Сафійскі сабор (Канстантынопаль)

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Сафійскі сабор (неадназначнасьць).

Сафійскі сабор (па-грэцку: Ἁγία Σοφία; па-турэцку: Ayasofya) — былы праваслаўны сабор, потым — мячэт, цяпер — музэй, сусьветна вядомы помнік бізантыйскай архітэктуры, сымбаль «залатых часоў» Бізантыі.

У часы Бізантыйскай імпэрыі сабор знаходзіўся ў цэнтры Канстантынопалю каля імпэратарскага палаца. У цяперашнія часы знаходзіцца ў цэнтры Стамбула, у раёне Султанахмэт. Пасьля захопу горада асманамі ў 1453 годзе Сафійскі сабор быў ператвораны ў мячэт, а ў 1935 годзе атрымаў статус музэю. У 1985 годзе сабор разам зь іншымі помнікамі гістарычнага цэнтра Стамбула быў залічаны ў склад Сусьветнае спадчыны ЮНЭСКО^[1].

Больш чым тысяча гадоў Сафійскі сабор быў самым вялікім храмам у сьвеце, да таго моманту, пакуль ня быў пабудаваны Сабор Сьвятога Пятра ў Рыме. Вышыня сабора — 55,6 мэтраў, дыямэтар купала — 31 мэтар.

Гісторыя

Першыя збудаваньні

Сабор быў пабудаваны ў 324—337 гадох пры бізантыйскім імпэратары Канстантыне I^[2]. У Сакрата Схалястыка будаўніцтва першага храма, званага Сафіяй, адносіцца да кіраваньня імпэратара Канстанцыюса II^[3]. Аднак на думке некаторых навукоўцаў Канстанцыюс толькі пашырыў пабудову Канстантына^[4]. Сакрат Схалястык паведамляе дакладную дату асьвячэньня храма: «па ўзьвядзеньні Эўдоксіюса на біскупскі пасад сталіцы, асьвечана была вялікая царква, вядомая пад імем Сафіі, што здарылася ў дзясятае консульства Канстанцыюса й трэцяе кесарства Юліяна, у пятнаццаты дзень месяца лютага»^[5]. З 360 па 380 гады Сафійскі сабор знаходзіўся ў руках арыянаў. Імпэратар Тэадосіюс I у 380 годзе перадаў сабор праваслаўным і 27 лістапада асабіста ўвёў у сабор Рыгора Багаслова, неўзабаве абранага новым канстантынопальскім арцыбіскупам^[6].

Гэты храм згарэў падчас народнага паўстаньня ў 404 годзе^[7]. Пабудаваная ізноў царква была зьнішчана пажарам 415 году. Імпэратар Тэадосіюс II загадаў выбудаваць на гэтым жа месцы новую базыліку, што было выканана ў тым жа годзе. Базыліка Тэадосіюса згарэла ў 532 годзе падчас паўстаньня «Ніка». Ейныя руіны былі выяўленыя толькі ў 1936 годзе падчас раскопак на тэрыторыі сабора.

Канстантынаўскі й Тэадосіеўскі храмы былі вялікімі пяцінэфнымі базылікамі^[8]. Беднае ўяўленьне пра яе даюць толькі археалягічныя знаходкі, якія дазваляюць меркаваць толькі пра ейныя вялікія памеры й багаты мармуравы строй. Таксама, грунтуючыся на ейных старажытных апісаньнях, робяць выснову, што над ейнымі бакавымі нэфамі разьмяшчаліся двухярусныя галерэі, падобныя пабудаванай адначасова зь ёй базылікі Сьвятой Ірыны^[8].

Будаўніцтва Юстыніянавай базылікі

Згодна зь Янам Малялям, храм згарэў 13 студзеня 532 году падчас паўстаньня Ніка^[9]. Праз сорак дзён пасьля пажару імпэратар Юстыніян I загадаў на ягоным месцы пабудаваць новую царкву з тым жа назовам, якая павінна была стаць па ягонай задуме упрыгажэньнем сталіцы й служыць выразам велічы імпэрыі^[10]. Для ўзьвядзеньня грандыёзнага храма Юстыніян выкупіў у прыватных уласьнікаў бліжэйшыя вучасткі зямлі й загадаў зьнесьці па іх існыя пабудовы. Для кіраўніцтва працамі Юстыніян запрасіў лепшых архітэктараў таго часу: Ісыдара Мілецкага і Антэмія Тральскага, якія раней зарэкамендавалі сябе ўзьвядзеньнем царквы Сьвятых Сергія і Вакха. Пад іхных кіраўніцтвам працавала штодня па 10 тысяч працаўнікоў^[10].

Будаўніцтва сабору (мініютура х кронікі Канстантына Манасіі)

На пабудову быў выкарыстаны найлепшы будаўнічы матэрыял. Мармур прывозілі з Праконіса, Нумідыі, Карыста й Ераполісу. Таксама ў Канстантынопаль паводле імпэратарскага цыркуляру^[11] звазіліся архітэктурныя элемэнты старажытных пабудоваў, як то з Рыма былі дастаўленыя восем порфіравых калёнаў, узятых з храма Сонца, а з Эфэсу восем калёнаў зь зялёнага мармуру^[10]. Акрамя мармуровых упрыгожваньняў Юстыніян, з мэтай надаць храму небывалы бляск і раскошу, выкарыстаў на ягонае ўпрыгожваньне золата, срэбра, слановую костку.

Пышнасьць храма да такой ступені дзівіла народную фантазію, што склаліся легенды аб непасрэдным удзеле ў ягоным збудаваньні нябесных сілаў. Паводле адной легендзе, Юстыніян хацеў пакрыць золатам сьцены Сьвятой Сафіі ад падлогі да скляпеньняў, але астролягі прадраклі, што «ў канцы стагодзьдзяў прыйдуць вельмі бедныя цары, якія, з мэтай захапіць усе багацьця храма, зрыюць яго да падмурку», і імпэратар, які клапаціўся пра сваю славу, абмежаваў раскошу пабудовы^[12].

Будаўніцтва сабора паглынула тры гадавыя прыбыткі Бізантыйскай імпэрыі. «Саламон, я перасягнуў цябе!» — такія словы прамовіў, паводле паданьня, Юстыніян, увайшоўшы ў пабудаваны сабор і маючы на ўвазе легендарны Ерусалімскі Храм^[13]. Урачыстае асьвячэньне храма 27 сьнежня 537 году зьдзейсьніў канстантынопальскі патрыярх Міна.

Крыніцы

^ Гістарычныя мясьціны Стамбула на Unesco.org
^ Хранаграфія Тэафана Бізантыўскага, год 5816 / 316
^ Сакрат Схалястык. «Царкоўная гісторыя». Кн. II, гл. 16
^ Кондаков Н. П. «Византийские церкви и памятники Константинополя» — М.: Индрик, 2006. — С. 116.
^ Сакрат Схалястык. «Царкоўная гісторыя». Кн. II, гл. 43
^ Карташёв А. В. «Вселенские соборы» — Клин, 2004. — С. 159.
^ Карташёв А. В. Вселенские соборы — Клин, 2004. — С. 460.
^ ^а ^б Колпакова Г.С. «Искусство Византии. Ранний и средний периоды» — М.: Азбука, 2010. — С. 77. — 528 с. — (Новая история искусства). — ISBN 978-5-9985-0447-1.
^ Joannis Malalae Clironographia. Rec. L. Dindorf. Bonnae, 1831. P. 474
^ ^а ^б ^в Успенский Ф. И. «История Византийской империи VI-IX веков». — М.: Мысль, 1996. — С. 331. — ISBN ISBN 5-244-00838-2
^ Диль Ш. Юстиниан и Византийская цивилизация в VI веке. — СПб.: Типография Альтшулера, 1908. — С. 481.
^ Диль Ш. Юстиниан и Византийская цивилизация в VI веке. — СПб.: Типография Альтшулера, 1908. — С. 482.
^ Карев А.В., Сомов К.В. История христианства. Byzantium.ru

Вонкавыя спасылкі

Сафійскі сабор (Канстантынопаль) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Фатаграфіі Сабору Сьвятой Сафіі
Віртуальны тур па саборы. Сайт міністэрства культуры й турызму Турэччыны
Сярэднявечная рэканструкцыя сабору
Сучаснае апісаньне сабору
Інтэрактыўны плян пабудовы
Сафійскі сабор. Гісторыя й інфармацыя
Трохвымерны панарамны тур па саборы

[1] Гістарычныя мясьціны Стамбула на Unesco.org

[2] Хранаграфія Тэафана Бізантыўскага, год 5816 / 316

[3] Сакрат Схалястык. «Царкоўная гісторыя». Кн. II, гл. 16

[4] Кондаков Н. П. «Византийские церкви и памятники Константинополя» — М.: Индрик, 2006. — С. 116.

[5] Сакрат Схалястык. «Царкоўная гісторыя». Кн. II, гл. 43

[6] Карташёв А. В. «Вселенские соборы» — Клин, 2004. — С. 159.

[7] Карташёв А. В. Вселенские соборы — Клин, 2004. — С. 460.

[Kalpakou-8] а ^б Колпакова Г.С. «Искусство Византии. Ранний и средний периоды» — М.: Азбука, 2010. — С. 77. — 528 с. — (Новая история искусства). — ISBN 978-5-9985-0447-1.

[9] Joannis Malalae Clironographia. Rec. L. Dindorf. Bonnae, 1831. P. 474

[uspienski-10] а ^б ^в Успенский Ф. И. «История Византийской империи VI-IX веков». — М.: Мысль, 1996. — С. 331. — ISBN ISBN 5-244-00838-2

[11] Диль Ш. Юстиниан и Византийская цивилизация в VI веке. — СПб.: Типография Альтшулера, 1908. — С. 481.

[12] Диль Ш. Юстиниан и Византийская цивилизация в VI веке. — СПб.: Типография Альтшулера, 1908. — С. 482.

[13] Карев А.В., Сомов К.В. История христианства. Byzantium.ru

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]