Прагляд крыніцы для Ота фон Бісмарк

{{Палітык
|імя                = Ота фон Бісмарк
|выява              = Bundesarchiv_Bild_146-2005-0057,_Otto_von_Bismarck.jpg
|памер              = 200пкс
|подпіс_пад_выявай  = 
|пасада             = 1-ы [[райхканцлер]] [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]]
|пачатак_тэрміну    = 21 сакавіка 1871
|канец_тэрміну      = 20 сакавіка 1890
|манарх             = [[Вільгельм I]], [[Фрыдрых II]], [[Вільгельм II]]
|прэзыдэнт          = 
|прэм'ер-міністар   = 
|папярэднік         = няма
|наступнік          = [[Лео фон Капрыві]]
|пасада2            = Канцлер [[Паўночнанямецкі звьяз|Паўночнанямецкага звьязу]]
|пачатак_тэрміну2   = 1 ліпеня 1867
|канец_тэрміну2     = 18 студзеня 1871
|папярэднік2        = няма
|наступнік2         = няма
|прэм'ер-міністар2  = 
|прэзыдэнт2         = [[Вільгельм I]]
|месца_нараджэньня  = [[Шонгаўзэн]], [[Саксонія]], [[Прусія]]
|месца_сьмерці      = [[Фрыдрыхсру]], [[Шлезьвіг-Гальштэйн]], [[Нямецкая імпэрыя]]
|партыя             = няма
|сужэнец            = [[Ягана фон Путкамэр]]
|дзеці              = 
|адукацыя           = 
|рэлігія            = [[лютэранства]]
|бацька             = 
|маці               = 
|подпіс             = Otto vonBismarck Signature.svg
|узнагароды         = {{Ордэн Чорнага арла}}{{Ордэн «Pour le Mérite» (Прусія)}}{{Ордэн Залатога руна}}{{Жалезны крыж 1-й клясы}}{{Вярхоўны ордэн Хрыста}}
}}
'''Ота Эдуард Леапольд фон Бісмарк-Шонгаўзэн''' ({{мова-de|Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen}}; 1 красавіка 1815 — 30 ліпеня 1898) — [[князь]], палітык, дзяржаўны дзяяч, першы [[канцлер]] [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]], празваны «жалезным канцлерам». Меў ганаровы чын прускага генэрал-палкоўніка ў рангу генэрал-фэльдмаршала з 20 сакавіка 1890 году.

У [[Каралеўства Прусія|Прускім каралеўстве]] Бісмарк заслужыў сярод кансэрватараў славу прадстаўніка інтарэсаў юнкераў, служыў [[дыпляматыя|дыпляматам]] з 1851 па 1862 гады ў часы рэакцыі. У 1862 годзе быў прызначаны міністрам-старшынём урада Прусіі. Падчас канстытуцыйнага крызісу выступаў супраць лібэралаў у абарону [[манархія|манархіі]]. Зьяўляючыся міністрам замежных справаў, ператварыў Прусію ў дамінуючую сілу ў Нямеччыне пасьля [[Дацкая вайна 1864 году|Дацкай вайны]] 1864 году. У [[Франка-пруская вайна|Франка-прускай вайне]] 1870—1871 гадох выступаў рухаючай сілай рашэньня нямецкага пытаньня паводле [[маланямецкі шлях аб’яднаньня Нямеччыны|маланямецкаму шляху]] й удзельнічаў у стварэньні Другога Райха.

Знаходзячыся на пасадзе райсхканцлера й прускага міністра-старшыні, ён меў значны ўплыў на палітыку створанага Райху да сваёй адстаўкі ў 1890 годзе. У замежнай палітыцы Бісмарк прытрымліваўся прынцыпу балянсу сілаў, то бок эўрапейскай раўнавагі. У 1878 годзе арганізаваў [[Бэрлінскі кангрэс]].

Ва ўнутранай палітыцы час яго кіраваньня з 1866 году можна разьбіць на дзьве фазы. Спачатку ён заключыў зьвяз з памяркоўнымі [[лібэралзім|лібэраламі]]. У гэты пэрыяд адбыліся шматлікія ўнутраныя рэформы, напрыклад, укараненьне грамадзянскага шлюбу, які быў выкарыстаны Бісмаркам для паслабленьня ўплыву [[каталіцкая царква|каталіцкай царквы]]. Пачынаючы з канца 1870-х гадоў Бісмарк аддзяліўся ад лібэралаў. На працягу гэтай фазы ён зьвяртаўся да палітыкі [[пратэкцыянізм]]у й дзяржаўнага ўмяшаньня ў эканоміку. У 1880-я гады дзякуючы Бісмарку быў укаранёны антысацыялістычны закон. Рознагалосьсі з тагачасным кайзэрам [[Вільгельм II|Вільгельмам II]] прывялі да адстаўкі Бісмарка.

У наступныя гады Бісмарк гуляў прыкметную палітычную ролю, крытыкуючы сваіх пераемнікаў. Дзякуючы папулярнасьці сваіх мэмуараў Бісмарку атрымоўвалася доўгі час ўплываць на фармаваньне ўласнага ладу ў грамадзкай сьвядомасьці.

Да сярэдзіны XX стагодзьдзя ў нямецкай гістарычнай літаратуры дамінавала, безумоўна, станоўчая адзнака ролі Бісмарка як палітыка, адказнага за аб’яднаньне нямецкіх княстваў у адзіную нацыянальную дзяржаву, што часткова задавальняла нацыянальным інтарэсам. Пасьля сьмерці ў ягоны гонар былі ўсталяваныя шматлікія помнікі як сымбалю моцнай асабістай улады. Ім была створана новая нацыя й увасоблены прагрэсіўныя сыстэмы сацыяльнага забесьпячэньня. Бісмарк, зьяўляючыся на прысягу да каралю, ўзмацніў дзяржаву моцнай, добра падрыхтаванай [[бюракратыя]]й. Пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] сталі гучаць крытычныя галасы, якія абвінавачвалі Бісмарка, у прыватнасьці, у згортваньні [[дэмакратыя|дэмакратыі]] ў Нямеччыне. Больш увагі надавалася недахопаў ягонай палітыкі, а дзейнасьць разглядалася ў бягучым кантэксьце.

== Біяграфія ==

=== Паходжаньне ===
Ота фон Бісмарк нарадзіўся 1 красавіка 1815 годзе ў сям’і дробнай шляхты ў Брандэнбурскай правінцыі, якая сёньня ёсьць зямлёй [[Саксонія-Ангальт]]. Усе пакаленьні сям’і Бісмаркаў служылі кіраўнікам [[Брандэнбург]]а на мірнай і вайсковай ніве, аднак нічым асаблівым сябе не выяўлялі. Прасьцей кажучы, Бісмаркі былі [[юнкер (шляхта)|юнкерам]], — нашчадкамі [[рыцар]]аў-заваёўнікаў, якія заснавалі паселішча на землях на ўсход ад [[Эльба|Эльбы]]. Бісмаркі не маглі пахваліцца шырокімі землеўладаньнямі, багацьцем або арыстакратычнай раскошай, але лічыліся высакароднымі.

=== Маладыя гады ===
З 1822 па 1827 гады Ота вучыўся ў школе [[Пляман]]а, у якой рабіўся асаблівы ўпор на фізычнае разьвіцьцё. Але малады Ота ня быў гэтым задаволены, пра што часта пісаў бацькам. Ва ўзросьце дванаццаці гадоў Ота пакінуў школу Плямана, але з [[Бэрлін]]а ня зьехаў, працягнуўшы сваё навучаньне ў [[гімназія|гімназіі]] імя [[Фрыдрых Вялікі|Фрыдрыха Вялікага]] на [[Фрыдрыхштрасэ]], а калі яму споўнілася 15 гадоў, перайшоў у гімназію «Ля Шэрага манастыра». Ота паказаў сябе сярэднім, не выбітным вучнем. Затое ён добра вывучыў [[Француская мова|францускую]] й [[Нямецкая мова|нямецкую мовы]], захапляючыся чытаньнем замежнай літаратуры. Галоўныя інтарэсы маладога чалавека ляжалі ў вобласьці [[Палітыка|палітыцы]] мінулых гадоў, гісторыі ваеннага й мірнага суперніцтва розных краінаў. У той час юнак, у адрозьненьне ад сваёй маці, быў далёкі ад рэлігіі.

Пасьля заканчэньня гімназіі маці вызначыла Ота ва ўнівэрсытэт Георга Аўгуста ў [[Гётынген]]е, які знаходзіўся ў [[Гановэр (каралеўства)|каралеўстве Гановэр]]. Меркавалася, што малады Бісмарк вывучыць права й, у далейшым, паступіць на дыпляматычную службу. Аднак Бісмарк ня быў настроены на сур’ёзную вучобу й аддаваў перавагу ёй забавам зь сябрамі, якіх у Гётынгене зьявілася мноства. Ота прымаў удзел у дваццаці сямі [[дуэль|двубоях]], у адной зь якіх ён быў паранены ў першы й адзіны раз у жыцьці — ад раны на шчацэ ў яго застаўся шнар. У цэлым, Ота фон Бісмарк ў той час мала чым адрозьніваўся ад «залатой» нямецкай моладзі.

Бісмарк не завяршыў сваю адукацыю ў Гётынгене — жыцьцё на шырокую нагу апынулася цяжкім для ягонай кішэні, і, пад пагрозай арышту з боку ўнівэрсытэцкіх уладаў, ён пакінуў горад. Цэлы год ён лічыўся ў Новым сталічным унівэрсытэце [[Бэрлін]]а, дзе абараніў дысэртацыю [[доктар філязофіі|па філязофіі ў галіне палітычнай эканоміі]]. На гэтым ягоная ўнівэрсытэцкая адукацыя скончылася. Натуральна, Бісмарк адразу ж вырашыў пачаць кар’еру на дыпляматычным ніве, на што ўскладала вялікія надзеі ягоная маці. Але тагачасны міністар замежных справаў [[Прусія|Прусіі]] адмовіў маладому Бісмарку, параіўшы «пашукаць месца ў якой-небудзь адміністрацыйнай установе ўнутры Нямеччыне, а не ў сфэры эўрапейскай дыпляматыі». Магчыма, што на такое рашэньне міністра паўплывалі чуткі аб бурным студэнцкім жыцьці Ота й аб ягонай прыхільнасьці да высьвятленьня адносінаў праз дуэль.

=== Праца ===
[[Файл:Bismarck1836.jpg|міні|180пкс|Бісмарк у 1836 годзе]]
У выніку Бісмарк паехаў працаваць у [[Аахэн]], які зусім нядаўна ўвайшоў у склад Прусіі на той час. У гэтым курортным горадзе яшчэ адчуваўся ўплыў [[Францыя|Францыі]], і Бісмарк, галоўным чынам, займаўся праблемамі, зьвязанымі з далучэньнем гэтай памежнай тэрыторыі да мытнага зьвязу, у якім дамінавала Прусія. Але праца, па словах самога Бісмарка, «была няцяжкай» і ў яго заставалася мноства часу на чытаньне й асалоду жыцьцём. У гэты пэрыяд ён ледзь не ажаніўся з дачкой ангельскага парафіяльнага сьвятара Ізабэле Ларэйн-Сьміт.

Упаўшы ў няласку ў Аахэне, Бісмарк быў вымушаны паступіць на вайсковую службу — вясной 1838 году ён запісаўся ў гвардзейскі батальён егераў. Аднак хвароба маці скараціла тэрмін ягонай службы: доўгія гады клопатаў аб дзецях і маёнтку падарвалі ейнае [[здароўе]]. Сьмерць маці паставіла кропку ў кіданьні Бісмарка ў пошуках справы — стала цалкам зразумела, што яму прыйдзецца займацца кіраваньнем сваімі памяранскімі маёнткамі.

Абгрунтаваўшыся ў [[Памяранія|Памяраніі]], Ота фон Бісмарк пачаў задумвацца над спосабамі павелічэньня прыбытковасьці сваіх маёнткаў і неўзабаве заваяваў павагу сваіх суседзяў, як тэарэтычнымі ведамі, гэтак і практычнымі посьпехамі. Жыцьцё ў маёнтку моцна дысцыплінавала Бісмарка, асабліва калі параўноўваць яго з студэнцкімі гадамі. Ён паказаў сябе кемлівым і практычным землеўладальнікам. Але ўсё ж студэнцкія звычкі давалі аб сабе ведаць і неўзабаве навакольныя юнкеры празвалі яго «шалёным».

Бісмарк моцна зблізіўся са сваёй малодшай сястрой Мальвінай, якая скончыла навучаньне ў [[Бэрлін]]е. Паміж братам і сястрой паўстала духоўная блізкасьць, выкліканая падабенствам у густах і сымпатыях. Бісмарк ніколі больш не пераставаў лічыць сябе вернікам у Бога й пасьлядоўнікам [[Мартын Лютэр|Мартына Лютэра]]. Кожную раніцу ён пачынаў з чытаньня ўрыўкаў зь [[Біблія|Бібліі]]. Ота вырашыў заключыць заручыны з [[Ягана фон Путкамэр|Яганай фон Путкамэр]], чаго дамогся без асаблівых праблемаў.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://vivl.ru/bismark/bismarck.php Біяграфія Бісмарка]
* [https://web.archive.org/web/20080503063128/http://www.bismarck-stiftung.de/start.htm Фундуш Ота фон Бісмарка]
* [http://publ.lib.ru/ARCHIVES/B/BISMARK_Otto/_Bismark_O..html Мысьлі й успаміны ў трох тамах]
* [http://www.bbc.co.uk/programmes/b00775pm Выпуск аўдыё-перадачы «In Our Time» пры Бісмарка]. BBС

{{Канцлеры Нямеччыны}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бісмарк, Ота}}
[[Катэгорыя:Нямецкая імпэрыя]]
[[Катэгорыя:Райхсканцлеры Нямеччыны]]
[[Катэгорыя:Ганаровыя грамадзяне Бэрліну]]
[[Катэгорыя:Мэмуарысты]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]