Прагляд крыніцы для Любарт

{{Шляхціч
| Імя                 = Любарт
| Лацінка             = Lubart
| Поўнае імя          = 
| Арыгінальнае імя    =
| Жанчына             =
| Партрэт             = Lubart. Любарт (1578).jpg
| Шырыня партрэту     =
| Подпіс партрэту     = Уяўны партрэт Любарта, 1578 г.
| Герб                = 
| Шырыня гербу        =
| Подпіс гербу        = 
| Пасады              =
| Пачатак пэрыяду     =
| Заканчэньне пэрыяду = 
| Папярэднік          =
| Наступнік           =
| Імя пры нараджэньні =
| Нарадзіўся          = 1299
| Месца нараджэньня   = 
| Памёр               = 1384 (?)
| Месца сьмерці       =
| Род                 = 
| Бацька              = [[Гедзімін]]
| Маці                = 
| Жонка               = 
| Дзеці               = 
| Рэгаліі             =
| Колер               =
| Колер загалоўку     =
}}
'''Лю́барт Гедзімі́навіч''' (у праваслаўі '''Дзьмітры'''; 1299 — 1384?) — дзяржаўны дзяяч [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], князь валынскі (уладзімерскі і луцкі).

== Імя ==
{{Асноўны артыкул|Любарт (імя)|Імёны ліцьвінаў}}

Любэрт (Lubert<ref>Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 17.</ref>) або Любарт (Liubhart, Lubart<ref name="SEMSNO-1997-159">Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 159.</ref>, Liubardus<ref name="Morlet-1971-158">Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 158.</ref>) — імёны [[Германскія мовы|германскага]] паходжаньня<ref>Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=YOBwrIPG8IQC&q=Liubhart#v=snippet&q=Liubhart&f=false S. 292, 755, 1025].</ref>. [[Двухасноўнае імя|Іменная аснова]] [[Люб|-люб-]] (імёны [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] [[Любейка]], [[Любень]], [[Любш]]; германскія імёны Liubbecha, Luben, Lubisch) паходзіць ад [[Гоцкая мова|гоцкага]] liufs<ref name="Morlet-1971-158"/>, германскага leuba, [[Стараверхненямецкая мова|стараверхненямецкага]] liub 'лю́бы, каханы, мілы, прыемны'<ref name="SEMSNO-1997-159"/>, аснова [[Бэрт|-берт- (-бэрт-, -барт-)]] (імёны ліцьвінаў [[Жыбарт|Зыбарт]], [[Кібарт]], [[Эйбарт]]; германскія імёны Siebart, Kibart, Eibert) — ад германскага berhta 'яркі'<ref>Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 16.</ref>, а аснова [[Гардзь|-гард- (-гарт-, -арт-)]] (імёны ліцьвінаў [[Бэйнарт]], [[Леанард|Ленарт]], [[Мэйнарт]]; германскія імёны Beynart, Lenhardt, Meinhart) — ад гоцкага hardus 'моцны, цьвёрды'<ref>Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 61.</ref><ref>Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 123.</ref>.

Германскае паходжаньне імя Любарт (Lubart), а таксама яго формаў Любэрт (Lubert) і Лібэрт (Libert) сьцьвяржаецца ў этымалягічным слоўніку старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзеным [[Польская акадэмія навук|Польскай акадэміяй навук]]<ref name="SEMSNO-1997-159"/>.

Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: ''Любартъ Кгедиминовичь'' (8 сьнежня 1322 году)<ref>{{Літаратура/Граматы 14 ст. (1974)|к}} С. 21.</ref>; ''От князя от [[Кейстут|Кестутя]] и от князя от Либорта у Торунь к местычемъ'' (па 1341 годзе)<ref>[http://starbel.by/dok/d069.htm Послание литовских князей Кейстута и Любарта жителям Торуни (после 1341)], Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae</ref><ref>{{Літаратура/Граматы 14 ст. (1974)|к}} С. 23.</ref>; ''Оже я князь [[Яўнут|Еоунутии]], и Кистюти, и Любартъ'' (1352 год)<ref>{{Літаратура/Граматы 14 ст. (1974)|к}} С. 30.</ref>; ''Nobilibus viris Oligerdo Magno et Kenstuto ac Lubardo fratribus ducibus Lituanorum'' (23 кастрычніка 1373 году)<ref>[http://starbel.by/dok/d070.htm Послание папы Григория XI в.к.л. Ольгерду с призывом принять католичество (1373)], Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae</ref>; ''Lubertus Lytwanus'' (1376 год)<ref name="Urban-2001-168">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 168.</ref>; ''Lunardus dux Lituanorum'' (29 верасьня 1377 году)<ref>[http://starbel.by/dok/d042.htm Послание короля Польши и Венгрии Людовика о положении в Подольской земле (1377)], Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae</ref>; ''das Luwburten was gewest'' ([[Мэмарыял Вітаўта]], 1390 год)<ref>[[Алег Ліцкевіч|Лицкевич О. В.]] «Летописец великих князей литовских» и «Повесть о Подолье»: опыт комплексного критического разбора. — СПб., 2019. С. 265.</ref>; ''Lubart'' ([[Хроніка Віганда]]<ref>Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=8H8OAAAAYAAJ&q=Lubart#v=snippet&q=Lubart&f=false S. 618].</ref>, 18 студзеня 1401 году<ref>{{Літаратура/Кодэкс эпісталярны Вітаўта (1882)|к}} [https://books.google.by/books?hl=ru&id=0jchAQAAMAAJ&q=Lubart#v=snippet&q=Lubart&f=false S. 72].</ref>); ''non Luberti in Lutzik''<ref>Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=8H8OAAAAYAAJ&q=Luberti#v=snippet&q=Luberti&f=false S. 111].</ref>, ''Lubertus''<ref>Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=8H8OAAAAYAAJ&q=Lubertus#v=snippet&q=Lubertus&f=false S. 115].</ref> ([[Хроніка Лівоніі Германа Вартбэрга]]); ''Lubarth''{{Заўвага|Паводле [[Паходжаньне караля Ягайлы і Вітаўта, князёў Літвы|Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie]]}} або ''Любортъ''{{Заўвага|Паводле [[Віленскі летапіс|Віленскага сьпісу]]}} ([[Летапісец вялікіх князёў літоўскіх]]); ''Lubarth'' ([[Ян Длугаш]])<ref>Joannis Długossii seu longini canonici Cracoviensis Historiae Polonicae libri XII. T. 3. L. 9, 10. — Cracoviae, 1876. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=ONvkM5EkcLYC&q=Lubarth#v=snippet&q=Lubarth&f=false P. 406, 500].</ref>; ''Любортъ'' ([[Наўгародзкі чацьверты летапіс]]<ref>ПСРЛ. Т. 4. — СПб., 1848. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=QUoPAQAAMAAJ&q=%D0%9B%D1%8E%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%8A#v=snippet&q=%D0%9B%D1%8E%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%8A&f=false С. 72].</ref> і [[Сафійскі першы летапіс]]<ref>ПСРЛ. Т. 5. — СПб., 1851. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=gc5hAAAAcAAJ&q=%D0%9B%D1%8E%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%8A#v=snippet&q=%D0%9B%D1%8E%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%8A&f=false С. 235].</ref>); ''оть князя Луцкого и Володимерского Люборта Кгедиминовича'' (14 лютага 1498 году)<ref>{{Літаратура/Граматы 14 ст. (1974)|к}} С. 20.</ref>; ''Любордъ Гедимановичь''<ref>ПСРЛ. Т. 10. — СПб., 1885. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=8mBKAQAAMAAJ&q=%D0%9B%D1%8E%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B4%D1%8A+%D0%93%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D1%8C#v=snippet&q=%D0%9B%D1%8E%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B4%D1%8A%20%D0%93%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D1%8C&f=false С. 221].</ref> ([[Ніканаўскі летапіс]]).

== Жыцьцяпіс ==
[[Файл:Lubart. Любарт (1366, 1930).jpg|значак|Пячаць Любарта, 1366 г.]]

Паводле [[Раўданскі рукапіс|Раўданскага рукапісу]], Любарт нарадзіўся ў 1299 г. і быў першым сынам [[Гедзімін]]а ад трэцяй жонкі [[Еўна Полацкая|Еўны Полацкай]]. Выступае ў гістарычных крыніцах у 1336—1382 гадох. У 1330-х гадох удзельнічаў у літоўскіх наездах на [[Мазовія|Мазовію]]. Першым шлюбам, відаць, жанаты з дачкой уладзімера-валынскага князя [[Андрэй Юр'евіч|Андрэя Юр’евіча]] (Ганнай ?).

Па сьмерці апошняга гаспадара [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскага княства]] [[Юры-Баляслаў II Тройдзенавіч|Юрыя-Баляслава II Тройдзенавіча]] (1340 год), пры падтрымцы бацькі Любарт заняў [[Валынь]]. Прэтэндаваў і на [[Галічына|Галічыну]], у 1340—1349 гадох галіцкае баярства на чале зь [[Дзьмітры Дзядзька|Дзьмітрыем Дзядзькам]] намінальна прызнавала гаспадаром то Любарта, то польскага караля [[Казімір III Вялікі|Казіміра III Вялікага]], то вугорскага [[Людвік I Вялікі|Людвіка I Вялікага]]. Гэта выклікала канфрантацыю паміж Любартам, з аднаго боку, і Казімірам і Людвікам, з другога. Падтрымліваў прыязныя стасункі з кіеўскім мітрапалітам [[Феагност]]ам, у 1347 годзе падтрымаў яго ініцыятыву па скасаваньні асобнай [[Галіцкая мітраполія|Галіцкай мітраполіі]], каб яна не паслужыла інструмэнтам пашырэньня ўплыву [[Польшча|Польшчы]] і [[Вугоршчына|Вугоршчыны]] на паўднёва-заходнія землі [[Вялікае княства Літоўскае|ВКЛ]].

Быў зьвязаны дынастычным шлюбам зь вялікім князем маскоўскім [[Сямён Горды|Сямёнам Гордым]]: у 1350 годзе ажаніўся зь яго пляменьніцай Вольгай, дачкой растоўскага князя Канстанціна. У [[жнівень|жніўні]] — [[лістапад]]зе 1349 году Казімер пры падтрымцы [[Залатая Арда|Залатой Арды]], Вугоршчыны і Мазовіі захапіў амаль усю тэрыторыю былога Галіцка-Валынскага княства, у тым ліку [[Берасьце]]. У 1350 годзе войскі ВКЛ вярнулі Берасьце і Валынь, нават на кароткі час авалодалі [[Львоў|Львовам]], але Галічына засталася ў руках Казімера. У 1351—1352 гадох польска-вугорскія войскі зьдзейсьнілі некалькі паходаў на Берасьце, [[Белз]], [[Уладзімер Валынскі]]. У жніўні 1351 году Любарт разам з [[Кейстут]]ам быў захоплены ў палон вугорцамі; 15 жніўня 1351 году падпісаў умову зь Людвікам, паводле якой ВКЛ мусіла заплаціць вялікі выкуп, адмаўлялася ад прэтэнзіяў на Галічыну, але захавала большую частку Валыні. У 1352 годзе склаў сэпаратную мірную ўмову з Казімерам і мазавецкімі князямі, але ўжо ў 1353 годзе далучыўся да наездаў Кейстута на Польшчу. Па працяглым пэрыядзе мірных дачыненьняў з Казімерам (1356—1366) у выніку ваеннага паходу апошняга адмовіўся ад прэтэнзіяў на Белскую і [[Холм]]скую землі, саступіў Польшчы заходнюю частку Валыні з цэнтрам ва Ўладзімеры, якую вярнуў па сьмерці Казімера ў 1370 годзе. У 1376 годзе браў удзел у шырокамаштабнай літоўскай выправе на Польшчу, што выклікала няўдалую для яго вайну зь Людвікам у 1377 годзе, у выніку якой Любарт мусіў прызнаць сябе васалам Вугоршчыны і пакінуць Людвіку сваіх сыноў у якасьці заложнікаў. Па сьмерці Людвіка ў 1382 годзе выкупіў у вугорскіх старастаў некаторыя памежныя галіцкія крэпасьці ([[Лапацін]], [[Алеска]] ды іншыя).

За Любартам значэньне аднаго з галоўных палітычных цэнтраў ВКЛ набыў [[Луцак]]. У 1375 годзе ён згадзіўся на стварэньне першай у ВКЛ [[Луцкая каталіцкая япархія|Луцкай каталіцкай япархіі]], юрысдыкцыя якой ахоплівала і паўднёва-заходнія землі [[Беларусь|Беларусі]].

Сын Любарта ад першага шлюбу, Іван, быў адным з чарнігаўскіх удзельных князёў. Ад другой жонкі Любарт меў трох сыноў — Фёдара, Лазара і Сямёна.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* [[Алесь Белы|Белы А.]] Любарт-Дзмітрый // {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* Насевіч В. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: Падзеі і асобы. — {{Менск (Мн.)}}, 1993.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}}
* Paszkiewicz H. Polityka ruska Kazimierza Wielkiego. Warszawa, 1925.
* Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od konca czternastego wieku. Warszawa, 1895.
* Довнар-Запольский М. В. Из истории литовско-польской борьбы за Волынь // Киевские университетские известия. 1896. № 8.
* Филевич И. П. Борьба Польши и Литвы-Руси за галицко-владимирское наследие. СПб., 1890.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20060205024421/http://www.autary.iig.pl/bely/www/encyklapedyja/l.htm#6 Арыгінальны артыкул]

[[Катэгорыя:Асобы Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Гедзімінавічы]]