Прагляд крыніцы для Радаслаў Астроўскі

{{Палітык
| лацінка = Radasłaŭ Astroŭski
| выява = Radasłaŭ Astroŭski. Радаслаў Астроўскі (1941-44).jpg
| сужэнец = 
| камэнтар = 
| подпіс = 
| узнагароды = 
| рэлігія = 
| прафэсія = 
| маці = 
| бацька = 
| род = Астроўскія
| партыя = [[Беларуская Сялянска-Работніцкая Грамада]] (цягам 20-х і пачатку 30-х гадоў)
| подпіс_пад_выявай = 
| месца_нараджэньня = 
| наступнік = [[Нікандар Мядзейка]]
| папярэднік = пасада заснаваная
| прэм’ер-міністар = 
| прэзыдэнт = 
| віцэ-прэзыдэнт = 
| канец_тэрміну = 17 кастрычніка 1976
| пачатак_тэрміну = сьнежань 1943
| пасада = 1-ы Прэзыдэнт [[Беларуская Цэнтральная Рада|Беларускай Цэнтральнай Рады]]
| Адукацыя = [[Слуцкая гімназія]]
[[Санкт-Пецярбурскі дзяржаўны ўнівэрсытэт]]
[[Тартускі ўнівэрсытэт]]}}
{{Цёзкі}}
'''Радасла́ў Казі́мераў Астро́ўскі'''<ref name="vučylišča">{{Спасылка|аўтар = Анатоль Сідарэвіч|імя = Анатоль|прозьвішча = Сідарэвіч|аўтарlink = Анатоль Сідарэвіч|суаўтары = |дата публікацыі = 18 чэрвеня 2017|url = https://www.svaboda.org/a/28561343.html|загаловак = Яны былі першыя. Радаслаў Астроўскі|фармат = |назва праекту = Стагодзьдзе БНР|выдавец = [[Радыё «Свабода»]]|дата доступу = 19 чэрвеня 2017|мова = |копія = |дата копіі = |камэнтар = }}</ref> (25 кастрычніка 1887, [[Запольле (Слуцкі раён)|Запольле]], [[Беларусь]] — 17 кастрычніка 1976, [[Бэнтан-Харбар]], [[Мічыган]], [[ЗША]]) ― беларускі палітычны актывіст і лідэр, прэзыдэнт [[Беларуская цэнтральная рада|Беларускай цэнтральнай рады]], беларускага ўраду пад нямецкай адміністрацыяй у 1943—1944 гадах.
== Маладосьць ==
Радаслаў Астроўскі нарадзіўся 25 кастрычніка 1887 году ў мястэчку Запольле [[Слуцкі павет (Расейская імпэрыя)|Слуцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. У 1898—1901 навучаўся ў Слуцкай духоўнай вучэльні. У 1902 паступіў у Слуцкую ґімназію, але быў выключаны за ўдзел у [[Расейская Рэвалюцыя 1905 году|Расейскай Рэвалюцыі 1905—1907 гадоў]]. У 1908 годзе быў прыняты на матэматычны факультэт Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэту. У 1911 годзе арыштаваны за ўдзел у рэвалюцыйных хваляваньнях. Утрымліваўся ў астрогах Санкт-Пецярбургу і [[Пскоў|Пскову]], пасьля адпраўлены да бацькоў у [[Пружанскі павет (Расейская імпэрыя)|Пружанскі павет]] пад нагляд паліцыі<ref name="vučylišča" />.

Пасьля выхаду на свабоду ў 1912 годзе аднавіўся ва ўнівэрсытэце і пазьней перавёўся ў [[Тартускі ўнівэрсытэт]], дзе скончыў фізыка-матэматычны факультэт.

Працаваў настаўнікам ў [[Чанстахова|Чанстахове]] ([[Польшча]]) і ў Менску. З 1915 па 1917 выкладаў у Менскім настаўніцкім інстытуце. Пасьля [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году|лютаўскай рэвалюцыі 1917]] году быў камісарам [[Расейскі часовы ўрад 1917 году|Часовага ўраду]] Слуцкага павету. У верасьні таго ж году заснаваў Слуцкую беларускую гімназію і стаў яе дырэктарам.

Астроўскі выступіў супраць [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкага перавароту 1917 году]]. Быў дэлеґатам [[Першы ўсебеларускі зьезд|Першага Ўсебеларускага Зьезду]]. Выступаў за беларускую незалежнасьць у прэсе. Удзельнічаў у [[Слуцкі збройны чын|Слуцкім паўстаньні 1920 году]].

== Палітычная дзейнасьць у Заходняй Беларусі ==
У 1921 годзе пераехаў у [[Заходняя Беларусь|заходнюю Беларусь]]. З 1924 па 1936 працаваў дырэктарам [[Віленская беларуская гімназія|Віленскае беларускай гімназіі]].

У другой палове дваццатых гадоў рэзка зьмяніў свае палітычныя погляды. У лютым 1924 году стаў ініцыятарам стварэньня праўрадавага прапаґандысцкага Польска-Беларускага Таварыства. Пасьля ягонага распаду ў тым жа годзе супрацоўнічаў зь [[Беларуская Камуністычная Партыя (бальшавікоў)|Беларускай Камуністычнай Партыяй (бальшавікоў)]] і з [[Камуністычная Партыя Заходняй Беларусі|Камуністычнай Партыяй Заходняй Беларусі]], курыраваў падпольны [[камсамол]] у сваёй гімназіі.

З 1925 па 1926 год быў намесьнікам старшыні [[Беларуская Сялянска-Работніцкая Грамада|Беларускай Сялянска-Работніцкай Грамады]], старшынём [[Таварыства Беларускай Школы]], і Старшынём Управы [[Беларускі каапэратыўны банк (Вільня)|Беларускага каапэратыўнага банка]] ў Вільні, празь які праходзілі сродкі на фінансаваньне Грамады.  Адзін з заснавальнікаў [[БКБ|Беларускага каапэратыўнага банку]]<ref>Пінскі аддзел Беларускага кааператыўнага банка ў Вільні (1926–1932 гг.): утварэнне і дзейнасць А.С. ГОРНЫ, А.Л. ІЛЬІН // Известия Гомельского государственного университета имени Ф. Скорины, № 1 (94), 2016.</ref><ref>Горны А. Рэгіянальныя структуры беларускага нацыянальнага pyxy ў Заходняй Беларусі (1921—1939 гг.) // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. № 6, 2021. С. 19</ref>. У 1926 уступіў у Камуністычную Партыю Заходняй Беларусі, быў арыштаваны польскімі ўладамі, але апраўданы на судовым працэсе супраць Грамады. У 1928 годзе Астроўскі зноў зьмяніў палітычную арыентацыю і стаў прапаґандаваць супрацоўніцтва з польскім урадам, за што настроіў супраць сябе многіх дзеячаў заходнебеларускага нацыянальнага руху. У траўні 1934 — сьнежні 1935 яны правялі над ім грамадзкі суд.

У 1929 Астроўскі быў адным з ініцыятараў стварэньня Беларускага прафэсійнага настаўніцкага саюзу, у 1930 — Цэнтральнага саюзу беларускіх арганізацыяў. У 1930 стаў дырэктарам новаадкрытай Віленскай беларускай настаўніцкай сэмінарыі імя Багушэвіча. У 1931 годзе апублікаваў у часопісе «[[Беларуская думка (1930)|Беларуская думка]]» даклад «Беларуская справа высоўваецца на парадак дзённы польскім грамадзянствам». У другой палове 1930-х гадоў пад псэўданімам «Эра» публікаваў артыкулы ў розных беларускіх кнігах-календарох, і ў ґазэце «Родны край». У 1936 годзе вымушаны пакінуць Вільню і пераехаць на настаўніцкую працу ў [[Лодзь]].

3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў (Галоўліт) [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Радаслава Астроўскага прадугледжвалася «спальваць»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Алесь Лукашук]].|загаловак=Мова гарыць (загад № 33)|спасылка=http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-novychas/novy%20-20-1-BSSR/novy-20-1-BSSR/mova-garyc.html|выданьне=[[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=3|старонкі=76—91|issn=0236-1019}}</ref>.

== У час Другой сусьветнай вайны ==
Падчас нямецкай акупацыі 1939—1945 гадоў Астроўскі актыўна супрацоўнічаў зь нямецкімі ўладамі. У 1941 годзе вярнуўся ў Менск, працаваў там у цывільнай адміністрацыі. Стварыў беларускія адміністрацыі ў [[Бранск]]у, [[Смаленск]]у і [[Магілёў|Магілёве]], працаваў у гэтых гарадох бурґамістрам.
[[Файл:Belarusian Auxiliary Police with Astrouski.jpg|thumb|Радаслаў Астроўскі аглядае [[Беларуская дапаможная паліцыя|паліцыянтаў]]]]
У 1943 годзе Радаслаў Астроўскі стаў прэзыдэнтам [[Беларуская цэнтральная рада|Беларускай цэнтральнай рады]], стварэньне якой было ўрэшце рэшт дазволенае немцамі, якія пачалі цярпець паразы на ўсходнім фронце, і спадзяваліся набыць сымпатыі беларусаў, каб потым мабілізаваць іх супраць [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]]. Хаця рада ня мела асаблівых паўнамоцтваў, яна тым ня менш у дазволеных межах кіравала некаторымі галінамі жыцьця, напрыклад, адукацыяй.

Астроўскі быў адным з галоўных арґанізатараў [[Другі Ўсебеларускі Зьезд|Другога Ўсебеларускага Зьезду]] ў 1944 годзе.

== На эміграцыі ==

Пасьля вайны, ратуючыся ад саветаў, Астроўскі ўцёк у [[Заходняя Нямеччына|Заходнюю Нямеччыну]] і жыў на вуліцы Фольксгарцэнштрасэ 1 у [[Лянгэнфэльд]]зі<ref>[https://web.archive.org/web/20160416161504/http://www.foia.cia.gov/sites/default/files/document_conversions/1705143/OSTROWSKY,%20RADISLAW_0012.pdf дакумент CIA]</ref>. У 1956 годзе пераехаў у [[ЗША|Злучаныя Штаты]] у [[Саўт-Рывэр]]. Актыўна ўдзельнічаў у палітычным актывізьме [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]], быў галоўным ідэоляґам бэцээраўскай плыні эміґрацыі.

Радаслаў Астроўскі памёр 17 кастрычніка 1976 году ў [[Бэнтан-Харбар]], штат [[Мічыган]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160508143455/http://www.expressnews.by/wp-content/uploads/2007/06/2503-tovarishh-u-i-dvojjnoe-ubijjstvo-7-ijunja-1927-goda.jpg Магільны камень надпіс]</ref>. Пахаваны на [[Беларускія могілкі ў Саўт-Рывэры|могілках Сьв. Эўфрасіньні ў Саўт-Рывэры]]<ref>[http://zbsb.org/node/1069 Магіла Радаслава Астроўскага. Саўт-Рывер]{{Недаступная спасылка|date=February 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>.

== Сям’я ==
Меў двух дзяцей: [[Віктар Астроўскі|Віктара]] й Галіну<ref>{{Спасылка|аўтар = Барыс Кіт.| прозьвішча = Кіт| імя = Барыс| аўтарlink = Барыс Кіт| суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.rv-blr.com/litaratura/view/1772?id_glav=7682| загаловак = Радаслаў Астроўскі| фармат = | назва праекту = Успаміны Барыса Кіта пра вядомых людзей| выдавец = «Родныя вобразы»| дата = 8 сакавіка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>.

== Крыніцы і заўвагі ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* [https://web.archive.org/web/20081207093259/http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-i?id=19235 АСТРОЎСКІ Радаслаў Казіміравіч] // {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|1|0|РЛ1-3|РЛ1-3}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік|Радаслаў Астроўскі}}
* [http://www.belarusguide.com/history1/WWII_partisan_resistance_in_Belarus.htm Partisan Resistance in Belarus during World War II]{{Ref-en}}
* [http://www.bielarus.org/open.php?n=492&a=3 Да ўгодкаў Беларускай цэнтральнай рады]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Астроўскі, Радаслаў Казімераў}}
[[Катэгорыя:Беларусы ў Нямеччыне]]
[[Катэгорыя:Сябры Беларускай цэнтральнай рады]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Другога ўсебеларускага кангрэсу]]
[[Катэгорыя:Беларускія палітыкі]]
[[Катэгорыя:Выкладчыкі Віленскай беларускай гімназіі]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 25 кастрычніка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1887 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 17 кастрычніка]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1976 годзе]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя на Беларускіх могілках у Саўт-Рывэры]]
[[Катэгорыя:Беларускія нацыяналісты і нацыяналісткі]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Мічыгане]]
[[Катэгорыя:Сябры Беларускай народнай самапомачы]]
[[Катэгорыя:Чальцы БСРГ]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Слуцкім павеце]]
[[Катэгорыя:Беларусы ў ЗША]]