Жыровіцкі абраз Найсьвяцейшай Багародзіцы ў Рыме

Жыро́віцкая іко́на Найс́ьвяцейшай Багаро́дзіцы - першая цудатворная ікона ў гісторыі Кіеўскай Царквы, каранаваная папскімі каронамі. У 1718 годзе пры царкве святых Сяргея і Вакха пачаліся рамонтныя работы, падчас якіх у закрыстыі выявілі напісаную на сьцяне фрэску-копію Жыровіцкай іконы.

21 кастрычніка 2018 г. Яго Блаславенства Патрыярх Святаслаў падчас святкавання 300-годдзя адшукання ў Рыме копіі Жыровіцкай іконы Найсвяцейшай Багародзіцы абвясьціў гэтую ікону галоўнай святыняй украінцаў у Італіі.

"Тут, у Рыме, манах маляваў гэтую ікону як асабістую малітву. Мабыць, ён намаляваў на гэтай іконе плач і слёзы ўкраінскай зямлі, малітву аб міры на нашай зямлі. Малітву за тых, хто апынуўся за межамі роднай зямлі ", - сказаў Першаярарх і Айцец УГКЦ Яго Блаславенства Патрыярх Святаслаў.

Арыгінал Жыровіцкай цудатворнай іконы Найсвяцейшай Багародзіцы

• 

Жыровіцкая ікона Найсвяцейшай Багародзіцы - гэта найменшая з цудатворных ікон Багародзіцы тыпу Замілаванне. Яе памер складае 43×56 мм. Ікона зробленая з паўкруглага каменя яшмы, празрыстага, сіне-шэрага, які пераходзіць у залацісты колер. На ім праглядаецца рэльефная, зробленая плоскай разьбой, выява Найсвяцейшай Багародзіцы з Дзіцяткам Ісусам на правай руцэ. Вакол краю высечаныя словы малітвы на царкоўнаславянскай мове: «Больш годную пашаны за Херувімаў і без параўнання больш слаўную за Серафімаў, што захаваўшы дзявоцтва, нарадзіла Бога Слова», аднак яны не захаваліся да нашых дзён.

Паводле легенды, гэтая ікона аб’явілася ў 1470 г. у вёсцы Жыровічы (цяпер вёска ў Слонімскім раёне Гродзенскай вобласьці ў Беларусі) у лесе, які належаў беларускаму шляхцічу, прыдворнаму скарбніку[6] Вялікага княства Літоўскага Аляксандру Солтану. Пастухі заўважылі незвычайна яркае святло, якое прабівалася праз галіны грушы, што стаяла над крыніцай пад гарой. Падышоўшы, яны ўбачылі на дрэве невялікую ікону Маці Божай у зіхатлівым святле. Пастухі з пашанай узялі ікону і аднеслі Аляксандру Солтану.

Спачатку шляхціч не надаў гэтай знаходцы вялікага значэння і схаваў яе ў сваім памяшканні. Пазней высветлілася, што ікона знікла з дома Солтана і неўзабаве зноў аб'явілася на тым самым дрэве. Успрымаючы гэта як Божы знак, скарбнік пабудаваў на месцы з'яўлення іконы невялікую капліцу, куды была змешчаная сама ікона. Праз некалькі месяцаў на сродкі Аляксандра Солтана на месцы аб'яўлення іконы была пабудавана вялікая драўляная Свята-Успенская царква.

У 1520 г. гэты храм цалкам згарэў, нягледзячы на намаганні мясцовых жыхароў патушыць пажар. Усе думалі, што іконы не стала. Аднак аднойчы сялянскія дзеці, вяртаючыся са школы, у прамяністым святле ўбачылі незвычайнай прыгажосьці Дзеву, якая сядзела на камені каля згарэўшага храма і трымала ў руках ікону, якую ўсе лічылі страчанай.

З гэтага часу ікону Багародзіцы часова размясьцілі ў доме святара. А на месцы каменя, на якім сядзела Багародзіца, унук Аляксандра Солтана - Іван, спачатку пабудаваў невялікі драўляны храм, а пазней, дзякуючы наплыву паломнікаў, была пабудавана вялікая драўляная царква. У яе была перанесена цудатворная ікона. Каля 1526 г. пры царкве магчыма быў заснаваны Свята-Успенскі мужчынскі манастыр[8]. Мураваны храм Іван Солтан пачаў будаваць прыблізна ў 1540 г., але ён не скончыў будаўніцтва. Выкупіўшы Жыровічы ў роду Солтанаў, царкву і манастыр дабудаваў шляхціч Іван Мялешка і перадаў яго ў 1613 г. манахам-базылянам, а ў прыватнасьці - святамучаніку Язафату Кунцэвічу († 12 лістапада 1623 г.).

У 1622 г. іераманах Жыровіцкага базылянскага манастыра Тэадосій Баравік напісаў кнігу "Гистория, або повість людей розных, віры годных о образі чудовном Пренасвятейшой Дівы Маріи жировицком в повіте Слонимском, вовсім згодливая, коротко выписаная и немалою працою и старанием собраная през много грешного отца Феодосия». Гэта асноўная крыніца найдаўнейшых звестак пра цудатворную ікону, будаўніцтва царквы на месцы яе аб'яўлення і заснаванне манастыра.

У 1653 г. іераманах Язафат Дубянецкі, ЧСВВ, напісаў яшчэ адно даследаванне пра жыровіцкую святыню: «Вобраз цудатворны Дзевы Марыі ў Жыровіцах». У гэтай працы апісваюцца цуды, якія адбыліся з рознымі людзьмі падчас малітвы перад гэтай іконай.

Улічваючы вялікую колькасьць ацаленняў, якія адбываліся перад іконай Багародзіцы ў Жыровічах і яе копіяй у Рыме, падчас пантыфікату Папы Рымскага Бенядыкта XIII (29 мая 1724 г. - 21 лютага 1730 г.) у 1726 г. было вырашана “ўскласьці на галаву Боганемаўляці Ісуса і Багародзіцы Дзевы ў Жыровічах у царкве айцоў Чыну святога Васіля Вялікага Кіеўскай мітраполіі залатыя кароны”. Намаганнямі тагачаснага пракуратара кіеўскіх мітрапалітаў у Рыме іераманаха Венядыкта Трулевіча ў Рыме былі зробленыя залатыя кароны, якія блаславіў Папа Клімент XII (12 ліпеня 1730 - 6 лютага 1740) і якія княгіня Ганна з роду Сангушкаў, удава Караля Радзівіла, аздобіла каштоўнымі камянямі. Каранацыя адбылася 19 верасня 1730 г. у Жыровічах.

Мітрапаліт Кіеўскі, Галіцкі і ўсяе Русі Леў Кішка (17 верасня 1714 - 19 лістапада 1728) прызначыў каранацыю Жыровіцкай цудатворнай іконы Найсвяцейшай Багародзіцы на 8 верасня 1728 г., але з-за палітычных падзей быў вымушаны перанесьці яе. Каранацыю звершыў яго пераемнік мітрапаліт Атанасій Шаптыцкі (18 жніўня 1729 - 12 снежня 1746) у 1730 г. разам з біскупам Уладзімірскім і Берасьцейскім Тэадосіем Гадэбскім (1730 - 12 верасня 1756), біскупам Пінскім і Тураўскім Юрыем Булгакам (сакавік 1730 - 12 сакавіка 1769) і ў прысутнасьці шматлікіх вернікаў абодвух абрадаў (візантыйскага і лацінскага).

Падчас Першай сусветнай вайны ікону вывезлі ў Маскву, а ў пачатку 1920-х гадоў вярнулі ў царкву Жыровіцкага манастыра. Сёння яна змешчана ў саборы ў гонар Успення Найсвяцейшай Багародзіцы Жыровіцкага манастыра.

Гісторыя Жыровіцкай цудатворнай іконы Найсвяцейшай Багародзіцы ў царкве святых мучанікаў Сяргея і Вакха ў Рыме

• 

Застаецца загадкай, хто і калі напісаў і хто і чаму пакрыў гіпсам павялічаную копію Жыровіцкай іконы Найсвяцейшай Багародзіцы на сьцяне царквы святых мучанікаў Сяргея і Вакха ў Рыме, якая служыла ад 1639 года сядзібай пракуратараў (афіцыйных прадстаўнікоў) Кіеўскіх мітрапалітаў пры Апостальскай сталіцы[14]. Існуе здагадка, што гэтую ікону мог напісаць адзін з манахаў-базылян з Літоўскай правінцыі, які быў у Жыровічах і не хацеў пакідаць гэтага месца, але прыбыў у Рым па волі настаяцеляў.

У жніўні 1718 г. тагачасны пракуратар, святар Венядыкт Трулевіч, сказаў муляру Сымону Чоцці пачаць рэстаўрацыйныя работы ў царкве святых мучанікаў Сяргея і Вакха ў Рыме. Калі майстар пачаў працу ў пакоі, які сёння з’яўляецца рызніцай, то, знімаючы тынкоўку, убачыў на сьцяне намаляванае вока, а неўзабаве - і другое. Уражаны, ён пайшоў паведаміць пра гэта айцу Венядыкту, але той загадаў забяліць выяву і працягваць працаваць. Пасля заканчэння працоўнага дня Сымон пайшоў дадому. Прыйшоўшы на наступны дзень у царкву, мужчына ўбачыў, што тая вапна, якой ён забяліў выяву, апала, і паказалася цэлая ікона з выявай Маці Божай з Дзіцяткам Ісусам на руках. Майстар адразу пабег па айца-пракуратара. Калі ж прыйшоўшы айцец Венядыкт, то ўбачыў, што выява на сьцяне ўяўляе сабой дакладна павялічаную копію Жыровіцкай цудатворнай іконы Маці Божай (яе памер быў 1х1,5 м).

Нягледзячы на тое, што ікона была пакрытая вапнай і захоўвалася ў вільготным месцы (верагодна, каля 80 гадоў), яна не страціла сваёй прыгажосьці. Аднак выява была пашкоджана вострым інструментам, які выкарыстоўваў муляр падчас рамонтных работ, а таксама цвіком, прыбітым на ёй, каб павесіць лампаду. Таму айцец-пракуратар вырашыў аднавіць яе, даверыўшы гэтую справу дасведчанаму мастаку Лаўрэнцію Граміччу (1702/1704–1795) [15], вучню знакамітага Банавентуры Ламберці (1651–1721) [16], аднак той спачатку адмовіўся. Праз некаторы час мастак адчуў вельмі моцны боль у назе. Прыкаваны да ложка, ён пагадзіўся аднавіць ікону, “такім чынам пазбавіўшыся ад нямілай слабасьці”.

Праз год, у пачатку жніўня 1719 г., пачалі адбывацца цудоўныя ацаленні пасля малітвы перад іконай. Вядомы выпадак, калі трынаццаць чалавек з вёскі за межамі Рыма прыйшлі ў царкву, укленчылі перад цудатворнай іконай і потым памазалі сябе алеем з лампады. Калі іх спыталі, хто сказаў ім так зрабіць, яны адказалі: «Калі мы працавалі ў полі ў мясцовасьці Афагалазіна (5-6 міляў ад Рыма) [17], прыгожая і вялікая Пані сказала нам: “Калі вы хочаце выдужаць, пайдзіце да царквы святых Сяргея і Вакха каля Мадонна дэі Монці [18] і памажце сябе алеем з лампадкі, якая гарыць перад іконай, што была нядаўна адкрытая там”. Памазаўшыся, мужчыны адышлі ўсьцешаныя, і больш ніхто іх не бачыў. Праз пятнаццаць дзён пасля гэтага прыйшлі пятнаццаць жанчын у белым адзенні і сышлі пасля малітвы перад іконай.

15 жніўня 1719 г. у царкву святых Сяргея і Вакха прыйшла значная колькасьць вернікаў. Храм нават быў адкрыты на працягу ўсяго тыдня, бо колькасьць паломнікаў няўхільна расла. Гарадскія ўлады загадалі ўзвесьці перад іконаю мураваную сьцяну, каб спыніць паток людзей. Гэта адбылося 1 верасня 1719 года. Але нават калі сьцяну паставілі і дзверы царквы зачыняліся, шмат паломнікаў збіралася на плошчы перад храмам.

Папа Клімент XI (23 лістапада 1700 - 19 сакавіка 1721) дазволіў знесьці сьцяну і загадаў выразаць з яе ікону і перадаць у царкву для агульнага ўшанавання. Гэта было зроблена ў ноч на 7 верасня 1719 года. Ікону перанеслі і ўмуравалі над галоўным алтаром, дзе яна прабывае дагэтуль.

На сьцяне ў закрыстыі, дзе раней была святыня, устаноўлена мемарыяльная мармуровая пліта з надпісам: “Тут была ікона Найсвяцейшай Дзевы Марыі, копія той, якую шануюць у Жыровічах, слаўная цудамі ў 1718 годзе. Выяўлена выпадкова пад тынкоўкай сьцяны. У наступным годзе, у тым жа месяцы, людзі пачалі сыходзіцца, і іх колькасьць настолькі павялічвалася, што на загад Папы Клімента XI яна была выразана са сьцяны і перанесена ў царкву 7 верасня 1719 г.”[11].

Так сярод жыхароў рымскага квартала Монці [19] пашыраўся культ Жыровіцкай цудатворнай іконы Найсвяцейшай Багародзіцы. З 25 жніўня 1719 г. да 10 лютага 1804 г. быў зарэгістраваны 151 выпадак аздараўлення і заступніцтва. З іх 128 выпадкаў належаць да першага перыяду: з 25 жніўня да 7 верасня 1719 года. Сярод аздароўленых былі і вернікі аддаленых парафій, якія прыбывалі нават з Пармы, Балонні і Губбіё.

У 1735 г. манах-базылянін Ігнацій Кульчынскі (1707-1747) правёў інвентарызацыю царквы, вынікі якой перадаў у Кангрэгацыю распаўсюджвання веры; сярод апісаных царкоўных рэчаў была "Кніга атрыманых ласкаў, якія прыпісваліся Найсвяцейшай Дзеве Марыі" [11].

Яшчэ да гэтага, у 1732 г., гэты іераманах напісаў працу пра Жыровіцкую ікону Найсвяцейшай Багародзіцы ў храме святых мучанікаў Сяргея і Вакха ў Рыме «Il Diaspro Prodigioso Di tre Colori ovvero Narrazione istorica Delle tre Imagini Miracolose della Beata Vergine Maria: La prima, di Zyrovvice in Lituania, la Seconda, del Pascolo in Roma, e la Terza Copia della Seconda parimente in Zyrovvice detta da quei Popoli Romana» (Цудатворная трохколерная яшма, або гістарычнае апавяданне пра тры цудатворныя іконы Дзевы Марыі: першая - у Жыровічах у Княстве Літоўскім, другая - Багародзіца дэль Паскола [з пашы] ў Рыме, і трэцяя - гэта копія другой, падараваня рымлянамі ў Жыровічы). Копія рымскай іконы, якая была падараваная ў Жыровічы, знікла, верагодна, падчас Першай сусветнай вайны. Аўтар апісвае гісторыю арыгінальнай выявы ў Жыровічах і падзеі знаходкі і пераносу ў царкву святых мучанікаў Сяргея і Вакха выразанай са сьцяны копіі Жыровіцкай іконы Найсвяцейшай Багародзіцы. У прыватнасьці, у сваёй працы Ігнацій Кульчынскі піша, што пасля перанясення іконы ў храм 7 верасня 1719 г. яе яшчэ раз перамяшчалі ў сувязі з рамонтам у царкве: 13 верасня 1730 г. ікона была знятая са сьцяны і перанесена ў бакавую капліцу храма, а назад змешчаная пасля завяршэння работ у суботу, 29 кастрычніка 1730 г., з удзелам тагачаснага Полацкага архібіскупа, а пазней Кіеўскага мітрапаліта Фларыяна Грабніцкага (16 снежня 1748 г. - 18 ліпеня 1762 г.) [12].

Варта згадаць і тое, што ў 1801 г. царкву наведаў Папа Пій VII (1800-1823), той самы, які ў 1807 г. аднавіў Галіцкую мітраполію. Ён урачыста, з усім папскім дваром, увайшоў у царкву і памаліўся перад цудатворнай іконай, дзякуючы за вызваленне з напалеонаўскай няволі.

У інвентары царквы святых мучанікаў Сяргея і Вакха, зробленым іераманахам Ярданам Міцкевічам 30 чэрвеня 1820 г., ёсьць запіс, што ў 1819 г. для Жыровіцкай іконы была зроблена металічная пазалочаная рыза са срэбнымі пазалочанымі каронамі, аздобленымі штучнымі каштоўнымі камянямі.

Папа Леў XII (1823–1829) у 1827 г. сваім дэкрэтам прысвяціў царкву святых мучанікаў Сяргея і Вакха іконе Божай Маці «На пашы» [22]. Вызначэнне "На пашы" нагадвае пра месца, дзе пастухі знайшлі арыгінал гэтай святыні. Гэта адбылося, як было апісана вышэй, у вёсцы Жыровічы ў XV стагоддзі. Царкву святых мучанікаў Сяргея і Вакха дагэтуль у народзе называюць царквой Багародзіцы з пашы (Мадонна дэль Паскола).

11 ліпеня 2019 г. Святы Айцец Францішак булай "Christo Salvatori" ("Хрысту Збавіцелю") стварыў Апостальскі Экзархат для ўкраінцаў візантыйскага абраду, якія пражываюць у Італіі. Характэрна, што катэдральным саборам новастворанага экзархата стаў парафіяльны храм святых мучанікаў Сяргея і Вакха і Жыровіцкай іконы Найсвяцейшай Багародзіцы ў Рыме [23].

21 кастрычніка 2018 г. Яго Блаславенства Патрыярх Святаслаў падчас візіту ва ўкраінскую парафію святых мучанікаў Сяргея і Вакха з нагоды царкоўнага свята і святкавання 300-годдзя адшукання ў Рыме копіі Жыровіцкай іконы Найсвяцейшай Багародзіцы абвясьціў яе галоўнай святыняй украінцаў у Італіі.

Дзень ушанавання Жыровіцкай іконы Найсвяцейшай Багародзіцы і яе рымскай цудатворнай копіі

У літургічным календары днём ушанавання цудатворнай Жыровіцкай іконы Найсвяцейшай Багародзіцы з'яўляецца 20 мая [24]. Менавіта ў гэты дзень у Жыровічах, месцы яе аб'яўлення, адбывалася і адбываецца святкаванне.

Дзень ушанавання гэтай іконы ў Рыме - 7 верасня (з нагоды яе пераносу ў царкву святых мучанікаў Сяргея і Вакха пасля адшукання ў жніўні 1718 г.).

Малітва да Багародзіцы, праслаўленай у цудатворнай Жыровіцкай іконе

Малітва першая

О Маці Божая, Суцяшальніца знядоленых! Мы шануем Цябе ў Жыровіцкай іконе, з якой Ты выпраменьваеш ласкавае святло і паказваеш паўнату дабрыні, пяшчоты, надзеі і любові. Мы звяртаемся да Цябе, молячыся пра ацаленне для хворых, умацаванне веры, разкаянне грэшнікаў, згоду ў сем'ях, адзінства і салідарнасьць з усімі хрысьціянамі і дабрабыт для ўсяго свету. Благаславі і абарані, маліся і заступайся перад Сынам Тваім Ісусам Хрыстом за ўсіх нас.

Малітва другая

О, ласкавая Уладарка, Багародзіца Дзева! Якімі вуснамі дакранемся да сьвятой іконы Тваёй? Якімі словамі выкажам падзяку за ласку Тваю да людзей, што прыходзяць да Цябе? Бо ніхто не адыходзіць ад Цябе без суцяшэньня. Ад пачатку жыцьця нашага шукаем дапамогі і заступніцтва Твайго, і ніколі не пазбаўляла Ты нас спагады Тваёй. Укленчыўшы перад цудатворнай іконай Тваёй, аддаемся даверліва пад Тваю апеку. Не пакінь нас без помачы ў дзень суму, дзень жальбы, у жыцьцёвых нягодах нашых. Будзь нам заўсёднай радасьцю і зарукаю збаўленьня нашага. Міласэрная Заступніца, прасьвятлі розум тых, хто да Цябе зьвяртаецца зь вераю, каб яны годна несьлі праз жыцьцё сьвятло аблічча Божага! Захавай Царкву Сына Твайго ў еднасьці! Архіпастыраў і сьвятароў нашых натхняй на апостальскае служэньне і прапаведаньне Эвангельля, умацоўвай іх у жыцьці чыстым, сьвятым і ахвярным! Дапамагай уладам нашым кіравацца Праўдаю сьвятою і розумам ясным, а судзьдзям - чыніць справядлівасьць. Яшчэ молім Цябе, Маці Божая, глянь на зямлю нашую і народ і захавай ад бедаў, войнаў, голаду ды прыгнёту. Дай нам шчасьце й мір у жыцьці, навучы нас жыць па-хрысьціянску, каб заўжды маглі славіць Цябе і Бога нашага малітвамі і песьнямі на зямлі нашай і ва ўсіх землях і краінах на вякі вякоў. Амін.