Прагляд крыніцы для Старажытны Рым

'''Старажы́тны Рым''' — старажытная міжземнаморская [[дзяржава]], якая існавала паміж 6 стагодзьдзем да н. э. і 5 альбо 6 стагодзьдзем н. э. з цэнтрам у горадзе [[Рым]]. Форма дзяржаўнай улады Рыму неадначасова зьмянялася на працягу гісторыі: Рым прайшоў шлях ад Царскага пэрыяду да Рэспублікі і канчаткова да Імпэрыі, кіраваньне якой ажыцьцяўлялася [[кайзер]]ам ([[Сьпіс імпэратараў Рымскай імпэрыі|імпэратарам]]). Зь невялікага паселішча Рым ператварыўся ў імпэрыю, у грамадзкую форму і ў унівэрсалістычную ідэю (''imperium sine fine'' — «бязьмежная імпэрыя»).

== Гістарычны агляд ==

Пэрыядызацыя гісторыі Старажытнага Рыма заснавана на формах кіраваньня, якія адлюстроўвалі сацыяльна-палітычныя ўмовы: ад царскай улады ў пачатку гісторыі да імпэрыі-дамінату ў яе канцы.

=== Царскі пэрыяд ===

[[Файл:She-wolf suckles Romulus and Remus.jpg|міні|Капіталійская ваўчыца]]Старажытнарымскія крыніцы датуюць заснаваньне Рыма [[753 да н.э.|753 годам да н. э.]]; гэты момант пазьней сталі лічыць пачаткам [[Каляндар|летавылічэньня]] ''([[ab urbe condita]])''. Тэрыторыя [[Сем пагоркаў Рыма|сямі пагоркаў]], на якіх згодна паданьню ўзьнік Рым, была заселена яшчэ да заснаваньня горада плямёнамі лацінаў і сабінэраў. З раскіданых па навакольлі невялічкіх вёсак урэшце і ўтварыўся Рым. Неўзабаве да ўлады ў Рыме прыйшлі [[этрускі]]я каралі, а [[эпоха]] іх кіраваньня атрымала ў гістарычных крыніцах назву царскага пэрыяду. Пры этрусках адбылося значнае [[эканоміка|эканамічнае]] ўзмацненьне Рыма: горад-краіна ажыцьцяўляў кантроль над дзьвюма буйнымі [[гандлёвы шлях|гандлёвымі шляхамі]] — [[Віа Лаціна]] («лацінскі шлях», ''Via Latina'') і [[Віа Салярыя]] («саляны шлях», ''Via Salaria'').

Згодна некаторым [[легенда]]м, царскі пэрыяд рымскай гісторыі мае непасрэднае дачыненьне да гісторыі [[Троя|Троі]]: выжыўшых траянцаў прывёў за сабой на тэрыторыю [[Лацыя|Лацыі]] [[Энэй]], сын [[Анхіз]]а і багіні [[Афрадыта|Вэнэры]]. Але гэтыя [[рымская міталёгія|міталягічныя паданьні]] і легенды зьявіліся празь некалькі стагадзьдзяў ўжо пасьля заснаваньня Рыму, і таму не вытрымліваюць крытыкі.

Моцны ўплыў на [[культура|культурнае]] станаўленьне Рыму аказалі этрускі, менавіта праз этрускаў у рымскі быт прасачыліся элемэнты [[Грэцыя|грэцкай]] культуры. Прыкладамі таму зьяўляюцца этрускія [[лічба|лічбы]], грэцка-этрускае [[пісьмо]], зь якога пазьней утварыўся лацінскі [[альфабэт]], этрускае [[яснабачаньне]], а такасма пахавальны [[рытуал]], які найбольш яскрава праявіўся некалькі пазьней у баях [[гладыятар]]аў. Ськінуўшы зь сябе цяжар улады этрускіх каралёў прыкладна ў [[500 да н.э.|500 годзе да н. э.]], Рым хутка пачаў узмацняць свой уплыў у Італіі. Апошні рымскі кароль этрускага паходжаньня — [[Луцый Тарквіній Супербус]] (Луцый Тарквіній Горды) — быў прагнаны з Рыма пад кіраўніцтвам [[Луцый Юній Брут|Луцыя Юнія Брута]]; згодна [[паданьне|паданьню]], падставай для гэтага і апошняй кропляй цярпеньня грамадзян стала згвалтаваньне адным з сыноў караля дабрадзейнай рымскай жанчыны Лукрэцыі.

=== Рэспубліка ===
{{Асноўны артыкул|Рымская рэспубліка}}
Рэспубліка ({{мова-la|Res publica Romana}}) — этап фармаваньня палітычнага і грамадзкага ладу Старажытнага Рыму. У гэты час закладаўся падмурак далейшай магутнай імпэрыі.

=== Імпэрыя ===
{{Асноўны артыкул|Рымская Імпэрыя}}

{{Накід:Гісторыя}}

[[Катэгорыя:Старажытны Рым| ]]