Прагляд крыніцы для Вялікдзень

{{Сьвята
|Карцінка    = 
|Колер фону загалоўка   = 
|Колер тэксту загалоўка = 
|Назва традыцыі         = Хрысьціянская
|Колер фону парамэтраў  = 
|Назва сьвята           = Вялікдзень
|Час сьвяткаваньня      = 1-я [[нядзеля]] пасьля [[Вясновае раўнадзенства|вясновага раўнадзенства]] і [[Поўня|поўні]]
|Абрадавае значэньне    = [[Уваскрасеньне Хрыстовае]]
}}
'''Вялі́кдзень''', '''Сьветлае Хрыстова Ўваскрасеньне''' — найвышэйшае ў шэрагу ўсіх хрысьціянскіх сьвятаў, прысьвечанае Ўваскрасеньню [[Ісус Хрыстос|Ісуса Хрыста]]. Адно з галоўных [[Сьвяты Беларусі|сьвятаў на Беларусі]].

== Наконадні ==
Раніцай у [[Вялікая Субота|Вялікую Суботу]] вакол храма абносяць [[Плашчаніца|Плашчаніцу]]. Таксама чытаюць 15 урыўкаў са [[Стары Запавет|Старога Запавету]] аб [[прароцтва]]х выратаваньня людзей крыжовай сьмерці і ўваскарсеньнем Месіі. Урэшце асьвячаюць велікодныя<ref>{{Кніга|аўтар=[[Мікола Байкоў]], [[Сьцяпан Некрашэвіч]].|частка=[http://slounik.org/bn/l3_32 вялікодны — пасхальный]|загаловак=[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Беларуска-расейскі слоўнік]]|арыгінал=|спасылка=http://slounik.org/bn|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларусь (выдавецтва)|Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі]]|год=1925|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=5-341-00918-5|наклад=}}</ref> [[куліч]]ы, тварожныя [[Паска|паскі]] і фарбаваныя яйкі. У перадвелікодны вечар а 18:00 адбываецца збор прыхаджанаў у сьветлым і яркім адзеньні. Усяночнае [[набажэнства]] пачынаецца а 23:00<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Праваслаўны Вялікдзень|спасылка=https://blr.belta.by/infographica/view/pravaslauny-vjalikdzen-svetlae-hrystova-uvaskresenne-13971/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=30 красавіка 2021|дата доступу=1 траўня 2021}}</ref>.

== Сьвяткаваньне ==
[[Файл:1678. Сашэсце ў пекла.jpg|значак|Уваскрасеньне Хрыстова, сашэсьце ў пекла. Беларуская школа, другая палова 17 ст.]]
Гэта сьвята Ўваскрасеньня расьпятага [[Ісус Хрыстос|Ісуса Хрыста]], якое сталася галоўным хрысьціянскім сьвятам. Яму надаецца асаблівы сэнс як азнаменаваньне перамогі над грахом і сьмерцю. Першапачаткова хрысьціянскі Вялікдзень і жыдоўская Пасха супадалі па часе. У 325 годзе на [[1-ы Нікейскі сабор|1-м Усяленскім Нікейскім царкоўным саборы]] вырашана было сьвяткаваць Вялікдзень у першую нядзелю пасьля [[веснавое раўнадзенства|веснавога раўнадзенства]] і [[Фазы Месяца#Поўня|поўні]], з умовай несупадзеньня даты з жыдоўскай Пасхай.

У II стагодзьдзі існавалі два сьвяты, дзьве Пасхі: адна — у знак сьмерці Збаўцы, другая — у гонар Уваскрасеньня Хрыстовага, ягонага [[Узьнясеньне|Узьнясеньня]] (саракавы дзень пасьля Уваскрасеньня) і сашэсьця Сьвятога Духа на апосталаў ([[Пяцідзясятніца]] — пяцідзясяты дзень пасьля Уваскрасеньня). Прытым першая Пасха праводзілася ў журбе і строгім посьце. З V стагодзьдзя назва «Пасха» стала надавацца толькі сьвяту ў гонар Уваскрасеньня Хрыстовага.

Вялікдзень зьяўляецца [[рухомыя сьвяты|рухомым сьвятам]]. Разьлічваецца [[праваслаўная царква|праваслаўнай царквой]] па [[юліянскі каляндар|юліянскім календары]], [[каталіцкі касьцёл|каталіцкай]] — па [[грэгарыянскі каляндар|грыгарыянскім]]. У залежнасьці ад месячнага календара прыпадае на час ад 4 красавіка да 8 траўня. Зьяўляецца дзяржаўным сьвятам Рэспублікі Беларусь.
{|cellspacing="0" cellpadding="6" class="wikitable" style="float:right; margin: 0 0 10px 14px; border: 1px solid #909090; text-align: center" border="0"
! colspan="3" | Даты Вялікадня,<br />2000—2020
|-
! год !! зах. !! усх.
|-
|'''[[2000]]''' || [[23 красавіка]] || [[30 красавіка]]
|-
|'''[[2001]]''' || colspan="2" | [[15 красавіка]]
|-
|'''[[2002]]''' || [[31 сакавіка]] || [[5 траўня]]
|-
|'''[[2003]]''' || [[20 красавіка]] || [[27 красавіка]]
|-
|'''[[2004]]''' || colspan="2" | [[11 красавіка]]
|-
|'''[[2005]]''' || [[27 сакавіка]] || [[1 траўня]]
|-
|'''[[2006]]''' || [[16 красавіка]] || [[23 красавіка]]
|-
|'''[[2007]]''' || colspan="2" | [[8 красавіка]]
|-
|'''[[2008]]''' || [[23 сакавіка]] || [[27 красавіка]]
|-
|'''[[2009]]''' || [[12 красавіка]] || [[19 красавіка]]
|-
|'''[[2010]]''' || colspan="2" | [[4 красавіка]]
|-
|'''[[2011]]''' || colspan="2" | [[24 красавіка]]
|-
|'''[[2012]]''' || [[8 красавіка]] || [[15 красавіка]]
|-
|'''[[2013]]''' || [[31 сакавіка]] || [[5 траўня]]
|-
|'''[[2014]]''' || colspan="2" | [[20 красавіка]]
|-
|'''[[2015]]''' || [[5 красавіка]] || [[12 красавіка]]
|-
|'''[[2016]]''' || [[27 сакавіка]] || [[1 траўня]]
|-
|'''[[2017]]''' || colspan="2" | [[16 красавіка]]
|-
|'''[[2018]]''' || [[1 красавіка]] || [[8 красавіка]]
|-
|'''[[2019]]''' || [[21 красавіка]] || [[28 красавіка]]
|-
|'''[[2020]]''' || [[12 красавіка]] || [[19 красавіка]]
|}

== Праваслаўная традыцыя ==
Сьветлае Хрыстова Ўваскрасеньне зьяўляецца найвышэйшым, выключна радасным і ўрачыстым у шэрагу ўсіх хрысьціянскіх сьвятаў. Уваскрасеньнем Госпада Ісуса Хрыста зь мёртвых закончыўся Богачалавечы подзьвіг уратаваньня, узнаўленьня чалавека, зьдзейсьнілася перамога над грахом і яго вынікам — сьмерцю. Таму і радуецца так душа хрысьціяніна ў Вялікдзень.

Божай славе Ўваскрэслага Госпада адпавядае і асаблівая ўрачыстасьць богаслужэньня. З часоў апостальскіх царква праводзіць Пасхальнае набажэнства ўночы.
У канцы Літургіі на Вялікдзень адбываецца асьвячэньне [[артас]]а.

У [[Сьвятое Паданьне|Сьвятым Паданьні]] апавядаецца, што адного разу [[Марыя Магдаліна]], прапаведуючы веру ў Хрыста, прыйшла да імпэратара Рыма і падаравала яму яечка са словамі: «Хрыстос Уваскрэс!» У сапраўднасьці словаў сьвятой Магдаліны ўладар імпэрыі пераканаўся відавочна: звычайнае яечка ў ягоных руках раптам пачало ружавець і ўрэшце сталася ярка-чырвоным.

З тых даўніх часоў мы падчас найвялікшага сьвята Вялікадня даруем адзін адному фарбаваныя яйкі як сымбаль несьмяротнасьці жыцьця і крыжовых пакут Ісуса Хрыста дзеля нашага ўратаваньня і кажам пранікнёныя словы: «Хрыстос Уваскрэс! — Сапраўды Уваскрэс!»

Ніжэй пададзеныя сьвяточныя сьпевы ў рэдакцыі [[Біблейская Камісія|Біблейскае Камісіі]] [[БПЦ]].

=== Трапар 1-й песьні, глас 3 ===
: Той, хто пабаяўся сьмерці,
: перамог і адолеў сьмерць,
: бо Ён, [[Бог]] наш,
: успрыняў пакутлівую а[[душа]]ўлёную плоць
: і, уступіўшы ў барацьбу з мучыцелем,
: усіх з Сабою ўваскрасіў, бо Ён праславіўся<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Веніямін (Тупека)|Мітрапаліт Веніямін]].|загаловак=Сьвятло ў кожным сэрцы|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210429/1619715681-svyatlo-u-kozhnym-sercy|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=30 красавіка 2021|нумар=[https://zviazda.by/be/number/81-29450 23281 (29450)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/30kra-2021-4.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>.

=== Трапар сьвята Пасхі, глас 5 ===
: Хрыстос уваскрэс зь мёртвых,
: сьмерцю сьмерць зваяваў,
: і тым, што ў магілах, жыцьцё дараваў.

=== Кандак сьвята Пасхі, глас 8 ===
: Хоць і сышоў Ты ў магілу, Несьмяротны,
: але зьнішчыў Ты сілу пекла,
: і ўваскрэс, як Пераможца, Хрысьце Божа,
: жанчынам міраносіцам абвясьціўшы: Радуйцеся!
: і Сваім апосталам мір до́рачы,
: і тым, што палі даючы ўваскрасеньне.

=== Задастойнік сьвята Пасхі ===
: Ангел усклікаў Благада́тнай:
: Чыстая Дзева, ра́дуйся,
: Твой Сын уваскрэс
: на трэці дзень з гробу,
: і мёртвых ўзьняў Ён,
: людзі, весяліцеся.
: Сьвяціся, сьвяціся,
: но́вы Іерусаліме,
: сла́ва бо Гаспо́дняя на табе зазьзя́ла.
: Лікуй сёньня і весяліся, Сіоне.
: Ты ж, Чы́стая, радуйся, Багародзіца,
: аб Уваскрасе́ньні Наро́джанага Табой.

== Народная традыцыя ==
У старажытных славянаў першапачаткова так называлася веснавое сьвята ў гонар сонца, абуджэньня прыроды й надыходу «вялікіх дзён» палявых работ. Адсюль і назва. Падобнае сьвята пачатку жніва было і ў старажытных семіцкіх плямёнаў, называлася яно «Пасха» (грэц. πάσχα, ад іўр. פסח песах — «праходзіць міма»). Старажытныя жыды сьвяткавалі Пасху ў гонар іх зыходу з [[Эгіпэт|Эгіпту]]. У дахрысьціянскія часы ў Беларусі на Вялікдзень адбываліся магічныя абрады з мэтай забесьпячэньня плоднасьці жывёлы, урадлівасьці зямлі, засьцеражэньня ад нягод.

3 прыняцьцем хрысьціянства гэтае сьвята атрымала духоўны сэнс і ачышчальную моц, зьяўляецца выключна радасным і ўрачыстым у шэрагу ўсіх хрысьціянскіх сьвятаў. Падрыхтаваўшы сябе духоўна [[Вялікі Пост|Вялікім сямітыднёвым постам]], на [[Тыдзень пакут Гасподніх|перадвелікодным Белым тыдні]] пачынаюць рыхтавацца да правядзеньня сьвяточных дзён. У [[Чысты Чацьвер]] чысцяць і прыбіраюць хату і двор. У [[Вялікая Субота|Вялікую Суботу]], напярэдадні Вялікадня, гатуецца, варыцца, смажыцца мноства розных страваў. Пякуцца пірагі, фарбуюцца ў розныя колеры і расьпісваюцца ўзорамі курыныя яйкі (пісанкі). Увечары гэтага ж дня прыбіраюцца ў сьвяточную вопратку, бяруць з сабой падрыхтаваную для асьвячэньня «[[Паска|пасху]]», ідуць у царкву на ўсяночную службу.

Пасьля Літургіі сьвяткаванне працягваецца дома. Разгаўляюцца асьвячоным яйкам, потым іншай асьвячонай ежай. Любімая гульня ў моладзі — біткі. Стукаюцца велікоднымі яйкамі, і пераможцам аказваецца той, у каго яно застаецца цэлае («мацак»). Таксама мае пашырэньне гульня ў качаньне яек з горкі. Чыё яйка каціцца далей, той выйграе яйкі іншых гульцоў<ref name="а"/>.

У першы велікодны вечар на Беларусі былі пашыраныя валачобныя абыходы, падчас якіх групы [[валачобнікі|валачобнікаў]] хадзілі па хатах і выконвалі валачобныя песьні з пажаданьнем селяніну плёну на ніве, прыплоду ў статку, добрага здароўя, шчасьлівае долі, велічалі гаспадароў і руплівую працу:

У велікодны абрадавы комплекс уваходзілі рытуальныя трапезы, карагоды і памінаньне памерлых родзічаў — веснавыя дзяды [[Радаўніца]].

== Велікодны тыдзень ==
Цягам Велікоднага тыдня шторанак найперш ядуць сьвянцоную ў царкве ежу, якую таксама пакідаюць да [[Радаўніца|Радаўніцы]]. Пры вітаньні хрыстосуюцца цягам 40 дзён ад Вялікадня. [[Моладзь]] ладзіць гайданьне на [[Арэлі|арэлях]]. З 2-га дня Велікоднага тыдня водзяць [[карагод]]ы — «танкі». На 3-і дзень у [[Карчма|карчме]] ладзяць вечаровае ігрышча з музыкай і пляскай. У Градавую сераду, а таксама ў пятніцу ўстрымліваюцца ад працы. У Правадную нядзелю аднаўляюць сьвяткаваньне<ref name="а">{{Навіна|аўтар=Тацяна Вароніч, Людміла Камароўская|загаловак=Вялікдзень, Вялічка|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210430/1619793845-vyalikdzen-vyalichka-ci-hto-takiya-velachorniki-i-yak-vadzic-tanki|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=2 траўня 2021|дата доступу=6 траўня 2021}}</ref>.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Традыцыйныя сьвяты беларусаў]]
[[Катэгорыя:Вялікдзень| ]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў I стагодзьдзі]]