Прагляд крыніцы для Грэка-каталіцкая царква Харватыі і Сэрбіі

{{Картка зь ВікіЗьвестак}}
'''Грэка-каталіцкая царква Харватыі і Сэрбіі''' ({{Мова-лац|Ecclesia Graeco-Catholica Croatiae et Serbiae}}; {{Мова-sh|Grkokatolička crkva u Hrvatskoj i Srbiji, Гркокатоличка црква у Хрватској и Србији}}) — Усходняя каталіцкая юрысдыкцыя [[suі іurіs]], якая знаходзіцца ў поўнай эўхарыстычнай еднасьці з Лацінскім Касьцёлам, а таксама з 22 іншымі ўсходнімі каталіцкімі Касьцёламі, утвараючы разам [[Каталіцкая Царква|Каталіцкі Касьцёл]].

Іншая назва праз [[Бізантыйскі абрад|усходні абрад]]: '''Бізантыйская каталіцкая царква Харватыі і Сэрбіі''' ({{Мова-лац|Byzantinum Ecclesia Catholico Croatiae et Serbiae|скарочана}}). Царква складаецца з Крыжэвіцкай грэка-каталіцкай япархіі<ref>{{Cite web |url=http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dkrby.html |title=Catholic Hierarchy: Greek Catholic Eparchy of Križevci |accessdate=6 січня 2021 |archive-date=21 квітня 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210421141304/https://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dkrby.html }}</ref> (якая ахоплівае [[Харватыя|Харватыю]], [[Славенія|Славенію]], [[Босьнія і Герцагавіна|Боснію і Герцагавіну]]) і грэка-каталіцкай япархіі Сьвятога Мікалая ў [[Рускі Крэстур|Рускім Крэстуры]]<ref name=":0">{{Cite web |url=http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dseby.html |title=Catholic Hierarchy: Greek Catholic Eparchy of Ruski Krstur |accessdate=6 січня 2021 |archive-date=12 жовтня 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201012142857/http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dseby.html }}</ref> (якая ахоплівае [[Сэрбія|Сэрбію]]). Крыжавіцкую дыяцэзію, да свайго сыходу на пенсію ў сакавіку 2019 г., узначальваў біскуп Нікола Кекіч, з таго часу кіруе апостальскі адміністратар Мілан Сціпіч.<ref>{{Cite web |url=http://www.krizevacka-eparhija.com/index.php/eparhija/biskup |title=Križevačka eparhija: Biskup |accessdate=6 січня 2021 |archive-date=30 листопада 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201130165747/https://www.krizevacka-eparhija.com/index.php/eparhija/biskup }}</ref> Дыяцэзію ў [[Рускі Крэстур|Рускім Крэстуры]] ўзначальвае біскуп Юра Джуджар з моманту прызначэння ў 2003 г. (да 2018 г. Апостальскім Экзархам)<ref name="dura">{{Cite web |url=http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bdzudzar.html |title=Catholic Hierarchy: Bishop Đura Džudžar |accessdate=6 січня 2021 |archive-date=12 листопада 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112232139/http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bdzudzar.html }}</ref>.

Нягледзячы на тое, што абедзьве дыяцэзыі кананічна зьвязаны, Касьцёл не мае ні адзінай структуры, ні ўласнай касьцёльнай правінцыі, паколькі Крыжэвіцкая япархія зьяўляецца суфраганай Заграбскай лацінскай архіяпархіі, а Япархія ў [[Рускі Крэстур|Рускім Крэстуры]] непасрэдна падпарадкоўваецца [[Ватыкан|Сьвятому Пасаду]].

Першыя [[Уніяцтва|грэка-каталіцкія]] парафіі на тэрыторыі [[Харватыя|Харватыі]] пачалі ўзьнікаць у канцы XVІ ст. — пачатку XVІI ст. Яны складаліся зь [[Сэрбы|сербаў]], якія ўцяклі ад [[турэцкага іга]] на тэрыторыю [[Габсбурская манархія|імпэрыі Габсбургаў]] і перайшлі ў каталіцтва, захаваўшы [[Бізантыйскі абрад|бізантыйскі абрад]]. Зь цягам часу этнічны склад грэка-каталіцкіх суполак стаў больш стракатым: [[Сэрбы|сербы]], [[Харваты|харваты]] й [[Русіны (этнічная група)|русіны]], якія перасяляліся з [[Карпаты|Карпат]] на [[Балканскі паўвостраў|Балканы]].

== Гісторыя ==

У 1611 годзе вікарый для грэка-католікаў [[Харватыя|Харватыі]] быў прызначаны падначаленым лацінскаму біскупу Заграба, рэзыдэнцыя якога знаходзілася ў манастыры Марха, недалёка ад [[Іваніч-Град]]а (на паўднёвы ўсход ад [[Загрэб|Заграба]]). У 1777 годзе папа [[Піюс VI]] заснаваў Крыжэвіцкую грэка-каталіцкую япархію. У сувязі з напружанымі адносінамі паміж харвацкімі грэка-католікамі й лацінскім духавенствам спачатку біскуп Крыжэвіцкі стаў суфраганам прымаса Вугоршчыны, толькі ў 1853 годзе ён быў падпарадкаваны арцыбіскупу Заграбскаму.

Пасьля заканчэньня [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] й узьнікненьня [[Югаславія|Югаславіі]] юрысдыкцыя Крыжэвіцкай дыяцэзыі была распаўсюджана на тэрыторыю ўсёй краіны. Пасьля ліквідацыі Апостальскага экзархата для грэка-католікаў [[Паўночная Македонія|Паўночнай Македоніі]] ў [[1924]] годзе македонскія абшчыны бізантыйскага абраду таксама ўвайшлі ў Крыжавецкую [[Япархія|япархію]]. З гэтага моманту й да канца ХХ стагодзьдзя дыяцэзія аб’ядноўвала грэка-католікаў пяці розных этнічных груп — харваты й сербы; Русіны, якія перасяліліся ў 18 стагодзьдзі з Прыкарпацьця (пераважна са [[Славаччына|Славаччыны]]); украінцы, якія [[Эміграцыя|эмігравалі]] з [[Галічына|Галіцыі]]; Македонцы й невялікая колькасьць [[Румыны|румын]] у Сэрбскім [[Банат|Банаце]].

Да 2001 г. грэка-каталіцкая япархія [[Крыжэвцы|Крыжэвіц]] мела поўную юрысдыкцыю над усімі ўсходнімі католікамі бізантыйскага абраду на ўсёй тэрыторыі былой Югаславіі, уключаючы ўсе дзяржавы-спадкаемцы: Харватыю, Славенію, Босьнію й Герцагавіну, Сэрбію, Чарнагорыю й Паўночную Македонію. У той час яна ў асноўным зьбірала сваіх прыхільнікаў сярод харватаў у цэнтральнай і ўсходняй Харватыі, сярод панонскіх русінаў (украінцаў) ва ўсходняй Харватыі, паўночнай Босьніі й паўночнай Сэрбіі й сярод македонцаў у Паўночнай Македоніі.

Пасьля ўтварэньня незалежных дзяржаў-пераемнікаў былой Югаславіі пачаўся працэс адміністрацыйнай рэарганізацыі. У 2001 годзе для грэка-каталікоў Паўночнай Македоніі быў створаны асобны грэка-каталіцкі Апостальскі экзархат Македоніі. Яна была цалкам адзьдзелена ад Крыжэвіцкай япархіі й абвешчана непасрэдна падпарадкаванай толькі Сьвятому Прастолу<ref>[https://www.vatican.va/archive/aas/documents/AAS-93-2001-ocr.pdf Acta Apostolicae Sedis, 93 (2001)], p. 339.</ref>.

У 2003 г. быў створаны новы [[Экзархат|экзархат]] для грэка-католікаў — Апостальскі экзархат Сэрбіі й Чарнагорыі.<ref>{{Cite web |url=http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dsmby.html |title=Catholic Hierarchy: Greek Catholic Apostolic Exarchate of Serbia and Montenegro |accessdate=6 січня 2021 |archive-date=8 січня 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210108045319/http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dsmby.html }}</ref> Яго першы экзарх Джура Джуджар быў прызначаны ў 2003 годзе з рэзыдэнцыяй у [[Рускі Крэстур|Рускім Крэстуры]]. Гэты экзархат захаваўся разам з Крыжавіцкай епархіяй.

Пасьля гэтых зьмен юрысдыкцыя Крыжэвіцкай япархіі была абмежавана Харватыяй, Славеніяй і Босьніяй і Герцагавінай.

У 2013 г. усе католікі бізантыйскага абраду ў Чарнагорыі былі даручаны мясцовым лацінскім біскупам, таму юрысдыкцыя Апостальскага экзархата Сэрбіі й Чарнагорыі была зьведзена толькі да Сэрбіі<ref>[https://www.vatican.va/archive/aas/documents/2013/febbraio2013.pdf Acta Apostolicae Sedis, 105 (2013)], p. 187.</ref>. У сьнежні 2018 г. Апостальскі экзархат Сэрбіі быў уключаны ў склад грэка-каталіцкай япархіі [[Рускі Крэстур|Рускім Крэстуры]]<ref name=":0"/>.

=== Літургія й колькасьць вернікаў ===
Літургія — славянская форма бізантыйскага абраду, з выкарыстаньнем [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] й кірыліцы.

Дыяцэзія Крыжавіц паведаміла пра 21 509 вернікаў у 2010 г. (у Харватыі, Славеніі й Босьніі й Герцагавіне). У той час Апостальскі экзархат Сэрбіі й Чарнагорыі паведаміў пра 22 369 вернікаў<ref>{{Cite web |url=http://www.cnewa.org/source-images/Roberson-eastcath-statistics/eastcatholic-stat10.pdf |title=The Eastern Catholic Churches 2010 |accessdate=6 січня 2021 |archive-date=23 вересня 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150923222256/http://www.cnewa.org/source-images/Roberson-eastcath-statistics/eastcatholic-stat10.pdf }}</ref>.

== Галерея ==
<gallery>
Файл:Križevačka katedrala 1.jpg|Сабор Сьвятой Тройцы ў г. [[Крыжэвцы]], [[Харватыя]]
Файл:Ruski Krstur, Uniate church.jpg|Катэдральны сабор Апостальскага экзархата Сэрбіі й Чарнагорыі ў [[Рускі Крэстур|Рускім Крэстуры]], [[Сэрбія]]
Файл:Cerkev sv Cirila in Metoda Metlika.jpg|Грэка-каталіцкі [[храм]] сьв. Кірыла й Мяфодзія ў славенскай Метліцы
Файл:Grkokatolicka crkva (Kaniza).JPG|Грэка-каталіцкі храм у Каніжы каля Славонскага Броду
Файл:Crkva svetih Ćirila i Metoda u Zagrebu.jpg|Храм Сьвятых Кірыла й Мятода ў [[Заграб]]е
Файл:Ukrajinska grkokatolička crkva Hrista Carja.jpg|Грэка-каталіцкі храм Хрыста Валадара ў Баня-Луцы, [[Босьнія і Герцагавіна]]
</gallery>.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

{{Парады артыкулу|артаграфія}}

[[Катэгорыя:Каталіцкая царква ў Харватыі]]
[[Катэгорыя:Харвацкія арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1611 годзе]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкая царква паводле краінаў]]