Прагляд крыніцы для Полацкае княства

{{Краіна
| Назва                           = Полацкае княства
| Лацінка                         = Połackaje kniastva
| НазваЎРоднымСклоне              = Полацкага княства
| НазваНаДзяржаўнайМове           = 
| Сьцяг                           = 
| Герб                            = Iziaslav of Polock Seal avers.png
| НацыянальныДэвіз                = 
| ДзяржаўныГімн                   = 
| Месцазнаходжаньне               = Alex K Polotsk general.png
| ПодпісПадВыявайМесцазнаходжаньня = Полацкае княства на мапе Эўропы
| АфіцыйнаяМова                   = 
| Сталіца                         = [[Полацак]]
| ПапярэдняяДзяржава1             = Кіеўская Русь
| СьцягПапярэдняйДзяржавы1        = Coin of Yaroslav the Wise (reverse).svg
| ВыяваПапярэдняйДзяржавы1        = 
| ГодПачаткуІснаваньня            = X
| ГодКанцаІснаваньня              = XIV стст.
| ПэрыядІснаваньня                = 
| НаступнаяДзяржава1              = Вялікае Княства Літоўскае
| СьцягНаступнайДзяржавы1         = Pahonia. Пагоня (1780-89).png
| ВыяваНаступнайДзяржавы1         = 
| НайбуйнейшыГорад                = 
| ТыпУраду                        = [[манархія]]
| ПершаяПадзея                    = Заснаваньне
| ДатаПершайПадзеі                = X стагодзьдзе
| Падзея1                         = Уваход у склад [[ВКЛ]]
| ДатаПадзеі1                     = 1307
| Падзея2                         = Скасаваньне княства
| ДатаПадзеі2                     = 1397
| ПасадыКіраўнікоў                = 
| ІмёныКіраўнікоў                 = 
| Плошча                          = 
| МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы       = 
| АдсотакВады                     = 
| ГодАцэнкіНасельніцтва           = 
| МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 
| Насельніцтва                    = 
| ШчыльнасьцьНасельніцтва         = 
| ЭтнічныСклад                    = 
| КанфэсійныСклад                 = [[хрысьціянства]], [[паганства|язычніцтва]]
| Пісьменнасьць                   = 
| ГодАцэнкіСУП                    = 
| МесцаЎСьвецеПаводлеСУП          = 
| СУП                             = 
| СУПНаДушуНасельніцтва           = 
| Валюта                          = 
| КодВалюты                       = 
| ЧасавыПас                       = 
| ЧасРозьніцаUTC                  = 
| ЧасавыПасУлетку                 = 
| ЧасРозьніцаUTCУлетку            = 
| НезалежнасьцьПадзеі             = 
| НезалежнасьцьДаты               = 
| АўтамабільныЗнак                = 
| ДамэнВерхнягаЎзроўню            = 
| ТэлефонныКод                    = 
| Дадаткі                         = [[Файл:Rus-1015-1113.png|270пкс|цэнтар|Русь у 1015-1113 гг.]]
}}
'''По́лацкае кня́ства''' — [[Усходнеславянскія мовы|усходнеславянскае]] дзяржаўнае ўтварэньне ([[Фэадалізм|фэадальная]] [[дзяржава]]) з сталіцай у [[горад]]зе [[Полацак|Полацку]]. Узьнікла на аснове племяннога княжаньня (правадырства) полацкіх [[крывічы|крывічоў]] з прыкметным уплывам групаў іншаземнага насельніцтва, перш за ўсё [[Балты|балтаў]]<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 448.</ref>. Існавала з другой паловы X да пачатку XIV стагодзьдзя і ахоплівала (за часамі найвышэйшага ўздыму) поўнач і цэнтар сучаснай [[Беларусь|Беларусі]], а таксама Ніжняе Падзьвіньне (прыдзьвінскія тэрыторыі сучаснай [[Латвія|Латвіі]]). У склад княства, апроч Полацку, уваходзілі такія гарады, як [[Віцебск]], [[Друцак (горад)|Друцак]], [[Менск]], [[Заслаўе]], [[Лагойск]], [[Барысаў]], [[Браслаў]], [[Кукенойс]] (цяпер [[Кокнэсэ]]) ды іншыя.

У наш час, паводле наяўных гістарычных зьвестак, Полацкае княства разглядаецца ў якасьці вытоку [[Беларусь|Беларускай дзяржаўнасьці]], увасабленьня ідэі незалежнасьці [[Беларусы|беларускага народу]]<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 66.</ref><ref name="pam58">[[Георгі Штыхаў|Штыхаў Г.]] Палітычная гісторыя Полацка ў 9-11 ст. // {{Літаратура/Памяць/Полацак|к}} С. 58.</ref><ref>[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Арлоў У.]] [https://web.archive.org/web/20110915021245/http://old.knihi.com/10viakou/10v101.html 862. Першыя летапісныя звесткі пра Полацак] // {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}</ref>. У замежнай гістарыяграфіі існуе меркаваньне пра тое, што на Русі было дзьве скандынаўскія дынастыі — [[Рурыкавічы]] і [[Рагвалодавічы]]</small><ref name="Stender-Petersen">''Stender-Petersen А.'' Varangica. — Aarhus, 1953. Р. 130—131.</ref><ref name="Pritsak">''Pritsak О.'' The Origin of Rus'. — Cambridge (МА), 1981. Vol. 1. Old Scandinavian Sources other than the Sagas. Р. 137.</ref><ref name="Duczko">''Duczko W.'' Viking Rus: Studies on the Presence of Scandinavians in Eastem Europe. — Leiden, 2004. Р. 126—127.</ref>. Навуковец з [[Данія|Даніі]] [[Адольф Стэндэр-Пэтэрсэн]] лічыў, што на Русі ўтварылася дзьве скандынаўска-славянскія дзяржавы — Наўгародзка-Кіеўская і Полацкая. Аўтар падмацоўвае гэта сьведчаньнем з [[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьці мінулых часоў]] пра княжаньне ў Полацку Рагвалода, пра скандынаўскае паходжаньне яго імя. Амэрыканскі гісторык [[Амельян Прыцак]] лічыў, што полацкая дынастыя была адзінай з старажытных скандынаўскіх дынастыяў, якая змагла захавацца ў змаганьні з Рурыкавічамі</small><ref name="Мартынюк">''Мартынюк А. В.'' Alba Ruscia: Белорусские земли на перекрестке культур и цивилизаций (Х—ХVI вв.). — Москва, 2015. С. 9.</ref>.

== Назва ==
У летапісах XII стагодзьдзя Полацкае княства не лічылася [[Русь]]сю<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 57.</ref>. Напрыклад [[Аповесьць мінулых часоў]] нават супрацьпастаўляе «Рускай зямлі» Полацкую і [[Смаленск]]ую. У пісьмовых крыніцах жыхары Полацкага княства да другой паловы XII ст. выступалі пад старой племянной назвай — [[крывічы]]<ref>{{Літаратура/Нарыс гісторыі Беларусі (2001)|к}} С. 23.</ref>.

Сярод параўнальна шматлікіх дакумэнтаў уласна Полацку, складзеных у першай палове XV ст., зусім не ўжываецца азначэньне «[[Русіны|рускі]]»: жыхары места ідэнтыфікуюць сябе проста як «палачане» альбо ўжываецца вызначэньне «нашы»<ref>[[Алег Ліцкевіч|Ліцкевіч А.]] Да пытання пра рутэнізацыю балтаў ВКЛ у XV — пачатку XVI стст. // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12, 2009. С. 72—75.</ref>.

== Гісторыя ==

=== Узьнікненьне ===

Дакладную дату ўзьнікненьня княства вызначыць цяжка. У VIІІ—X стагодзьдзях у [[Крывічы|крывічоў]] існавала правадырства (англ. chiefdom) — дадзяржаўнае этнапалітычнае ўтварэньне на чале з князем-правадыром, якое на працягу другой паловы Х стагодзьдзя перарасло ў [[Фэадалізм|раньнефэадальную]] [[Дзяржава|дзяржаву]].

Першая пісьмовая згадка пра Полацак датуецца 862 годам у зьвязку з раздачай Рурыкам гарадоў сваім дружыньнікам. У [[Лаўрэнцеўскі летапіс|Лаўрэнцеўскім летапісе]] паведамляецца:
{{Цытата|У лета 862 прыняў уладу Рурык і пачаў раздаваць мужам сваім гарады: гэтаму Полацак, гэтаму Растоў, іншаму Белавозера. І па тых гарадох варагі — прышлыя, а першае насельніцтва ў Ноўгарадзе — славене, у Полацку — крывічы, у Растове — меры, у Белым возеры — весь, у Мураме — мурамы, і ўсімі тымі валодаў Рурык}}

У скандынаўскіх сагах пра Полацак паведамляецца як пра моцнае ўладаньне, якое мела свайго князя Палтэса. Князь Палтэс — мітычная асоба, але пра тое, што ў Полацку рана былі вялікія князі, гаворыцца ў [[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьці мінулых часоў]]<ref>[[Георгі Штыхаў|Штыхаў Г.]] Палітычная гісторыя Полацка ў 9-11 ст. // {{Літаратура/Памяць/Полацак|к}} С. 51.</ref>.

[[Файл:Anton Losenko. Vladimir and Rogneda.jpg|міні|Уладзімер і Рагнеда, 1770 г.]]

Першы вядомы [[сьпіс полацкіх князёў|полацкі князь]] — [[Рагвалод]], незалежны ад Кіева. Гісторыкі спрачаюцца пра ягонае паходжаньне: адныя называюць яго [[славяне|славянінам]] (Валадар Рогу), іншыя — [[варагі|варагам]] (Рунгвальд). Аднак, у кожным разе, гэта дазваляе зрабіць выснову пра княжаньне ў Полацку мясцовай дынастыі, а ня кіеўскага намесьніка.

У [[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьці мінулых часоў]] пад 980 годам паведамляецца, што Рагвалод ''«имяше власть свою в Полотьске»''. У [[Лаўрэнцеўскі летапіс|Лаўрэнцеўскім летапісы]] больш падрабязна тлумачыцца, што Рагвалод ''«держащю и владеющю и княжащю Полотьскую землю»''. Тут падкрэсьліваецца поўная незалежнасьць Полацкай зямлі, якой «валодаў», г. зн. кіраваў князь Рагвалод.

З князем Рагвалодам зьвязаныя драматычныя падзеі міжусобнага змаганьня на Русі. У 972 годзе, па сьмерці князя [[Сьвятаслаў Ігаравіч|Сьвятаслава Ігаравіча]], пачалося замаганьне за ўладу між ягонымі сынамі: [[Наўгародзкае княства|Ноўгародзкім]] князем [[Уладзімер Вялікі|Уладзімерам]] і [[Кіеўскае княства|Кіеўскім]] князем [[Яраполк]]ам. Абодва бакі намагаліся атрымаць падтрымку ад Полацкага княства. З гэтай мэтай Уладзімер прапанаваў Рагвалоду аддаць за яго сваю дачку [[Рагнеда|Рагнеду]]. Яму адмовілі, што азначала пераход на бок Кіева, тады Ўладзімер захапіў і спаліў Полацак, забіў Рагвалода і гвалтам узяў Рагнеду сабе ў жонкі. Мясцовая полацкая дынастыя была, такім чынам, зьнішчаная.

Неўзабаве па [[хрышчэньне Русі|хрышчэньні Русі]] сын Рагнеды ад Уладзімера [[Ізяслаў Уладзімеравіч|Ізяслаў]] атрымаў ад бацькі Полацкую зямлю, дзе для яго збудавалі горад Ізяслаў. Пазьней Ізяслаў пераехаў у Полацак і аднавіў Полацкае княства, але цяпер у ім ужо кіравала дынастыя Ізяславічаў — нашчадкаў Рурыка.

<center><gallery widths="150" heights="150" caption="Мініятуры [[Радзівілаўскі летапіс|Радзівілаўскага летапісу]]">
Rahvałod, Rahnieda (Połacak). Рагвалод, Рагнеда (Полацак).jpg|Сваты наўгародзкага князя [[Уладзімер Сьвятаславіч|Ўладзімера]] ў [[Рагвалод]]а (налева); Рагвалод гутарыць з [[Рагнеда]]й, якая адмовілася выйсьці замуж за Ўладзімера (направа)
Rahnieda, Volodymyr. Рагнеда, Уладзімер.jpg|Помсьцячы за спалены Полацак і забітых бацькоў [[Рагнеда]] спрабуе забіць свайго мужа [[Уладзімер Сьвятаславіч|Ўладзімера]]
Iziasłaŭ, Rahnieda, Volodymyr. Ізяслаў, Рагнеда, Володимир.jpg|[[Уладзімер Сьвятаславіч|Уладзімер]] хоча пакараць [[Рагнеда|Рагнеду]] сьмерцю, але на абарону маці ўстае князевіч [[Ізяслаў Уладзімеравіч|Ізяслаў]]
Usiasłaŭ (Połacak). Усяслаў (Полацак).jpg|Пачатак княжаньня [[Усяслаў Брачыславіч|Ўсяслава Брачыславіча]] ў Полацку, фрагмэнт мініятуры
</gallery></center>

=== Найвышэйшы ўздым ===
[[Файл:Usiaslau sr 2005.gif|міні|[[Усяслаў Брачыславіч|Усяслаў Полацкі]], [[Усяслаў Полацкі (манэта)|манэта]] [[НБ Беларусі]]]]

У 1003 годзе пачалося княжаньне [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыслава Ізяславіча]]. За яго кіраўніцтвам Полацак бесьперапынна намагаўся пазбавіцца залежнасьці ад Кіева. У 1020 годзе Брачыслаў учыніў напад на Ноўгарад, абрабаваўшы горад, але на зваротным шляху быў разьбіты кіеўскім князем [[Яраслаў Мудры|Яраславам]]. Той прымусіў Брачыслава падпарадкавацца Кіеву, атрымаўшы за гэта ў валоданьне [[Віцебск]] і [[Усьвят]].

1044—1101 гады былі часам найвышэйшага ўздыму Полацкага княства, калі ім кіраваў [[Усяслаў Чарадзей|Усяслаў Брачыславіч]]. Першыя гады свайго кіраваньня ён не сварыўся зь Яраславічамі, але зь сярэдзіны 1065 году ізноў распачаў змаганьне з Кіевам за першынства на ўсходне-славянскіх землях. Усяслаў учыніў напады на [[Пскоў]] і Ноўгарад. У 1067 годзе на рацэ [[Няміга|Нямізе]] пад [[Менск]]ам адбылася [[бітва на Нямізе|бітва]] з войскам [[Ізяслаў Яраславіч|Ізяслава Яраславіча]], у якой палачане пацярпелі паразу. Пазьней, у часе мірных перамоваў, Усяслава па-здрадніцку захапілі ў палон і кінулі ў вязьніцу ў Кіеве. Але прабыўшы там некалькі месяцаў, ён быў вызвалены народам і абраны кіеўскім князям. Аднак Ізяслаў, з дапамогай [[Польшча|Польшчы]], вярнуў сабе ўладу спачатку ў Кіеве, а потым, у 1069 годзе, авалодаў і Полацкам, выгнаўшы Ўсяслава і паставіўшы замест яго на княжаньне свайго сына [[Мсьціслаў Ізяславіч|Мсьціслава]]. Ужо ў 1071 годзе Ўсяслаў вярнуўся ў Полацак і, нягледзячы на некалькі паразаў ад Ізяслава, здолеў там утрымацца.

У XI стагодзьдзі Полацкая зямля сфармавалася як моцная дзяржава ва Ўсходняй Эўропе. Полацак быў стольным горадам гэтага буйнога княства, якое мела сваю княскую дынастыю, моцнае войска, даволі разьвітую гаспадарку і значныя дасягненьні ў галіне культуры. У 1050-я гады тут збудавалі грандыёзны [[Сафійскі сабор (Полацак)|Сафійскі сабор]], які сымбалізаваў сілу і незалежнасьць Полацку<ref name="pam58"/>.

<center><gallery widths="150" heights="150" caption="Мініятуры [[Радзівілаўскі летапіс|Радзівілаўскага летапісу]]">
Battle on Nemiga 02.jpg|[[Бітва на Нямізе]]
Vseslav of Polotsk.jpg|[[Усяслаў Брачыславіч]] перапраўляецца цераз [[Дняпро]]
Usiasłaŭ Čaradziej, Kyiv. Усяслаў Чарадзей, Київ.jpg|Кіяўляне вызваляюць [[Усяслаў Брачыславіч|Усяслава Чарадзея]] зь вязьніцы
Usiasłaŭ Połacki, Kyiv. Усяслаў Полацкі, Київ.jpg|[[Усяслаў Брачыславіч|Усяслаў Полацкі]] на вялікакняскім кіеўскім пасадзе
</gallery></center>

=== Фэўдальная раздробленасьць ===
[[Файл:Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1586).jpg|180пкс|значак|Герб Полацкага княства [[Пагоня]] з гербоўніка 1586 г.]]

Па сьмерці Ўсяслава Чарадзея Полацкае княства ўвайшло ў пэрыяд фэўдальнай раздробленасьці. Зь яго выдзяліліся [[Віцебскае княства|Віцебскае]], [[Друцкае княства|Друцкае]], [[Менскае княства|Менскае]] ды іншыя. Уласна Полацак атрымаў [[Давыд Усяславіч]]. Амаль адразу ж між князямі пачынаецца змаганьне.

У 1127 годзе кіеўскі князь [[Мсьціслаў Уладзімеравіч]] учыніў выправу на Полацак, захапіў яго і выслаў усіх полацкіх князёў у [[Бізантыя|Бізантыю]]. Але ўжо празь пяць гадоў у Полацак ізноў прыйшоў князь з Ізяславічаў: [[Васілька Сьвятаславіч]]. Па яго сьмерці пачалося чарговае змаганьне за горад між прадстаўнікамі віцебскай, менскай і друцкай лініяў нашчадкаў Усяслава Чарадзея. Паступова ў Полацку зацьвердзілася Віцебская лінія, але час ад часу Полацак трапляў у залежнасьць ад [[Смаленскае княства|Смаленску]], які ставіў сваіх намесьнікаў.

=== У [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] ===
[[Файл:Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1672).jpg|міні|180пкс|Герб Полацкага княства з Маскоўскага Тытулярніка (1672 г.)]]

Літоўскія плямёны былі заходнімі суседзямі Полацкага княства. Прыкладна зь сярэдзіны [[12 стагодзьдзе|XII ст.]] пачаліся і ўзмацніліся напады літоўцаў на Полацак. Полацак разам зь іншымі княствамі ў адказ зьдзяйсьніў паходы супраць Літвы.

На пачатку XIII стагодзьдзя ў Полацку і Літвы зьявіўся агульны вораг — [[крыжакі]]. Зьяўленьне крыжакоў прыйшлося на час княжаньня [[Уладзімер Полацкі|Вальдэмара]]. Крыжакі заснавалі крэпасьць [[Рыга|Рыгу]], чым перакрылі магістральны гандлёвы шлях да Скандынаўскіх краінаў. Адтуль пачалася экспансія крыжакоў у сфэру ўплыву Полацку, Ніжняе Падзьвіньне перайшло да крыжакоў.

[[Файл:Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720).jpg|міні|180пкс|Герб [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага ваяводзтва]] з Сэнатарскай залі (каля 1720 г.)]]

У такіх умовах палачане ўсё часьцей выступалі ў зьвязе зь літоўцамі супраць крыжакоў. З пачатку 1240-х гадоў (паводле іншых крыніцаў — яшчэ з 1190-х гадоў) у Полацку зацьвердзіліся літоўскія князі. Як дакладна гэта было зроблена — шляхам узброенага захопу ці пагадненьня — невядома. З гэтага часу Полацак бярэ ўдзел у спрэчках літоўскіх князёў. Датай уваходжаньня Полацку ў склад Вялікага Княства Літоўскага лічыцца 1307 год, калі ў Полацку пачаў княжыць брат [[Віцень|Віценя]] [[Воін]].

У канцы [[14 стагодзьдзе|XIV ст.]] Полацкае княства спыніла сваё існаваньне, пазьней замест яго ўтварылася [[Полацкае ваяводзтва]].

== Дзяржаўны лад ==
Дзяржаўны лад Полацкага княства прайшоў на працягу стагодзьдзяў паступовую трансфармацыю. За Ізяславам і Рагвалодам Веча, імаверна, ня мела палітычнай ролі. Ужо пры Брачыславе яно атрымала вылучнае значэньне. Пра гэта сьведчыць Эймундава сага: ''«Дайце мне час параіцца з маімі мужамі, бо яны даюць мне грошы, а я толькі іх трачу»''. Такім чынам, ужо ў XI ст. Веча палачанаў атрымала надзвычай важнае значэньне.

Існавала таксама і Рада князя. Рада ня мела яўна акрэсьленых паўнамоцтваў. Князь узгадняў з Радай усе пытаньні, што меў разьвязваць сам. Апроч таго, Рада ня мела акрэсьленага складу. Князь запрашаў на раду да сябе ўсіх, каго пажадае. Найперш гэта былі найбуйнейшыя герархі царквы і палацавыя службоўцы.

Асобамі цэнтральнага кіраваньня былі ключнік, падвойскі, тысяцкі, пасаднік (пра яго паведамляе толькі Тацішчаў), цівун ды інш. Тысяцкі кіраваў войскамі — земскім апалчэньнем. Ключнік адказваў за гаспадарскую дзейнасьць і зьбіраў падаткі. Падвойскі сачыў за выкананьнем пастановаў князя і Веча. Цівуны былі прадстаўнікамі князя на вызначаных тэрыторыях і кіравалі імі ад яго імя.

У XII ст. узрасла роля Веча. Да ягоных прэрагатываў пачалі адносіць абраньне і выгнаньне князя, складаньне міру і абвяшчэньне вайны. За князем засталася судовая і вайсковая ўлада. Войска князя складалася з дружыны і земскага апалчэньня. Дружына падзялялася на дзьве часткі: «старэйшую» (баляры) і «малодшую» (отракі, дзецкія). Старэйшая Дружына мела вылучны ўплыў на князя, баляры ўваходзілі ў склад Рады, часта выступалі супроць князя. Малодшая дружына была важным апірышчам князя ў змаганьні з балярамі і Вечам.

У канцы XII — пачатку XIII стагодзьдзяў у Полацку сфармавалася рэспубліка. Яе можна называць Вечава-тэакратычнай. Улада сканцэнтравалася вакол япіскапа, зь якіх у крыніцах ўпамінаецца Якаў (1300 г). Князі ў Полацку маглі і быць, але ў крыніцах не ўпамінаюцца. Зноў яны зьяўляюцца ў горадзе толькі ў часе княжаньня [[Гедзімін]]а.

== Эканоміка ==
Полацкае княства ўзьнікла і разьвівалася на [[шлях з варагаў у грэкі|шляху з варагаў у грэкі]], гандлявала прадукцыяй сельскай гаспадаркі. Да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]] хадзілі гандлёвыя караблі. У Полацку, Віцебску, Менску і іншых гарадох канцэнтраваліся рамесьніцкія майстэрні.

== Культура і рэлігія ==
Полацак быў адным з найважнейшых культурных і рэлігійных цэнтраў у рэгіёне. У 992 годзе тут заснавалі Полацкую япархію, збудавалі некалькі цэркваў. З імём [[Эўфрасіньня Полацкая|Эўфрасіньні Полацкай]] зьвязаныя збор і перапіс кніг, будаваньне манастыра, названага потым Эўфрасінеўскім. Для Эўфрасіньні Полацкай ювэлір [[Лазар Богша]] зрабіў [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай|знакаміты крыж]], які стаў нацыянальнай сьвятыняй [[беларусы|беларусаў]]. У сярэдзіне XI ст. у Полацку збудавалі [[Сафійскі сабор (Полацак)|Сафійскі сабор]]. У горадзе, імаверна, вялося летапісаньне, але Полацкі летапіс не захаваўся.

З разьвіцьцём Вільні ў XIV ст. Полацак згубіў значэньне цэнтру. У сярэдзіне XVI ст. тут заснавалаі езуіцкі калегіюм, які меў істотнае адукацыйнае значэньне. У другой палове XVIII ст. Полацак на пэўны час стаў сталіцай [[езуіты|езуітаў]].

== Імёны палачанаў ==
{{Асноўны артыкул|Імёны ліцьвінаў}}

[[Германскія мовы|Германскае]] паходжаньне маюць пашыраныя сярод княскай эліты Полацку імёны [[Рагвалод (імя)|Рагвалод]], [[Глеб]], [[Валадар]], [[Рагнеда]]. Захаваліся зьвесткі пра такія імёны палачанаў, як [[Лазар Богша|Богша]], [[Вісконт|Віскоша]], [[Вайнейка|Войнег]]<ref>Варонін В. [https://www.belhistory.eu/archives/6804 Гордин А. М. «…А потом забралася до Рыма». Граффито полоцкого странника XII века в Италии. Полоцк, 2023. 79 с.] // [[Беларускі гістарычны агляд (часопіс)|Беларускі гістарычны агляд]], 2024.</ref>.

== Глядзіце таксама ==
* [[Сьпіс полацкіх князёў]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Памяць/Полацак}}
* {{Літаратура/Таямніцы полацкай гісторыі}}

{{Гісторыя Беларусі}}
{{Беларусь у тэмах}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Кіеўскай Русі]]