Прагляд крыніцы для Польска-чэхаславацкая вайна

{{Узброены канфлікт
|Назва                 = Польска-чэхаславацкая вайна
|Частка                = 
|Выява                 = Cieszyn, Pomnik Legionistów Śląskich 1.jpg
|Подпіс да выявы       = Помнік сылескім легіянэрам у [[Цешын]]е
|Дата                  = [[23 студзеня]] — [[28 ліпеня]] [[1920]]
|Месца                 = [[Цешынская Сылезія]], [[Орава]] і [[Сьпіш]]
|Прычына               = <small>Спрэчкі пра падзел [[Цешынская Сылезія|Цешынскай Сылезіі]], [[Орава|Оравы]] і [[Сьпіш]]у.</small>
|Вынік                 = Перамога Чэхаславаччыны
|Тэрытарыяльныя зьмены = <small>Заходняя [[Цешынская Сылезія]], [[Орава]] і бо́льшая частка [[Сьпіш]]у адышлі да Чэхаславаччыны.<br /><br />Усходняя Цешынская Сылезія і частка Сьпішу адышлі да Польшчы.</small>

|Супернік1             = {{Сьцягафікацыя|Польшча}}
|Супернік2             = {{Сьцягафікацыя|Чэхаславаччына}}
|Супернік3             = 
|Супернік4             = 

|Камандуючыя1          = {{Сьцяг|Польшча}} [[Францішак Латынік]]
|Камандуючыя2          = {{Сьцяг|Чэхаславаччына}} Ёзэф Шнайдарак
|Камандуючыя3          = 
|Камандуючыя4          = 

|Сілы1                 = 4000 дабраахвотнікаў
|Сілы2                 = 16 000 жаўнераў
|Сілы3                 = 
|Сілы4                 = 

|Страты1               = 92 забітыя
|Страты2               = 44—53 забітыя
|Страты3               = 
|Страты4               = 

|Агульныя страты       = 
|Дадаткі               = 
}}
'''По́льска-чэхаслава́цкая вайна́''' ({{Мова-pl|Wojna polsko-czechosłowacka}}), у чэскай гістарыяграфіі '''Сямідзё́нная вайна́''' ({{Мова-cs|Sedmidenní válka}}) — пагранічны канфлікт у [[1919]]—[[1920]] між [[Другая Рэч Паспалітая|Польшчай]] і [[Чэхаславаччына]]й. Разгарэўся з-за спрэчкі датычна прыналежнасьці [[Цешынская Сылезія|Цешынскай Сылезіі]], [[Орава|Оравы]] і [[Сьпіш]]у. У выніку інтэрвэнцыі чэхаславацкіх войскаў рэгіён быў уключаны ў склад Чэхаславаччыны і з тае пары пачаў называцца ''[[Заволжа (Чэхаславаччына)|Заволжа]]м''.

== Прычыны канфлікту ==
Па [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайне]] як Польшча, так і Чэхія са Славаччынай пачалі працэсы ўсталяваньня сваёй дзяржаўнасьці. У 1918 року супольным рашэньнем тэрыторыя Цешынскае Сылезіі была часова падзеленая паводле этнічнага крытэру з умовай наступнай ратыфікацыі гэтага рашэньня ўрадамі абодвух дзяржаваў.

Чэскі бок не пагадзіўся з такім рашэньнем, матывуючы гэта тым, што спрэчная тэрыторыя з [[1339]] року зьяўлялася часткаю [[Багемія|Багеміі]]. Акрамя таго, праз гэтыя землі праходзіла стратэгічна важная для Чэхаславаччыны чыгунка [[Багумін]] — [[Кошыцы]], якая зьяўлялася адзіным чыгуначным шляхам між Чэхіяй і Славаччынай, над якой намагалася ўсталяваць кантроль наваствораная [[Вугорская Савецкая Рэспубліка]]. Акрамя таго, спрэчная вобласьць мела багатыя паклады [[Каменны вугаль|каменнага вугалю]] і разьвітую цяжкую прамысловасьць.

Чэхаславацкі ўрад не прызнаў рашэньня [[Юзэф Пілсудзкі|Пілсудзкага]] пра прызначэньне выбараў у Заканадаўчы Сойм, якія меліся адбыцца ў тым ліку і на тэрыторыі, часова прызнанай належнай да Польшчы. Урад Рэчы Паспалітай не пайшоў на саступкі, і Чэхаславаччына распачала ў раёне Цешына<ref>Andrzej Leszek Szcześniak. ''Historia 1918—1939'', Innowacja, Warszawa 1993.</ref> канцэнтрацыю войскаў, складзеных з вэтэранаў I сусьветнай вайны.

== Баявыя дзеі ==
[[Файл:Legionáři z Francie v bojích o Těšínsko.jpg|значак|Чэхаславацкія легіянэры з Францыі на Цешыне (1919)]]
У сярэдзіне студзеня 1919 чэскія войскі перайшлі мяжу і занялі [[Сьпіш]] і [[Орава|Ораву]], узяўшы верх над слабейшымі польскімі падразьдзяленьнямі. Далей, скарыстаўшыся занятасьцю Польшчы ў [[Польска-ўкраінская вайна|вайне з Заходне-Ўкраінскай Народнай Рэспублікай]], [[23 студзеня]] войскі колькасьцю 16 тысячаў жаўнераў з [[бронецягнік]]ом і артылерыяй увайшлі ў [[Цешынская Сылезія|Цешынскую Сылезію]]<ref>Tomasz Janowicz. ''Czesi. Studium historyczno-polityczne. Wojna o Śląsk Cieszyński'', Wydawnictwo ANTYK, 2010, ISBN 978-83-89920-56-5.</ref>. Ім супрацьстаялі паляўнічыя аддзелы, складзеныя зь мясцовых шахтэраў і польскай моладзі, а таксама нешматлікія аддзелы польскай самаабароны колькасьцю каля 1500 чалавек. Ужо ў першы дзень чэхі занялі [[Багумін]] і прымусілі абаронцаў адступаць у бок [[Вісла|Віслы]].

На наступны дзень былі занятыя [[Карвіна]], [[Горні Суха|Суха]] і [[Ябланкаў]], а 26 студзеня пасьля сутычкі палякі былі выбітыя з [[Стонава|Стонавы]]. Назаўтра чэхі занялі [[Цешын]], [[Галешаў]], [[Германіцы]], [[Устрань]] і Нерадзім.

У канцы студзеня [[Антанта]] змусіла Чэхаславаччыну спыніць агрэсію, і [[3 лютага]] 1919 у Парыжы бакі падпісалі польска-чэскі ўклад пра ўсталяваньне дэмаркацыйнай лініі ўздоўж кошыцка-багумінскай чыгункі. Такім чынам, да чэскага боку перайшла частка тэрыторыі зь Цешынам і [[Карвіна|Фрыштатам]]<ref>Grzegorz Gąsior. «Zaolzie. Polsko-czeski spór o Śląsk Cieszyński 1918—2008», Ośrodek KARTA 2008, ISBN 978-83-612-8311-9.</ref>. Аднак канчаткова чэскія войскі пакінулі польскую тэрыторыю толькі 24 лютага пасьля неаднаразовых пагрозаў заходніх дзяржаваў.

Аднак у сакавіку [[1920]] року канфлікт разгарэўся з новай сілай. Масавыя выступы палякаў у Цешынскай вобласьці змусілі ўрад Чэхаславаччыны ўвесьці на гэтай тэрыторыі ваеннае становішча тэрмінам на 1 месяц. У сярэдзіне траўня ў сувязі з новымі хваляваньнямі ваеннае становішча было ўведзенае зноў. Скарыстаўшыся цяжкім становішчам Польшчы, якая ў той час удзельнічала ў [[Польска-савецкая вайна|вайне з бальшавікамі]], чэхаславацкі міністар замежных справаў [[Эдвард Бэнеш]] фарсіраваў на [[Канфэрэнцыя ў Спа|канфэрэнцыі ў Спа]] ўлетку 1920 падзел Цешынскай Сылезіі без правядзеньня [[плебісцыт]]у. Польшча, пераляканая пэрспэктывай вайны на два фронты, пайшла на саступкі. 28 ліпеня да Чэхіі адышла частка дэмілітарызаванае зоны, тэрыторыя Цешынскай Сылезіі зь местамі [[Тржынец]], Карвіна, Ябланкаў і паўднёвай часткай Цешына, а таксама большасьць спрэчнае тэрыторыі Сьпішу і Оравы.

== Вынікі ==
[[Файл:Stonawa5.jpg|значак|Магіла польскіх жаўнераў, палеглых пад [[Стонава]]й 26 студзеня 1919 року]]
Большая частка спрэчных земляў плошчаю 1280 км² і насельніцтвам 295,2 тыс. чалавек (139 тыс. палякаў, 113 тыс. чэхаў, 34 тыс. немцаў), у тым ліку тэрыторыі пад адміністрацыяй польскай Нацыянальнай рады [[Цешынскае княства|Цешынскага княства]] з 179 тысячамі чалавек (123 тыс. палякаў, 32 тыс. чэхаў, 22 тыс. немцаў) апынулася ў межах Чэхаславаччыны. Усходняя частка Цешынскай Сылезіі — 44% тэрыторыі плошчаю 1002 км² з 139,6 тыс. чалавек — засталася Польшчы.

У выніку чэхізацыі ўжо ў 1921 року па выніках перапісу насельніцтва палякаў на чэскай частцы Цешынскай Сылезіі налічвалася 69 тысячаў<ref>''Historia Śląska'', red. Marek Czapliński, Wrocław 2002, s. 351.</ref>. На частцы чэскай тэрыторыі зь пераважна польскім насельніцтвам паўстала гэтак званае [[Заволжа]] — частка Фрыдэцкага, Фрыштацкага і Цешынскага паветаў разам з паловаю [[Цешын (Цешынскае княства)|Цешыну]], які атрымаў назву [[Чэскі Цешын]].

У выніку канфлікту пагоршыліся стасункі паміж абодвума дзяржавамі. У 1938 року Польшча анэксавала [[Заволжа]], калі Чэхаславаччына апынулася ў падобнай безвыходнай сытуацыі, атакаваная [[Трэці райх|нацысцкай Нямеччынай]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Grzegorz Gąsio. «Zaolzie. Polsko-czeski spór o Śląsk Cieszyński 1918—2008», Ośrodek KARTA 2008, ISBN 978-83-612-8311-9
* Tomasz Janowicz. «Czesi. Studium historyczno-polityczne. Wojna o Śląsk Cieszyński», Wydawnictwo ANTYK 2010, ISBN 978-83-89920-56-5
* Marek Kazimierz Kamiński. Konflikt polsko-czeski 1918—1921, Neriton 2001. ISBN 83-88973-05-3
* Jerzy Szczurek. Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego V., O milicjach ludowych w latach 1918—1920, Cieszyn 1933.
* J. Wiechowski. «Spór o Zaolzie 1918—1920 i 1938», Warszawa 1990.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20100103190906/http://onwar.com/aced/nation/pat/poland/fczepol1918.htm Польска-чэхаславацкі Цешынскі канфлікт] {{ref-en}}

[[Катэгорыя:Войны Польшчы]]
[[Катэгорыя:Войны Чэхаславаччыны]]
[[Катэгорыя:Войны XX стагодзьдзя]]
[[Катэгорыя:Канфлікты 1919 году]]
[[Катэгорыя:Канфлікты 1920 году]]
[[Катэгорыя:Польска-чэскія стасункі]]
[[Катэгорыя:Польская Рэспубліка (1918—1939)]]
[[Катэгорыя:Цешынская Сылезія]]