Прагляд крыніцы для Польская кампанія 1939 году

[[File:Battle of Poland.png|thumb|300px|Польская кампанія 1939 году]]
{{Бітвы польскай кампаніі 1939 году}}
'''Уварваньне ў Польшчу''', '''Польская кампанія 1939 року''', у Польшчы вядомая як '''''Абарончая вайна 1939 року''''' ({{Мова-pl|Wojna obronna 1939 roku}}) або '''''Верасьнёўская кампанія''''' ({{Мова-pl|Kampania wrześniowa}}), у Нямеччыне '''''Польская кампанія''''' ({{Мова-de|Polenfeldzug}}) — першая ваенная кампанія [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], баявыя дзеяньні ўзброеных сілаў [[Трэці райх|нацысцкай Нямеччыны]], [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]] і невялікага [[Славацкае ўварваньне ў Польшчу|славацкага кантынгенту]] па акупацыі [[Польшча|Польшчы]]. Баявыя дзеяньні пачаліся 1 верасьня і скончыліся 6 кастрычніка 1939 [[Дамова аб сяброўстве і межах між СССР і Нямеччынай|падзелам Польшчы між Трэцім райхам і Савецкім Саюзам]].

== Напярэдадні кампаніі ==
Плян нападу на Польшчу «Вайс» («Белы») быў распрацаваны нямецкім вярхоўным камандаваньнем у красавіку 1939, сыходзіў са стратэгіі «маланкавай вайны» і меў на мэце раптоўным уварваньнем сарваць мабілізацыю і сканцэнтраваньне польскай арміі, канцэнтрычнымі ўдарамі з [[Сылезія|Сылезіі]], [[Памяранія|Памяраніі]] і [[Усходняя Прусія|Ўсходняй Прусіі]] разьбіць яе галоўныя сілы, што знаходзіліся на захад ад рэк [[Вісла]] і [[Нараў]].

Нямецкія сілы ўварваньня пад агульным камандаваньнем генэрала В. фон Браўхіча налічвалі 54 (з рэзэрвамі 62) дывізіі, зь іх 6 танкавых і 4 матарызаваныя (усяго 1,6 млн чал.), каля 10 тыс. артылерыйскіх гарматаў і мінамётаў, 2,5—2,8 тыс. танкаў, 1,3 тыс. самалётаў, 18 баявых караблёў. Польшча мела каля 30 пяхотных дывізій, 16 брыгад (зь іх 11 кавалерыйскіх і 2 бронематарызаваныя, разам каля 1 млн чал.), 4,3 тыс. гарматаў і мінамётаў, 870 танкаў і танкетак, каля 400 баяздольных самалётаў, 16 баявых караблёў.

== Пачатак вайны ==
[[Файл:Poland2.jpg|250пкс|міні|Разьмяшчэньне войскаў па стане на 14 верасьня]]
Зачэпкай, якую Нямеччына выкарыстала для нападу на Польшчу 1 верасьня 1939, паслужыла правакацыя ў прыгранічным нямецкім месьце Гляйвіц (цяпер горад [[Глівіцы]], Польшча), калі група службоўцаў [[СС]] інсцэнавала [[Гляйвіцкая правакацыя|напад польскіх вайскоўцаў на мясцовую радыёстанцыю]] ([[Апэрацыя Гімлер|апэрацыя «Гімлер»]]).

У той жа дзень у Польшчы пачалася поўная мабілізацыя, у тым ліку ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] (тут было мабілізавана каля 100 тысячаў беларусаў).

Польскае камандаваньне на чале з маршалам [[Эдвард Рыдзь-Сьміглы|Эдвардам Рыдзь-Сьміглым]] плянавала весьці абарончыя баі на захад ад [[Вісла|Віслы]] з разьлікам на хуткую дапамогу заходніх хаўрусьнікаў — [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] і [[Францыя|Францыі]]. 3 верасьня гэтыя краіны абвясьцілі вайну Нямеччыне, але рашучых ваенных дзеяньняў супраць яе не разгарнулі. Пад час баявых дзеяньняў 1-8 верасьня, якія пачаліся з [[Бітва за Вэстэрплятэ|абстрэлу паўвострава]] [[Вестэрплятэ]] (ягоны гарнізон на чале з маёрам [[Генрык Сухарскі|Г. Сухарскім]] супраціўляўся да 7 верасьня) нямецкія войскі прарвалі польскую абарону на рубяжох уздоўж мяжы і хутка наблізіліся да [[Варшава|Варшавы]]. 7 верасьня Рыдзь-Сьміглы са штабам эвакуяваўся ў [[Берасьцейская крэпасьць|Берасьцейскую крэпасьць]]. 9—16 верасьня нямецкія войскі акружылі польскія часткі на ўсход ад Варшавы, ліквідавалі вынікі польскага контрудару паміж рэкамі [[Вісла]] і [[Бзура]]. 14 верасьня немцы захапілі акружаную імі вайскова-марскую базу [[Гдыня]] (яе паўночны ўчастак Аксыўе капітуляваў 18 верасьня). Да 16 верасьня 1939 году [[Золатавалютны запас|залаты запас]] Польшчы пераправілі ў [[Румынія|Румынію]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лукашэнка: Беларусь ня будуць дзяліць і рэзаць, калі мы будзем шанаваць сваю зямлю і сьвята захоўваць сувэрэнітэт|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-belarus-ne-buduts-dzjalits-i-rezats-kali-my-budzem-shanavats-svaju-zjamlju-i-svjata-119575-2022/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=17 верасьня 2022|дата доступу=18 верасьня 2022}}</ref>.

== Паход савецкіх войскаў супраць Польшчы ==
[[Файл:Poland1939 after 14 Sep.jpg|250пкс|міні|Разьмяшчэньне сілаў пасьля савецкага ўварваньня]]
{{Асноўны артыкул|Паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Ўкраіну 1939 году}}
Нямецкае кіраўніцтва падштурхоўвала савецкі бок хутчэй выступіць супраць Польшчы, каб ускласьці адказнасьць за вайну і на [[СССР]]. Але [[Сталін]], каб стварыць уражаньне нэўтралітэту, адцягваў выступленьне. 17 верасьня 1939 году ўрад Савецкага Саюзу перадаў ноту польскаму амбасадару Гржыбоўскаму за подпісам [[Народны камісарыят замежных справаў СССР|народнага камісара замежных справаў]] [[Вячаслаў Молатаў|Вячаслава Молатава]] пра тое, што «спынілі свае дзеяньні дагаворы, заключаныя паміж Польшчай і СССР». У якасьці прычыны прыводзіліся вынікі нямецкага наступу ў ходзе Польска-нямецкай вайны: «На працягу 10 дзён ваенных апэрацый Польшча страціла ўсе свае прамысловыя раёны і культурныя цэнтры. [[Варшава]], як сталіца Польшчы, не існуе больш». Тым часам, з 13 верасьня ўрад Польскай Рэспублікі знаходзіўся ў [[Залешчыкі|Залешчыках]] ([[Тарнопальскае ваяводзтва]]) на мяжы з [[Румынія]]й. У ноце ўрада СССР адзначалася, што «ў сувязі з такой абстаноўкай Савецкі ўрад аддаў распараджэньне Галоўнаму камандаваньню [[Чырвоная армія|Чырвонай арміі]] даць загад войскам перайсьці граніцу і ўзяць пад сваю абарону [[жыцьцё]] і [[маёмасьць]] насельніцтва [[Заходняя Ўкраіна|Заходняй Украіны]] і [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]]»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Вячаслаў Молатаў]].|загаловак=Нота ўрада СССР, уручаная польскаму паслу ў Маскве раніцай 17 верасьня 1939 году|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=18 верасьня 1939|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/18.09.1939.pdf 215 (6492)]|старонкі=1|issn=}}</ref>. Такім чынам, толькі калі польская армія ў цэлым была разьбітая, савецкі ўрад аддаў распараджэньне камандаваньню Чырвонай Арміі перайсьці мяжу і заняць Заходнюю Беларусь і Заходнюю Ўкраіну. 18 верасьня 1939 году беларуская газэта «[[Зьвязда]]» выйшла пад агульным загалоўкам «Ніякія межы больш не падзеляць нашу родную зямельку — Беларусь»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Ніякія межы больш не падзеляць нашу родную зямельку — Беларусь»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210915/1631722048-niyakiya-mezhy-bolsh-ne-padzelyac-nashu-rodnuyu-zyamelku-belarus|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=15 верасьня 2021|дата доступу=19 верасьня 2021}}</ref>.

== Сканчэньне вайны ==
У ноч на 18 верасьня польскі ўрад пакінуў краіну.

Нямецкія войскі завяршылі заваяваньне Польшчы. 28 верасьня капітулявалі [[Абарона Варшавы (1939)|абаронцы Варшавы]], 29 верасьня — [[Бітва за Модлін|цьвердзі Модлін]], 2 кастрычніка — [[Бітва за Хель|паўвострава Хель]]. Пасьля абарончых [[Бітва пад Коцкам|баёў 2-5 кастрычніка]] пад горадам [[Коцк]] 6 кастрычніка капітулявала [[Самадзейная апэратыўная група Палесьсе|самадзейная апэратыўная група «Палесьсе»]] пад камандаваньнем генэрала [[Францішак Клеебэрг|Ф. Клеебэрга]], у склад якой уваходзілі маракі польскай Пінскай флятыліі.

== Вынікі кампаніі ==
[[File:Polish kid in the ruins of Warsaw September 1939.jpg|thumb|250px|]]
У ходзе Польскай кампаніі Нямеччына страціла каля 45 тыс. чал. забітымі і параненымі, каля 1 тыс. танкаў і бронемашынаў, 700 самалётаў і іншую тэхніку. Польшча страціла каля 200 тыс. чал. забітымі (звыш 7 тыс. беларусаў)<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Давыдаў]].|загаловак=Цярністы шлях узьяднаньня|арыгінал=|спасылка=http://beldumka.belta.by/isfiles/000167_343908.pdf|выданьне=[[Беларуская думка]]|тып=[[часопіс]]|год=Верасень 2009|нумар=9|старонкі=19-27|issn=0023-3102}}</ref> і параненымі, каля 700 тыс. палоннымі (зь іх было 70 тыс. беларусаў).

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commonscat|Polish Defensive War of 1939}}

{{Беларусы ў Польшчы}}

[[Катэгорыя:Польская кампанія (1939)| ]]