Кніга роду ўкраінскага народу

Вокладка выданьня кнігі 1921 року

«Кні́га ро́ду ўкраі́нскага наро́ду» (па-ўкраінску: Книга буття українського народу) — філязофска-рэліґійны трактат неўсталяванага аўтарства (большасьць дасьледнікаў зьвязвае яго з Міколам Кастамаравым), прысьвечаны асэнсаваньню ўкраінскае нацыі як важнае часткі хрысьціянскае гісторыі. Адлюстроўваў сьветапогляд удзельнікаў тайнае арґанізацыі Кірыла-Мэтодаўскае братэрства. Напісаны ў форме біблейскага аповеду.

Складаецца з 104 параґрафаў, у якіх сусьветная й украінская гісторыя выкладзеная ў разрэзе гісторыі хрысьціянства. Сацыяльная няроўнасьць у творы тлумачыцца крывадушнасьцю пануючае клясы, што прыняла хрысьціянства, але працягвала прыгнятаць народ. Падкрэсьліваецца сувязь між мінулым ды будучыняю Ўкраіны, волялюбнасьць ўкраінскага народу вызначаецца як ягонае неад’емная рыса. Твор утрымлівае шэраг палажэньняў пра скасаваньне прыгону, нацыянальнае й сацыяльнай няроўнасьці, а таксама ідэю аб’яднаньня славянскіх народаў у фэдэрацыйную рэспубліку з наданьнем кожнаму народу аўтаномных правоў. Аўтар пастулюе ідэю непахіснасьці нацыянальных правоў украінцаў. Украіну ён лічыць цэнтрам аб’яднаньня ўсіх славяняў, народаў, угледжваючы ў гэтым яе ролю ў гісторыі чалавецтва.

У «Кнізе роду ўкраінскага народу» ё шэраг праґрэсыўных палажэньняў, у прыватнасьці пра неабходнасьць ліквідацыі прыгону і нацыянальнае няроўнасьці, зьнішчэньне дваранскіх прывілеяў і станаў, аб’яднаньне славянскіх народаў у фэдэрацыйную рэспубліку з парлямэнцкіх ладам і з наданьнем кожнаму народу роўных правоў і аўтаноміі. Разам з тым аўтары яе зыходзілі з таго, што ўкраінская нацыя ўяўляе сабою нібыта асаблівае адзінства, прасякнутае духам роўнасьці й братэрства, замоўчвалі клясавы антаґанізм, які існаваў ўнутры ўкраінскага народу, і лічылі, што яму нібыта наканавана павесьці за сабою славянаў да аб’яднаньня.

«Кніга роду ўкраінскага народу» знайдзеная падчас ператрусу ў М. Кастамарава ў 1847. З тых часоў твор месьціўся ў архівах Трэцяга аддзелу (Уласная Яго Імпэратарскай Вялікасьці канцылярыя) у Санкт-Пецярбургу, пазьнейша — у рукапісным аддзеле Санкт-Пецярбурскай Акадэміі Навук, дзе быў выяўлены ў 1917 годзе. Упершыню апублікаваны ў 1918 годзе ў часопісу «Голос минувшаго».

Абґрунтаваньне ідэі

Абґрунтоўваючы гэтую ідэю, М. Кастамараў робіць кароткі экскурс у гісторыю, разглядаючы яе скрозь прызму гістарычных народаў. Першымі зь іх былі габрэі, якія атрымалі ад Бога закон, паводле якога ўсе былі роўныя і ня мелі цара. Але габрэі абралі сабе цара, і Бог адвярнуўся ад іх. Грэкі ня мелі цароў, былі вольныя і роўныя, але ня мелі й сапраўднае волі, бо ня ведалі адзінага Бога. Пасьля збавеньня Хрыстом першароднага граху ласка перайшла ад габрэяў да грэкаў, рпманцаў, немцаў і славянаў. Славяне былі маладымі і больш за ўсіх любілі Бога і трапілі ў палон да немцаў, татараў і туркаў. З часам зьявіліся тры незалежныя славянскія царствы — Польшча, Літва й Маскоўшчына, якія стварылі сабе цароў і паноў. Толькі Ўкраіна «не любіла ані цара, ані пана, а стварыла сабе казацтва». Сапраўдны ўкраінец хоць якога роду меў любіць не цара; не пана, а толькі Бога. Адсюль вынікае гістарычная місія ўкраінскага народу — ратаваць славянства. Пачаўшы змаганьне за ўласнае вызваленьне й не імкнучыся да панаваньня над іншымі, ён спрыяцьме вызваленьню ўсіх народаў ад хоць якіх формаў прыгнёту й станаўленьню формаў сужыцьця, якія ґрунтавацьмуцца на хрысьціянскіх прынцыпах. У поглядах на дзяржаву Кастамараў зыходзіў з таго, што ўсякая ўлада ад Бога і ня можа быць абсалютнаю, самадзяржаўнаю. Абґрунтоўваючы гэтую пазыцыю, ён зноў жа спасылаецца на гісторыю. Старыя славянскія паняцьці пра грамадзкі лад, на яго думку, прызнавалі адзінаю крыніцаю агульнае народнае праўды волю народу, прысуд веча. Заразом даўно ўжо паўстала і ўкаранілася ідэя князя — кіраўніка, трацейскага судзьдзі, усталявальніка ладу, абаронцы ад зьнешніх і ўнутраных пагрозаў. У Кіеве і Ноўгарадзе князь лічыўся атрыбутам дзяржавы, але жыхары яго абіралі і маглі выгнаць, калі ён не задавальняў патрабаваньням народу або злоўжываў уладаю.

Канцэпцыя ўлады

Паводле «Кнігі роду ўкраінскага народу» Дабро ды Зло маюць свае формы ўлады: Дабро ў форме слугаваньня, Зло ў форме панаваньня. Улада-слугаваньне ё выразам прыроды Бога, якою ё любоў. Яна выяўляецца ў тым, што Бог, любячы чалавека хоча каб яму было так жа добра, як яму. Адсюль бярэ пачатак і ідэя роўнасьці, бо адкрыты воляю сувязь з Богам робіць асобы аднолькава каштоўнымі. Улада-панаваньне зьвязваецца з прыродаю д’ябла, якою ё гардыня, што патрабуе зьняважыць аб’ект улады для самалюбаваньня ды смакаваньня ўласнае велічы і лепшасьці. Адсюль бярэ пачатак ідэя няроўнасьці, гіерархіі й сацыяльнага спластаваньне. Раскрытая «Кнігаю роду» рэтраспэктыва гісторыі паказвае, што ўлада-слугаваньне ё крыніцаю праґрэсу асобы ды грамадзтва, а ўлада-панаваньне — крыніцаю іхняе дэґрадацыі.

Глядзіце таксама

• Аповесьць пра ўкраінскі народ

Літаратура

• Кирило-Мефодіївське товариство, т. І. — К., 1990.

Вонкавыя спасылкі

• І. І. Глизь. «Книга буття українського народу» або «Закон божий» // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К.: Наук. думка, 2007. — Т. 4 : Ка — Ком. — С. 358.
• Мирослав Трофимук. “Книги буття українського народу”//Збруч, 17.01.2015
• С. Козак Між історіософією та месіанізмом (Книги буття українського народу) / Праці Філологічної секції НТШ Том 224 (CCXXIV).
• Микола Костомарів. Книги битія Українського Народу / Із передмовою Михайла Возняка. Накладом товариства "Нові Шляхи". — "Новітня Бібліотека", Ч. 36. — Львоў-Кіеў, 1921.
• Марко Роберт Стех. Очима культури. — № 59. Про «Кирило-Методіївське братство»
• Марко Роберт Стех. Очима культури. — № 58. Микола Костомаров
• Книга буття українського народу
• litopys.org.ua Списки «Книг буття українського народу», вилучені зі справ Кирило-Мефодіївського товариства