – Червенский район 30.10.2009 – ликвидированы Гребенецкий и Хуторский сельсоветы, Войниловский сельсовет переименован в Червенский 23.03.2010 – деревни Валевичи, Красный Дар, Любишино, Рованичи, Рудня преобразованы в агрогородки 24.12.2010 – д. Ляды преобразована в агрогородок

Дад. зьвесткі

Бегомльский район

Бегомльский район просуществовал с 1924 по 1960 год (без времени немецкой оккупации 1941-1944гг.), а его территория разделена между Борисовским, Докшицким и Лепельским районами.

По данным на 1 января 1947 года район имел площадь 1,3 тыс. км². В его состав входил городской посёлок Бегомль и 10 сельсоветов: Березинский, Березковский, Витуничский, Глинский, Домжерицкий, Иканский, Кадлубищенский (центр — д. Осетище), Мстижский, Недальский, Осовский.

В 1960 году Бегомльский район был упразднён, а его территория разделена между Борисовским, Докшицким и Лепельскм районами.

Плещеницкий район

Плещеницкий район был образован 17 июля 1924 года в составе Борисовского округа. 20 августа 1924 года район был разделен на 11 сельсоветов: Амнишевский, Горновский, Завишинский, Запольский, Заречский, Избищенский, Крайский, Околовский, Плещеницкий, Прусевичский, Хатавичский (с 1939 Октябрьский).

В 1926 году площадь района составляла 1147 км², а население 31,2 тыс. чел.

22 сентября 1927 года в состав района включены Ганцевичский и Каменский сельсоветы ликвидированного Зембинского района.

По данным на 1 января 1947 года район имел площадь 1,3 тыс. км². В его состав входил городской посёлок Плещеницы и 13 сельсоветов.

16 июля 1954 года упразднены Амнишевский, Ганцевичский, Горновский, Завишинский, Запольский сельсоветы и добавлены Задорьевский и Нестановичский.

25 декабря 1962 года Плещеницкий район был упразднён, а его территория вошла в Логойский район.

Заславльский район

Заславский район - административно-территориальная единица в составе Белорусской ССР, существовавшая в 1924—1959 годах. Центр — местечко (позже — городской посёлок) Заславль.

Заславский район существовал с 1924 по 1959 гг. По данным 1926 года имел площадь 638 км², население — 31,0 тыс. чел. По данным на 1 января 1947 года район имел площадь 1,1 тыс. км². В его состав входили городской посёлок Заславль и 10 сельсоветов: Анусинский (центр — ст. Радошковичи), Гатовинский (центр — д. Буцевичи), Новодворский (центр — д. Затычино), Роговский, Семков-Городокский, Слободской, Старосельский, Трасковщинский, Шепелевский, Шершунский.

В августе 1959 года район был упразднён, а его территория передана в Минский район.

Кривичский район

Кривичский район существовал с 12.10.1940 г. как центр района и сельсовета Вилейской, с 20.09.1944 г. Молодеченской областей, с 28.06.1958 г. городской поселок, центр горпоселкового Совета, с 20.01.1960 г. в Минской области, с 25.12.1962г. в Мядельском районе.

Краснослободской район

Краснослободский район существовал в 1924—1959 годах. Центр — местечко (с 1938 — городской посёлок) Красная Слобода.

В 1926 году площадь района составляла 916 км², а население 30,1 тыс. чел.

По данным на 1 января 1947 года район имел площадь 0,7 тыс. км². В его состав входил городской посёлок Красная Слобода и 11 сельсоветов: Белевичский, Бучатинский, Живоглодовичский, Жилиховский, Замогильский, Октябрьский, Малышевичский, Мокранский (центр — д. Задворье), Семежевский, Смоличский, Чаплицкий.

В августе 1959 года Краснослободский район был упразднён, а его территория разделена между Копыльским, Слуцким и Старобинским районами.

Зембинский район Зембинский район был образован 17.07.1924 года в составе Борисовского округа. Центр — местечко Зембин. 20.08.1924г. разделен на 7 сельсоветов: Ганцевичский, Горелолужский, Зембинский, Каменецкий, Корсаковичский, Мстижский, Швабский. 21.08.1925 года к району присоединен Кищинослободской и Хохлолецкий (Холхолицкий) сельсоветы Борисовского района, создан Костюковичский (Костюковский), Горелолужский сельсовет переименован в Иканский. С 22.09.1927г. Зембинский район Минского округа. 22.09.1927г. район ликвидирован. Зембинский, Корсаковичский, Костюковский (Костюковичский), Кищинослободской и Хохлолецкий (Холхолицкий) сельсоветы переданы Борисовскому району, Ганцевичский и Каменский — Плещеницкому, Иканский и Мстижский — Бегомльскому, Швабский — Логойскому районам.

Руденский район

Руденский район существовал в 1924—1931 и 1935—1960 годах. Центр в 1924—1931 и 1935—1938 годах — Смиловичи (тогда назывался Смиловичским); в 1935 и 1938—1960 — Руденск.

По данным на 1 января 1947 года район имел площадь 1,0 тыс. км². В его состав входили городской посёлок Руденск и 12 сельсоветов: Голоцкий, Дричинский, Дудичский, Дукорский, Корзуновский (центр — д. Смиловичи), Озеричинский, Пережирский, Сергеевичский, Смиловичский, Узлянский, Цитвянский, Шацкий.

В январе 1960 года, в процессе продолжавшейся реорганизации районного звена административно-территориального деления БССР, район был упразднён, а его территория разделена между Пуховичским, Узденскими Червенским районами.

Холопеничский район

Холопеничский район существовал в 1924—1931 и 1935—1960 годах. Центр — местечко (с 1938 — городской посёлок) Холопеничи.

В 1926 году площадь района составляла 1289 км², а население 38,4 тыс. чел.

По данным на 1 января 1947 года район имел площадь 1,1 тыс. км². В его состав входил городской посёлок Холопеничи и 13 сельсоветов: Баранский, Великохольневичский, Грицковичский, Дубовский, Жортайский, Заборский, Кищино-Слободской, Краснолукский, Латыголичский, Трояновский, Узнацкий, Холопеничский, Хотюховский.

В январе 1960 года Холопеничский район был упразднён, а его территория разделена между Борисовским, Крупскими Лепельским районами.

Гресский район

Гресский район был образован в 1924 году в составе Слуцкого округа. По данным 1926 года имел площадь 1260 км², население — 33,8 тыс. чел. В связи с ликвидацией Слуцкого округа в 1927 году передан в Минский округ. В 1930 году, когда была упразднена окружная система, Гресский район перешёл в прямое подчинение БССР. В июле 1931 года район был упразднён.

В феврале 1935 года Гресский район восстановлен в прямом подчинении БССР. В январе 1938 года с введением областного деления включён в состав Минской области. В сентябре 1944 года передан в Бобруйскую область. По данным на 1 января 1947 года район имел площадь 1,0 тыс. км². В его состав входили 12 сельсоветов: Гацуковский, Горностайловский, Гресский, Грозовский, Мусичский, Первомайский, Покрашевский, Поликаровский, Пуковский, Селецкий (центр — д. Обчее), Трухановичский, Шищицкий.

В январе 1954 года с ликвидацией Бобруйской области район передан в Минскую область. В декабре 1956 года район был упразднён, а его территория разделена между Копыльским, Пуховичским, Слуцким и Узденским районами.

Барысаўскі раён

Мая Барысаўшчына

Барысаўскі павет

Барысаўскі павет існаваў у 1793-1924 гадах. Ён быў створаны пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай у складзе Мінскай губерніі. Плошча 10 182,5 км2, насельніцтва – 240 764 чалавек (1897 г.). У 1917 годзе ў склад павета ўваходзіла 28 валасцей: Бытчанская, Бягомльская, Бярэзінская, Валасевіцкая, Вялікадолецкая, Вітуніцкая, Восаўская, Вяляціцкая, Гайнаслабодская, Глівінская, Дзмітравіцкая, Докшыцкая, Зачысцкая, Зембінская, Кішчынаслабодская, Красналуцкая, Лагойская, Лошніцкая, Мільчанская, Мсціжская, Плешчаніцкая, Прусавіцкая, Смалявіцкая, Тумілавіцкая, Ухвальская, Халопеніцкая, Эсьмонская, Юр'еўская. У 1918 годзе большую частку павета занялі кайзераўцы, а падчас польска-савецкай вайны (1919-1920 г.г.) палякі; воласці, дзе знаходзіліся бальшавікі, былі перададзены ў склад Гомельскай губерні і РСФСР. Паводле Рыжскага мірнага дагавору ад 18 сакавіка 1921 года Докшыцкая, Тумілавіцкая і частка Мільчанскай воласці адышлі да Польшчы. Крайская воласць з Вілейскага была перададзена ў Барысаўскі павет, а частка Мільчанскай у Гродзенскую вобласць. 20 чэрвеня 1924 года ў склад Барысаўскага павета адышлі Лукомская і Чарэйская воласці са скасаванага Бачэйскага павета. Барысаўскі павет быў скасаваны 17 ліпеня 1924 года. Большая яго частка была ўключана ў Барысаўскую акругу. Вялікадолецкая воласць аказалася ў складзе Полацкай акругі, Гайнаслабодская, Смалявіцкая і часткі Глівінскай, Лагойскай і Юр'еўскай – у складзе Мінскай, а частка Эсьмонскай – у Магілёўскай акрузе.

Гісторыя Барысаўскага замка

Замак узнік каля ХIII-XIV стагоддзя, пасля пераносу Барысава з першапачатковага месца (пас. Стара-Барысаў) на 4 км ніжэй па цячэнні р. Бярэзіны да лукі яе прытоку – p акі Сха. Размясціўся ён на левым беразе, займаючы плошчу ў 2 га, і быў выгадна акружаны водамі ракі Бярэзіны (зараз раён вуліцы Гогаля).

Замак быў зроблены з дрэва, акружаны высокім земляным валам з сценамі і вежамі, зробленымі з дрэва, а таксама шырокім і глыбокім рвом, які жывіўся водамі Бярэзіны.

Барысаўскі замак з ваеннага погляду займаў важнае стратэгічнае становішча, так як кантраляваў судаходны шлях з басейна Балтыйскага мора ў Чорнае, а таксама напрамкі на Маскву і ў глыб Беларусі. З-за гэтага Барысаў часта разбураўся. Напрыклад, 19 чэрвеня 1655 года Барысаўскі замак быў узяты штурмам і спалены рускімі войскамі. Але хутка па загаду цара Аляксея Міхайлавіча замак у Барысаве быў зноў адноўлены.

Да канца XVIII стагоддзя Барысаўскі замак быў у добрым стане, але з часам ён стаў губляць сваё ваеннае значэнне і разбурацца. Па распараджэнні гарадскіх улад рэшткі замка былі разабраны, а на яго месцы была пабудавана турма, іншыя забудовы былі ператвораны ў казармы інваліднай каманды, а некаторыя прададзены барысаўскаму яўрэю, які пабудаваў на іх месцы заезны двор [8].

Сямёнаў-Цянь-Шанскі аб Барысаве

У 1863-1885 гг. у Санкт-Пецярбургу быў выдадзены пяцітомны «Геаграфічна-статыстычны слоўнік Расійскай Імперыі», які да цяперашняга часу захаваў сваю навуковую і даследчую каштоўнасць. Склаў яго вядомы географ, вандроўнік і статыстык П. П. Сямёнаў-Цянь-Шанскі. У першым жа томе слоўніка надрукаваны вялікі артыкул пра Барысаў і Барысаўскі павет. Артыкул пачынаецца з вызначэння адміністрацыйнага статусу і месцазнаходжання Барысава – «павятовага горада Мінскай губерніі». Аўтар робіць кароткі экскурс у мінулае. «Барысаў ужо існаваў у пачатку 12 ст. Да 1795 года знаходзіўся пад уладай Польшчы, быў стараствам уладання спачатку Агінскіх, потым Радзівілаў і знаходзіўся ў Аршанскім павеце Мінскага ваяводства. Гарадскія правы былі дараваны яму ў 1563 годзе каралём Сігізмундам Аўгустам і пацверджаны каралямі Стафанам Баторыем у 1577 г., Сігізмундам III у 1595 г., Уладзіславам IV у 1640 г. і Станіславам Аўгустам у 1792 годзе.

У 1795 годзе, пасля далучэння Барысава да Расіі, ён назначаны павятовым горадам Мінскага намесніцтва, у 1797 г. выйшаў з уладання Разівілаў. У час польскага ўладарства ў Барысаве былі 2 замкі і сам горад меў значэнне крэпасці, у якой размяшчаўся моцны гарнізон.

Ў 1860 г. у горадзе налічвалася 5 249 жыхароў (з іх купцоў – 43, цэхавых – 445, мяшчан – 4 604). Па веравызнанні насельніцтва размяркоўвалася так: праваслаўных – 1 728, католікаў – 1 035, іўдзеяў – 2455, раскольнікаў – 31. Дзейнічалі праваслаўная царква, касцёл, сінагога, малітвенныя дамы. Жылых дамоў было 592, лавак – 83, бальніца на 10 чалавек, прыхадское вучылішча. Заводаў – 6: 5 гарбарных і 1 піваварны. Рамеснікаў – 201 (з іх 127 майстроў). Купецкіх капіталаў у 1860 г. было 18. Купцы куплялі хлеб у паўднёвых губернях і сплаўлялі лес па Бярэзіне, на супрацьлеглым беразе якой была прыстань. Штогод праводзілася 2 кірмашы: 1 студзеня і 25 чэрвеня.

Другая палова артыкула прысвячалася павету. У ёй у прыватнасці паведамляецца: y сходняя частка павета, па якой цячэ Бярэзіна, уяўляе нізменную, часткова балоцістую раўніну. Бярэзіна мае важнае значэнне для павета, таму што тут пачынаецца галоўны сплаў лесу да Рыжскана порта з дапамогай Бярэзінскай сістэмы каналаў. Іншыя рэкі нязначныя, выключаючы Сху і сплаўную раку Гайна. Азёры нязначныя. Балоты пераважна распаўсюджаны па ўсходняй частцы павета па рацэ Бярэзіне. Лес займае 3/4 павета. Паселішчы павета не вызначаюцца колькасцю насельніцтва. Сярод іх аўтар выдзяляе вёску Лошніцу, якая мела больш за 100 двароў. «Хлебаробства ў павеце не ў квітнеючым стане. Хлеба не хапае на харчаванне жыхароў, яго падвозяць з паўднёвых губерняў па Бярэзіне. Мясцовыя жыхары, акрамя сплаву лесу, займаюцца вырабамі смалы і шкіпідару, работамі на судаходных рэках, ходзяць на зар o бкі ў іншыя губерніі. Гандаль павета засяроджваецца на базарах розных сяленняў і на трох кірмашах. Прадметы гандлю: лес, хлеб і сельскія вырабы.

Літаратура

1. Белорусская ССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1947 года / Президиум Верховного Совета БССР, Информационно-статистический отдел. — Минск: Госиздат БССР, 1947. — 303 с.
2. Административно-территориальное устройство БССР / В.А. Круталевич. — Минск: Наука и техника, 1966. — 133 с.
3. Формирование и функционирование системы административно- территориального деления БССР (1919–1991 гг.) / С. А. Елизаров. – Гомель : ГГТУ, 2009.
4. Административно-территориальное деление СССР
5. Территориальное и административное деление Союза ССР на 1-ое января 1925 г. - М., 1925.
6. Краткий справочник административного деления Союза ССР по данным на 1-е октября 1925 года с перечнем постановлений с 1-го января 1925 года / РСФСР. Нар. ком. внутр. дел. Стат. бюро. — Выпуск II. — М.: Издание НКВД, 1925. — 74 с.
7. Сулькевич С. И. Административно-политическое строение Союза ССР : (Материалы о территориальных преобразованиях с 1917 г. по 1 июля 1925 г.). - Л., 1926.
8. Административно-территориальное деление Союза ССР по данным на 15 ноября 1930 г. - М. , 1930.
9. СССР. Административно-территориальное деление союзных республик: изменения, происшедшие за время с 1/X 1938 г. по 1/III 1939 г. - М., 1939.
10. СССР. Административно-территориальное деление союзных республик на 1 мая 1949 года: издание шестое / Информ.-стат. отд. при Секретариате Президиума Верховного Совета СССР. — М.: Известия Советов депутатов трудящихся СССР, 1949. — 484 с.
11. СССР. Административно-территориальное деление союзных республик на 1 января 1951 года: издание седьмое / Информ.-стат. отд. при Секретариате Президиума Верховного Совета СССР. — М.: Известия Советов депутатов трудящихся СССР, 1951. — 494 с.
12. СССР. Административно-территориальное деление союзных республик на 1 марта 1954 года: издание восьмое / Информ.-стат. отд. при Президиума Верховного Совета СССР. — М.: Известия Советов депутатов трудящихся СССР, 1954. — 485 с.
13. СССР. Административно-территориальное деление союзных республик. Дополнения к справочнику выпуска 1958 года : Изменения, происшедшие за период с 1 янв. 1958 г. по 1 янв. 1959 г. - М., 1959.

Вонкавыя спасылкі

1. Список исчезнувших населённых пунктов Брестской области
2. Государственные границы Беларуси. Т. 1
3. Государственные границы Беларуси. Т. 2
4. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь
5. Справочники по административно-территориальному и приходскому делению губерний Российской империи
6. Волости и важнейшие селения Европейской России